Hội thẩm nhân dân trong tố tụng hình sự ở Việt Nam hiện nay

mất đi ý nghĩa đại diện của nhân dân, mang hơi thở của cuộc sống vào việc xem xét, giải quyết các vụ án hình sự. Muốn vậy, pháp luật cần quy định đầy đủ, đồng bộ về các tiêu chí, biện pháp thực hiện từ quá trình lựa chọn, giới thiệu, bầu, bãi nhiệm, miễn nhiệm HTND; cần mở rộng đối tượng tham gia HTND để lựa chọn những người thực sự tiêu biểu về phẩm chất đạo đức, có sự hiểu biết về pháp luật, đồng thời hàng năm phải tham gia các lớp bồi dưỡng kiến thức pháp luật, kỹ năng xét xử bắt buộc.

Thứ tư, để HTND thực sự phát huy vai trò đại diện nhân dân trong TTHS, cần nghiên cứu để đảm bảo cơ cấu, số lượng hội thẩm, đồng thời giải quyết hài hòa các mối quan hệ giữa HTND với các tổ chức, cá nhân khi thực hiện nhiệm vụ. Với việc tăng số lượng hội thẩm trong HĐXX và không để hội thẩm tham gia quyết định về trách nhiệm hình sự, trách nhiệm dân sự trong vụ án hình sự không những sẽ làm cho tính đại diện nhân dân tăng lên, giảm áp lực cho hội thẩm, mà còn giúp cho phán quyết của tòa án được chính xác, hiệu quả; việc lựa chọn hội thẩm tham gia xét xử không còn quá nặng nề về cơ cấu, năng lực.

Thứ năm, gắn quyền lợi và trách nhiệm đối với hội thẩm bằng các quy định đầy đủ, rò ràng. Cần tăng cường công tác quản lý, giám sát, đánh giá năng lực đối với hội thẩm theo hướng giao cho HĐND chịu trách nhiệm quản lý chính và chú trọng kiện toàn công tác tổ chức, hoạt động của các Đoàn hội thẩm. Nghiên cứu để giải quyết hài hòa quyền lợi, chế độ cho hội thẩm, tăng mức tiền bồi dưỡng và bổ sung quy định về các khoản chi phí, công tác khác cho hội thẩm so với hiện nay. Có cơ chế phù hợp để bảo vệ hội thẩm và người thân của họ khi họ tham gia làm nhiệm vụ, tạo điều kiện để hội thẩm yên tâm và tích cực làm nhiệm vụ. Cùng với đó, cần sớm xây dựng Bộ quy tắc ứng xử và đạo đức nghề nghiệp của HTND; có quy định đầy đủ về trách nhiệm pháp lý, biện pháp xử lý khi hội thẩm sai phạm hoặc vi phạm pháp luật, quy tắc đạo đức nghề nghiệp.

KẾT LUẬN

Người dân tham gia quản lý nhà nước, quản lý xã hội nói chung và công tác xét xử của tòa án nói riêng là một trong những mục tiêu quan trọng của xã hội phát triển. Ở các nước theo hệ thống thông luật (án lệ), đại diện nhân dân tham gia xét xử có chế định bồi thẩm đoàn, còn ở một số nước theo hệ thống pháp luật châu Âu lục địa thì HĐXX có thể là thẩm phán chuyên nghiệp, thẩm phán không chuyên hoặc HTND. Tại Việt Nam, trải qua hàng nghìn năm dưới thời phong kiến, do nhiều nguyên nhân khác nhau, hoạt động tố tụng về cơ bản không được chú trọng, việc xét xử do lực lượng cai trị xã hội nắm giữ, thực hiện. Tuy nhiên, trong bối cảnh đó, nhất là ở những giai đoạn “vua minh, tôi hiền” và do đặc trưng quan hệ cộng đồng làng xã, việc xét xử với vai trò đề cao tính nhân đạo, tôn trọng quyền con người khi xét xử các vụ án hình sự ít nhiều đã được thể hiện, duy trì. Tư pháp trở thành một trong các nhánh quyền lực riêng với phương thức tố tụng phương Tây xuất hiện ở nước ta vào những năm cuối thế kỷ XIX cùng với quá trình xâm lược của thực dân Pháp. Dẫu vậy, trong xã hội thực dân nửa phong kiến và trong chế độ Việt Nam Cộng hòa ở miền Nam Việt Nam, hoạt động tư pháp, xét xử tồn tại luôn gắn liền mục đích, quyền lợi của lực lượng thống trị, đại diện nhân dân tham gia xét xử tuy được duy trì nhưng là sự du nhập, chấp vá, hình thức, không thực sự dân chủ.

Từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945, dưới sự lãnh đạo của Đảng, cùng với việc thiết lập hệ thống chính quyền nhân dân, đã hình thành hệ thống tòa án kiểu mới. Ở đó, nhân dân với vai trò làm chủ đất nước đã tích cực tham gia quản lý nhà nước, tham gia vào hoạt động xét xử. Xét xử có HTND trở thành nguyên tắc hiến định, được ghi nhận trong tất cả các bản Hiến pháp và được áp dụng thực hiện từ năm 1946 đến nay.

Việc ghi nhận và thực hiện chế định hội thẩm ở Việt Nam mang nhiều ý nghĩa. Điều đó không chỉ thể hiện về quyền làm chủ của nhân dân trong hoạt động tư pháp, mà còn cho thấy sự ưu việt trong chính sách pháp luật của nhà nước ta.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả được ghi nhận thì đến nay việc quy định và áp dụng thực hiện chế định HTND đang bộc lộ nhiều hạn chế, bất cập cần được nghiên cứu, khắc phục. Cùng với đó, trong bối cảnh hội nhập như hiện nay còn đặt

ra những yêu cầu mới, đòi hỏi ngành tư pháp nói chung và cơ chế HTND trong TTHS nói riêng cần tiếp tục phát huy những kết quả đạt được, hoàn thiện pháp luật và áp dụng vào thực tế. Đó là việc xác định và quán triệt một cách đầy đủ, phù hợp về quan điểm, nhận thức vai trò của HTND, đồng thời tập trung nghiên cứu, sửa đổi các quy định của pháp luật, kết hợp với tuyên truyền và có những giải pháp hữu hiệu đối với chế định hội thẩm. Bên cạnh đó, cần sớm nghiên cứu để ban hành Luật Hội thẩm với tinh thần đổi mới, đáp ứng các yêu cầu đặt ra về công tác xét xử, đảm bảo dân chủ, công bằng và công lý. Các giải pháp do tác giả đề xuất bao gồm nhiều vấn đề, từ các nguyên tắc cơ bản trong tố tụng, quá trình lựa chọn, bầu, quản lý, giám sát hội thẩm, đến các yếu tố đảm bảo thực hiện vai trò của HTND trong TTHS. Đây cũng là cơ sở để xem xét áp dụng khi xét xử các đối với án hành chính, dân sự. Điều này trước hết vẫn đảm bảo chủ trương, đường lối của Đảng, quan điểm cải cách tư pháp hiện nay; là sự kế thừa, phát huy chính sách pháp luật hình sự đã được áp dụng thực hiện hơn 70 năm qua ở nước ta, đồng thời chọn lọc từ kinh nghiệm của thế giới, khắc phục được những hạn chế thiếu sót hiện nay. Đặc biệt, nếu áp dụng theo các giải pháp như đề xuất, sẽ phù hợp với tình hình kinh tế, chính trị, xã hội mang những yếu tố đặc thù của Việt Nam, đội ngũ HTND ổn định, có chất lượng sẽ hạn chế tối đa sự tác động, ảnh hưởng đến đời sống của nhiều người, đồng thời sẽ tiết kiệm chi phí, công tác xét xử sẽ đạt hiệu quả cao hơn. Đây chẳng những là yêu cầu từ thực tế mà còn mục tiêu cải cách tư pháp để hoạt động xét xử nói chung và chế định HTND trong TTHS được đảm bảo như mục đích, ý nghĩa của chế định này ở nước ta hiện nay.