Những Tiền Đề Phát Triển Công Nghiệp Nông Thôn

Về ngành nghề, công nghiệp nông thôn bao gồm các cơ sở sản xuất công nghiệp phục vụ sản xuất nông nghiệp và đời sống cư dân ở nông thôn như các ngành chế tạo, sửa chữa nông cụ, chế biến nông sản, sản xuất hàng gia dụng, sản xuất vật liệu xây dựng… ở nông thôn.

Xét về sở hữu và hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh, các cơ sở công nghiệp nông thôn tồn tại trong nhiều thành phần kinh tế với các hình thức tổ chức sản xuất chủ yếu là hộ gia đình, hợp tác xã, doanh nghiệp tư nhân hay công ty trách nhiệm hữu hạn.

Xét về quy mô, các cơ sở công nghiệp nông thôn tồn tại ở quy mô vừa và nhỏ, lượng vốn nhỏ, số lượng lao động ít.

Về mặt quản lý nhà nước, các cơ sở công nghiệp nông thôn chịu sự quản lý trực tiếp của chính quyền địa phương, cụ thể ở đây là cấp quận, huyện, xã vì công nghiệp nông thôn gắn bó rất chặt chẽ với sự phát triển kinhh tế xã hội ở nông thôn.

Với khái niệm trên, các cơ sở công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp có các đặc điểm sau thuộc phạm trù công nghiệp nông thôn

- Làm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn từ tính thuần nông sang cơ cấu kinh tế nông - công - dịch vụ, tỷ trọng công nghiệp và dịch vụ tăng lên.

- Tạo ra nhiều việc làm mới cho người dân, tăng thu nhập và nâng cao đời sống cư dân nông thôn.

- Thu hút lao động từ nông nghiệp sang các ngành công nghiệp, dịch vụ, phân công lại lao động trên địa bàn nông thôn.

- Thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội ở nông theo hướng hiện đại, văn minh.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 99 trang tài liệu này.

- Phát triển phù hợp với quy hoạch phát triển kinh tế xã hội địa phương và ngành công nghiệp của cả nước.

Như vậy, công nghiệp nông thôn là một khái niệm mang tính lịch sử gắn liền với sự phát triển của kinh tế nông thôn. Do đó, phát triển công

nghiệp nông thôn là một nội dung quan trọng của công nghiệp hóa, hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn.

Phát triển công nghiệp nông thôn là quá trình tạo lập các yếu tố cần thiết về vốn, kỹ thuật công nghệ, lao động, thị trường và chính sách thuận lợi nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất công nghiệp nông thôn.

Là một nội dung quan trọng của công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển công nghiệp nông thôn phải bao hàm các nội dung sau:

- Tạo ra cơ sở vật chất cần thiết nâng cao năng suất lao động xã hội trong công nghiệp nông thôn.

- Tạo ra quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn theo hướng tăng dần tỷ trọng công nghiệp và dịch vụ, giảm tỷ trọng nông nghiệp.

- Thúc đẩy tiến trình phân công lại lao động trên địa bàn nông thôn theo sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế.

- Nâng cao đời sống vật chất, tinh thần cho người dân ở nông thôn.

- Bảo vệ môi trường sinh thái và xây dựng nông thôn mới văn minh, hiện đại.

1.1.2. Những tiền đề phát triển công nghiệp nông thôn

Phát triển công nghiệp nông thôn là nhiệm vụ quan trọng của phát triển kinh tế nông thôn và xây dựng nông thôn mới, để đảm bảo cho quá trình đó cần có các tiền đề cơ bản sau:

Thứ nhất, công tác quy hoạch phát triển kinh tế xã hội và quy hoạch phát triển công nghiệp.

Công nghiệp nông thôn là một bộ phận kinh tế không thể tách rời của kinh tế nông thôn. Do đó, việc quy hoạch phát triển kinh tế xã hội nói chung và quy hoạch phát triển công nghiệp nói riêng sẽ đảm bảo cho công nghiệp nông thôn phát triển hài hoà với sự phát triển kinh tế xã hội của địa phương. Nếu không có công tác quy hoạch tổng thể sẽ dẫn đến sự phát triển mang tính tự phát, lệch lạc, không hiệu quả, không khai thác được

tiềm năng của địa phương và có thể dẫn đến mất cân đối trong cơ cấu kinh tế.

Thứ hai, sự phát triển của kết cấu hạ tầng nông thôn

Sự phát triển của công nghiệp nông thôn chịu sự tác động mạnh mẽ của kết cấu hạ tầng nông thôn. Kết cấu hạ tầng ở nông thôn tạo tiền đề thúc đẩy cho công nghiệp nông thôn phát triển. Thực tế đã chứng tỏ, ở đâu đầu tư tốt cho kết cấu hạ tầng thì ở đó kinh tế phát triển nhanh và ở đâu có kết cấu hạ nông thôn lạc hậu sẽ cản trở lớn cho sự phát triển của công nghiệp nông thôn. Hiện nay, hệ thống giao thông, điện, thông tin liên lạc ở nông thôn ở tình trạng kém phát triển, điều đó đã gây nên những khó khăn trong việc vận chuyển nguyên vật liệu. Sự thiếu hụt điện, thiếu nước cho sản xuất sẽ gây đã gây khó khăn cho sản xuất và nhiễm môi trường. Trình độ dân trí thấp, tay nghề lao động yếu kém cùng với sự hoạt động không hiệu quả của các trung tâm tư vấn, chuyển giao công nghệ cũng là lực cản lớn cho sự phát triển của công nghiệp nông thôn.

Thứ ba, trình độ phát triển của thị trường

Bất kỳ quá trình sản xuất hàng hoá nào cũng gắn chặt với sự phát triển của thị trường, thị trường càng phát triển thì quá trình sản xuất càng có điều kiện mở rộng. Thị trường ở đây được xét trên hai bình diện: thị trường các yếu tố sản xuất hay đầu vào và thị trường tiêu thụ sản phẩm hay thị trường đầu ra. Nếu xét theo đối tượng giao dịch thì có thị trường vốn, khoa học công nghệ, sản phẩm… Ở đây thị trường chỉ được xét theo đối tượng giao dịch.

* Thị trường khoa học công nghệ

Khoa học công nghệ là yếu tố tác động trực tiếp đến năng suất lao động. Hầu hết các cơ sở sản xuất công nghiệp nông thôn mua sắm máy móc từ các cơ sở công nghiệp lớn và công nghiệp đô thị. Các cơ sở công nghiệp nông thôn không đủ khả để tự trang bị kỹ thuật công nghệ sản xuất cho mình mà phải mua từ các nơi khác. Thị trường này phát triển sẽ giúp

các cơ sở công nghiệp nông thôn có nhiều sự lựa chọn phù hợp với khả năng sản xuất của mình.

* Thị trường nguyên liệu

Nguyên liệu là một trong những yếu tố cơ bản của sản xuất. Trong công nghiệp nông thôn, nguyên liệu chủ yếu được tận dụng từ địa phương, những nguyên liệu mà địa phương không có hoặc không đảm bảo chất lượng thì phải thu mua từ nơi khác. Thị trường nguyên liệu phong phú sẽ giúp công nghiệp phát triển có hiệu quả. Việc chủ động nguyên liệu sẽ nâng cao hiệu quả sản xuất, giúp cho công nghiệp nông thôn phát triển ổn định.

* Thị trường vốn

Vốn là yếu tố cơ bản để phát triển sản xuất. Thị trường này bao gồm vốn của các tổ chức tín dụng nhân dân, vốn từ các ngân hàng và nguồn vốn từ trong dân. Thị trường vốn phát triển sẽ giúp cho công nghiệp nông thôn dễ tiếp cận và huy động vốn cho việc duy trì và phát triển sản xuất. Ngược lại, thị trường vốn không phát triển sẽ là bất lợi cho công nghiệp nông thôn. Ngoài ra, vốn co thể huy động từ các nguồn khác như tài trợ của các chính phủ, tổ chức phi chính phủ, các hiệp hội nghề nghiêp.

* Thị trường sản phẩm

Thị trường sản phẩm công nghiệp nông thôn được tiếp cận dưới giác độ sản xuất hàng hóa, do đó thị trường sản phẩm rất quan trọng trong việc giải quyết đầu ra của sản xuất. Thị trường sản phẩm công nghiệp nông thôn chủ yếu là địa bàn nông thôn. Sự phát triển cảu hệ thống các chợ ở nông thôn sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho thị trường này phát triển của. Một số sản phẩm có khả năng cạnh tranh cao mới có khả năng tâm nhập ra thị trường bên ngoài. Nếu cơ sở nào nhận được hợp đồng thì gia công theo hợp đồng, đối tác sẽ bao tiêu sản phẩm.

Thứ tư, trình độ phát triển kinh tế xã hội ở nông thôn

Công nghiệp nông thôn gắn bó chặt chẽ với nông thôn, do đó sự phát triển của kinh tế xã hội ở nông thôn tác động mạnh mẽ đến sự phát triển của nó. Khi nông nghiệp phát triển nó sẽ tạo ra nguồn nguyên liệu phong phú cho công nghiệp nông thôn, thu nhập người dân tăng lên sẽ làm tăng sức mua của thị trường nông thôn là điều kiện tốt cho công nghiệp nông thôn phát triển, đồng thời sự phát triển của nông nghiệp tất yếu dẫn đến việc phân công lại lao động xã hội ở nông thôn, cung cấp lực lượng lao động cho công nghiệp nông thôn.

Sự phát triển văn hóa xã hội của nông thôn thúc đẩy việc phát triển giáo dục, đào tạo nghề cho người lao động, gia tăng tỷ lệ lao động có đào tạo, nâng cao trình độ quản lý của các chủ cơ sở sản xuất kinh doanh sẽ giúp cho công nghiệp nông thôn đứng vững và phát triển trong cơ chế thị trường.

Thứ năm, quản lý nhà nước

Công nghiệp nông thôn chịu sự quản lý nhà nước của chính quyền địa phương. Do đó, các chính sách của địa phương tác động trực tiếp đến sự phát triển kinh tế xã hội ở nông thôn nói chung và công nghiệp nông thôn nói riêng.

Hệ thống chính sách tác động đến sự phát triển công nghiệp nông thôn như quy hoạch phát triển kinh tế xã hội, chính sách đầu tư phát triển nông thôn, chính sách khuyến công, chính sách đào tạo nghề cho lao động nông thôn, chính sách nghiên cứu và chuyển giao công nghệ, chính sách tín dụng, hỗ trợ thông tin thị trường, chính sách tôn vinh nghệ nhân, chính sách bảo vệ môi trường… Thực tế cho thấy ở đâu có sự quản lý nhà nước về kinh tế có hiệu quả thì ở đó tạo nên môi trường thuận lợi cho sự phát triển của công nghiệp nông thôn.

1.2. Vai trò của việc phát triển công nghiệp nông thôn‌

Công nghiệp nông thôn là bộ phận kinh tế gắn bó chặt với kinh tế nông thôn cũng như với toàn bộ nền kinh tế quốc dân. Sự phát triển của nó thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn nói riêng và sự phát triển kinh tế xã hội ở nông thôn nói chung.

1.2.1 Thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn

Kinh tế nông thôn là một khu vực của nền kinh tế gắn liền với địa bàn nông thôn. Nó là một phức hợp những nhân tố cấu thành của lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất trong nông - lâm - ngư nghiệp, cùng với các ngành tiểu - thủ công nghiệp, công nghiệp chế biến và phục vụ nông nghiệp, các ngành thương nghiệp và dịch vụ... tất cả có quan hệ hữu cơ với nhau trong cơ cấu kinh tế vùng và lãnh thổ và trong toàn bộ nền kinh tế quốc dân.

Kinh tế nông thôn có nội dung rất rộng, bao gồm nhiều ngành nghề sản xuất, nhiều thành phần kinh tế ở các quy mô khác nhau, trong đó chủ yếu là quy mô vừa và nhỏ. Tất cả các nhân tố đó có quan hệ và tác động qua lại lẫn nhau trong quá trình phát triển.

Sự phát triển của công nghiệp nông thôn tạo ra nhiều ngành nghề sản xuất vật chất phi nông nghiệp góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng hiệu quả, tăng tỷ trọng công nghiệp trong tổng thể kinh tế nông thôn. Sự phát triển của công nghiệp nông thôn sẽ khôi phục và phát triển các ngành thủ công truyền thống đồng thời tạo ra nhiều ngành nghề mới đáp ngày cáng tốt hơn ứng nhu cầu sản xuất và sinh hoạt ở nông thôn. Sự phát triển đa dạng của ngành nghề ở nông thôn sẽ tạo tiền đề cho sự phát triển ngành dịch vụ ở nông thôn. Sự phát triển của công nghiệp nông thôn sẽ cung cấp nông cụ, nâng cao năng suất lao động sản xuất nông nghiệp, đồng thời giúp cho quá trình thu hoạch, bảo quản, chế biến nông sản tốt hơn, nâng cao hiệu quả sản xuất nông nghiệp.

Sự phát triển của công nghiệp nông thôn sẽ giúp nông dân chuyển đổi cơ cấu cây trồng, vật nuôi theo hướng chuyên môn hoá, thực hiện thâm canh tăng năng suất lao động và hiệu quả kinh tế xã hội.

1.2.2. Thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông

thôn

Trong giai đoạn đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông

nghiệp nông thôn hiện nay, phát triển công nghiệp nông thôn là nội dung quan trọng đặc biệt vì nó làm biến đổi cơ bản cơ cấu kinh tế nông thôn theo hướng đa dạng hoá ngành nghề nhằm khai thác có hiệu quả các nguồn lực sẵn có ở nông thôn như tài nguyên đất đai, khoáng sản, các vùng nguyên liệu, nguồn vốn, nguồn lao động và kỹ thuật công nghệ, kinh nghiệm sản xuất của nhân dân.

Nông thôn là vùng lãnh thổ rộng lớn, có nhiều tài nguyên như khoáng sản, đất đai do đó việc sử dụng máy móc khai thác các nguồn tài nguyên sẽ hiệu quả hơn và bảo vệ môi trường sinh thái. Sự tồn tại các cơ sở công nghiệp chế biến nông sản sẽ nâng cao hiệu quả kinh tế của các vùng nguyên liệu tập trung, tăng cường tính bền vững của các khu chăn nuôi, nuôi trồng thuỷ sản. Mặt khác, trong bối cảnh diện tích đất nông nghiệp có xu hướng giảm dần thì phát triển công nghiệp nông thôn sẽ huy động và sử dụng hiệu quả nguồn vốn nhàn rỗi ở nông thôn vào các ngành sản xuất phi nông nghiệp, sử dụng lao động dôi dư từ lĩnh vực sản xuất nông nghiệp chuyển sang.

Sự phát triển của công nghiệp nông thôn sẽ tác động nhanh đến quá trình đô thị hoá tại chỗ, tạo việc làm cho nhân dân ngay tại địa bàn nông thôn. Sự phát triển đó tạo ra quá trình phân công lại lao động tại chỗ hiệu quả hơn, lúc đó nông dân có thể ly nông nhưng bất ly hương đồng thời giảm sức ép di dân đến các đô thị.

Khi các cơ sở công nghiệp nông thôn phát triển sẽ tăng nhanh thu nhập của nông thôn. Sự phát triển của các ngành nghề và làng nghề tạo

điều kiện cho đội ngũ thợ thủ công và các nghệ nhân phát huy khả năng tay nghề và tạo thu nhập cho họ. Bên cạnh đó, các cơ sở công nghiệp và tiểu thủ có thể thu hút thêm lao động của các hộ thuần nông vừa học nghề vừa làm thêm để tăng thu nhập từng bước chuyển dịch cơ cấu lao động tại nông thôn theo hướng hiệu quả hơn.

1.2.3. Tạo điều kiện vất phát triển kinh tế, văn hoá, xã hội ở nông thôn

Một yếu tố quan trọng của công nghiệp nông thôn là các làng nghề. Các làng nghề là nơi tập trung nhiều thợ thủ công lành nghề, có kinh nghiệm sản xuất có thể tạo ra nhiều loại sản phẩm phục vụ cho nhu cầu đa dạng của sản xuất và đời sống. Các làng nghề đã góp phần tạo việc làm, thu nhập thường xuyên cho người lao động. Hiện nay, ở nước ta có khoảng 2.790 làng nghề với 53 nhóm nghề, gần 12 triệu lao động tham gia.[28;1] Riêng ở tỉnh Thừa Thiên Huế có khoảng 90 làng nghề tạo việc làm thường xuyên cho khoảng 10.150 lao động thường xuyên và khoảng 5.900 lao động thời vụ [3, tr.156].

Có thể nói công nghiệp nông thôn mà trung tâm của nó là các làng nghề truyền thống đã tạo nên sự lan toả trong quá trình phát triển, đa dạng hoá ngành nghề trong công nghiệp nông thôn. Các làng nghề không những tạo ra nhiều việc làm, tăng thu nhập cho người dân mà còn bảo tồn được nét văn hoá truyền thống văn hoá dân tộc được thể hiện trong từng sản phẩm thủ công mỹ nghệ qua bàn tay tài hoa của nghệ nhân.

1.2.4. Hạn chế chênh lệch trong phát triển giữa nông thôn và thành thị

Trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá, cần phải chú ý đến việc phát triển nông thôn, bởi vì đây là khu vực luôn chịu nhiều thiệt thòi nhất. Nông thôn chiếm hơn 70% dân số cả nước, lại là thị trường chủ yếu của công nghiệp hoá hiện đại hoá, vì thế nếu chỉ tập trung phát triển công nghiệp ở đô thị thì không những lãng phí nguồn lực sản xuất mà còn không đảm bảo cho sự công bằng xã hội giữa nông thôn và thành thị. Do đó, phát