Rồ Ng - Biể U Trưng Cho Nhữ Ng Giá Trị Tố T Đẹ P

Chia hoa xuỗng trần gian thành nụ Chia hoa xuống đến chỗ thành người.

Người thiếu nữ với hoa thường có mối quan hệ đặc biệt với nhau các tác giả dân gian đã không lầm khi khắc họa vẻ đẹp của người thiếu nữ trong sự tương quan với các loài hoa:

Khi thương hoa sói nhớ hoa nhài Nàng tựa hoa sói đẹp lắm thôi Hoa sói người duyên lòng son sắt Ước sao lấy được trồng vườn tôi

[3,691]

Người con gái xuân sắc giống như những đóa hoa đang độ hàm tiếu hấp dẫn biết bao người, đó là vẻ đẹp rực rỡ của tuổi hoa niên "Ngời tận mắt, ánh tận mặt":

Nhà người có hoa thơm bông quý Em tôi còn sống lẻ một thân

Hoa người lại đang xuân nở nhị Hoa người lại đang tuổi nở đều Sáng chói đẹp như sao giữa tháng

[7,28]

Con ngườ i là quí giá , là cao quý . Đó là quan niệ m chung có tí nh nhâ n loại. Vì yêu con người , quý con ngườ i cho nên ngườ i Tà y Nù ng đã kì diệ u hóa con người , ví con người với những vẻ đẹp rực rỡ của các loài hoa . Ý nghĩa này chúng ta cũng bắt gặp trong ca dao người Việt , ngườ i Mườ ng.. hoa cũng biết nhớ, biế t thương, cũng tì nh nghĩ a, cũng trăng gió…Và Người là thứ hoa đẹ p nhấ t:

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 149 trang tài liệu này.

Hoa Ngườ i đẹ p nhấ t em ơi

Không hương sắ c lạ i bằ ng mườ i sắ c hương.

[20, 126]

Việ c ca ngợ i vẻ đẹ p củ a con ngườ i như hoa thơm , sắ c thắ m không phả i là chuyện tán dương đơn thuầ n mà cố t lõ i của nó là sự nâng niu, quí trọng con ngườ i củ a nhân dân ta từ xa xưa , là nhân nhụy của chủ nghĩa nhân đạo trong văn họ c dân gian. Vì thế người Mường cũng nói:

Trăm thứ hoa không bằ ng hoa con gá i

Trăm thứ trá i không bằ ng trá i bông cò m (lúa gạo)

Trăm thứ hương thơm không bằ ng hương thơm con m(ágiái).

Không chỉ so sánh vẻ đẹp của hoa với người thiếu nữ, người Tày Nùng còn ví hoa như người con trai cao quý, đáng yêu. Nói khác đi hoa còn là biểu trưng cho thân phận cao quý, sang trọng:

- Anh như hoa kim trong chùa Em như dây thúa chỉ bò rừng xa

- Thân anh như đóa vặc viền Thân em cỏ hán ở liền ruộng to

- Anh như hoa loỏng, hoa rồm Em như chàm dại âm thầm lối đi

- Thân anh hoa cúc, hoa kim Thân em hoa guột thì tìm đồi cao Nửa đêm móc tỏa trắng phau

Hoa guột ngạt thở ai nào cảm thương

[4,132]

Những loài hoa như : Hoa kim, hoa vặc viền (phặc phiề n ), hoa loỏng, hoa rồm, hoa cúc... đều là những loài hoa đẹp sắc thơm hương được nhiều người yêu thích. Thật tinh tế, ý nhị khi các tác giả dân gian lựa chọn những loài hoa này để nói lên thân phận, phẩm chất của con người. Sóng đôi với vẻ đẹp cao sang của những loài hoa đẹp là những câu thơ viết về những loài hoa kém giá trị hơn. Vì thế hoa còn mang ý nghĩa biểu trưng cho số phận kém may mắn hoặc cuộc sống khó khăn nghèo khổ.

Hoa với ý nghĩa biểu trưng là người con gái đã có nơi có chốn . Mặc dù rất đẹp đã khiế n nhiều chàng trai ao ướ c, khao khát nhưng phải thất vọng:

Hoa thời có chủ cấm ngăn

Đóa thời đã có chưa xuân quản mà Nào ai dám bạc cùng hoa

[4,64]

Hoa phón nở chốn rừng gần

Cây này có chủ cấm ngăn khó bàn

[4.135]

Hình ảnh hoa xuất hiện hầu khắp trong các bài ca dao - dân ca Tày Nùng góp phần không nhỏ trong diễn đạt mọi khía cạnh, mọi góc độ tình cảm. Hoa trong những lời ca dao - dân ca hình như chưa bao giờ bất lực trong biểu đạt ý nghĩa. Hoa không chỉ biểu trưng cho vẻ đẹp, cho sự thanh cao, tao nhã, cho tuổi trẻ mà hoa còn là nỗi buồn, nỗi bất hạnh của những số phận kém may mắn. Hình ảnh hoa tàn, hoa héo gợi sự liên tưởng đến những cô gái già nua,

quá lứa nhỡ thì, những bông hoa héo, hoa tàn ấy không những không được chú ý mà còn bị rẻ rúng, chà đạp:

Em như mặt nước sau piêu Trời mưa mát mẻ ra điều nở tươi

Nở rồi hoa héo cành rơi Đầu mùa sớm nở rã rời hại chưa

Hoa nở muộn lại còn trơ Không chê hoa chốn bụi bở xin mang

[4,86]

Em như hoa héo còn gì Anh còn lời bấc lời chì đào hoa

[4,188 ]

Trên rừng có trăm nghìn thứ hoa, loại quả, hoa nào cũng đẹp cũng xinh. Giữa đại ngàn xanh thẳm ấy sắc đỏ của hoa vông thật nổi bật ai cũng khen hoa vông đẹp tươi thật. Nhưng người dân Tày Nùng có cái nhìn rất thiết thực bởi vông nở hoa mà không đậu quả thì ai chuộng dùng. Người xưa đã sử dụng hình ảnh "Hữu hoa vô quả" để nói lên nỗi bất hạnh của những người phụ nữ không thể có con:

Hết xuân mới nở hoa vông Lạc mùa hoa nở khoe hồng mà chi

Hữu hoa vô quả sầu bi

Hoa này không quý dùng gì thế gian

[4,133]

…Sắ p hế t xuân, nở trên cà nh hoa vông Có thời không gặp cũng không

Có hoa không quả khó trông nên hồn.

[4, 162]

Hoa trong ca dao - dân ca Tày Nùng không chỉ đắc địa trong lĩnh vực biểu đạt tâm tình mà đối với các lĩnh vực khác hoa cũng tỏ ra sắc sảo trong biểu đạt tư tưởng. Với đề tài than thân, trách phận hình ảnh hoa cũng luôn cất lên tiếng nói tố cáo mà hoa ngón là hình ảnh điển hình. Hoa ngón, lá ngón xuất hiện khá nhiều lần trong ca dao - dân ca với ý nghĩa là loài hoa độc có khả năng làm chết người. Việc những người phụ nữ tìm đến với hoa ngón đã thể hiện những cay đắng, tủi nhục họ không thể chịu được nữa trong cuộc sống:

Muốn ăn lá ngón hoa vàng đời ta Nên chi chết thảm cũng là

Hình ảnh hoa ngón trong đời sống dân tộc Tày Nùng nói chung và ca dao - dân ca Tày Nùng nói riêng được coi như một hình tượng oan nghiệt, cay đắng và tủi nhục.

3.2.2.3. Hoa - biểu trưng cho tình yêu đôi lứa

Tình yêu là đề tài muôn thuở, nói không hết của con người. Trong văn học dân gian Việt Nam đề tài này được đề cập đến nhiều hơn bất cứ một đề tài nào khác. Các thi sĩ dân gian đã vẽ nên một khung cảnh tình yêu với muôn màu, muôn vẻ, với đầy đủ mọi cung bậc, trạng thái cảm xúc. Hoa đã trang điểm cho cuộc sống, làm cho cuộc sống nhiều hương sắc giống như tình yêu đủ mọi cung bậc đã điểm tô cho cuộc đời này thêm tươi, thêm đẹp. Hoa trong

ca dao - dân ca Tày Nùng có mối quan hệ mật thiết với ong, bướm. Mối quan hệ này biểu trưng cho tuổi trẻ, cho khát vọng tình yêu và hạnh phúc lứa đôi.

Năm mười hai tháng chuyển vần Bướm ong giao hẹn quây quần cùng hoa

[4,138]

Theo bước đi của thời gian, mỗi năm cứ đến độ xuân về người Tày Nùng lại náo nức tham gia lễ hội. Đây cũng là dịp để nam thanh nữ tú gặp gỡ, cất lên những điệu sli, câu lượn, để trao nhau tình cảm cũng giống như cuộc gặp gỡ, hội ngộ của bướm ong với hoa lá:

Xuân tới tháng hai hoa đua nở Non ngàn cỏ nội hoa đua cười Sơn lâm ong bướm bay tìm nụ

[4,46]

Một năm, mười hai tháng với bốn mùa người Tày Nùng sống trong hương thơm sắc thắm của hoa. Hoa với người mãi mãi là nghĩa tình, là bè bạn thân thương ấm áp. Suốt bốn mùa người ta nói chụyện với hoa nhưng hình như không bao giờ cạn lời. Người Tày Nùng cất lên những lời ca ca ngợi hoa với mong muốn, ước mơ có một "Xã hội nhân loại" tuy mỗi người mỗi vẻ nhưng tất cả mọi người hãy cố gắng sống cho đẹp, cho thanh cao để xã hội ấy trở nên đẹp đẽ như một "Xã hội hoa".

Trong ca dao - dân ca Tày Nùng hình ảnh hoa đã được dân gian sử dụng với rất nhiều ý nghĩa biểu trưng độc đáo và sâu sắc. Điều đó đã chứng minh rằng tư duy hình ảnh của người Tày Nùng vừa cụ thể nhưng cũng rất trừu tượng. Hơn thế, nó còn biểu hiện tình cảm của đồng bào vùng cao dành cho thiên nhiên rất đáng trân trọng.

3.2.3. Hình ảnh rồng

Hình ản h con rồ ng có nguồ n gố c từ cá c thầ n thoạ i , truyề n thuyế t , từ phong tụ c tậ p quá n, tìn ngưỡng của cư dân khu vực Phương Đông trong đó có dân tộ c Việ t , Thái, Tày Nùng…Rồng là con vật tưởng tượng , đượ c xế p ở vị trí đầu tiên trong bộ tứ linh “Long-ly-quy-phượ ng”. Nhiề u nhà nghiên cứ u cho rằ ng nguyên mẫ u con rồ ng là con cá sấu , rắ n hoặ c thuồ ng luồ ng . Có thuyế t cho rằ ng , con rồ ng bắ t nguồ n từ Trunh Hoa và từ đó con vậ t nà y mớ i lan sang cá c quố c gia khác.Chính vì lẽ đó trên con đường thiên di hình ảnh con vậ t thầ n thoạ i nà y có sự thay đổ i theo nế p nghĩ củ a cư dân số ng ở nhữ ng vùng miền khác nhau. Vì là con vật không có thực , nên tù y theo lố i tư duy và thị hiế u thẩ m mĩ của từng dân tộc , từ ng khu vự c mà hì nh ả nh con rồ ng cũ ng đượ c thay đổ i sao cho phù hợ p.

3.2.3.1. Rồ ng - biể u trưng cho nhữ ng giá trị tố t đẹ p

Đa số cá c nướ c Châu Á coi rồ ng là con vậ t linh thiêng . Tổ ng hợ p trong con vậ t li nh thiêng nà y là : trí tuệ , tín ngưỡng , niề m tin , sứ c mạ nh , nguyệ n vọng…Trải qua bao đời hình ảnh con rồng trở thành biểu tượng cao qúy và

sứ c số ng vĩ nh hằ ng , có ý nghĩa sâu sắc đối với đời sống xã hội của mỗi quốc gia, mỗ i dân tộ c.

Ngoài những nét nghĩa chung nói trên , đố i vớ i dân tộ c Việ t Nam rồ ng còn những nét nghĩa riêng , đó là nó chỉ nguồ n gố c xuấ t xứ củ a dân tộ c ta từ “Con rồ ng chá u tiên” . Từ câu chuyệ n huyề n thoạ i chà ng Lạ c Long Quân vố n mang trong mì nh nò i rồ ng lấ y nà ng Âu Cơ thuộ c dò ng dõ i tiên đẻ ra bọ c 100 trứ ng, sau nở thà nh 100 con. Hình ảnh con rồng đã ăn sâu vào trong tâm thức con ngườ i Việ t Nam . Không nhữ ng là xuấ t xứ cho nò i giố ng dân tộ c Vi ệt, rồ ng cò n là thầ n linh , là chủ của các nguồn nước , mang lạ i sứ c số ng mã nh liệ t, giúp mùa màng tươi tốt . Rồ ng là biể u tượ ng củ a sứ c mạ nh , cho nên vua chúa đã lấy hình tượng rồng đại diện cho uy lực triều đình.

Trên các công trình kiến trúc của dân tộ c Việ t như : cung điệ n , đì nh, đền, miế u, chùa…hình ảnh con rồng đã trở thành một motip trang trí không thể thiế u .Trong lờ i ăn tiế ng nó i hà ng ngà y , ngườ i Việ t cũ ng dù ng hì nh ả nh rồ ng để diễ n đạ t nhữ ng suy nghĩ , tư tưở ng củ a mì nh qua cá ch nó i ví von , bay bổ ng như: “rồ ng bay phượ ng mú a” , “đầ u rồ ng đuôi tôm” , “trứ ng rồ ng lạ i nở ra rồ ng. Liu điu lạ i nở ra dò ng liu điu”…

Hình ảnh con rồng xuất hiện trong ca dao - dân ca Tà y Nù ng vớ i số lầ n 30, con số 30 không phả i là cao nhưng cũ ng không thấ p điề u đó đã thể hiệ n hình ảnh con rồng rất có ý nghĩa với người Tày Nùng.

Con rồ ng theo tiế ng Tà y Nù ng đượ c gọ i là “tua luồ ng” hơn thế nhân dân đã tô điểm nâng vẻ đẹp thêm thành “luồng hoa” và gọi “luồng hoa” là

“cầ u vồ ng”. Trong truyệ n dân gian , “cầ u vồ ng-luồ ng hoa” thỉ nh thoả ng trườ n lên trờ i để tắ m , khi ấ y nó ó ng á nh đủ sắ c mà u cò n khi nó tắ m ở dướ i đấ t thì

bầ u trờ i vừ a có mây bay vừ a có mưa , lúc này “rồng gặp mây” biểu tượng cho thân thể củ a lạ c thú tinh thầ n.

Hình ảnh con rồng xuất hiện trong ca dao - dân ca Tà y Nù ng vớ i rấ t nhiề u ý nghĩ a sâu sắ c, thể hiệ n lố i tư duy, quan điể m thẩ m mĩ củ a nhân dân.

Rồ ng biể u hiệ n củ a thân phậ n cao quý , đá ng yêu . Ngườ i Việ t có câu “Trứ ng rồ ng lạ i nở ra rồ ng. Liu điu lạ i nở ra dò ng liu điu” để nói về thân phận con ngườ i thì ngườ i Tà y Nù ng cũ ng có cá ch diễ n đạ t tế nhị mà sâu sắ c không kém:

Lờ i nó i nụ cườ i như hoa nở Con rồ ng quả sinh đẻ con rồ ng

[7,89]

Theo tư duy củ a đồ ng bà o Tà y Nù ng thì ngườ i đẹ p khôn sẽ đẻ ra ngườ i đẹ p khôn và trong việ c lự a chọ n bạ n ngườ i Tà y Nù ngkhông chỉ chọn những ngườ i có cù ng tí nh cá ch, có chung sở thích mà còn có sự tương đồng về hoàn