Khảo Sát Những Hình Ảnh Liên Quan Đến Con Người Trong Ca Dao

Hay là nón quý bạc vàng anh ơi,

Được không chung đội hai người Dặm xa có bạn thảnh thơi bước cùng

[4,10]

Chiếc nón là vật dụng vô cùng quen thuộc đối với người Việt Nam. Vì ở khu vực mưa lắm nắng nhiều nên mỗi khi đi làm đồng hay lên nương rẫy người dân Tày Nùng không khi nào quên mang cái nón bên mình. Nguyên liệu làm nón cũng hoàn toàn có trong tự nhiên, từ tre, giang, lá cọ...

2.3. Khảo sát những hình ảnh liên quan đến con người trong ca dao - dân ca Tày Nùng

Những hình ảnh liên quan đến con người gồm có các bộ phận: Tay, chân, mắt, mũi, miệng, đầu, trán, trái tim... Theo thống kê, chúng tôi nhận thấy có 21 hình ảnh với tổng số lần xuất hiện là 238.

Bảng khảo sát số 9 - Hình ảnh liên quan đến con người

Hình ảnh
Hình ảnh	A1			Tổng số
Chân	24	35	6	65
Tay	20	28	10	58
Mặt mũi	21	6	3	30
Mắt	11	2	10	23
Miệng	1	7	8	16
Lưng	3	7	1	11
Bụng	6	1	-	7
Cổ	6	-	-	6
Trái tim	3	-	3	6
Da	1	1	1	3
Máu	1	1	1	3
Tóc	3	-	-	3
Đầu gối	-	-	2	2
Tai	2	-	-	2
Trán	1	1	-	2

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 149 trang tài liệu này.

Tư liệu

A2 A3

Hình ảnh
Hình ảnh	A1			Tổng số
Đầu	-	-	1	1
Xương	-	1	-	1
Vai	1	-	-	1
Eo	1	-	-	1
Rốn	1	-	-	1

Tư liệu

A2 A3

Qua bảng thống kê chúng tôi nhận thấy hình ảnh liên quan đến con người có số lần xuất hiện từ cao xuống thấp của các hình ảnh như sau: Chân (65 lần), tay (58 lần), mặt mũi (30 lần), mắt (23 lần), miệng (16 lần), lưng (11 lần)...

Người Tày Nùng có tâm hồn phong phú, lối suy nghĩ thẳng thắn. Họ không chỉ gửi gắm tâm tư, tình cảm, quan niệm sống vào những hình ảnh xuất phát từ tự nhiên, thiên nhiên, vũ trụ... mà còn gửi gắm cả vào những hình ảnh liên quan trực tiếp đến con người như: Tay, chân, mặt, mũi, miệng, vai, lưng, trái tim... Những hình ảnh này không chỉ góp phần miêu tả con người, mà còn bộc lộ những trạng thái cảm xúc: Buồn - vui, tủi cực, nhọc nhằn, lên án, phê phán những thói xấu ở đời.

Để miêu tả vẻ đẹp của người thiếu nữ các tác giả dân gian đã mượn những hình ảnh liên quan đến con người như: Lưng, cổ, mắt, miệng... Dưới đây là vẻ đẹp mặn mà, duyên dáng của người thiếu nữ Tày Nùng:

Lưng em eo, cổ em cao

Mắt chẳng lác nào, miệng chẳng méo đâu Đôi mắt hiền hậu bồ câu

Trăm hai nén bạc giá đâu rẻ tiền?

[4,12]

Đót tảng không xứng hoa tai Chân tay em trắng ngời ngời như tiên

Sáng tươi như đóa vặc viền

[4,33]

Và khi miêu tả sự lôi thôi, luộm thuộm của những người vợ, những người mẹ đông con không còn chú ý đến hình thức thì cái xấu cũng xấu đến cùng cực:

Vợ anh em đã thấy

Thấy mặt mũi bèn chiêm

Chân cong như chuôi liềm đơm ngược

[4,49]

Đầu mốc tựa mèo vùi tro

Em trông cứ tưởng đầu rau cho đành Hóa ra vợ đẹp của anh

Tóc như tổ quạ rành rành mười phân Khác mường em bực bội phần

Làm sao anh dám chung chăn chung màn?

[4,85]

Chị nào đã dám miêu tả vợ của bạn như vậy thật là táo bạo, táo bạo ở hành vi, ở sự châm chọc. Không chỉ lấy hình ảnh lôi thôi, nhếch nhác của người phụ nữ ra làm trò cười ca dao - dân ca còn lên tiếng đả phá thói nghiện thuốc phiện. Hình dáng bảnh bao của chàng trai xưa kia mất đâu hết nay thay vào đó là một hình thù quái dị:

Tưởng nghiền thuốc phiện béo ra Mười năm thuốc phiện xót xa chẳng đừng

Rốn tụt dính chặt sống lưng Hình thù da bọc lấy xương còn gì

Tóc dài cổ rụt sầu bi

[4, 126]

Trước những thiệt thòi, thiếu may mắn của những người bị bướu cổ, bị mắt thong manh ca dao - dân ca cũng cất lên tiếng cười châm chọc. Sự đùa cợt có hơi quá mức nhưng nó góp phần thể hiện cái nhìn đa diện đối với mọi

vấn đề của cuộc sống. Dưới đây là hình ảnh của người bị mắt "hoa mơ" và bị “bướu cổ”:

Thì này xuân mới lắm hoa Sao em, không mở mắt ra nhìn đời

Sao mở một mắt khinh đời

Bốn mùa buồn bã không cười làm duyên?

[4, 168]

Có tiền mua thúng mua bồ Đựng thóc gặt mùa nào khó gì đâu?

Việc chi dưới cổ đeo bầu?

[4,16]

Việ c đưa nhữ ng hì nh ả nh liên quan trự c tiế p đế n con ngườ i và o trong ca dao - dân ca đã phả n á nh cá i nhì n rấ t sâu sắ c nhưng cũ ng rấ t cụ thể củ a ngườ i Tà y Nù ng . Họ không chỉ ngợi ca cái đẹp mà còn trực tiếp nói đến nhữ ng thó i hư tậ t xấ u ở đờ i thông qua việ c miêu tả hì nh hà i nhữ ng kẻ ná t

rượ u và nghiệ n thuố c phiệ n . Thêm nữ a ca dao - dân ca Tà y Nù ng cò n cấ t lên tiế ng cườ i hà i hướ c, châm chọ c vớ i nhữ ng ngườ i chẳ ng may bị mắ c bệ nh như “mắ t hoa mơ” và bệ nh “bướ u cổ ”.

* Tiểu kết chương 2

Bằng việc khảo sát, phân loại các hình ảnh, chúng tôi đặt ra mục tiêu khái quát những hình ảnh trong ca dao - dân ca Tày Nùng thành các nhóm khác nhau, theo các tiêu chí cụ thể. Công việc này nhằm mục đích tạo tiền đề cho việc nghiên cứu, tìm hiểu, giải mã các hình ảnh trong ca dao - dân ca dưới góc độ của văn hóa học. Đó là nguồn gốc phát sinh, phát triển ý nghĩa của các hình ảnh trong đời sống tinh thần và đời sống vật chất của hai dân tộc Tày Nùng. Trong quá trình phân loại hệ thống hình ảnh trong ca dao - dân ca Tày

Nùng chúng tôi nhận thấy các hình ảnh đều góp phần phản ánh điều kiện

sống, điều kiện lao động và những thói quen trong sinh hoạt (tôn giáo, tín ngưỡng, phong tục tập quán, trang phục...) của người Tày Nùng.

Tần số xuất hiện của các hình ảnh và việc khảo sát hệ thống phân loại là cơ sở cho việc xác định các hình ảnh tham gia và mức độ sử dụng chúng trong ca dao - dân ca Tày Nùng. Đây cũng là số liệu cơ bản để so sánh với các hình ảnh trong ca dao - dân ca các dân tộc khác. Điểm nổi bật của tính chung trong ca dao - dân ca các dân tộc trong việc sử dụng những hình ảnh truyền thống tiêu biểu như: Chim, cá, rồng, phượng, hoa, cây, trái, trầu cau... các hình ảnh thiên nhiên vũ trụ như: Trăng, trời, mây, sao, gió... hay các hình ảnh các hiện tượng thời tiết khí hậu đều được phản ánh trong một chỉnh thể thống nhất của thiên nhiên miền khí hậu nhiệt đới gió mùa nước ta như: Mưa, nắng, gió, sương... Bên cạnh đó, các hình ảnh mang nét đặc trưng của thiên nhiên Việt Bắc do chỉ thích hợp phát triển ở điều kiện khí hậu, đất đai nơi đây như: Rau dạn, rau chắm, rau tèng, các loại dây leo... là những hình ảnh vừa góp phần tạo nên diện mạo chung của thiên nhiên Việt Bắc vừa thể hiện sắc thái đặc trưng vùng miền.

Sự xuất hiện không đồng đều và ý nghĩa không giống nhau của các hình ảnh trong ca dao - dân ca Tày Nùng là phương thức phản ánh quy luật sáng tác và quan niệm thẩm mỹ trong xu hướng cảm thụ thiên nhiên của cư dân mỗi vùng miền.

Chương 3

Ý NGHĨA XÃ HỘI VÀ THẨM MỸ CỦA MỘT SỐ HÌNH ẢNH TIÊU BIỂU TRONG CA DAO - DÂN CA TÀY NÙNG

Hệ thống những hình ảnh xuất hiện trong ca dao - dân ca Tày Nùng đã cho thấy đó là một thế giới hình ảnh phong phú, đa dạng và sinh động. Có những hình ảnh chỉ đơn thuần là sự tái hiện hiện thực vốn có của tự nhiên, thiên nhiên nhưng cũng có những hình ảnh luôn chứa đựng trong đó những ý nghĩa biểu trưng cần được khám phá, giải mã. Thông qua việc giải mã ý nghĩa các hình ảnh sẽ hiểu được nền lịch sử - văn hóa - xã hội của hai dân tộc Tày Nùng. Đó là những quan niệm thẩm mỹ, tín ngưỡng, phong tục, tập quán và cả quá trình hình thành và phát triển của xã hội cư dân Tày Nùng. Từ những điều lý giải về nguồn gốc và tiến hành khảo sát phân loại ở chương 1, 2. Chương viết này, chúng tôi đưa ra một số cách hiểu về ý nghĩa của những hình ảnh tiêu biểu truyền thống có số lần xuất hiện nhiều trong ca dao - dân ca Tày Nùng.

3.1. Ý nghĩa của những hình ảnh có nguồn gốc từ các hiện tượng thiên nhiên và đời sống hàng ngày của người dân Tày Nùng

3.1.1. Hình ảnh núi non và con đèo

3.1.1.1. Núi non và con đèo - biể u hiệ n củ a sự ngăn cá ch

Núi non và con đèo là một trong những hình ảnh khá đặc sắc trong ca dao - dân ca Tày Nùng. Núi non, con đèo cũng như hình ảnh sông, suối không chỉ phản ánh thực tế địa hình vùng Việt Bắc mà nó còn chứa đựng một ý nghĩa cốt lõi là: sự ngăn cách. Con đèo là chướng ngại vật qua các hẻm núi cao mà người dân Tày Nùng thường phải vượt qua khi đi lại giữa bản này với bản kia. Vượt đèo thật vất vả và lắm gian nan! Lên đến đỉnh đèo "Thấy ông trời rửa bát", "Gió lọt qua lỗ tai" và "Thấy ma xay thóc"... đó là những câu ngạn ngữ của người Tày Nùng cổ nói về nỗi vất vả khi vượt đèo. Từ thực tế

ấy, hình ảnh núi non và con đèo đã trở thành vật thử thách ý chí và nghị lực của con người.

Núi non và con đèo là chướng ngại, là sự ngăn cách của quyền lực xã hội, của lòng người, của số mệnh và những lực lượng siêu nhiên khác... trong cuộc sống cũng như trong lĩnh vực lứa đôi, hạnh phúc gia đình:

Ước gì ủi bớt núi cao

Đôi ta đi lại sớm chiều thấy nhau

[4,174]

Đó là một ý rất quen thuộc trong ca dao - dân ca. Núi non và con đèo là một trở ngại lớn trong mọi lĩnh vực cuộc sống nhưng dân gian chưa bao giờ tuyệt vọng. Bằng ý chí và nghị lực của mình nhân dân đã kêu gọi nhau "san đồi mở chợ", "ủi bớt núi cao", "cuốc thấp đèo thì hết non cao"...

3.1.1.2. Núi non, con đè o - vậ t thử thá ch ý chí, nghị lực của con người

Trong lĩnh vực tình yêu và hôn nhân trong xã hội cũ chắc chắn nhiều cặp nam nữ bị cấm ngăn, bị ràng buộc, bị chia lìa nhưng trong ước mơ họ chưa bao giờ tuyệt vọng, chưa bao giờ buông thả số phận cho dù có nhiề u trở ngại, vì thế để khẳng định sức mạnh tình yêu họ quyế t tâm:

Thương nhau mở lối lại qua Dù bao đèo núi lọ là băn khoăn

[4,138]

Thương nhau san núi nên đồng San đồi mở chợ ta cùng bán mua

[4,141]

Chín đèo mười dốc xông pha

Thương nhau không ngại đường xa là thường

[4,144]

Núi non, con đèo càng cao , càng trở ngại thì càng chứng tỏ được lòng quyết tâm và ý chí của con người , họ quyết vượt qua tất cả để rút ngắn khoảng cách, để được gần nhau hơn:

Dù bao nước lũ cũng về Dù bao núi đá cũng thề vượt qua

[4,141]

Đường anh chân núi ven ven

Vượt non không ngại xuống lên mấy đèo Con đường nhân ngãi cheo leo

Ta cuốc thấp đèo thì hết non cao

[4,177]

Ước mơ, ý chí và nghị lực ấy đã làm cho ca dao - dân ca có một không khí lạc quan, tin tưởng, yêu đời sâu sắc. Chắc hẳn đó phải là ý nghĩ táo bạo của những người lao động chân chính như người dân Tày Nùng.

3.1.2. Hình ảnh mặt trăng, mặt trời

Mặt trăng, mặt trời là hai vật thể vũ trụ được sử dụng nhiều lần trong các lời ca. Đây là hai hình ảnh mang giá trị biểu cảm cao, thể hiện những cảm xúc trữ tình đặc sắc của cư dân miền núi.

3.1.2.1. Hình ảnh trời – biể u hiệ n củ a thế lự c linh thiêng, tầ ng lớ p trên

Trong ca dao - dân ca Tày Nùng trời không chỉ đơn thuần là một vật thể vũ trụ mà đó còn là hình ảnh mang ý nghĩa linh thiêng, trời ở trên cao chứng kiến và biết hết mọi việc diễn ra dưới trần gian:

Hai ta còn vua miếu trung gian Hai ta có mặt trời chứng kiến Anh trách em trời bắt

Ông trời mỗ trái tim anh trước

[4,118]