Thực Tiễn Áp Dụng Quy Định Của Pháp Luật Về Quyền Tranh Tụng Trong Phiên Tòa

có hiệu lực.

Như vậy, BLTTHS năm 2015 đã quy định theo hướng mở rộng quyền của bị cáo trong TTHS có ảnh hưởng rất lớn trong công tác xét xử. Từ đó, góp phần nâng cao trách nhiệm của các cơ quan tiến hành tố tụng cũng như người có thẩm quyền tiến hành tố tụng trong giai đoạn XXPT. Do đó, tòa án phải đảm bảo thực hiện khách quan, công bằng, đúng quy định, bảo đảm việc xét xử bị cáo đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không để lọt tội phạm, không làm oan người vô tội, tôn trọng và bảo đảm quyền con người, quyền của bị cáo được pháp luật TTHS quy định.

BLTTHS 2015 cũng đã quy định một số quyền và nghĩa vụ pháp lý cho chủ thể thực hiện chức năng bào chữa như NBC có quyền xét hỏi, tranh tụng một cách bình đẳng, công khai, dân chủ với với bên buộc tội và những người tham gia tố tụng khác để làm sáng tỏ những vấn đề của kháng cáo/kháng nghị cũng như những yêu cầu khác của họ với mục đích tìm ra sự thật khách quan đang nằm ở đâu trong vụ án để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho thân chủ của mình.

- Đối với chủ thể là NBC cho bị cáo

Điều 73 BLTTHS năm 2015 quy định về quyền của NBC như sau: “Gặp, hỏi người bị buộc tội; Đề nghị thay đổi người có thẩm quyền THTT; Đề nghị thay đổi, hủy bỏ biện pháp ngăn chặn khi xét thấy cần thiết; Đề nghị Tòa án triệu tập thêm người làm chứng, người tham gia tố tụng khác” ví dụ như: Bị hại, đương sự, người giám định, người định giá tài sản, người phiên dịch, người dịch thuật, ĐTV. Có quyền “Đưa ra chứng cứ, tài liệu, đồ vật” hoặc yêu cầu hoãn phiên tòa khi có người vắng mặt”, nếu bị hại, nhân chứng, người giám định, người phiên dịch vắng mặt tại phiên tòa; “Đề nghị HĐXX hủy bản án sơ thẩm để điều tra hoặc xét xử lại nếu xét thấy các chứng cứ, yêu cầu mà cấp phúc thẩm không thể bổ sung được”; “Được thực hiện quyền xét

hỏi, tranh luận” và sử dụng mọi biện pháp do pháp luật quy định để làm sáng tỏ những tình tiết mà thân chủ mình vô tội, hay tình tiết giảm nhẹ TNHS. NBC cũng có thể là Luật sư, người đại diện hợp pháp của người bị buộc tội, bào chữa viên nhân dân, trợ giúp viên pháp lý. Trong phiên tòa HSPT, NBC có quyền đưa ra luận cứ, luận chứng, những căn cứ pháp lý để chứng minh những yếu tố có lợi cho bị cáo, đối trọng với chức năng buộc tội của VKS nhằm giảm nhẹ TNHS hoặc gỡ tội cho bị cáo tránh những quy kết, cáo buộc phiến diện, một chiều, từ đó góp phần giúp cho vụ án được giải quyết một cách khách quan, toàn diện, không làm oan sai người vô tội.

- Đối với chủ thể là bị đơn dân sự; Người đại diện hợp pháp của bị đơn dân sự; Người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị đơn

Các chủ thể này cũng có quyền trình tham gia phiên tòa để trình bày ý kiến của mình về chứng cứ, tài liệu, đồ vật và yêu cầu người có thẩm quyền tiến hành tố tụng kiểm tra, đánh giá, tranh luận tại phiên tòa để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ nhằm làm sáng tỏ những vấn đề liên quan đến việc kháng cáo/kháng nghị để xác định sự thật khách quan của vụ án.

2.2. Thực tiễn áp dụng quy định của pháp luật về quyền tranh tụng trong phiên tòa hình sự phúc thẩm tại Tòa án Nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh

2.2.1. Những kết quả đã đạt được của việc bảo đảm nguyên tắc tranh tụng tại Tòa án Nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 92 trang tài liệu này.

Thành phố Hồ Chí Minh nằm ở giữa vùng Nam Bộ, là thành phố đông dân lớn nhất Việt Nam với lịch sử hơn 300 năm hình thành và phát triển. Thành phố có nhều công trình kiến trúc cổ, nhiều di tích lịch sử và hệ thống bảo tàng phong phú. Thành phố Hồ Chí Minh có tổng diện tích tự nhiên là

2.095 km2, bao gồm: 01 thành phố, 16 quận và 05 huyện. Dân số vào khoảng

8.993.082 người; Đây là địa phương có mật độ dân số cao nhất Việt Nam (Theo kết quả của Tổng điều tra dân số và nhà ở năm 2019).

Thành phố Hồ Chí Minh là một đô thị lớn, trung tâm kinh tế, Tài chính – Ngân hàng, chính trị, văn hóa, du lịch, giáo dục, khoa học và công nghệ, y tế chuyên sâu của vùng Nam Bộ và cả nước. Đây một trong những thành phố năng động náo nhiệt và quan trọng bậc nhất của cả nước, đồng thời cũng là một trong 05 thành phố trực thuộc Trung ương của Việt Nam. Là đô thị loại đặc biệt có vị trí trọng yếu cả về Kinh tế – An ninh – Quốc phòng và xã hội. Là đầu mối giao thông quan trọng nối liền với các tỉnh thành trong vùng, và là cửa ngò quốc tế của khu vực.

Trong những năm gần đây Thành phố Hồ Chí Minh đang tích cực xây dựng cơ sở hạ tầng, cải thiện môi trường đầu tư, cải cách mạnh mẽ hành chính công, nâng cao an sinh xã hội và được coi là một thành phố Văn minh - Hiện đại - Nghĩa tình.

Thời gian qua, thực hiện chủ trương chính sách đổi mới của Đảng và Nhà nước, tình hình kinh tế, xã hội của Thành phố Hồ Chí Minh đã có những bước chuyển mình khá mạnh mẽ, vững chắc. Đời sống nhân dân được nâng cao rò rệt, thu nhập bình quân đầu người đạt gần 9000 USD/năm (Số liệu năm 2020). Trong công tác giữ gìn an ninh trật tự, thành phố đã gặt hái được nhiều thành quả tích cực. Tuy nhiên, tình hình tội phạm vẫn tiếp tục có những diễn biến phức tạp với tính chất, mức độ ngày càng nguy hiểm và tinh vi. Số lượng VAHS được xét xử ở cả hai cấp XXST và XXPT là tương đối lớn. Do đó, hoạt động tranh tụng nói chung, tại phiên tòa HSPT nói riêng thời gian qua đã đạt được những kết quả đáng kế như:

Một là, cách thức bố trí phòng xét xử được xem là hình thức tại phiên tòa, đã mang lại ý nghĩa rất quan trọng trong việc thể hiện chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan tiến hành tố tụng góp phần nâng cao chất lượng xét xử,

tranh tụng và quyền tranh tụng của các bên tham gia tố tụng, bảo đảm việc tuân theo pháp luật.

Điều 257 BLTTHS năm 2015 quy định : “Phòng xử án phải được bố trí thể hiện sự trang nghiêm, bảo đảm sự bình đẳng giữa người thực hành quyền công tố và Luật sư, NBC khác”[12].

Thông tư 01/2017/TT-TANDTC của TANDTC quy định tại phiên tòa HSST, HSPT đã nêu rò: NBC được bố trí chỗ ngồi ngang bằng với đại diện VKS. Cụ thể, vị trí của đại diện VKS và vị trí của NBC, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại ngang bằng. Điều này đã thể hiện sự bình đẳng giữa chức năng buộc tội và chức năng gỡ tội, đồng thời thiết lập cơ chế bảo đảm phán quyết của Tòa án phải xuất phát từ kết quả tranh tụng dân chủ, công khai tại phiên tòa.

Hai là, việc thực hiện tranh tụng và quyền tranh tụng tại phiên tòa HSPT đã tác động đến chất lượng xét xử, bảo đảm sự tôn nghiêm, dân chủ, văn minh theo quy định của pháp luật.

Thủ tục xét hỏi và tranh luận tại phiên tòa HSPT ngày càng được đổi mới và được thực hiện trong tất cả các phiên tòa hình sự, điều này được thể hiện khá rò trong các phiên tòa hình sự, Tòa án đã tạo điều kiện đảm bảo cho những người tham gia tố tụng được thực hiện đầy đủ các quyền và nghĩa vụ của mình. Điều đáng lưu ý là đối với bị cáo, NBC cho bị cáo, người tham gia tranh tụng khác đều đảm bảo sự có mặt tại phiên tòa, quyền được cung cấp chứng cứ, quyền tự bào chữa, quyền nhờ NBC, quyền tranh luận tại phiên tòa

…Trong quá trình tranh tụng, NBC và những người tham gia phiên tòa HSPT được trình bày hết ý kiến của mình. Những câu hỏi của HĐXX và của KSV thể hiện khách quan hơn, việc phán quyết của Tòa án đã căn cứ vào kết quả tranh tụng công khai tại phiên tòa, các chứng cứ có trong hồ sơ vụ án đều đã được HĐXX thẩm tra lại. Tinh thần trách nhiệm của VKS và Tòa án được nâng lên.

Nhìn chung, tranh tụng tại phiên tòa HSPT của TAND Thành phố Hồ Chí Minh đã có chuyển biến tích cực, tạo không khí dân chủ trong các phiên tòa hình sự. Hoạt động tranh tụng tại phiên tòa đã góp phần hạn chế oan sai, bảo đảm quyền bình đẳng của tất cả các chủ thể tham gia tranh tụng. Việc tranh tụng được thể hiện qua trách nhiệm của VKS người thực hành quyền công tố và vai trò, trách nhiệm lương tâm nghề nghiệp của NBC (Đặc biệt là luật sư).

Theo số liệu thống kê của TAND Thành phố Hồ Chí Minh từ năm 2016 đến năm 2020 trung bình mỗi năm cấp tòa phúc thẩm phải giải quyết 934 VAHS với 1.046 bị cáo đạt tỷ lệ trung bình hàng năm so với số án phải giải quyết và số bị cáo được đưa ra xét xử lần lượt là 83,10% và 84,12%.

Có thể thấy, kết quả tranh tụng tại phiên tòa HSPT được phản ánh tích cực, thông qua chất lượng hoạt động tranh tụng tại phiên tòa. Sự chuyển biến tích cực này được thể hiện rò qua số liệu thống kê từng năm. Số vụ án hủy, sửa của năm sau luôn cao hơn so với năm trước. Đặc biệt những vụ án hủy và sửa đều có NBC tham gia. Qua số liệu thống kê cho thấy vai trò của NBC tham gia vào hoạt động tranh tụng là rất đáng khích lệ. Tỷ lệ án bị sửa ở cấp Tòa sơ thẩm là khá cao trung bình trong 05 năm qua án của cấp Tòa sơ thẩm bị cấp tòa phúc thẩm sửa án do vụ án có tình tiết mới được cung cấp tại cấp Tòa phúc thẩm trung bình là 43,01%. Việc cung cấp các tình tiết mới đó đã chứng minh vai trò của NBC tham gia tranh tụng tại phiên tòa HSPT để làm rò sự thật khách quan trong vụ án được HĐXX chấp nhận sửa án.

Cụ thể:

Năm 2016 tổng số vụ án HSPT phải giải quyết là 825 vụ, trong đó có 1573 bị cáo.

- Đã giải quyết được 515 vụ với 1011 bị cáo đạt tỷ lệ 62,42% về số vụ và 64,27% về số bị cáo;

Số vụ án còn tồn lại chưa được giải quyết là 56 vụ đạt tỷ lệ 6,79% với 103 bị cáo đạt tỷ lệ 6,55%;

Số vụ án bị cáo có kháng nghị được cấp Tòa phúc thẩm chấp nhận đạt tỷ lệ 5,70%;

Số bị cáo có kháng cáo được cấp Tòa phúc thẩm chấp nhận đạt tỷ lệ 4,20%;

Số vụ án có NBC tham gia là 258 vụ đạt tỷ lệ 50,10% so với vụ án được cấp Tòa phúc thẩm thụ lý và giải quyết.

Trong đó cấp Tòa phúc thẩm TAND Thành phố Hồ Chí Minh giữ nguyên bản án/quyết định của cấp Tòa sơ thẩm là 97,58%.

- Tỷ lệ các bản án/quyết định của cấp Tòa phúc thẩm hủy bản án/quyết định của cấp Tòa sơ thẩm là: 8,73%;

Hủy bản án/quyết định của cấp Tòa sơ thẩm để xét xử lại là 1,58%; Hủy bản án/quyết định của cấp Tòa sơ thẩm để điều tra lại là 7,15%; Đình chỉ là 0,12%;

- Tỷ lệ sửa bản án/quyết định của cấp Tòa sơ thẩm là: Sửa phần án dân sự là 4,36%;

Sửa phần hình phạt bổ sung là 0,24%;

Sửa bản án/Quyết định của cấp Tòa sơ thẩm là 1,45%;

Sửa bản án/Quyết định của cấp Tòa sơ thẩm do có tình tiết mới là 39,88% [30].

Năm 2017 tổng số vụ án HSPT phải giải quyết là 760 vụ có 1150 bị cáo:

- Đã giải quyết được 479 vụ đạt tỷ lệ 63,03% với 744 bị cáo đạt tỷ lệ 64,70%;

Số vụ án còn tồn lại chưa được giải quyết là 62 vụ đạt tỷ lệ 8,16% với 85 bị cáo đạt tỷ lệ 7,39%;

Số vụ án bị cáo/kháng nghị được cấp Tòa phúc thẩm chấp nhận đạt tỷ lệ 5,39%;

Số bị cáo có kháng nghị được cấp Tòa phúc thẩm chấp nhận đạt tỷ lệ 5,48%;

Số vụ án có NBC tham gia là 310 vụ đạt tỷ lệ 64,720% so với vụ án được cấp Tòa phúc thẩm thụ lý và giải quyết.

Trong đó cấp Tòa phúc thẩm TAND Thành phố Hồ Chí Minh giữ nguyên bản án/quyết định của cấp Tòa sơ thẩm là 67,63%.

- Tỷ lệ các bản án/quyết định của cấp Tòa phúc thẩm hủy bản án/quyết định của cấp Tòa sơ thẩm là: 11,80%;

Hủy bản án/quyết định cấp Tòa sơ thẩm để xét xử lại là 2,50%;

Hủy bản án/quyết định của cấp Tòa sơ thẩm để điều tra lại là 8,29%; Đình chỉ là 0,39%.

- Tỷ lệ sửa bản án/quyết định của cấp Tòa sơ thẩm là: Sửa phần án dân sự là 1,45%;

Sửa phần hình phạt bổ sung là 0,26%;

Sửa bản án/Quyết định của cấp Tòa sơ thẩm là 2,89%;

Sửa bản án/Quyết định của cấp Tòa sơ thẩm do có tình tiết mới là 40,66% [31].

Năm 2018 tổng số vụ án HSPT phải giải quyết là 573 vụ có 772 bị cáo :

- Đã giải quyết được 573 vụ đạt tỷ lệ 100% với 772 bị cáo đạt tỷ lệ 100%;

Số vụ án có NBC tham gia là 478 vụ đạt tỷ lệ 93,18% so với vụ án được Tòa án thụ lý và giải quyết.

- Trong đó cấp Tòa phúc thẩm TAND Thành phố Hồ Chí Minh giữ nguyên bản án/quyết định của cấp Tòa sơ thẩm là 58,81%.

- Tỷ lệ các bản án/quyết định của cấp Tòa phúc thẩm hủy bản án/quyết định của cấp Tòa sơ thẩm là: 4,54%;

Hủy bản án/quyết định của cấp Tòa sơ thẩm để xét xử lại là 5,93%;

- Tỷ lệ sửa bản án/quyết định của cấp Tòa sơ thẩm là:

Sửa phần án dân sự là 0,17%;

Sửa phần hình phạt bổ sung là 0,26%;

Sửa bản án/Quyết định của cấp Tòa sơ thẩm là 1,92%;

Sửa bản án/Quyết định của cấp Tòa sơ thẩm do có tình tiết mới là 66,84% [32].

Năm 2019 tổng số vụ án HSPT phải giải quyết là 640 vụ có 857 bị cáo:

- Đã giải quyết được 598 vụ đạt tỷ lệ 93,44% với 846 bị cáo đạt tỷ lệ 98,72%;

Số vụ án còn tồn lại chưa được giải quyết đạt tỷ lệ 16,41% và số bị cáo đạt tỷ lệ 15,75%;

Số vụ án có NBC tham gia là 502 vụ đạt tỷ lệ 83,95% so với vụ án được cấp Tòa phúc thẩm thụ lý và giải quyết.

Cụ thể: Cấp tòa phúc thẩm TAND Thành phố Hồ Chí Minh giữ nguyên bản án/quyết định của cấp Tòa sơ thẩm là 67,34%.

- Tỷ lệ các bản án/quyết định của cấp Tòa phúc thẩm hủy bản án/quyết định của cấp Tòa sơ thẩm là: 0,31%;

Hủy bản án/quyết định cấp Tòa sơ thẩm để có tình tiết mới là 0,16%; Hủy bản án/quyết định cấp Tòa sơ thẩm để điều tra lại là 0,31%; Hủy bản án/quyết định cấp Tòa sơ thẩm để xét xử lại là 2,66%;

- Tỷ lệ sửa bản án/quyết định của cấp Tòa sơ thẩm là: Sửa phần án dân sự là 0,16%;

Sửa bản án/Quyết định của cấp Tòa sơ thẩm là 0,47%;

Sửa bản án/Quyết định của cấp Tòa sơ thẩm do có tình tiết mới là 12,50% [33].

Năm 2020 tổng số vụ án HSPT phải giải quyết là 626 vụ có 876 bị cáo :

- Đã giải quyết được 605 vụ đạt tỷ lệ 96,65% với 814 bị cáo đạt tỷ lệ 92,92%;