Phân Định Rõ Trách Nhiệm Và Tăng Cường Vai Trò Của Các Cơ Quan Quản Lý Nhà

nhà đầu tư; tăng cường bảo vệ lợi ích của các chủ sở hữu, nhà đầu tư và bên có liên quan.

3.1.2. Phân định rõ trách nhiệm và tăng cường vai trò của các cơ quan quản lý Nhà nước trong việc tổ chức thực thi và thúc đẩy tổ chức và quản lý công ty cổ phần

Uỷ Ban Chứng khoán Nhà nước, Bộ Tài Chính, Ngân hàng Nhà nước, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, hai Sở Giao dịch chứng khoán là các cơ quan trực tiếp tham gia vào quá trình thúc đẩy và tổ chức thực hiện, áp dụng các nguyên tắc quản trị CTCP trong thực tiễn. Tuy nhiên, hiện tại, trách nhiệm của từng cơ quan này vẫn chưa được phân định rõ ràng. Do vậy, việc quy định rõ vai trò, chức năng của từng cơ quan tham gia vào quá trình thực thi cải cách quản trị CTCP là cần thiết để tránh sự trùng lặp về trách nhiệm, đặc biệt là chức năng nhiệm vụ của Uỷ Ban Chứng khoán Nhà nước. Theo đó, chức năng nhiệm vụ của Uỷ Ban Chứng khoán Nhà nước cần phải được xây dựng để đảm bảo đây là cơ quan bảo vệ nhà đầu tư, là cơ quan quản lý trong lĩnh vực chứng khoán, thực hiện các nhiệm vụ để nâng cao tính toàn vẹn của thị trường, làm cho môi trường đầu tư trở lên minh bạch. Ngoài việc phân định rõ trách nhiệm của các cơ quan quản lý, giải pháp tăng cường nguồn nhân lực cả về số lượng và chất lượng cho các cơ quan quản lý này để tham gia giám sát, quản lý và cưỡng chế thực thi quản trị công ty nhằm đảm bảo các cơ quan này có thể thực hiện nhiệm vụ của mình một cách chuyên nghiệp cũng là giải pháp cần được sớm thực hiện.

3.1.3. Phổ biến pháp luật, nâng cao ý thức pháp luật về tổ chức và quản lý công ty cổ phần

Nâng cao hơn nữa nhận thức về bản chất và ý nghĩa của vấn đề quản trị trong CTCP là một việc làm cần thiết. Trong các nguyên nhân vi phạm pháp luật nói chung thì việc không hiểu biết pháp luật cũng là một lý do khá quan trọng. Pháp luật về quản trị CTCP chỉ có thể được tuân thủ khi các chủ thể có liên quan hiểu một cách chính xác và đúng đắn về quyền nghĩa vụ của mình, bản chất hoạt động quản trị CTCP. Để làm được vấn đề này cần thiết phải tổ chức tuyên truyền, phổ biến rộng rãi quy định pháp luật thông qua báo chí, phương tiện truyền thông, truyền hình, các đợt tập huấn cho DN.

Đối với những công ty chưa có hệ thống quản trị công ty thì cần cập nhật và bắt tay ngay vào công tác xây dựng và ngay từ đầu nên kết hợp luật pháp quốc gia với chuẩn mực quốc tế, nhất là bộ nguyên tắc do OECD ban hành. Đối với những công ty đã có hệ thống quản trị công ty cần tiếp tục cải thiện chất lượng và cải tổ hoạt động quản trị công ty tại DN mình thông qua tham khảo thông lệ quốc tế, những bài học kinh nghiệm từ các nước tiên tiến hoặc những nước có nhiều bước tiến bộ về quản trị công ty như Thái Lan, Singapore. Ngoài ra, các công ty cần thành lập phòng ban chức năng chuyên trách về quản trị công ty như phòng Quan hệ Nhà Đầu tư, phòng Trách nhiệm xã hội…; xây dựng chế tài xử lý các hành vi vi phạm quản trị công ty cấp công ty ngoài các quy định xử phạt của luật pháp để tăng cường hiệu quả và trách nhiệm của các nhà quản trị; giảm dần tỷ lệ sở hữu tập trung của các cán bộ HĐQT, cán bộ quản lý, cổ đông cá nhân vì những đối tượng này có khả năng thâu tóm quyền lực, gây ra tính thiếu minh bạch.

Đồng thời, DN cũng cần nâng cao năng lực và vai trò của thành viên HĐQT, cụ thể như đảm bảo các thành viên HĐQT hiểu rõ trách nhiệm, nhiệm vụ của mình; hàng năm xem xét lại sứ mệnh, tầm nhìn, mục tiêu của công ty, các chính sách liên quan tới quản trị công ty. DN nên xây dựng, ban hành các bộ quy tắc ứng xử, bộ quy tắc hướng dẫn công tác quản trị công ty tại DN; tăng cường tính độc lập của các thành viên độc lập HĐQT; thành lập các Ủy ban chuyên môn để hỗ trợ hoạt động của HĐQT.

Ngoài ra có thể đưa vấn đề quản trị công ty vào nghiên cứu chuyên sâu trong các trường đại học, các học viện hay các viện nghiên cứu về kinh tế, pháp lý. Làm được những việc này sẽ làm cho kiến thức về quản trị CTCP ở nước ta được chuyển tải rộng rãi trong tầng lớp công chúng và nhất là đối với các chủ thể tiến hành kinh doanh trong nền kinh tế thị trường.

3.1.4. Ban hành đầy đủ các chế tài xử lý đối với các hành vi vi phạm quy định về tổ chức và quản lý công ty cổ phần

Như đã phân tích ở chương 2, các quy định về chế tài xử lý đối với hành vi vi phạm quy định về quản trị CTCP hiện nay còn thiếu và chưa hiệu quả, chưa phát huy được tác dụng phòng ngừa, răn đe cũng như trừng phạt đối với các hành vi vi

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 92 trang tài liệu này.

phạm trong lĩnh vực này. Trên thực tế, rất nhiều hành vi vi phạm của các tổ chức, cá nhân trong quá trình thành lập, tổ chức hoạt động CTCP bị phát hiện nhưng không có biện pháp xử lý tương ứng. Việc quy định mức phạt cố định trong việc xử lý vi phạm hành chính đối với các vi phạm về pháp luật quản trị CTCP thể hiện tính không linh hoạt của các quy định pháp luật hiện hành. Đối với các hình thức xử lý bồi thường thiệt hại, mức phạt được quy định theo nguyên tắc bồi thường dân sự, tuy nhiên pháp luật chưa quy định chi tiết về các vi phạm cụ thể. Bên cạnh đó, đối với các hành vi có yếu tố cấu thành tội phạm, các quy phạm được áp dụng cho chính cá nhân có hành vi vi phạm mà không áp dụng cho pháp nhân CTCP.

Do vậy, các quy định về xử lý đối với hành vi vi phạm pháp luật về CTCP được sửa đổi, bổ sung theo hướng: quy định thêm các chế tài xử lý tương ứng với từng hành vi vi phạm cụ thể, đảm bảo sức răn đe, đồng thời, quy định cụ thể, đồng bộ các chế tài đối với các hành vi vi phạm của các chủ thể. Với cách thức xây dựng luật của nước ta là chia thành các ngành luật để điều chỉnh, mỗi ngành luật điều chỉnh một khía cạnh khác nhau của cùng một quan hệ xã hội, chúng ta chỉ có thể sửa đổi một cách đồng bộ các quy phạm pháp luật liên quan đến các chế tài trong nhiều văn bản thuộc nhiều ngành luật khác nhau. Tuy cách làm tương đối mất nhiều thời gian và chi phí, nhưng chắc chắn chúng ta phải tiến hành để có những chế tài hiệu quả áp dụng đối với những hành vi vi phạm của các chủ thể có liên quan.

Ví dụ: Anh A và 11 người bạn góp cổ phần cùng thành lập công ty. Hiện nay, công ty đã hoạt động được 03 năm tuy nhiên gần đây Anh A phát hiện anh B 1 trong 10 người cổ đông còn lại đã tiến hành một số giao dịch mang danh nghĩa của công ty nhưng lại không phải phục vụ cho hoạt động kinh doanh của công ty. Vậy Anh A có thể khởi kiện anh B không?

Giái đáp tình huống

Đây là tình huống khởi kiện khi thành viên hoặc cổ đông vi phạm nghĩa vụ tuân thủ luật

Luật doanh nghiệp 2020 có các quy định sau:

Tại khoản 4 Điều 115 quy định về nghĩa vụ của cổ đông phổ thông: Thực hiện các nghĩa vụ khác theo quy định của Luật này và Điều lệ công ty.

Như vậy căn cứ vào quy định của các điều luật trên thì Luật doanh nghiệp 2020 yêu cầu thành viên và cổ đông phải có trách nhiệm tuân thủ luật. Tuy nhiên, Luật doanh nghiệp 2020 không đặt ra quy định cụ thể hành vi vi phạm và chế tài cụ thể đối với cổ đông. Như vậy công ty cổ phần thành lập phải ghi rõ quy định cụ thể các hanh vi, giao dịch mà các cổ đông không được phép làm nếu vi pham Thành viên hoặc cổ đông công ty có trách nhiệm bồi thường thiệt hại và ở đây có thể coi là đền bù thiệt hại ngoài hợp đồng. Trường hợp điều lệ công ty được coi như là làm phát sinh quan hệ hợp đồng theo quy định của pháp luật doanh nghiệp thì kéo theo có thể phát sinh trách nhiệm đền bù thiệt hại theo hợp đồng. Khi hành vi vi phạm gây hậu quả nghiêm trọng, thành viên hoặc cổ đông là cá nhân có thể phải chịu trách nhiệm hình sự.

Theo nguyên tắc của pháp luật, bất kỳ bên nào có liên quan bị thiệt hại từ hành vi vi phạm nghĩa vụ tuân thủ luật đều có quyền yêu cầu thành viên cổ đông công ty cổ phần đã thực hiện hành vi phải có trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Các bên liên quan bị thiệt hai trong trường hợp này có thể là công ty, các chủ nợ của công ty và các thành viên hoặc cổ đông còn lại của công ty. Các thành viên hoặc cổ đông còn lại hoàn toàn có thể yêu cầu thành viên hoặc cổ đông có hành vi vi phạm chịu trách nhiệm với tư cách cá nhân đối với thiệt hại xảy ra bởi hành vi vi phạm của thành viên hoặc cổ đông đó.

3.1.5. Nâng cao năng lực và tính hiệu quả của các hiệp hội và tổ chức xã hội

Một số tổ chức xã hội như Hiệp hội các DN vừa và nhỏ Việt Nam, Hiệp hội các Nhà đầu tư Tài chính Việt Nam (VAFI)… cần nâng cao trách nhiệm và vai trò của mình đối với hoạt động quản trị tại các CTCP thông qua một số biện pháp như thành lập bộ phận chuyên môn nhằm thực hiện các đánh giá, khảo sát hàng năm về thực trạng quản trị công ty, trong đó có CTCP, hỗ trợ DN trong việc đưa ra các kế hoạch, chiến lược cải thiện chất lượng quản trị công ty. Ngoài ra, các tổ chức xã hội cũng cần tổ chức các diễn đàn, hội thảo về quản trị công ty nhằm tạo cơ hội chia sẻ, giao lưu giữa các chuyên gia và các nhà quản trị đến từ nhiều DN. Một vai trò quan trọng khác của các tổ chức xã hội là xây dựng cơ chế trợ giúp, đại diện cho nhóm cổ đông thiểu số tham gia họp ĐHĐCĐ tại DN để bảo vệ quyền lợi của họ. Ngoài ra,

các tổ chức này cần phối hợp với các cơ quan quản lý Nhà nước để cùng nhau đóng vai trò giúp đỡ, hỗ trợ và giám sát hoạt động quản trị công ty của DN.

3.2. Một số giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện pháp luật về tổ chức và quản lý công ty cổ phần

3.2.1. Hoàn thiện cấu trúc quản lý nội bộ công ty cổ phần

Giải pháp hoàn thiện các quy định pháp luật về Hội đồng cổ đông

Một là: LDN và các văn bản hướng dẫn thi hành cần quy định/giải thích rõ về khái niệm vi phạm nghiêm trọng quyền cổ đông, nghĩa vụ của người quản lý hoặc ra quyết định vượt quá thẩm quyền được giao của HĐQT để làm căn cứ cho việc yêu cầu triệu tập họp ĐHĐCĐ bất thường của cổ đông hoặc nhóm cổ đông sở hữu từ 05% tổng số cổ phần phổ thông trở lên hoặc một tỷ lệ khác nhỏ hơn theo quy định tại điều lệ công ty.

Như đã phân tích tại Chương 2, tại Khoản 3 Điều 115 LDN 2020 có quy định cổ đông hoặc nhóm cổ đông sở hữu từ 05% tổng số cổ phần phổ thông trở lên hoặc một tỷ lệ khác nhỏ hơn theo quy định tại điều lệ công ty có quyền yêu cầu triệu tập họp ĐHĐCĐ trong trường hợp HĐQT vi phạm nghiêm trọng quyền của cổ đông, nghĩa vụ của người quản lý hoặc ra quyết định vượt quá thẩm quyền được giao. Tuy nhiên, LDN 2020 lại không có quy định nào giải thích rõ thế nào là vi phạm nghiêm trọng. Do đó,để cổ đông hoặc nhóm cổ đông có thể thực hiện được quyền này, các văn bản hướng dẫn thi hành LDN 2020 được xây dựng trong thời gian tới cần có sự giải thích/ định nghĩa rõ ràng về trường hợp này.

Hai là: LDN và các văn bản hướng dẫn thi hành cần quy định chi tiết về thẩm quyền thông qua định hướng phát triển của công ty của ĐHĐCĐ để phân biệt rõ với với thẩm quyền quyết định chiến lược, kế hoạch phát triển trung hạn và kế hoạch kinh doanh hằng năm của công ty của HĐQT công ty. Điều 138 LDN 2020 quy địnhĐHĐCĐ có quyền thông qua định hướng phát triển của công ty. Bên cạnh đó, Điều153 quy định HĐQT có quyền quyết định chiến lược, kế hoạch phát triển trung hạn và kế hoạch kinh doanh hằng năm của công ty. Định hướng phát triển của công ty có thể là định hướng trong dài hạn hoặc trung hạn, thậm chí là trong ngắn hạn, do đó, giữa hai khái niệm định hướng phát triển công ty và chiến lược, kế hoạch phát

triển công ty đôi khi có thể bị trùng lắp. Để tránh trùng lắp và chồng chéo thẩm quyền giữa ĐHĐCĐ và HĐQT, khi xây dựng văn bản hướng dẫn thi hành LDN cần xác định rõ phạm vi của thẩm quyền định hướng phát triển công ty của ĐHĐCĐ với thẩm quyền của HĐQT.

Ba là: Trong bối cảnh nền kinh tế 4.0 và nền tảng công nghệ thông tin đang có nhiều thay đổi theo hướng hiện đại, LDN 2020 nên cho phép các công ty áp dụng các kỹ thuật công nghệ thông tin hỗ trợ để tiến hành họp ĐHĐCĐ. Điều này sẽ đặc biệt có ý nghĩa lớn đối với các CTCP đa quốc gia với số lượng cổ đông lớn và khoảng cách quá xa nhau giữa các cổ đông. Ngoài ra, trong những trường hợp đặc biệt như khi xảy ra thiên tai, địch họa (như đại dịch Covit 19 hiện nay), các công ty có thể sử dụng các ứng dụng công nghệ để tổ chức họp trực tuyến khi cần thiết.

Bốn là: LDN 2020 cần điều chỉnh lại theo hướng HĐQT chỉ phê duyệt chương trình, tài liệu đối với cuộc họp ĐHĐCĐ do các chủ thể khác triệu tập, chứ không phê duyệt về nội dung cuộc họp. Việc LDN 2020 cho phép cổ đông hoặc nhóm cổ đông thỏa mãn Khoản 2 Điều 115 có quyền triệu tập họp ĐHĐCĐ trong một số trường hợp là nhằm bảo vệ quyền cổ đông, hạn chế sự lạm quyền của các chủ thể quản lý công ty. Tuy nhiên, Khoản 2 Điều 153 LDN 2020 lại cho phép HĐQT có quyền duyệt chương trình, nội dung, tài liệu phục vụ họp ĐHĐCĐ. Như vậy, nếu cổ đông hoặc nhóm cổ đông nêu trên triệu tập họp ĐHĐCĐ để đề cập và xử lý những sai phạm của HĐQT và HĐQT không thông qua các nội dung đó thì ĐHĐCĐ trong trường hợp này có thể không tiến hành họp được. Do đó, Điều 153 LDN 2020 nên điều chỉnh lại theo hướng bỏ quyền phê duyệt nội dung cuộc họp ĐHĐCĐ của HĐQT trong trường hợp cuộc họp ĐHĐCĐ được các chủ thể khác triệu tập mà không phải là HĐQT triệu tập. Điều này là hoàn toàn hợp lý vì theo quy định của LDN 2020 cổ đông hoặc nhóm cổ đông chỉ triệu tập cuộc họp khi đã yêu cầu HĐQT triệu tập mà HĐQT không triệu tập.

Năm là: Để đảm bảo tốt hơn quyền lợi của các cổ đông nhỏ, trước mắt Chính Phủ cần ban hành văn bản hướng dẫn thi hành LDN 2020, trong đó quy định hướng dẫn rõ hơn đúng với tinh thần của Luật. Theo đó, đối với các quyết định của ĐHĐCĐ chỉ được thông qua khi số cổ đông đại diện ít nhất 75% tổng số phiếu biểu quyết của

tất cả cổ đông dự họp chấp thuận; Điều lệ công ty có thể quy định mức cao hơn nhưng không được thấp hơn tỷ lệ này. Có như thế thì mới logic với nội dung Điều 148 LDN 2020. Trái lại, nếu không có sự hướng dẫn thực thi quy định trên thì với cách quy định hiện nay của LDN 2020 có thể sẽ dẫn đến nhiều cách hiểu khác nhau, gây bất lợi cho các cổ đông nhỏ và trái với mục đích của Luật là bảo vệ thỏa đáng quyền lợi của các cổ đông nhỏ.

Giải pháp hoàn thiện các quy định pháp luật về Hội đồng quản trị, Giám đốc hoặc Tổng giám đốc

Một là: Văn bản hướng dẫn thi hành LDN 2020 cần quy định rõ về thành viên HĐQT phải là cá nhân. Như đã phân tích tại Chương 2 của Luận văn, căn cứ vào quy định của Luật LDN 2020 về điều kiện, tiêu chuẩn của thành viên HĐQT tại khoản 1 Điều 155 thì chưa cho phép chúng ta hiểu rằng thành viên HĐQT bắt buộc là cá nhân hay không. Tuy nhiên, với quy định thành viên HĐQT phải có trình độ chuyên môn, kinh nghiệm trong quản trị kinh doanh có lẽ nhà làm luật muốn đề cập tới các thành viên là cá nhân. Việc không quy định rõ thành viên HĐQT có bắt buộc phải là cá nhân hay không có thể gây ra cách hiểu không thống nhất trong quá trình áp dụng quy định này tại các công ty. Do đó, để có cách hiểu và áp dụng một cách thống nhất về vấn đề này, Nghị định hướng dẫn thi hành LDN 2020 cần quy định cụ thể thành viên HĐQT công ty là cá nhân.

Hai là: LDN 2020 và các văn bản hướng dẫn thi hành cần quy định rõ người đại diện theo ủy quyền của cổ đông là tổ chức có thể là thành viên HĐQT công ty. Điều 155 LDN 2020 chưa quy định rõ việc người đại diện theo ủy quyền của cổ đông đó có được trở thành ứng cử viên thành viên HĐQT không, nếu điều lệ cũng70 không có quy định rõ trường hợp này? Cũng như việc cổ đông thay người đại diện theo ủy quyền đối với phần vốn góp của họ thì người đã đại diện theo ủy quyền đồng thời là thành viên HĐQT có đương nhiên bị mất tư cách thành viên HĐQT không? Theo chúng tôi, tổ chức là một tập thể gồm nhiều người nên không thể trực tiếp tham gia như một cá nhân vào quá trình quản lý công ty. Do vậy, họ cần được thông qua người đại diện theo ủy quyền để đảm bảo quyền lợi của mình như những cổ đông là cá nhân khác. Nếu không thừa nhận tư cách ứng viên HĐQT của người này thì sẽ vi phạm

nguyên tắc bình đẳng giữa các cổ đông, xâm phạm quyền lợi chính đáng của cổ đông này. Hơn nữa, bản thân LDN 2020 không bắt buộc thành viên HĐQT phải là cổ đông. Việc quản lý công ty luôn đòi hỏi người quản lý phải có trình độ chuyên môn nhất định, mà điều này không phải lúc nào các cổ đông trong công ty cũng đảm bảo được. Đặc biệt với xu hướng tách rời GĐ (CEO) với HĐQT (Board of directors) hiện nay trên thế giới, thì hơn bao giờ hết, HĐQT phải cần những thành viên có trình độ chuyên môn cao để quản lý hoạt động của GĐ điều hành, nhất là các GĐ thuê có trình độ chuyên môn cao. Vì vậy, pháp luật không nên ngăn cấm người đại diện theo ủy quyền trở thành thành viên HĐQT. Do vậy, LDN 2020 cần quy định lại rõ ràng về việc cho phép người đại diện theo ủy quyền được trở thành ứng cử viên HĐQT. Về việc đương nhiên chấm dứt tư cách thành viên HĐQT của người đại diện theo ủy quyền. Thiết nghĩ, khi một người được bầu vào HĐQT không phải bao giờ cũng xuất phát từ địa vị của cổ đông, mà cái chính là từ nhân thân và năng lực của họ. Sự tín nhiệm của ĐHĐCĐ đối với cá nhân người đó mới là yếu tố quyết định để đưa họ vào chiếc ghế thành viên HĐQT. Do vậy, khi chấm dứt vai trò đại diện phần vốn thì không đương nhiên làm mất đi vai trò thành viên HĐQT của họ, và ngược lại nếu thành viên HĐQT đó bị bãi nhiệm thì không đương nhiên mất đi vai trò đại diện theo ủy quyền của họ đối với phần vốn góp. Chính vì vậy, khi tổ chức thực hiện LDN 2020, các văn bản hướng dẫn thi hành LDN 2020 cần quy định làm rõ vấn đề trên theo hướng này.

Ba là: Về thẩm quyền của HĐQT và thành viên HĐQT, LDN 2020 nên quy định cho phép HĐQT được áp dụng một số biện pháp khẩn cấp kịp thời nhằm ngăn chặn những thiệt hại có thể xảy ra cho công ty khi không kịp lấy ý kiến ĐHĐCĐ về những vấn đề thuộc thẩm quyền của ĐHĐCĐ. Cũng như, cho phép tạm ngưng thực hiện quyết định của ĐHĐCĐ nhằm ngăn chặn thiệt hại nghiêm trọng cho công ty và xã hội, nếu có đầy đủ các dấu hiệu trái pháp luật của quyết định đó. Ngoài ra, để đảm bảo hiệu quả hoạt động của HĐQT, LDN 2020 nên bổ sung thêm quy định cho phép thành viên HĐQT được quyền dự thính mọi cuộc họp ĐHĐCĐ. Có như vậy mới đảm bảo cho họ nắm bắt được đầy đủ nội dung cuộc họp, nhất là những thành viên HĐQT không phải là cổ đông. Từ đó giúp họ quán triệt tốt hơn quyết định của ĐHĐCĐ.