Thích Ứng Với Hoạt Động Quản Lý Dạy Học Của Hiệu Trưởng Tiểu Học

thích ứng là quá trình diễn ra sự điều chỉnh nội dung và phương thức của hoạt động, giao tiếp của cá nhân để phù hợp với điều kiện môi trường xã hội và hoạt động mới nhằm tồn tại và phát triển.

Cơ chế của sự thích ứng xã hội- tâm lý chủ yếu là lao động. Chủ nghĩa Mác cho rằng nội dung của sự thích ứng này là bằng hoạt động tích cực, con người lĩnh hội nền văn hoá, hình thành kiểu ứng xử mới, điều chỉnh hành vi cũ cho phù hợp với yêu cầu, điều kiện của hoạt động và quan hệ mới. Hình thức thích ứng này chỉ có ở con người và mối quan hệ cơ thể và môi trường, ở trình độ thích ứng này sẽ là mối quan hệ cân bằng giữa chủ thể với môi trường xã hội.

Như vậy, nói tới thích ứng ở con người cần hiểu là con người có tất cả hình thức cân bằng của thế giới vật chất, có tất cả các trình độ của sự thích nghi và cao nhất là thích ứng xã hội- tâm lý.

Đề tài luận án đi theo quan điểm của tâm lý học hoạt động. Nói tới thích ứng ở con người, điểm chung trong quan điểm của các nhà tâm lý học đó là: cần hiểu là con người có tất cả hình thức cân bằng của thế giới vật chất, có tất cả các trình độ của sự thích nghi và cao nhất là thích ứng xã hội- tâm lý.

Từ phân tích trên, có thể hiểu thích ứng như sau: Thích ứng là sự thay đổi nhận thức, thái độ và hành vi của chủ thể một cách chủ động, tích cực để đáp ứng yêu cầu và điều kiện mới của môi trường nhằm đạt được mục đích đặt ra.

Sự thích ứng xuất hiện do tác động của những yêu cầu, điều kiện mới của môi trường hoạt động hoặc môi trường sống. Sự thích ứng bắt đầu ở thời điểm con người làm quen với điều kiện mới của môi trường, và kết thúc khi hoạt động đạt được mục đích đặt ra. Cơ chế của sự thích ứng là sự lĩnh hội kinh nghiệm xã hội-lịch sử theo nguyên tắc chuyển từ ngoài vào trong để hình thành những cấu tạo tâm lý mới cho phép cá nhân có những hành vi, ứng xử đáp ứng đòi hỏi của điều kiện sống và hoạt động mới.

1.3. Quản lý dạy học của hiệu trưởng tiểu học

1.3.1. Hoạt động dạy học tiểu học

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 225 trang tài liệu này.

Dạy học Tiểu học là quá trình, trong đó dưới sự lãnh đạo, tổ chức, điều khiển của người giáo viên tiểu học theo phương pháp nhà trường, học sinh tiểu học tự giác, tích cực, chủ động điều khiển hoạt động nhận thức để lĩnh hội nội dung học tập, phát triển tâm lý, hình thành nhân cách của mình.

Dạy học là hoạt động phối hợp của hai chủ thể giáo viên và học sinh với hai hoạt động tiến hành đồng thời, hoạt động dạy của giáo viên và hoạt động học của học sinh, cùng hướng tới mục tiêu giáo dục. Bằng hoạt động dạy giáo viên tiểu học tổ chức cho học sinh thực hiện hoạt động học theo phương pháp nhà trường để lĩnh hội nội dung học tập, đồng thời tạo ra sự biến đổi theo chiều hướng phát triển về tâm lý, ý thức, nhân cách theo yêu cầu của xã hội. Có thể nói rằng dạy học tiểu học chính là tổ chức cho học sinh thực hiện hoạt động học, trong đó người tổ chức là giáo viên tiểu học.

Dạy học tiểu học có đặc điểm nổi bật: là quá trình dạy học đầu tiên của hệ thống giáo dục quốc dân- dạy theo phương pháp nhà trường. Chương trình tiểu học theo chương trình mới tập trung vào đổi mới phương pháp-tức tập trung vào cách dạy học, coi trọng và khuyến khích dạy học trên cơ sở hoạt động học tập tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh, giáo viên là người hướng dẫn, tổ chức, giúp học sinh biết cách và có nhu cầu tự học. Đây cũng là quá trình bắt đầu cách dạy theo tiếp cận sư phạm tương tác, giáo viên là người tổ chức, điều khiển hoạt động học của học sinh theo phương châm “thầy tổ chức, trò hoạt động”.

Đặc thù giáo viên tiểu học hiện nay có 2 dạng: 1/giáo viên tiểu học dạy nhiều môn-6 môn bắt buộc đối với lớp 1,2,3 và 9 môn đối với lớp 4,5 (thường sẽ

dạy cố định 1 lớp trong suốt năm học kiêm công tác chủ nhiệm lớp đó luôn);

2/giáo viên tiểu học dạy chuyên một môn (âm nhạc hoặc mĩ thuật, thể dục, tiếng anh, tin học) dạy cho nhiều lớp. Việc soạn bài đối với giáo viên tiểu học ở dạng một tương đối vất vả bởi họ phải soạn 23 tiết khác nhau trong một tuần (theo quy định), đồng thời phải soạn thêm 4-5 tiết rèn thêm Toán và tiếng Việt để tăng tiết buổi thứ 2 (với trường dạy 2 buổi/ngày). Đặc biệt, với yêu cầu dạy toàn diện các

môn văn hóa đòi hỏi giáo viên tiểu học phải có đủ các lĩnh vực kiến thức khoa học và kỹ năng tổng hợp để thực hiện nhiệm vụ giảng dạy và giáo dục có hiệu quả.

1.3.2. Quản lý

Trong nghiên cứu khoa học, có rất nhiều quan điểm khác nhau về quản lý, theo những cách tiếp cận khác nhau, nhưng các tác giả đều có sự thống nhất trong khái niệm, đó là: Quản lý là tác động có mục đích, có tổ chức và được điều khiển của chủ thể quản lý đến đối tượng bị quản lý nhằm đạt mục đích đã định []. Khi đề cập đến quản lý cần hiểu:

- Quản lý là tác động có mục đích xác định của chủ thể quản lý đến khách thể quản lý.

- Chủ thể quản lý (cá nhân, tổ chức, nhóm xã hội); khách thể quản lý (người cụ thể, các hoạt động).

- Quản lý là hoạt động phối hợp giữa con người với con người để đạt được mục tiêu xác định.

- Công cụ quản lý là phương tiện tác động của chủ thể quản lý đến khách thể quản lý như quyết định, chỉ thị…

Quản lý có 4 chức năng cơ bản: Chức năng lập kế hoạch; Chức năng tổ

chức; Chức năng chỉ đạo; Chức năng kiểm tra. Bốn chức năng quản lý có mối

quan hệ mật thiết và gắn bó hữu cơ với nhau trong quá trình quản lý.

1.3.3. Quản lý dạy học của hiệu trưởng tiểu học

a. Nhiệm vụ, quyền hạn của hiệu trưởng trường tiểu học

Theo Điều lệ trường tiểu học (2007), hiệu trưởng tiểu học là người chịu

trách nhiệm tổ chức, quản lý các hoạt động và chất lượng giáo dục của nhà

trường [, điều 17, khoản 1]. Hiệu trưởng tiểu học phải là giáo viên có thời gian dạy học ít nhất 3 năm ở cấp tiểu học, đã hoàn thành chương trình bồi dưỡng cán

bộ quản lý, có uy tín về phẩm chất chính trị, đạo đức, lối sống, chuyên môn,

nghiệp vụ, có năng lực quản lý trường học và có sức khỏe. Nhiệm vụ và quyền hạn của hiệu trưởng tiểu học là:

- Xây dựng quy hoạch phát triển nhà trường; lập kế hoạch và tổ chức thực hiện kế hoạch dạy học; báo cáo, đánh giá kết quả thực hiện trước Hội đồng trường và các cấp có thẩm quyền;

- Thành lập các tổ chuyên môn, tổ văn phòng và các hội đồng tư vấn trong nhà trường; bổ nhiệm tổ trưởng, tổ phó. Đề xuất các thành viên của hội đồng trường trình cấp có thẩm quyền quyết định;

- Phân công, quản lý, đánh giá, xếp loại; tham gia quá trình tuyển dụng, thuyên chuyển; khen thưởng, thi hành kỷ luật đối với giáo viên, nhân viên theo quy định;

- Quản lý hành chính; quản lý và sử dụng có hiệu quả các nguồn tài chính, tài sản của nhà trường;

- Quản lý học sinh và tổ chức các hoạt động giáo dục của nhà trường; tiếp nhận, giới thiệu học sinh chuyển trường; quyết định khen thưởng, kỷ luật, phê duyệt kết quả đánh giá, xếp loại danh sách học sinh lên lớp, ở lại lớp; tổ chức kiểm tra, xác nhận việc hoàn thành chương trình tiểu học cho học sinh trong nhà trường và các đối tượng khác trên địa bàn trường phụ trách;

- Dự các lớp bồi dưỡng về chính trị, chuyên môn, nghiệp vụ quản lý; tham gia giảng dạy bình quân 2 tiết trong một tuần; được hưởng chế độ phụ cấp và các chính sách ưu đãi theo quy định;

- Thực hiện quy chế dân chủ cơ sở và tạo điều kiện cho các tổ chức chính trị- xã hội trong nhà trường hoạt động nhằm nâng cao chất lượng giáo dục;

- Thực hiện xã hội hóa giáo dục, phát huy vai trò của nhà trường đối với cộng đồng [, điều 17, khoản 3].

b. Nội dung và chức năng QLDH của hiệu trưởng tiểu học

Quản lý dạy học của hiệu trưởng tiểu học là tác động có mục đích, có tổ chức và được điều khiển của người hiệu trưởng tiểu học đến hoạt động dạy học nhằm đạt được mục tiêu, chiến lược dạy học đã đặt ra của nhà trường tiểu học.

Nói cách khác, QLDH tiểu học là các biện pháp/giải pháp được sử dụng để quản lý các hoạt động của quá trình dạy và học. QLDH trong nhà trường là quản lý toàn bộ việc giảng dạy, giáo dục của thầy, việc học tập của trò theo nội dung giáo dục toàn diện nhằm thực hiện mục tiêu và đường lối giáo dục của Đảng. QLDH là nhiệm vụ trọng tâm trong quản lý giáo dục nói chung và quản lý nhà trường nói riêng. QLDH trong nhà trường là quản lý toàn bộ việc giảng dạy, giáo dục của thầy, việc học của trò theo nội dung giáo dục toàn diện nhằm thực hiện mục tiêu và đường lối giáo dục của Đảng. QLDH của hiệu trưởng tiểu học gồm:

- Quản lý hoạt động dạy của giáo viên: Quản lý thực hiện mục tiêu, nội dung, chương trình giảng dạy; Quản lý việc phân công giảng dạy cho giáo viên; Quản lý việc thực hiện chương trình; Quản lý chỉ đạo, kiểm tra việc soạn bài và chuẩn bị lên lớp; Quản lý giờ lên lớp của giáo viên; Quản lý đổi mới phương pháp giảng dạy; Quản lý công tác kiểm tra đánh giá học sinh của giáo viên.

- Quản lý hoạt động học của học sinh: Quản lý xây dựng nề nếp kỷ cương học tập; Quản lý hoạt động học tập trên lớp, quản lý hoạt động tự học; Tổ chức kết hợp giữa nhà trường với hội cha mẹ học sinh.

- Quản lý các điều kiện đảm bảo cho hoạt động dạy học: Quản lý công tác bồi dưỡng của đội ngũ giáo viên; Quản lý các hoạt động phục vụ dạy học; Quản lý cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học.

Để thực hiện các nội dung QLDH trên, hiệu trưởng Tiểu học thực thi các chức năng quản lý:

- Lập kế hoạch dạy học, giáo dục của toàn trường và từng khối lớp thông qua việc tổ chức thành lập và chỉ đạo trực tiếp hoạt động của các tổ chuyên môn trong nhà trường;

- Tổ chức và chỉ đạo các hoạt động dạy học, giáo dục phù hợp đối tượng học sinh, đảm bảo chất lượng giáo dục toàn diện, phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của giáo viên và học sinh;

- Tổ chức và chỉ đạo các hoạt động bồi dưỡng năng khiếu, giúp đỡ học sinh yếu kém;

- Tổ chức giáo dục hòa nhập cho học sinh khuyết tật, trẻ em có hoàn cảnh khó khăn trong trường tiểu học theo quy định;

- Quản lý việc đánh giá kết quả học tập và rèn luyện của học sinh theo quy

định;

- Tổ chức kiểm tra và xác nhận hoàn thành chương trình tiểu học cho học

sinh và trẻ em trên địa bàn.

Nếu xét dạy và học như là một hệ thống thì quan hệ giữa hoạt động dạy và hoạt động học là quan hệ điều khiển. Do đó, hoạt động quản lý (điều khiển hoạt động dạy và học) của hiệu trưởng tiểu học tập trung chủ yếu vào hoạt động dạy của thầy và trực tiếp với thầy, gián tiếp với trò thông qua hoạt động dạy của thầy quản lý hoạt động học của trò. Vì vậy trong luận án, chúng tôi tập trung nghiên cứu hoạt động quản lý của hiệu trưởng đối với hoạt động dạy của thầy.

c. Khó khăn trong hoạt động QLDH đối với hiệu trưởng tiểu học

- Về trình độ chuyên môn quản lý: Hiệu trưởng tiểu học ở nước ta hiện nay phần lớn không được đào tạo bài bản nghề hiệu trưởng như các nước có nền giáo dục phát triển trên thế giới mà chủ yếu theo con đường đề bạt từ giáo viên có năng lực, có thành tích về chuyên môn vì vậy hiểu biết về hoạt động quản lý nói chung, QLDH nói riêng còn hạn chế và thiếu hệ thống; dẫn đến việc thực hiện các hoạt động QLDH ít thành thục, các kỹ năng hoạt động QLDH chủ yếu mang tính kinh nghiệm cụ thể.

- Về phân cấp quản lý: Trong QLDH trong nhà trường tiểu học gồm có

nhiều cấp quản lý như phòng giáo dục và đào tạo, hiệu trưởng tiểu học, tổ

trưởng, giáo viên. Hiện nay nhiều nơi, nhiều lúc sự phân cấp trong quản lý còn chưa được rạch ròi, rõ nét, còn chồng chéo về quyền hạn, chức năng của các cấp quản lý vì vậy ở góc độ quản lý của hiệu trưởng tiểu học còn có những khó khăn, cản trở tính năng động, sáng tạo trong quá trình quản lý nói chung và QLDH nói riêng.

- Về quản lý hoạt động giảng dạy của giáo viên: Một trong những khó khăn trong QLDH của hiệu trưởng là quản lý việc phân công giảng dạy của giáo viên.

Giáo viên trong trường tiểu học tuy đã được chuẩn hóa nhanh trong thời gian vừa qua, nhưng ở các trường tiểu học vẫn còn tình trạng giáo viên có trình độ đào tạo, năng lực chuyên môn không đồng đều. Phân công giảng dạy cho giáo viên sao cho khoa học, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay, phát huy được năng lực, sở trường cũng như đáp ứng được nguyện vọng cá nhân các giáo viên...đòi hỏi khả năng quyết định sáng suốt cùng nghệ thuật quản lý của người hiệu trưởng. Việc phân công không hợp lý không những ảnh hưởng trực tiếp tới kết quả dạy học trong nhà trường mà còn phát sinh nhiều vấn đề phức tạp, ảnh hưởng tới tư tưởng, tình cảm, sự đoàn kết nội bộ dẫn đến ảnh hưởng các mặt hoạt động khác trong nhà trường.

- Về quản lý chương trình dạy học: Chương trình dạy học quy định nội dung, phương pháp, hình thức dạy học cho từng khối lớp, từng bộ môn và nhằm thực hiện yêu cầu mục tiêu cho cả cấp học. Quản lý chương trình dạy học là căn cứ để hiệu trưởng quản lý giáo viên thực hiện nhiệm vụ theo mục tiêu đã định. Quản lý việc thực hiện chương trình dạy học đòi hỏi người hiệu trưởng tiểu học phải nắm chắc cấu trúc chương trình toàn cấp cho các bộ môn, phạm vi yêu cầu kiến thức cho từng khối lớp, môn học theo thời gian, những vận dụng cụ thể vào đơn vị; nắm được phương pháp, hình thức, đặc trưng môn học từ đó có kế hoạch chuẩn bị các điều kiện để đảm bảo kế hoạch, nội dung chương trình; quán triệt kịp thời, đầy đủ những thay đổi nội dung, phương pháp giảng dạy, những yêu cầu đổi mới đối với chương trình, sách giáo khoa theo hướng dẫn của cấp trên; Ngoài ra người hiệu trưởng tiểu học còn phải thường xuyên, liên tục nắm bắt tình hình thực hiện chương trình nhằm điều chỉnh việc thực hiện chương trình một cách phù hợp, kịp thời.

- Về quản lý cơ sở vật chất-thiết bị dạy học: Cơ sở vật chất-thiết bị dạy học là điều kiện không thể thiếu nhằm đảm bảo và góp phần nâng cao chất lượng và hiệu quả dạy học trong mỗi nhà trường. Hiện nay mặc dù đã có nhiều chương trình dự án đầu tư cho việc xây dựng cơ sở vật chất cho các nhà trường, các thiết bị dạy học đã được cung cấp, nhưng vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu thực tế, hệ

thống cơ sở vật chất phục vụ cho dạy học và quản lý dạy học trong nhà trường tiểu học còn thiếu, không đồng bộ hoặc chưa có sự phù hợp giữa trình độ giáo viên với cơ sở vật chất. Điều này cũng gây ra các khó khăn cho việc QLDH ở nhà trường tiểu học phù hợp yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học theo hướng hiện đại, cập nhật.

- Trong xu thế đổi mới quản lý trường phổ thông nói chung và trường tiểu học nói riêng như hiện nay- nhà trường không còn là một đơn vị tĩnh tại, thụ động thực hiện lệnh từ trên, mà là một sinh thể có nhiều quyền chủ động trong việc lựa chọn bước đi và giải pháp phù hợp để nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục- làm hiệu trưởng tức là làm một nghề với những đòi hỏi ngày càng cao và biến đổi không ngừng []. Với cương vị đứng đầu nhà trường, công việc của hiệu trưởng rất đa dạng và tương đối phức tạp, đòi hỏi hiệu trưởng phải là người đóng nhiều vai trò khác nhau và được thay đổi một cách căn bản: Nếu như trước đây quản lý nhà trường của người hiệu trưởng tiểu học hướng tới sự ổn định, trật tự thì ngày nay hướng tới sự đổi mới và phát triển; nếu trước đây người hiệu trưởng tiểu học quản lý chủ yếu bằng “mệnh lệnh”, bằng “quyền uy”, quản lý một chiều, áp đặt thì ngày nay người hiệu trưởng tiểu học phải biết tạo sự đồng thuận trong đội ngũ giáo viên, hướng tới dân chủ hoá trong nhà trường; nếu như trước đây người hiệu trưởng tiểu học không biết đến sức ép tài chính thì ngày nay lại luôn phải chủ động huy động và sử dụng hiệu quả các nguồn tài chính đúng quy định của pháp luật,… nhà trường không còn thụ động thực hiện lệnh từ trên, mà có nhiều quyền chủ động trong việc lựa chọn bước đi và giải pháp phù hợp để nâng cao chất lượng và hiệu quả giáo dục-làm hiệu trưởng tức là làm một nghề với những đòi hỏi ngày càng cao và biến đổi không ngừng. Điều này đặt ra những yêu cầu mới với hiệu trưởng về trách nhiệm, phẩm chất, năng lực, và trên hết là sự thích ứng của người hiệu trưởng với yêu cầu, đòi hỏi, điều kiện mới của hoạt động.

1.4. Thích ứng với hoạt động quản lý dạy học của hiệu trưởng tiểu học

1.4.1. Khái niệm thích ứng với hoạt động quản lý dạy học của hiệu trưởng tiểu học