Đánh Giá Tiềm Năng Khai Thác Tài Nguyên Rừng Phục Vụ Nhu Cầu Du Khách Tại Vqg

tiềm năng các sản phẩm từ rừng cũng giúp các nhà quản lý điểm du lịch và các nhà điều hành cơ sở cung cấp dịch vụ quản trị hiệu quả và duy trì sự cân bằng giữa nguồn cung và cầu về dịch vụ, hàng hóa đáp ứng được nhu cầu của khách du lịch.

Để nghiên cứu tiềm năng các sản phẩm du lịch của các hệ sinh thái rừng trước tiên cần nghiên cứu xác định các loại hình du lịch và sản phẩm du lịch mà các hệ sinh thái rừng có thể cung cấp, nghiên cứu giới hạn (hay tiêu chuẩn) về số lượng sản phẩm du lịch có thể tạo ra từ các hệ sinh thái rừng. Từ đó xác định được tổng số du khách có thể được cung cấp sản phẩm du lịch từ các hệ sinh thái rừng. Trong quá trình nghiên cứu cũng cần nhận thức rằng tiềm năng của các sản phẩm du lịch không phải là cố định, nó có thể tăng lên nhờ những giải pháp làm tăng số sản phẩm du lịch từ các hệ sinh thái rừng.

2.4.1.1. Cách tiếp cận hệ thống

Rừng là một thành phần của hệ thống tự nhiên, kinh tế và xã hội. Rừng là một thành phần của hệ thống tự nhiên vì sự tồn tại và phát triển của nó phụ thuộc chặt chẽ vào các yếu tố tự nhiên như khí hậu, địa hình, địa chất, thổ nhưỡng v.v... Rừng cũng là thành phần của hệ thống kinh tế bởi sự tồn tại và phát triển của nó phụ thuộc vào các yếu tố kinh tế như sản xuất, lưu thông, phân phối, giá cả, thị trường. Rừng cũng là một thành phần của hệ thống xã hội vì sự tồn tại và phát triển của nó phụ thuộc vào các yếu tố của hệ thống xã hội như nhận thức, kiến thức, chính sách, thể chế, hương ước, tôn giáo, tín ngưỡng v.v... Vì vậy, khi nghiên cứu ảnh hưởng của một nhân tố hay một hoạt động phát triển đến rừng cần phân tích đồng thời ảnh hưởng của nhấn tố đó trong mối tác động tổng hợp đồng thời của nhiều nân tố tự nhiên, kinh tế và xã hội khác. Đồng thời khi tác động vào rừng để định hướng phát triển của nó cần áp dụng đồng thời nhiều biện pháp kinh tế, xã hội và khoa học công nghệ.

Vì rừng là một thành phần của hệ thống tự nhiên, kinh tế và xã hội, nó luôn tác động qua lại với nhiều thành phần khác, nên khi tác động vào rừng để định hướng sự phát triển của cần nghiên cứu xác định những mối quan hệ trọng yếu nhất để tác động vào đó như tác động vào những chốt điều khiển hệ thống.

2.4.1.2. Cách tiếp cận nghiên cứu phát triển

Nghiên cứu quản lý du lịch là một nghiên cứu phát triển, nó góp phần vào thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội. Vì vậy, phương pháp nghiên cứu tổng quát sẽ theo lộ trình chung của nghiên cứu phát triển là từ phân tích thực trạng, xác định nguyên nhân và xây dựng giải pháp. Nghiên cứu những giải pháp quản lý du lịch phải bắt đầu từ phân tích thực trạng quản lý du lịch, đánh giá hiệu quả của quản lý du lịch và xác định những vấn đề tồn tại, phân tích nguyên nhân và đề xuất những giải pháp quản lý mới.

2.4.1.3. Cách tiếp cận nghiên cứu sinh thái

Rừng là một hệ sinh thái, có khả năng tự phục hồi mỗi khi bị tác động. Tiềm năng của các hệ sinh thái rừng với du lịch chính là khả năng phát triển tối đa của du lịch trong chừng mực chưa vượt quá năng suất tự phục hồi những biến đổi của nó do hoạt động du lịch gây nên.

Vì vậy, để xác định tiềm năng phát triển du lịch cũng như sức chịu tải du lịch của các hệ sinh thái rừng cần nghiên cứu những tác động của du lịch đến thành phần và tính chất của các hệ sinh thái rừng cũng như giới hạn phục hồi những biến đổi của hệ sinh thái rừng.

2.4.2. Phương pháp thu thập và xử lý dữ liệu

- Phương pháp kế thừa tư liệu

Kế thừa những kết quả đã có, sử dụng các tài liệu đã được công bố của nhà khoa học về du lịch sinh thái, dịch vụ du lịch sinh thái, phát triển dịch vụ du lịch sinh thái... về những nét tổng quan nhất của khu vực nghiên cứu. Thu thập các nguồn tài liệu tham khảo chuyên ngành, các số liệu đã có ở các cơ quan liên

quan như: UBND huyện Ba Vì, Sở Du lịch, VQG Ba Vì. Các tài liệu tại VQG Ba Vì bao gồm thông tin về: Bản đồ VQG; các loại, nguồn tài nguyên thiên nhiên của khu du lịch; các loại hình hoạt động du lịch và sản phẩm du lịch chính; các dự án hiện tại và tương lai của VQG; các tình trạng cơ sở hạ tầng, dịch vụ của khu vực; các loại phương tiện vận chuyển khách; tài liệu có sẵn về điều kiện tự nhiên, kinh tế và xã hội của khu vực nghiên cứu.

- Phương pháp điều tra xã hội học

+ Thực trạng của hoạt động du lịch từ rừng ở VQG Ba Vì

Nghiên cứu thiết kế hệ thống bảng câu hỏi điều tra phỏng vấn với đối tượng là 20 khách du lịch, 20 người dân kinh doanh, 20 cán bộ quản lý. Trong đó các đối tượng phỏng vấn được lựa chọn thuộc các nhóm có trình độ văn hóa, mức sống, nghề nghiệp khác nhau. Các chủ đề phỏng vấn gồm loại sản phẩm du lịch, địa điểm đến du lịch, số ngày và chi phí cho du lịch. Kết quả thống kê sẽ cho biết nhu cầu của người dân về các loại hình du lịch, quy mô du lịch đến hệ sinh thái rừng.

+ Tiềm năng du lịch với các sản phẩm từ rừng ở VQG Ba Vì

Tiến hành nghiên cứu về tiềm năng của các sản phẩm du lịch từ hệ sinh thái rừng, như tiềm năng từ nguồn tài nguyên thực vật, tiềm năm từ nguồn tài nguyên động vật và các tiềm năng khác (giá trị cảnh quan, văn hóa, tâm linh...)

Tiềm năng các sản phẩm du lịch từ rừng được xác định bằng phương pháp điều tra xã hội học, cụ thể nghiên cứu thiết kế hệ thống bảng câu hỏi điều tra phỏng vấn với đối tượng là 20 khách du lịch, 20 người dân kinh doanh, 20 cán bộ quản lý... Đề tài dự kiến tổ chức khảo sát ở địa điểm tập trung nhiều hoạt động du lịch ở hệ sinh thái rừngVQG Ba Vì. Theo phương pháp này, đề tài sẽ tổ chức phỏng vấn khách du lịch, cán bộ quản lý và những người nhiều tuổi về sản phẩm của các loại rừng ở địa phương có trở thành sản phẩm du lịch.

Các câu hỏi phỏng vấn tập trung vào số lượng và chủng loại sản phẩm từ những loại rừng khác nhau, mẫu phỏng vấn được ghi trong mẫu phiếu (phần phụ lục).

Căn cứ vào kết quả phỏng vấn đề tài sẽ thống kê tiềm năng về đa dạng sản phẩm rừng cho mục đích du lịch.

+ Xác định nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động phát triển du lịch bền vững khu vực nghiên cứu

Đề tài thực hiện phỏng vấn 20 khách du lịch, 20 người dân kinh doanh, 20 cán bộ quản lý. Từ kết quả điều tra phỏng vấn và kế thừa tư liệu, xác định các nhân tố thuận lợi và khó khăn ảnh hưởng đến khả năng khai thác sản phẩm bền vững từ rừng khu vực nghiên cứu. Đây là cơ sở cho việc đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả phát triển du lịch bền vững cho khu vực nghiên cứu.

Căn cứ vào kết quả điều tra và số liệu tính toán, phân tích đề xuất các giải pháp nhằm phát triển bền vững các sản phẩm du lịch từ rừng đặc dụng khu vực nghiên cứu đề tài.

Dựa vào số liệu từ việc thu thập thông tin, quá trình trực tiếp điều tra, khảo sát thực địa. Phân tích việc khai thác các sản phẩm từ rừng để phục vụ du lịch và thực trạng hoạt động du lịch ở khu vực nghiên cứu để đưa ra các kiến nghị những giải pháp để nâng cao hiệu quả trong quá trình phát triển du lịch khai thác các sản phẩm từ rừng tại Ba Vì bền vững.

- Phương pháp thống kê, xử lý số liệu: Sử dụng các phần mềm Excel và các phần mềm khác để tổng hợp, phân tích, xử lý các số liệu đã thu thập được.

Chương 3

KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN

3.1. Đánh giá tiềm năng khai thác tài nguyên rừng phục vụ nhu cầu du khách tại VQG Ba Vì, huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội

3.1.1 Đặc điểm hệ sinh thái VQG Ba Vì, huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội

VQG Ba Vì nằm cách thủ đô Hà Nội 60 km về phía Tây, là một trong những khu bảo tồn, thăm quan, giải trí đẹp, thuộc xã Tản Lĩnh, huyện Ba Vì, thành phố Hà Nội. Nơi đây phong cảnh ngoạn mục, cảnh sắc thiên nhiên hòa quyện với con người.

Do địa hình núi cao, độ che phủ của rừng lớn nên nơi đây có khí hậu mát mẻ vào mùa hè, với nhiều con suối bắt nguồn từ núi rừng Ba Vì quanh năm nước chảy như Thiên sơn - Suối ngà, Ao Vua, Khoang Xanh, Hồ Tiên Sa. Là nơi có nhiều di tích lịch sử, văn hóa như đền Thượng, đền Trung, đền Hạ, tháp Báo Thiên, động Ngọc Hoa... Về mùa đông, mây mù bao phủ tạo một cảnh quan rất ấn tượng. Ba Vì là một quần thể núi gồm 6 đỉnh, cao nhất là đỉnh Vua với độ cao 1.296m, đỉnh Tản Viên cao 1.227 m, đỉnh Ngọc Hoa cao 1.131 m… Đỉnh Vua là nơi xây dựng đền thờ Bác Hồ. Đối diện đỉnh Vua lại là một mái núi “thắt cổ bồng” được lập đền Thượng, tương truyền là nơi hóa thân của Đức Thánh Tản - Sơn Tinh được dân gian tôn thờ là anh hùng chống lũ lụt, ngoại xâm, vị thần liên minh các bộ tộc Việt - Mường.

VQG Ba Vì với 3 kiểu rừng: Rừng kín thường xanh mưa ẩm á nhiệt đới; Rừng kín thường xanh hỗn giao cây lá rộng và cây lá kim á nhiệt đới; Rừng lá rộng thường xanh mưa ẩm nhiệt đới trên núi thấp. Núi Ba Vì với 2 đai cao nên hệ động thực vật nơi đây khá phong phú và đa dạng.

3.1.2 Tiềm năng khai thác các loài động thực vật làm thực phẩm – thuốc chữa bệnh – nguyên liệu hàng thủ công mỹ nghệ

3.1.2.1. Tiềm năng từ nguồn tài nguyên thực vật

Thảm thực vật ở VQG Ba Vì gồm có 3 kiểu chính: rừng kín thường xanh mưa ẩm á nhiệt đới; rừng kín thường xanh hỗn giao cây lá rộng và cây lá kim á nhiệt đới; rừng lá rộng thương xanh mưa ẩm nhiệt đới trên núi thấp. Núi Ba Vì với 2 đai cao nên hệ thực vật nơi đây khá phong phú và đa dạng, theo danh mục thực vật đã được thu thập mẫu và kết quả điều tra bổ sung của VQG Ba Vì năm 2008, cho tới nay VQG Ba Vì có 1201 loài thực vật bậc cao có mạch thuộc 649 chi và 160 họ. Như vậy, qua kết quả nghiên cứu đã khẳng định sự phong phú đa dạng loài thực vật của VQG. So với kết quả điều tra năm 1998, số họ thực vật phát hiện mới tăng 61 họ, số chi tăng 177 chi, số loài tăng 389 loài.Thực vật cây thuốc Vườn Quốc gia Ba Vì có tới 503 loài thuộc 118 họ, 321 chi chữa 33 loại bệnh và chứng bệnh khác nhau trong đó có nhiều loài thuốc quý như: Hoa tiên (Asarum maximum), Huyết đằng (Sargentodoxacuneata), Bát giác liên (Podophyllum tonkiensis), Râu hùm (Tacca chantrieri), Hoàng đằng (Fibraurea tinctoria)...

VQG Ba Vì tuy cùng nằm trong vùng có hệ thực vật bản địa của Việt Nam

– Nam Trung Hoa như một số nơi khác nhưng ảnh hưởng của độ cao, số loài thuộc các họ phân bố chủ yếu ở á nhiệt đới và ôn đới nhiều hơn. Đáng chú ý hơn là ở đây có tới 5 chi 5 loài thuộc họ Đỗ quyên - Ercaceae, 6 loài thuộc họ Chè - Theacae, 3 chi 19 loài thuộc họ Dẻ - Fagaceae nhiều hơn số chi cùng họ ở VQG Cúc Phương (nơi có diện tích lớn gấp 10 lần). Ngược lại, số chi có loài thuộc các họ phân bố chủ yếu ở nhiệt đới như họ Dầu - Dipterocapaceae lại tồn tại tương đối ít ở vùng cao Ba Vì.

VQG Ba Vì có mhiều loài phân bố phổ biến như: Giổi nhung - Michelia faveolata, Giối lá bạc - Michelia cavalcria, các loài họ Đỗ quyên, Chè thơm - Annesla fragrans, Hoa tiên - Asarum maximum, Mắc niễng bạc - Eberbardtia

aurata, Dẻ lá tre - Quercus bambusaefolia, Dẻ đấu nứt - Castanopnis fissa, Chẹo lông - Engelbardtia apicata… chỉ gặp ở các vùng cao Tam Đảo (Vĩnh Phúc), Sa Pa (Lào Cai), Bạch Mã (Thừa Thiên Huế), Sốp Cộp (Sơn La), Hoàng Su Phì (Hà Giang), trong khi các loài phổ biến trong kiểu rừng kín ẩm nhiệt đới như: Chò xanh, Chò chỉ, Chò nâu, Tấu ruối, Táu nước lại không tồn tại mặc dù có thể gặp chúng ở đai thấp 600 m trở xuống. Những đặc điểm này đã phản ánh rõ nét rừng đai cao Ba Vì gồm nhiều thực vật thuộc đai á nhiệt đới núi thấp.

Tham gia vào thành phần thực vật ở đây còn có một số loài thạt vật tàn di (Hóa thạch sống) của Kỷ Đệ Tam, qua thời kỳ băng hà còn sót lại như: các loài Quyết thân gỗ - Cibotium barometz (L) J. Sm, Gymnosphaera gigantea (Wall. Ex Hook) và các loài thực vật hạn trần Calocedrus macrolepis, Podocarpus nerrifolius D. Don, Cepbalotaxus mannii Hooker, Amentotaxus..làm tăng thêm tính đa dạng và phong phú của hệ thực vật.

Cùng với sự đa dạng, đặc sắc và có giá trị sinh thái cao của nguồn tài nguyên thực vật tại khu vực VQG Ba Vì, đây là tiềm năng tài nguyên to lớn, góp phần tạo lợi thế để phát triển DLST ở VQG Ba Vì. Nguồn tài nguyên thực vật tại đây có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, mục đích chính của khách DLST là được trải nghiệm về sinh cảnh và các giá trị ĐDSH tại điểm đến. Sự phong phú, đa dạng của các loài sinh vật, đặc biệt là sự hiện diện của sinh vật quý hiếm, đặc hữu trong những sinh cảnh đặc thù sẽ tạo sức hấp dẫn lớn đối với du khách.

Sản phẩm từ nguồn tài nguyên thực vật có vai trò quan trọng. Ngành y tế nhất là y dược học cổ truyền đang sử dụng nhiều loài thực vật theo cách thức và quy mô khác nhau, để phục vụ việc chăm sóc sức khoẻ cho nhân dân.

Nhàm chán với những thực phẩm được tạo ra từ trồng trọt quy mô lớn với những quy trình có sử dụng phân bón và hóa chất, các du khách thường rất mong đến rừng để được thưởng thức những món ăn hoàn toàn của thiên nhiên cùng với những cách chế biến đầy bản sắc địa phương. Thực phẩm từ rừng trở thành một trong những yếu tố hấp dẫn du khách đến những khu du lịch trong hoặc ven rừng.

Kết quả điều tra, phỏng vấn cho thấy hệ sinh thái rừng khu vực VQG có một tập đoàn các loài thực vật cho các sản phẩm là thực phẩm và dược liệu khá phong phú. Một số loài rau có thể khai thác được ở tất cả các kiểu rừng tự nhiên và rừng trồng như rau đắng cảy, rau dớn, rau má, rau tòm bóp, rau sam, rau dền cơm... nhưng có một số loài chỉ phát triển tốt trong rừng tự nhiên như các loại quả, củ... Những loài phổ biến đang được khai thác làm thực phẩm và thuốc chữa bệnh cho người dân địa phương và du khách được thống kê trong bảng sau:

Bảng 3.1. Danh lục một số loài thực vật cho thực phẩm từ rừng tại VQG Ba Vì‌

Tên Việt Nam	Tên la tinh	Giá trị sử dụng
1	Hoa chuối hột	Musa acuminata	Thực phẩm + thuốc
2	Rau dớn	Diplazium esculentum	Thực phẩm + thuốc
3	Rau đắng cảy	Clerodendrum cyrtophyllum	Thực phẩm + thuốc
4	Rau tòm bóp	Physalis angulata	Thực phẩm + thuốc
5	Rau má	Centella asiatica	Thực phẩm + thuốc
6	Rau dền cơm	Amaranthus viridis	Thực phẩm + thuốc
7	Rau sam	Portulaca oleracea	Thực phẩm + thuốc
8	Rau tàu bay	Crassocephalum crepidioides	Thực phẩm + thuốc
9	Măng rừng		Thực phẩm
10	Cây sấu	Dracontomelon duperreanum	Thực phẩm
11	Cây sung	Ficus racemosa	Thực phẩm + thuốc
12	Cây vả	Ficus auriculata	Thực phẩm + thuốc
13	Cây trám	Canarium album	Thực phẩm
14	Củ mài	Dioscorea persimilis	Thực phẩm + thuốc