Vai Trò Của Kỹ Năng Sống Đối Với Sự Phát Triển Chung Của Trẻ 5

hoạt;

- Phát âm đúng và rõ ràng;

- Sử dụng các từ chỉ tên gọi, hành động, tính chất và từ biểu cảm trong sinh

- Sử dụng các loại câu khác nhau trong giao tiếp: câu đơn, câu ghép, câu hỏi,

câu khẳng định, câu phủ định, câu mệnh lệnh;

- Lời nói bày tỏ được cảm xúc hoặc nhu cầu, ý nghĩ và kinh nghiệm của bản

thân;

- Biết sử dụng lời nói để thoả thuận, trao đổi, hợp tác, chỉ dẫn bạn bè trong

hoạt động vui chơi;

- Kể về một sự việc, hiện tượng nào đó để người nghe hiểu được;

- Kể lại được nội dung chuyện đã nghe theo đúng trình tự nhất định. 11 - Kỹ năng giao tiếp

- Biết khởi đầu một cuộc trò chuyện bằng các cách khác nhau;

- Biết điều chỉnh giọng nói phù hợp với hoàn cảnh giao tiếp;

- Chăm chú lắng nghe người khác và đáp lại bằng cử chỉ, nét mặt, ánh mắt phù

hợp;

- Biết chờ đến lượt trong giao tiếp, trò chuyện, thảo luận; không nói leo,

không ngắt lời người khác khi nói chuyện;

- Biết hỏi lại hoặc có những biểu hiện qua cử chỉ, điệu bộ, nét mặt khi không hiểu người khác nói;

- Biết sử dụng một số từ: chào hỏi, tạm biệt, cảm ơn, xin lỗi, xin phép, thưa, vâng ạ phù hợp với hoàn cảnh giao tiếp;

- Không nói tục, chửi bậy.

12 - Kỹ năng nhận thức về môi trường xã hội

- Trẻ có khả năng nhận biết và thực hiện được một số quy định ở lớp, gia đình và nơi công cộng: Sau khi chơi biết cất đồ chơi vào nơi quy định, không làm ồn nơi công cộng, muốn đi chơi phải xin phép,...

- Biết được công dụng và chất liệu của các đồ dùng thông thường trong sinh hoạt hằng ngày;

mẹ.

- Kể được một số địa điểm công cộng gần gũi nơi trẻ sống;

- Nói được những nghề nghiệp phổ biến nơi trẻ sống và nơi làm việc của bố

13 - Kỹ năng nhận thức về môi trường tự nhiên

- Trẻ biết chia nhóm cây cối, con vật và đặt tên theo đặc điểm chung;

- Biết thứ tự các giai đoạn phát triển cơ bản của cây;

- Nói được những đặc điểm nổi bật của từng mùa trong năm; phân biệt được

sự khác nhau giữa ngày và đêm, mặt trời, mặt trăng.

- Biết một số đặc điểm, tính chất của nước; ích lợi của nước đối với đời sống con người, con vật và cây;

- Biết được không khí, các nguồn sáng và sự cần thiết của nó với cuộc sống con người, con vật và cây;

- Trẻ có thể dự đoán được một số hiện tượng tự nhiên đơn giản sắp xảy ra. 14 - Kỹ năng nhận thức về nghệ thuật

- Trẻ có khả năng nghe và cảm nhận được giai điệu của bài hát/ bản nhạc;

- Hát đúng giai điệu những bài hát đơn giản; thích tham gia vào các hoạt động biểu diễn;

- Thể hiện cảm xúc và vận động phù hợp với nhịp điệu của bài hát, bản nhạc;

- Thể hiện cảm xúc trước vẻ đẹp của thiên nhiên và sản phẩm tạo hình;

- Biết sử dụng các phương tiện, vật liệu khác nhau để tạo hình một sản phẩm đơn giản;

- Nói được ý tưởng thể hiện trong sản phẩm tạo hình của mình. 15 - Kỹ năng sáng tạo

Kỹ năng sáng tạo của trẻ được thể hiện trong các kỹ năng sau:

- Biết đặt tên mới cho đồ vật, câu chuyện, đặt lời mới cho bài hát;

- Thực hiện một số công việc theo cách riêng của mình;

- Thể hiện ý tưởng cái mới, độc đáo của bản thân thông qua các hoạt động khác nhau: trong trò chơi hoặc trong tạo hình, âm nhạc;

- Kể thêm hoặc thay đổi diễn biến của câu chuyện đã biết một cách hợp lý.

1.2.2.4. Vai trò của kỹ năng sống đối với sự phát triển chung của trẻ 5 – 6 tuổi

Kỹ năng sống có vai trò rất quan trọng đối với sự phát triển của trẻ mầm non nói chung – đang trong giai đoạn phát triển mạnh mẽ về mọi phương diện của những năm tháng đầu đời – làm sơ sở nền tảng, và cũng có thể nói sự phát triển của giai đoạn này quyết định cho quá trình phát triển về sau này. Vì thế, vai trò của kỹ năng sống đối với trẻ mầm non cũng sẽ gắn liền với mục tiêu của giáo dục mầm non, mà Bộ Giáo dục và Đào tạo đã đề ra, cần phải đạt được, là giúp trẻ em phát triển về thể chất, tình cảm, trí tuệ, thẩm mỹ, hình thành những yếu tố đầu tiên của nhân cách, chuẩn bị cho trẻ em vào lớp một.

Thứ nhất, xét về mặt thể chất, kỹ năng sống hình thành cho trẻ những thói quen hoạt động mang lại ích lợi cho sức khoẻ, qua đó làm phát triển chiều cao, cân nặng theo đúng với độ tuổi; các vận động cơ bản của trẻ cũng được thực hiện một cách vững vàng, đúng tư thế; làm tăng khả năng phối hợp các giác quan và vận động của trẻ; trẻ có kỹ năng trong những hoạt động cần sự khéo léo của đôi tay vận động nhịp nhàng, biết định hướng trong không gian. Bên cạnh đó, trẻ sẽ có khả năng để có thể hiểu biết về thực phẩm và ích lợi của việc ăn uống cho sức khoẻ của mình; đồng thời, hình thành ở trẻ những thói quen, kỹ năng tốt trong ăn uống, giữ gìn sức khoẻ và đảm bảo sự an toàn của bản thân.

Thứ hai, xét về mặt nhận thức, kỹ năng sống sẽ tạo cho trẻ niềm đam mê thích thú ham hiểu biết, khám phá, tìm tòi về các sự vật, hiện tượng xung quanh môi trường sống của trẻ. Nó hình thành cho trẻ khả năng quan sát, so sánh, phân loại, chú ý, ghi nhớ có chủ định; khả năng phát hiện và giải quyết những vấn đề đơn giản trong cuộc sống; trẻ có khả năng diễn đạt sự hiểu biết của mình bằng các cách khác nhau (bằng hành động, hình ảnh, lời nói...) với ngôn ngữ nói là chủ yếu; ngoài ra, trẻ cũng sẽ có được những hiểu biết ban đầu về con người, sự vật, hiện tượng xung quanh và một số khái niệm sơ đẳng về toán.

Thứ ba, xét về mặt ngôn ngữ, trong những hoạt động giao tiếp thường ngày, kỹ năng sống sẽ hình thành cho trẻ khả năng biết lắng nghe, hiểu lời nói trong khi trò chuyện, trao đổi với người khác; trẻ còn có khả năng biểu đạt bằng nhiều cách khác nhau (nét mặt, cử chỉ, điệu bộ), và có khả năng diễn đạt rõ ràng và giao tiếp

có văn hoá trong cuộc sống hằng ngày. Ở đây, kỹ năng sống cũng sẽ giúp cho trẻ có được một số kỹ năng ban đầu về việc đọc và viết.

Thứ tư, xét về mặt tình cảm xã hội, khả năng biết ý thức về bản thân của trẻ sẽ được hình thành nhờ các kỹ năng sống. Nó cũng giúp cho trẻ có khả năng nhận biết và thể hiện tình cảm của mình với con người, sự vật, hiện tượng xung quanh. Đồng thời, kỹ năng sống hình thành cho trẻ những phẩm chất cá nhân như: mạnh dạn, tự tin, tự lực; có một số kỹ năng quan trọng trong đời sống xã hội, như: tôn trọng, hợp tác, thân thiện, quan tâm, chia sẻ với bạn bè và những người khác; bên cạnh đó, trẻ cũng biết và thực hiện được những quy tắc, quy định cơ bản trong sinh hoạt ở gia đình, trường lớp mầm non, và những nơi cộng đồng.

Thứ năm, xét về mặt thẩm mỹ, kỹ năng sống sẽ làm phát triển ở trẻ khả năng cảm nhận vẻ đẹp trong thiên nhiên, cuộc sống và trong tác phẩm nghệ thuật. Trẻ biết thể hiện cảm xúc, sáng tạo trong các hoạt động âm nhạc, tạo hình. Qua đó, làm cho trẻ biết yêu thích, hào hứng tham gia vào các hoạt động nghệ thuật.

Tóm lại, có thể khẳng định lại rằng, kỹ năng sống làm cho chương trình giáo dục mầm non đạt được mục tiêu, vì kỹ năng sống có một vai trò quan trọng là tạo sự khởi đầu cho sự phát triển toàn diện của trẻ: phát triển thể chất, nhận thức, tình cảm xã hội, ngôn ngữ, thẩm mỹ, đặt nền tảng cho việc học ở các cấp học tiếp theo và cho việc học tập suốt đời sau này của trẻ.

1.2.2.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng sống của trẻ 5 – 6 tuối

Qua các cuộc khảo sát và những đề tài nghiên cho thấy hiện trạng kỹ năng sống của thế hệ trẻ Việt Nam nói chung còn thấp, cách riêng là khối trẻ mầm non. Hiện trạng nào cũng có những nguyên nhân của nó. Có thể đề cập đến một số yếu tố ảnh hưởng đến kỹ năng sống của trẻ 5 – 6 tuổi như sau.

Hiện nay, chương trình giáo dục mầm non của nước ta luôn trong tình trạng đổi mới, khối lượng chương trình phải thực hiện để đạt mục tiêu đổi mới chương trình giáo dục mầm non (2009) đã là một áp lực lớn đối với giáo viên mầm non, thì nay lại tiếp tục việc triển khai thực hiện chuẩn phát triển trẻ em 5 tuổi, những điều này đã trở thành quá tải nên giáo viên không đủ thời gian để lồng ghép hay tích hợp rèn kỹ năng sống cho trẻ. Việc chạy trước chương trình: cho trẻ học biết số và làm

tính, luyện viết chữ và biết đọc, đang là thách thức mà cả giáo viên và trẻ mầm non 5 – 6 tuổi đang phải đối mặt thì việc dành thời gian để đầu tư lồng ghép nội dung kỹ năng sống vào trong môn học là một việc làm hết sức khó khăn. Bên cạnh đó không phải giáo viên nào cũng có đủ kiến thức khoa học về kỹ năng sống để tổ chức lồng ghép một cách hiệu quả. Mặt khác, phụ huynh của trẻ lại luôn mong muốn con mình sớm biết chữ, không muốn con mình thua kém bạn bè khi vào lớp một, điều này đã trở thành một gánh tâm lý nặng nề đối với trẻ, khiến các trẻ em không còn thời gian để rèn luyện những kỹ năng cơ bản trong cuộc sống và phát triển một cách toàn diện. Vì thế, việc giảm áp lực học hành, xây dựng chương trình học mà chơi - chơi mà học, góp phần làm giảm bớt căng thẳng tâm lý cho trẻ em là những điều cần phải làm ngay.

Ở Việt Nam cho đến nay vẫn chưa có chuẩn kiến thức hay tài liệu khoa học hướng dẫn về kỹ năng sống dành cho trẻ mầm non. Trên thế giới, quan niệm về kỹ năng sống và việc phân chia hệ thống các kỹ năng sống vẫn còn nhiều vấn đề cần quan tâm. Kỹ năng sống phải được phân chia theo từng độ tuổi, từng cấp học – bậc học, phân chia theo từng đối tượng riêng lẽ,… Vì những lý do đó mà tại Việt Nam, kỹ năng sống là lĩnh vực khoa học còn khá mới mẽ, và chưa có nhiều chuyên gia đi sâu vào nghiên cứu lĩnh vực này. Hiện nay, kỹ năng sống và nội dung kỹ năng sống mới biên soạn một cách sơ lược và còn mang tính thử nghiệm, và chưa có hệ thống chuẩn kỹ năng sống đáp ứng nhu cầu thực tế và phù hợp cho từng đối tượng được giáo dục.

Cán bộ chuyên trách công tác ngoại khóa chưa được đào tạo chính quy kiến thức về kỹ năng sống,… Việc triển khai rèn luyện kỹ năng sống cho trẻ ở trường mầm non đa phần là nhờ vào những giáo viên có kinh nghiệm. Chính vì lý do đó mà các giáo viên này chưa được trang bị một nền tảng tâm lý học, giáo dục học đủ để thực hiện việc giúp trẻ hình thành kỹ năng sống. Để làm đươc điều này thì bản thân người giáo viên giáo dục cho trẻ đã phải được học tập và rèn luyện bài bản về kỹ năng sống, và đồng thời được tập huấn phương pháp rèn luyện kỹ năng sống cho trẻ. Vì xét cho cùng, dạy trẻ em mầm non, trước hết và trên hết, giáo viên phải là “người mẫu” cho trẻ học làm theo.

Một yếu tố không kém phần quan trọng ảnh hưởng đến hiện trạng kỹ năng sống của trẻ em hiện nay là, phụ huynh chưa ý thức đầy đủ về vai trò và tầm quan trọng của kỹ năng sống đối với trẻ em ngày nay trước những đòi hỏi của nhu cầu phát triển xã hội và những thách thức cho cuộc sống thời hiện đại; trái lại, họ tập trung “đầu tư” cho con em mình về những kiến thức khoa học quá sớm. Trên một góc nhìn khác chúng ta có thể nhận thấy sự thiếu hợp tác giữa nhà trường và gia đình cũng là một yếu tố không nhỏ ảnh hưởng đến việc hình thành kỹ năng sống cho trẻ; trong khi ở nhà trường, thầy cô dạy dỗ, tập luyện cho trẻ về các khía cạnh của kỹ năng sống, nhưng khi về nhà trẻ không được gia đình tiếp nối rèn luyện để củng cố các kỹ năng cho trẻ. Chẳng hạn, ở lớp cô giáo yêu cầu và hướng dẫn cho trẻ tự lấy đồ ăn và tự xúc ăn, khi về nhà cha mẹ lại đút cho con ăn, để trẻ có thể ăn nhanh hơn và ăn được nhiều hơn. Ngoài ra, chúng ta cũng phải kể đến điều kiện cơ sở vật chất cũng góp phần làm hạn chế phát triển các kỹ năng sống của trẻ.

Tiểu kết chương 1

1. Kỹ năng sống là những năng lực tâm lý – xã hội cơ bản giúp cho cá nhân thích ứng và tồn tại trong cuộc sống. Và, cũng chính những kỹ năng này giúp cá nhân thể hiện năng lực của mình thích nghi với những thách thức trong cuộc sống và phát triển. Trong khi đó, việc nghiên cứu về kỹ năng sống nói chung ở Việt Nam là một lãnh vực khoa học còn khá non trẻ, đặc biệt là những kỹ năng sống ở trẻ em lứa tuổi mầm non chưa có những nghiên cứu đầy đủ về vấn đề này.

2. Ở lứa tuổi mầm non, trẻ đang trong giai đoạn phát triển mạnh mẽ về mọi phương diện của những năm tháng đầu đời – làm sơ sở nền tảng, và dường như nó quyết định cho quá trình phát triển về sau này của trẻ. Do vậy, kỹ năng sống có vai trò rất quan trọng đối với sự phát triển chung và toàn diện cho trẻ về thể chất, nhận thức, ngôn ngữ, tình cảm – kỹ năng xã hội và thẩm mỹ, hình thành những yếu tố đầu tiên của nhân cách, chuẩn bị cho trẻ vào lớp một. Dựa vào Chương trình giáo dục mầm non hiện hành và Bộ chuẩn phát triển trẻ 5 tuổi, chúng tôi cho rằng những kỹ năng sống của trẻ 5 – 6 tuổi cần được trang bị và được phân loại như sau:

- Kỹ năng hiểu biết và chăm sóc sức khỏe, dinh dưỡng

- Kỹ năng chăm sóc vệ sinh cá nhân

- Kỹ năng giữ an toàn cá nhân

- Kỹ năng nhận thức về bản thân

- Kỹ năng tự tin và tự trọng

- Kỹ năng cảm nhận và thể hiện cảm xúc

- Kỹ năng hợp tác với người khác

- Kỹ năng thích ứng trong quan hệ xã hội

- Kỹ năng tôn trọng người khác

- Kỹ năng sử dụng lời nói

- Kỹ năng giao tiếp

- Kỹ năng nhận thức về môi trường xã hội

- Kỹ năng nhận thức về môi trường tự nhiên

- Kỹ năng nhận thức về nghệ thuật

- Kỹ năng sáng tạo.

Đồng thời, những kỹ năng trên cần được khảo sát để xem mức độ mà trẻ đạt được như thế nào, qua đó có thể tác động phù hợp và có những kiến nghị xác đáng.

CHƯƠNG 2

THỰC TRẠNG KỸ NĂNG SỐNG CỦA TRẺ 5 – 6 TUỔI Ở MỘT SỐ TRƯỜNG MẦM NON TẠI THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH‌

2.1. Tổ chức nghiên cứu thực trạng‌

2.1.1. Mục đích nghiên cứu

Khảo sát thực trạng kỹ năng sống của trẻ 5 – 6 tuổi ở một số trường mầm non tại thành phố Hồ Chí Minh.

2.1.2. Khách thể và địa bàn nghiên cứu

- Khảo sát nghiên cứu thực trạng được tiến hành đối với 59 giáo viên đang phụ trách lớp mẫu giáo 5 – 6 tuổi thuộc một số trường trên địa bàn TP.HCM:

 Trường BN 1, Huyện HM, TP.HCM

 Trường Tân Hòa, Huyện HM, TP.HCM

 Trường BN, Q.1, TP.HCM

 Trường Mầm non 12, Quận Tân Bình, TP.HCM

 Một số trường mầm non khác thuộc địa bàn TP.HCM có giáo viên đang học cử nhân giáo dục mầm non tại Đại học Sài Gòn.

- Khảo sát nghiên cứu thực trạng đối với 173 trẻ 5 – 6 tuổi ở hai trường: Trường Mầm non BN 1, Huyện HM và Trường Mầm non BN, Q.1, TP.HCM.

Ở mỗi trường mầm non, chúng tôi chọn ngẫu nhiên hai lớp Lá (trẻ 5 – 6 tuổi), số lượng trẻ được thể hiện trong bảng dưới đây:

Bảng 2.1. Mẫu khảo sát thực trạng kỹ năng sống của trẻ 5-6 tuổi

Trường

BN 1, H. HM, TP.HCM				BN, Q.1, TP.HCM				Tổng số
Lớp	Lá 1		Lá 4		Lá 2		Lá 4
Giới	Nam	Nữ	Nam	Nữ	Nam	Nữ	Nam		Nữ
	13	27	13	25	23	24	20		28
Sĩ số	40		38		47		48		173