Phát triển kinh tế hợp tác xã nông nghiệp ở Hà Nội

Hợp tác xã đã xuất hiện trong lòng xã hội tư bản, những người sáng lập hợp tác xã, dẫn đầu phong trào hợp tác xã là những người giàu lòng nhân đạo, kinh tế hợp tác xã là dòng kinh tế mang tính chất nhân đạo nhân dân, đối lập với mặt phi nhân, phi văn hoá của thị trường tư bản. Chính vì lẽ đó, Lê Nin đã chỉ ra mục tiêu của hợp tác xã: " không phải vì lợi nhuận tối đa, mà vì sự hỗ trợ giúp đỡ lẫn nhau giữa các thành viên tham gia hợp tác, những người quản lý điều hành hợp tác xã không phải vì có nhiều vốn đóng góp, mà vì sự tín nhiệm của các thành viên, mọi người tham gia hợp tác đều có quyền hạn ngang nhau không phụ thuộc vào đóng góp nhiều hay ít . Như vậy, tính chất và mục tiêu của hợp tác xã phù hợp với tính chất và mục tiêu của chủ nghĩa xã hội. Sau khi chính quyền thuộc về nhân dân lao động, khi nhân dân đã vào hợp tác xã tới một mức độ nhất định, thì chủ nghĩa xã hội tự nó sẽ được thực hiện " |33|

1.1.1.2. Các nguyên tắc cơ bản của hợp tác xã

- Nguyên tắc tự nguyện.

Đây là nguyên tắc cơ bản nhất, có tính chất tạo tiền đề để thực hiện các nguyên tắc khác. Thực hiện nguyên tắc này, những người lao động có quyền tự quyết định gia nhập hợp tác xã hoặc xin ra khỏi hợp tác xã. V.I. Lê nin nhấn mạnh: tuyệt đối không được cưỡng ép nông dân ( bất kỳ dưới hình thức nào ) mà phải để cho người nông dân tự suy nghĩ, thấy rõ lợi ích thiết thân của mình và tự nguyện hợp tác với nhau. Nguyên tắc này không phải là một thủ thuật đối với tâm lý nông dân, để lôi cuốn nông dân, mà trước hết phụ thuộc vào đặc điểm phát triển kinh tế - xã hội nông thôn.

Sự phát triển khách quan của kinh tế - xã hội nông thôn đòi hỏi cần tổ chức hợp tác xã vì hợp tác xã đưa lại lợi ích thiết thân cho người lao động, người sản xuất, và do vậy mà họ tự nguyện tham gia. Nguyên tắc tự nguyện ở đây phản ánh sức hấp dẫn đối với nông dân và họ tự gia nhập, nếu không có sức hấp dẫn thì không thể gò ép nông dân vào hợp tác xã. Tính chủ động tự giác của nhân tố chính trị, của người lãnh đạo chỉ là đẩy nhanh, rút ngắn quá trình người nông dân phát triển tự nhiên và làm cho họ thấy rõ lợi ích thiết thân của mình để tự nguyện tham gia hợp tác xã. Mọi sự can thiệp trái tự nhiên

thường vi phạm nguyên tắc tự nguyện. Mà vi phạm nguyên tắc tự nguyện thì người lao động không nhiệt tình, hoặc HTX chỉ là hình thức, không hiệu quả

....

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 104 trang tài liệu này.

Để làm cho nông dân tự nguyên tham gia hợp tác xã cần phải dân chủ trong quản lý và hợp tác xã phải tạo ra lợi ích hấp dẫn họ.

- Nguyên tắc cùng có lợi

Theo nguyên tắc này, lợi ích của các thành viên tham gia kinh tế hợp tác đều được đảm bảo. Đây là nguyên tắc cơ bản, đảm bảo sự tồn tại lâu dài của HTX.

Các xã viên tham gia hợp tác xã đóng góp một cách bình đẳng và kiểm soát một cách dân chủ đối với vốn của hợp tác xã. Vốn của hợp tác xã thường là tài sản chung của hợp tác xã. Các thành viên phải đóng góp vốn vào hợp tác xã và nhận được một khoản bồi hoàn nhất định tuỳ theo vốn góp. Các thành viên phân phối khoản thặng dư của hợp tác xã cho một số hoặc tất cả các mục đích sau: phát triển hợp tác xã, xác lập dự trữ mà một phần của nó là tài sản không chia; cho thành viên hợp tác xã tuỳ theo mức độ sử dụng dịch vụ của hợp tác xã; hỗ trợ các hoạt động của hợp tác xã và của các xã viên tham gia hợp tác xã theo quy định của xã viên hợp tác xã.

- Nguyên tắc quản lý dân chủ

Hợp tác xã là tổ chức mang tính dân chủ được kiểm soát bởi các thành viên là những người tham gia vào việc xác định các chính sách và ra quyết định của hợp tác xã. Các xã viên được tham gia biểu quyết các vấn đề của hợp tác xã và mỗi xã viên đều một lá phiếu biểu quyết như nhau.

Tính dân chủ trong thực hiện nguyên tắc dân chủ của hợp tác xã được thể hiện bằng việc xã viên được tham gia thảo luận, thông qua Điều lệ hợp tác xã, thông qua phương án sản xuất kinh doanh, xây dựng bộ máy quản lý hợp tác xã, tham gia trong các quyết định phân phối lợi nhuận

Thực hiện tốt nguyên tắc này người lao động sẽ hăng hái làm việc, vì họ thấy được quyền lợi cũng như trách nhiệm của mình đối với HTX.

- Từ thấp lên cao.

Tư tưởng này đã được Các Mác và Ph.Ăng-ghen nêu ra, khi các ông tính đến sự chờ đợi, do dự và phải lôi cuốn nông dân, người bạn đồng minh chiến lược của giai cấp công nhân và cùng với giai cấp công nhân đi lên chủ nghĩa xã hội. Trong thời kỳ thực hiện chính sách kinh tế mới ( NEP ), V.i.Lênin nêu ra bước đi của quá trình hợp tác từ thương mại rồi dần dần đi vào sản xuất. Thương nghiệp bán buôn có thể liên kết về mặt kinh tế hàng triệu nông dân lại với nhau... làm cho họ có quan hệ gắn bó với nhau, từ đấy dẫn dắt họ đi lên giai đoạn cao hơn là các hình thức hợp tác và liên hiệp trong sản xuất. Tuy nhiên, trong điều kiện tự do thương mại sẽ nảy sinh hợp tác mang tính chất tư nhân tư bản, nhưng Người cho rằng dưới sự kiểm soát của chính quyền chuyên chính vô sản sẽ chuyển các hợp tác xã này sang hình thức tư bản nhà nước hợp tác xã - nấc thang quá độ lên hợp tác xã xã hội chủ nghĩa

Về bước đi của quá trình hợp tác, là phải dần dần, từ thấp lên cao liên tục " tách rời" khỏi kinh tế nông dân những chức năng và công việc mà hợp tác xã thực hiện sẽ đem lại hiệu quả kinh tế cao hơn so với từng người, từng hộ nông dân làm... Trước hết đó là việc " tách rời" khỏi hộ nông dân những dịch vụ liên quan đến lĩnh vực lưu thông, và tiến hành trên cơ sở những dịch vụ đó những hợp tác xã cung ứng tiêu thụ; " tách rời" những việc sơ chế nông sản, và xây dựng những xưởng chế biến ngay tại cơ sở sản xuất của hợp tác xã, thông qua hệ thống hợp tác xã theo vùng lãnh thổ, thiết lập các mối quan hệ kinh tế giữa các hộ nông dân với các xí nghiệp công nghiệp, thương mại và đưa họ đến thị trường trong nước và quốc tế"

Như vậy, bước đi của quá trình hợp tác phải dần dần liên tục phù hợp với quá trình phát triển tự nhiên của kinh tế - xã hội, trên cơ sở phát triển lực lượng sản xuất, phân công lao động xã hội, xã hội hoá sản xuất và mở rộng sản xuất hàng hoá. Những hành vi vội vàng, thiếu thận trọng khi thực hiện hợp tác nhất định sẽ đưa lại thất bại trong thực tiễn.

- Có sự giúp đỡ của Nhà nứơc chuyên chính vô sản:

Để cho người nông dân tự nguyện chuyển từ chế độ tư hữu ruộng đất sang chế độ sở hữu HTX (sở hữu tập thể), Mác và Ăng Ghen đã nhấn mạnh đến sự giúp đỡ của nhà nước vô sản đối với các HTX. Ông đẫ nhấn mạnh một trong các nguyên tắc phát triển các HTX là "nhà nước giúp đỡ". Trong tác phẩm “Vấn đề nông dân Pháp Đức”, Mác và Ăng Ghen sau khi phân tích việc cần thiết chuyển những nông dân sản xuất trên mảnh đất tư hữu lên HTX trước khi đợi cho chủ nghĩa tư bản làm phá sản họ trong quá trình phát triển của nền sản xuất tư bản chủ nghĩa, đã đề nghị “cần có những hy sinh vật chất” để giúp đỡ nông dân vào các HTX sản xuất, “về mặt ấy, vì lợi ích của nông dân theo theo quan điểm kinh tế tư bản chủ nghĩa, chỉ có tiền vứt qua cửa sổ, nhưng đó lại là một cách sử dụng tiền tốt nhất, và những hy sinh vật chất đó có thể tiết kiệm được gấp mười lần số tiền phí tổn cho việc cải tổ lại toàn xã hội” | 40 |. Theo hướng đó, giai cấp vô sản có thể đối xử rộng rãi với nông dân - người bạn trên con đường cách mạng vô sản. Tư tưởng này của Mác và Ăng - Ghen đã được Liên minh các hợp tác xã Quốc tế nhấn mạnh đến trong kỳ đại hội của mình bàn về vai trò của Nhà nước đối với các hợp tác xã trong quá trình phát triển nền kinh tế. Cho đến nay, ý tưởng này vẫn còn nguyên giá trị của nó tại các nước có lịch sử phát triển HTX lâu đời.

Các ông còn nêu rõ cần có sự giúp đỡ của nhà nước về tài chính, về kỹ thuật sản xuất đối với các hợp tác xã, đặc biệt là giúp đỡ nâng cao trình độ tri thức văn hóa, tri thức sản xuất cho người lao động và đào tạo những cán bộ, xã viên hợp tác xã văn minh.

Để hình thành chế độ hợp tác xã không thể thiếu sự giúp đỡ của Nhà nước. Nhưng suy đến cùng đây là sự nghiệp do chính người lao động, người sản xuất thực hiện, họ phải trở thành chủ thể tự giác, tự giải phóng mình. Do vậy, cuộc cách mạng văn hóa (theo nghĩa rộng) và công tác giáo dục nâng cao dân trí văn hóa trở thành nhiệm vụ hàng đầu trong quá trình hợp tác hóa. Cuộc cách mạng đó sẽ giúp cho người lao động tăng thêm sự hiểu biết và tính tự nguyện gia nhập hợp tác xã. Thụ động chờ đợi nhà nước hoặc "mặc kệ nông dân" đều là những khuynh hướng sai lầm trong thực hiện.

1.1.1.3. Các hình thức hợp tác xã

Mác - Ăng Ghen đã phân tích tính đa dạng của HTX, từ HTX sản xuất nông nghiệp, HTX tiểu thủ công nghiệp, HTX tiêu dùng, HTX vận tải… và nêu ra trong những điều kiện thực tiễn cụ thể Hợp tác có thể được tổ chức dưới hình thức hiệp hội, khoán thuê dưới sự quản lý của Nhà nước và cần phải lôi cuốn cả trung nông, nông dân giầu vào hợp tác xã. V.I.Lênin là người trực tiếp lãnh đạo việc tổ chức các hợp tác xã trong cả hai thời kỳ Cộng sản thời chiến và Chính sách kinh tế mới. Trong thời kỳ cộng sản thời chiến Người đã lãnh đạo việc thành lập các hợp tác xã dưới hình thức công xã cộng sản. Còn trong thời kỳ chính sách kinh tế mới Người nêu ra tư tưởng tư bản nhà nước hợp tác xã. Trong tác phẩm " Bàn về chế độ hợp tác", V.I.Lênin đã đề cập đến hợp tác xã văn minh.

Như vậy, hình thức tổ chức hợp tác xã lại có thể khác nhau, phụ thuộc vào những điều kiện cụ thể. Những hình thức ấy nẩy sinh từ thực tiễn, và tìm nó chính trong thực tiễn. Từ phương pháp luận của C.Mác và V.I.Lênin, gợi mở cho chúng ta giải quyết một cách sáng tạo con đường phát triển kinh tế hợp tác lên chủ nghĩa xã hội.

1.1.2. Quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về kinh tế hợp tác – hợp tác xã trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN

Nhận thức rõ xu hướng phát triển tất yếu của HTX và xuất phát từ nhu cầu thực tiễn của đất nước, Đảng và Nhà nước ta đã đề ra đường lối, chủ trương về đổi mới và phát triển kinh tế hợp tác, HTX phù hợp với yêu cầu của nền kinh tế thị trường định hướng XHCN. Đảng xác định kinh tế tập thể, mà nòng cốt là kinh tế hợp tác, HTX là bộ phận quan trọng, cùng với kinh tế Nhà nước ngày càng trở thành nền tảng của nền kinh tế quốc dân để đạt tới mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh.

Phát triển HTX nước ta trong thế kỷ 21 với nhiệm vụ lớn là thực hiện chiến lược phát triển bứt phá tiến lên trở thành nước công nghiệp hiện đại trong

bối cảnh toàn cầu hoá và hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng cần quán triệt các quan điểm chỉ đạo sau đây:

Một là, Phát huy cao độ vai trò lãnh đạo của Đảng và Nhà nước trong phát triển HTX.

Do có ý nghĩa toàn diện về kinh tế, chính trị, xã hội và văn hoá, liên quan tới đời sống của hàng chục triệu người, lao động và hộ gia đình, nhất là tại khu vực nông thôn, phát triển HTX được coi là sự nghiệp lớn của đất nước ta hiện nay. Để thực hiện sự nghiệp này, đòi hỏi phải có sự lãnh đạo của Đảng, sự quan tâm của Nhà nước, trước hết là của những người đứng đầu các cấp uỷ Đảng và Chính quyền. HTX tuy là tổ chức tự quản, tự giúp đỡ của người dân, nhưng sự nhận thức đúng đắn về HTX và sự hợp tác giúp đỡ nhau trong tổ chức HTX cần phải có phong trào mạnh, có sự tuyên truyền và trợ giúp tích cực của nhiều lực lượng mà trước hết là của các nhà lãnh đạo Đảng, chính quyền các cấp.

Sự lãnh đạo của Đảng và sự quản lý của Nhà nước một mặt cần tránh sự can thiệp không đúng của các tổ chức Đảng, cơ quan chính quyền vào tổ chức và hoạt động của HTX; mặt khác cần tránh sự bao biện, bao cấp đối với HTX.

Sự lãnh đạo của Đảng và sự quản lý của Nhà nước thể hiện trước hết ở việc đề ra đường lối, chủ trương đúng đắn về phát triển HTX. Sự nhận thức đúng đắn, thống nhất và sâu rộng trong xã hội về HTX cần gắn liền với việc xây dựng và hoàn thiện khung khổ pháp luật, chính sách thể hiện đúng tiềm năng và lợi thế của hình thức tổ chức HTX, làm cho tổ chức kinh tế này thực sự là của dân do dân và vì dân, cũng như dựa trên việc xây dựng và phát triển hệ thống nghiên cứu, đào tạo chính quy cho cán bộ HTX.

Hai là, HTX phải đảm bảo đem lại lợi ích cho xã viên, phải là tổ chức kinh tế của nhân dân theo tinh thần hợp tác, giúp đỡ lẫn nhau để nâng cao hiệu quả hoạt động kinh tế và cải thiện đời sống của cộng đồng xã viên. Phải có sự nhận thức đúng và đầy đủ về bản chất của HTX, về tiềm năng và lợi thế riêng của nó so với các hình thức tổ chức kinh tế khác, làm nó trở nên thực sự hấp dẫn xã viên và nhân dân tham gia. HTX là thể chế vừa phát huy tối đa tiềm năng của từng cá nhân, hộ gia đình, tổ chức kinh tế, vừa phát huy tốt tinh thần

hợp tác thông qua liên kết về kinh tế giữa các cá nhân, hộ và tổ chức kinh tế thành viên, từ đó nhân sức mạnh của cả từng thành viên và cộng đồng xã viên HTX.

Nhận thức đúng về HTX rộng rãi trong xã hội cần được phổ biến một cách sâu rộng trong xã hội, trở thành một tư tưởng ăn sâu bén rễ trong đông đảo các tầng lớp nhân dân, từ đó trở thành sức mạnh vật chất phát huy đích thực tiềm năng và lợi thế của HTX, làm cho đông đảo nhân dân tự giác tự tổ chức các HTX để tự giúp đỡ, hợp tác với nhau làm lợi cho mình.

Sự nhận thức đúng đắn, thống nhất và sâu rộng trong xã hội về HTX đòi hỏi phải có sự kiên trì phấn đấu bền bỉ liên tục, dày công vun đắp của các thế hệ này sang thế hệ khác trong phát triển HTX. Phát triển HTX là một quá trình lâu dài, cùng đi lên với sự nghiệp phát triển chung của loài người, đi từng bước: từ thấp đến cao, từ phạm vi hẹp đến phạm vi rộng, không thể nóng vội chủ quan, nhưng cũng không thể sao nhãng, bỏ qua.

Ba là, phát triển HTX phải dựa trên nền tảng phát triển kinh tế hộ, cùng các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế. Đó là những thành viên của HTX trong quá trình phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Môi trường đầu tư và kinh doanh cho dân và doanh nghiệp cần được khẩn trương hoàn thiện theo hướng " dân được quyền tự do kinh doanh những gì mà pháp luật không cấm", đơn giản hoá thủ tục hành chính, hiện đại hoá kết cấu hạ tầng kỹ thuật, phát triển nguồn nhân lực.

Bốn là, cần đặc biệt coi trọng việc học tập kinh nghiệm quốc tế về phát triển HTX với bề dầy gần 200 năm có tính tới điều kiện cụ thể của Việt Nam và trong bối cảnh toàn cầu hoá, hội nhập kinh tế quốc tế, giúp chúng ta đi nhanh đi tắt trong tiếp thu tinh hoa nhân loại, tiết kiệm các nguồn lực, phát huy nhanh và hiệu quả tiềm năng và lợi thế của HTX phục vụ cho sự nghiệp dân giầu nước mạnh xã hội công bằng dân chủ văn minh của đất nước ta. Cần nhanh chóng bứt ra khỏi tư duy cũ và mô hình cũ về HTX.

Khuyến khích mạnh mẽ sự hợp tác và giúp đỡ quốc tế trong phát triển hợp tác xã trên tất cả các lĩnh vực của nền kinh tế và trên tất cả mọi vùng, miền của đất nước.

Như vậy, Đảng ta đã có sự đổi mới trong nhận thức về kinh tế HTX, coi HTX là một tổ chức tập hợp những người nông dân tự chủ, tự nguyện liên kết lại với nhau, không phân biệt quy mô, trình độ kỹ thuật, mức độ tập thể hoá tư liệu sản xuất để cùng hợp sức làm những công việc mà từng hộ riêng lẻ không làm được, hoặc làm được nhưng hiệu quả không cao. Mục đích hoạt động của HTX là để tự bảo vệ lợi ích của xã viên và tương trợ giúp đỡ lẫn nhau tạo điều kiện thuận lợi nhất cho xã viên thu được nhiều lợi nhuận.‌

1.2. Vai trò của kinh tế hợp tác xã trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam

1.2.1 Những đặc trưng cơ bản của HTX kiểu mới.

Theo Luật HTX năm 2003, “ Hợp tác xã là tổ chức kinh tế tập thể do các cá nhân, hộ gia đình, pháp nhân (sau đây gọi chung là xã viên) có nhu cầu, lợi ích chung, tự nguyện góp vốn, góp sức lập ra theo quy định của Luật này để phát huy sức mạnh tập thể của từng xã viên tham gia hợp tác xã, cùng giúp nhau thực hiện có hiệu quả các hoạt động sản xuất, kinh doanh và nâng cao đời sống vật chất, tinh thần, góp phần phát triển kinh tế – xã hội của đất nước. Hợp tác xã hoạt động như một loại hình doanh nghiệp, có tư cách pháp nhân, tự chủ, tự chịu trách nhiệm về các nghĩa vụ tài chính trong phạm vi vốn điều lệ, vốn tích luỹ và các nguồn vốn khác của hợp tác xã theo quy định của pháp luật ”

|22|.

Từ tổng kết thực tiễn quá trình chuyển đổi các HTX kiểu cũ, thành lập các HTX kiểu mới theo các nội dung qui định của Luật HTX và các quan điểm có tính nguyên tắc trong xây dựng kinh tế tập thể đã nêu trong Nghị quyết số 13-NQ/TW Hội nghị lần thứ năm Ban chấp hành trung ương khoá IX về “tiếp tục đổi mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế tập thể”, mô hình HTX kiểu mới ở Việt Nam có những đặc trưng cơ bản sau:

- Về thành viên tham gia HTX.