Nghiệp Vụ Tự Doanh Chứng Khoán (Hay Nghiệp Vụ Đầu Tư Chứng Khoán)

CHƯƠNG 3

NGHIỆP VỤ TỰ DOANH CHỨNG KHOÁN VÀ TƯ VẤN CHỨNG KHOÁN

3.1.Nghiệp vụ tự doanh chứng khoán (hay nghiệp vụ đầu tư chứng khoán)

3.1.1. Khái niệm nghiệp vụ tự doanh chứng khoán:

Là hoạt động tự mua, bán chứng khoán cho chính mình để hưởng lợi nhuận.

Hoạt động này công ty phải tự chịu trách nhiệm với quyết định của mình, tự gánh chịu rủi ro từ quyết định mua, bán chứng khoán. Hoạt động này thường song hành với hoạt động môi giới. Vì vậy, khi thực hiện hai hoạt động này có thể dẫn đến xung đột về lợi ích giữa một bên là lợi ích của khách hàng, một bên là lợi ích của công ty chứng khoán. Để tránh trường hợp này, thông thường các thị trường đều có chính sách ưu tiên thực hiện lệnh của khách hàng trước khi thực hiện lệnh của công ty chứng khoán.

Đối với một số thị trường, hoạt động đầu tư của công ty chứng khoán được gắn liền với hoạt động tạo lập thị trường. Các công ty chứng khoán thực hiện hoạt động đầu tư thông qua việc mua bán trên thị trường có vai trò định hướng và điều tiết hoạt động của thị trường. Góp phần bình ổn giá cả trên thị trường.

Giao dịch tự doanh được thực hiện theo phương thức giao dịch trực tiếp hay gián tiếp.

Giao dịch trực tiếp:

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 92 trang tài liệu này.

Là các giao dịch “trao tay” giữa khách hàng và công ty chứng khoán theo giá thỏa thuận trực tiếp. Các đối tác giao dịch do các tổ chức tự “đấu mối”, họ có thể là cá nhân hay tổ chức (chủ yếu là các công ty chứng khoán). Thời gian giao dịch thường được thực hiện trong và ngoài giờ giao dịch của Sở (Trung tâm) giao dịch. Chứng khoán giao dịch rất đa dạng (chủ yếu là chứng khoán

không niêm yết, chứng khoán mới phát hành).

Các đối tác giao dịch thường trực tiếp thực hiện các thủ tục thanh toán và chuyển nhượng chứng khoán. Vì vậy, trong giao dịch này không có bất kỳ một loại phí nào, riêng phí thanh toán do bên thụ hưởng chịu, phí chuyển khoản chứng khoán do bên chuyển nhượng chịu.

Các hoạt động này không chịu sự giám sát của Sở (trung tâm) giao dịch nhưng chịu sự giám sát của Thanh tra Nhà nước về chứng khoán.

Doanh số giao dịch trực tiếp lớn gấp bội lần doanh số giao dịch trên Sở (trung tâm) giao dịch (thường chiếm 85- 90% doanh số giao dịch của thị trường).

Giao dịch gián tiếp:

Là các giao dịch mà công ty chứng khoán không thể thực hiện được bằng giao dịch trực tiếp để đảm bảo an toàn khi giá chứng khoán có biến động lớn và đôi khi có thể vì mục đích can thiệp vào giá thị trường.

Thao tác giao dịch này cũng được thực hiện tương tự như giao dịch theo ủy thác, hay nói cách khác, trên Sở (trung tâm) giao dịch không có sự phân biệt giao dịch theo ủy thác và giao dịch tự doanh.

Do giao dịch qua Sở (trung tâm) giao dịch, nên công ty chứng khoán phải chịu các chi phí môi giới lập giá, chi phí thanh toán bù trừ và lưu ký chứng khoán.

3.1.2. Mục đích hoạt động tự doanh chứng khoán

Đối với công ty chứng khoán, mục đích của hoạt động tự doanh là thu chênh lệch giá chứng khoán cho chính mình.

- Dự trữ đảm bảo khả năng thanh toán

Các công ty chứng khoán, ngân hàng đều là các tổ chức kinh doanh trên thị trường tiền tệ và thị trường vốn. Do đó, phạm vi kinh doanh bị phụ thuộc và nguồn vốn và mức dự trữ đảm bảo khả năng thanh toán. Chứng khoán là một công cụ tài chính có chức năng thanh khoản cao và khả năng tạo lợi nhuận lớn.

Đối với công ty chứng khoán:

- Vay vốn từ các trung tâm thanh toán bù trừ và lưu ký chứng khoán,

ngân hàng hoặc của các công ty chứng khoán khác để mở rộng kinh doanh.

- Nguồn vốn trên tài khoản thanh toán sẽ tạo được hạn mức giao dịch lớn phục vụ các hợp đồng giao dịch với khối lượng lớn.

- Là cơ sở để Công ty thực hiện các giao dịch tự doanh; triển khai chiến lược khách hàng ủy thác giao dịch (bằng mức phí giao dịch thấp, dịch vụ nhanh và khách hàng có thể có ngay chứng khoán hay quyền sở hữu chứng khoán v.v..).

Đối với các ngân hàng:

- Ngoài những ưu thế nêu trên, các ngân hàng còn có thêm khả năng sử dụng nguồn dự trữ chứng khoán phục vụ các giao dịch tạo vốn hay giải tỏa vốn thông qua nghiệp vụ tín dụng cầm cố, thị trường mở của ngân hàng trung ương hay nghiệp vụ chiết khấu thương phiếu của các ngân hàng thương mại.

- Kinh doanh đầu tư

Việc đầu tư chứng khoán đem lại cho các công ty chứng khoán các khoản lợi nhuận từ lợi tức chứng khoán (cổ tức, trái tức, lợi tức cổ phần quỹ đầu tư v.v…) và chênh lệch giá. Ngược lại, khi thị giá bị tụt giảm thì các khoản lãi khó có thể bù đắp được phần mất giá. Vì vậy, các công ty hay các ngân hàng rất thận trọng trong việc hoạch định chiến lược đầu tư và đầu cơ chứng khoán.

- Kinh doanh góp vốn

Bằng việc mua cổ phiếu, trái phiếu chuyển đổi hay kèm quyền chuyển đổi, các công ty chứng khoán đầu tư vào các công ty cổ phần và trở thành cổ đông.

Vì vậy, các công ty chứng khoán phải tuân thủ các quy định pháp lý đối với các cổ đông lớn và hạn mức được phép đầu tư hùn vốn vào một công ty cổ phần. Tuy vậy, để mở rộng phạm vi kinh doanh cho các công ty chứng khoán, pháp luật có thể quy định về thời hạn tối thiểu đối với người sở hữu cổ phiếu được quyền là cổ đông (từ 6 tháng trở lên)

- Can thiệp bảo vệ giá

Khi giá chứng khoán bị biến động bất lợi do tình hình hoạt động chung của thị trường, các công ty chứng khoán thực hiện các giao dịch mua bán nhằm

ổn định lại thị trường theo yêu cầu can thiệp của cơ quan quản lý và tự bảo vệ mình hay khách hàng của mình khi thực hiện các đợt phát hành hay bảo lãnh phát hành. Tuy nhiên, để làm được việc này, các công ty chứng khoán phải hợp lực với nhau để tự phát hành dưới hình thức “tổ chức bảo trợ thị giá” tức là lập một tập đoàn tài chính (consortium)

- Thu lợi

Về bản chất, mục đích hoạt động kinh doanh chứng khoán của các công ty chứng khoán là nhằm thu lợi tức và chênh lệch giá mua vào và bán ra. Với lợi thế về thông tin và sở trường phân tích, ngoài mục đích tích lũy chứng khoán phục vụ khách hàng, hoạt động đầu tư chứng khoán của công ty chứng khoán thường là đầu cư chờ chênh lệch giá (ngay cả trong tình trạng thị trường suy thoái- giá xuống), hoặc nhằm thực hiện các giao dịch khi có chênh lệch giá tại các thị trường khu vực. Tuy nhiên, trong luật định về chức năng và quyền hạn của công ty chứng khoán thì họ phải có một số điều kiện cơ bản để hành nghề. Đó là điều kiện về vốn hoạt động, người quản lý và nhân viên tác nghiệp, cơ sở vật chất phục vụ cho nghiệp vụ tự doanh.

3.1.3.Điều kiện để thực hiện hoạt động tự doanh

- Điều kiện về vốn và con người

Vốn & con người là hai điều kiện cơ bản để thực hiện các hoạt động nghiệp vụ trong kinh doanh chứng khoán. Để thực hiện hoạt động tự doanh, các công ty chứng khoán phải có đủ một số vốn nhất định theo quy định của pháp luật. Việc quy định mức vốn trên nhằm mục đích đảm bảo rằng các công ty chứng khoán thực sự có vốn và dùng vốn của họ để kinh doanh.

- Điều kiện về con người

Con người cũng là yếu tố quyết định đến sự thành công của hoạt động tự doanh. Kinh doanh chứng khoán là một lĩnh vực đặc thù có sự chi phối rất lớn của nhân tố con người và thông tin. Nhân viên thực hiện nghiệp vụ tự doanh của công ty phải có một trình độ chuyên môn nhất định, có khả năng tự quyết cao và đặc biệt là tính nhạy cảm trong công việc. Tại một số nước trên thế giới, nhân viên tự doanh của công ty chứng khoán phải đáp ứng một số tiêu chuẩn nhất

định như kinh nghiệm làm việc lâu năm trong ngành, phải có bằng thạc sỹ trở lên & phải có một số chứng chỉ chuyên môn nhất định

3.1.4. Những yêu cầu đối với công ty chứng khoán trong hoạt động tự doanh

- Tách biệt quản lý

Các CTCK phải có sự tách biệt giữa nghiệp vụ tự doanh và nghiệp vụ môi giới để đảm bảo tính minh bạch, rõ ràng trong hoạt động. Sự tách bạch này bao gồm cả yếu tố con người & các quy trình nghiệp vụ.

Các CTCK phải có đội ngũ nhân viên riêng biệt để thực hiện nghiệp vụ tự doanh. Các nhân viên này phải hoàn toàn tách biệt với bộ phận môi giới. Tại một số nước trên thế giới, các CTCK thực hiện hoạt động tự doanh phải tuân thủ nguyên tắc phân chia ranh giới một cách rõ ràng. Các nhân viên của bộ phận này không được trao đổi hay sang khu vực làm việc của bộ phận khác.

Bên cạnh đó các CTCK phải đảm bảo sự tách bạch về tài sản của khách hàng với các tài sản của chính công ty.

- Ưu tiên khách hàng

Pháp luật của hầu hết các nước đều yêu cầu CTCK phải tuân thủ nguyên tắc ưu tiên cho khách hàng khi thực hiện nghiệp vụ tự doanh. Điều đó có nghĩa là lệnh của khách hàng phải được xử lý trước lệnh tự doanh của công ty. Nguyên tắc này đảm bảo sự công bằng cho khách hàng trong quá trình giao dịch chứng khoán. Do có tính đặc thù về khả năng tiếp cận thông tin & chủ động trên thị trường nên các CTCK có thể sẽ dự đoán trước được diễn biến của thị trường & sẽ mua hoặc bán tranh của khách hàng nào không có nguyên tắc trên.

- Bình ổn thị trường

Do tính đặc thù của thị trường chứng khoán, đặc biệt là các thị trường chứng khoán mới nổi, bao gồm chủ yếu là các nhà đầu tư cá nhân, nhỏ lẻ thì tính chuyên nghiệp trong hoạt động đầu tư không cao. Điều này rất dễ dẫn đến những biến động bất thường trên thị trường. Vì vậy các nhà đầu tư lớn, chuyên nghiệp rất cần thiết để làm tín hiệu hướng dẫn cho toàn bộ thị trường. Bên cạnh hoạt động của các quỹ đầu tư chứng khoán, các CTCK có khả năng chuyên môn & nguồn vốn lớn của mình có thể thông qua hoạt động tự doanh góp phần rất

lớn trong việc điều tiết cung cầu, bình ổn giá cả của các loại chứng khoán trên thị trường. Thông thường, chức năng bình ổn giá cả không phải là một quy định bắt buộc trong hệ thống pháp luật & nhà nước, tuy nhiên đây thường là nguyên tắc nghề nghiệp do các hiệp hội chứng khoán đặt ra trên thị trường & các CTCK phải tuân thủ theo trong qúa trình hoạt động.

Bên cạnh đó, các CTCK còn phải tuân thủ một số quy định khác như các giới hạn về đầu tư, lĩnh vực đầu tư.v.v.. Mục đích của các quy định này là nhằm đảm bảo một độ an toàn nhất định cho các CTCK trong quá trình hoạt động, tránh những sự đổ vỡ gây thiệt hại chung cho cả thị trường.

3.1.5. Quy trình nghiệp vụ trong hoạt động tự doanh

Cũng như các hoạt động nghiệp vụ khác, hoạt động tự doanh không có một quy trình chuẩn hay bắt buộc nào. Các CTCK, tùy vào cơ cấu tổ chức của mình sẽ có các quy trình nghiệp vụ riêng, phù hợp. Tuy nhiên, trên giác độ chung nhất, quy trình hoạt động tự doanh có thể được chia thành một số giai đoạn sau:

Giai đoạn 1: Xây dựng chiến lược đầu tư

Trong giai đoạn này, CTCK phải xác định được chiến lược trong hoạt động tự doanh của mình. Đó có thể là chiến lược đầu tư chủ động, thụ động hoặc kết hợp… Chiến lược kinh doanh đầu tư của CTCK phụ thuộc vào các nhân tố sau:

+ Thực trạng nền kinh tế (thế giới, quốc gia, ngành, doanh nghiệp)

+ Khả năng nắm bắt & xử lý thông tin

+ Trình độ phân tích tài chính doanh nghiệp, chính trị, xã hội & khả năng phân tích tâm lý.

+ Khả năng điều hành của ban lãnh đạo công ty

Giai đoạn 2: Khai thác, tìm kiếm các cơ hội đầu tư

Sau khi xây dựng được chiến lược đầu tư của công ty, bộ phận tự doanh sẽ triển khai tìm kiếm các nguồn hàng hóa, cơ hội đầu tư trên thị trường theo mục tiêu đã định.

Việc tìm kiếm cơ hội đầu tư áp dụng đối với cả chứng khoán niêm yết & chưa niêm yết, trên cả thị trường thứ cấp & sơ cấp

Giai đoạn 3: Phân tích, đánh giá chất lượng cơ hội đầu tư

Trong giai đoạn này, bộ phận tự doanh có thể kết hợp với bộ phận phân tích trong công ty tiến hành thẩm định, đánh giá chất lượng của các khoản đầu tư. Kết quả của giai đoạn này sẽ là những kết luận cụ thể về việc công ty có nên đầu tư hay không & đầu tư với số lượng, giá cả bao nhiêu là hợp lý.

+ Thu thập thông tin từ nhiều nguồn khác nhau như:

Báo cáo tài chính của doanh nghiệp trong vòng 3 năm gần nhất, báo cáo thường niên của các doanh nghiệp có tham gia tự doanh, các thông tin trực tiếp liên quan đến doanh nghiệp như tình hình kinh tế ngành, các chỉ tiêu phát triển kinh tế chung (lạm phát, tỷ giá ngoại tế, tăng trưởng GDP, chỉ số CPI…), các dự án đầu tư…

Đối với trái phiếu: Theo dõi biến động lãi suất thị trường trong & ngoài nước (lãi suất đấu thầu tín phiếu kho bạc, lãi suất huy động vốn VNĐ, ngoại tệ, lãi suất trong khu vực…). mục đích phát hành & dự án sử dụng vốn phát hành, hình thức đảm bảo trái phiếu…

+ Phân tích đánh giá:

Đối với cổ phiếu: Công ty tập trung phân tích từng loại cổ phiếu với những mục đích khác nhau. Phương pháp phân tích là dựa vào phân tích cơ bản là chủ yếu để chọn ra công ty tốt & chứng khoán tốt. Bên cạnh đó công ty phải thường xuyên phân tích kỹ thuật lựa chọn thời điểm tăng giá hoặc giảm giá để đi đến quyết định đặt lệnh giao dịch.

Đối với trái phiếu: Công ty đánh giá chung về tổ chức phát hành, xem xét mức độ xếp hạng tín nhiệm đối với tổ chức phát hành & trái phiếu của họ. Xác định lãi suất dự đoán đối với loại trái phiếu tự doanh dựa vào lãi suất huy động của các tổ chức tín dụng, lãi suất của các loại tín dụng có cùng kỳ hạn…, công ty cũng phải tính toán số lượng trái phiếu tự doanh căn cứ vào khả năng về vốn của công ty, chiến lược đầu tư của công ty, khả năng đáp ứng về lãi suất dự đoán, tương lai của công ty… Sau đó xây dựng phương án tự doanh. Việc này

tùy thuộc vào tổ chức của công ty. Sau khi phương án này được lãnh đạo phê duyệt, nhân viên tự doanh sẽ thực hiện giao dịch theo quyết định cuối cùng của lãnh đạo.

Giai đoạn 4: Thực hiện đầu tư

Sau khi đã đánh giá, phân tích các cơ hội đầu tư, bộ phận tự doanh sẽ triển khai thực hiện các hoạt động giao dịch mua, bán chứng khoán. Cơ chế giao dịch sẽ tuân theo các quy định của pháp luật & các chuẩn mực chung của ngành.

Nếu thực hiện mua chứng khoán trên thị trường sơ cấp, bộ phận tự doanh phải tuân thủ đúng quy trình đấu thầu, hoặc bảo lãnh phát hành, hoặc thỏa thuận với tổ chức phát hành trong các công đoạn chuẩn bị phát hành chứng khoán.

Nếu thực hiện trên thị trường thứ cấp, bộ phân tự doanh phải đặt lệnh giao dịch theo phương thức khớp lệnh hoặc giao dịch thỏa thuận. Sau đó nhân viên tự doanh phối hợp với bộ phận kế toán để xác nhận kết quả giao dịch, hoàn tất các thủ tục giao dịch chứng khoán & tiền.

Lệnh giao dịch tự doanh sẽ được chuyển từ bộ phận tự doanh của công ty sang phòng môi giới như lệnh của một khách hàng, trừ việc kiểm tra ký quỹ. Nếu lậnh tự doanh & lệnh của khách hàng cùng được chuyển cho phòng môi giới cùng một lúc thì lệnh của khách hàng được ưu tiên quyền đi trước.

Giai đoạn 5: Quản lý đầu tư & thu hồi vốn

Trong giai đoạn này, bộ phận tự doanh có trách nhiệm theo dõi các khoản đầu tư, đánh giá tình hình & thực hiện những hoạt động nghiệp vụ cần thiết để quản lý danh mục đầu tư của mình cũng như tìm kiếm cơ hội đầu tư mới.

Đối với trái phiếu: công ty thường xuyên theo dõi mọi biến động về lãi suất, tỷ giá hối đoái, biến động kinh tế để kịp thời điều chỉnh. Công ty cần có những dự đoán về lãi suất cuat trái phiếu theo các kỳ hạn khác nhau trên cơ chu kỳ kinh tế & triển vọng kinh tế, từ đó thực hiện những thay đổi phù hợp trong quản lý danh mục trái phiếu.

Đối với cổ phiếu: công ty phải thường xuyên theo dõi danh mục cổ phiếu của mình trên cơ sở phân tích & dự đoán kinh tế vĩ mô, từng ngành kinh tế; thực