Hoàn thiện hệ thống thông tin kế toán trong các trường Đại học công lập Việt Nam

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu trong luận án là trung thực. Những kết quả trong luận án chưa từng được công bố trong bất cứ

một công trình nào khác.

Tác giả luận án

Nguyễn Hữu Đồng

LỜI CẢM ƠN

Tác giả luận án trân trọng cảm ơn PGS.TS. Phạm Quang và PGS.TS. Nghiêm Văn Lợi đã tận tình hướng dẫn tác giả trong suốt quá trình thực hiện luận án.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 233 trang tài liệu này.

Xin cám ơn các anh/chị Kế toán trưởng các trường đại học đã hỗ trợ tác giả trong quá trình khảo sát thực trạng hệ thống thông tin kế toán tại đơn vị.

Nhân dịp này, cho phép tôi gửi lời cảm ơn chân thành tới tập thể cán bộ Viện đào tạo Sau đại học – Trường đại học Kinh tế Quốc dân đã tạo những điều kiện tốt nhất để hỗ trợ tôi hoàn thành quá trình nghiên cứu. Xin chân thành cảm ơn đồng nghiệp tại Khoa Kế toán, Trường đại học Kinh tế Quốc dân, bạn bè và người thân đã hỗ trợ, cổ vũ tôi trong quá trình thực hiện luận án này.

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN i

LỜI CẢM ƠN ii

DANH MỤC BẢNG vi

DANH MỤC SƠ ĐỒ vi

DANH MỤC BIỂU ĐỒ vii

DANH MỤC BIỂU vii

MỞ ĐẦU 1

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HỆ THỐNG THÔNG TIN KẾ TOÁN TRONG CÁC ĐƠN VỊ SỰ NGHIỆP CÓ THU 7

1.1. VAI TRÒ VÀ YÊU CẦU CỦA HỆ THỐNG THÔNG TIN KẾ TOÁN TRONG CÁC ĐƠN VỊ SỰ NGHIỆP CÓ THU 7

1.1.1. Khái niệm hệ thống thông tin kế toán 7

1.1.2. Khái niệm và đặc điểm của các đơn vị sự nghiệp có thu 8

1.1.3. Vai trò của hệ thống thông tin kế toán trong các đơn vị sự nghiệp có thu 9

1.1.4. Yêu cầu của hệ thống thông tin kế toán trong các đơn vị sự nghiệp có thu . 11

1.2. CÁC YẾU TỐ CẤU THÀNH HỆ THỐNG THÔNG TIN KẾ TOÁN TRONG CÁC ĐƠN VỊ SỰ NGHIỆP CÓ THU 13

1.2.1. Bộ máy kế toán 13

1.2.2. Phương tiện kỹ thuật 15

1.2.3. Hệ thống chứng từ, tài khoản, sổ sách và báo cáo kế toán 19

1.2.4. Các quá trình kế toán cơ bản 29

1.2.5. Hệ thống kiểm soát 47

1.3. KINH NGHIỆM TỔ CHỨC HỆ THỐNG THÔNG TIN KẾ TOÁN TRONG CÁC ĐƠN VỊ SỰ NGHIỆP CÓ THU NÓI CHUNG VÀ CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP NÓI RIÊNG TẠI MỘT SỐ NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI 49

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG HỆ THỐNG THÔNG TIN KẾ TOÁN TRONG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP VIỆT NAM 52

2.1. TỔNG QUAN VỀ CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP VIỆT NAM... 52

2.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển 52

2.1.2. Đặc điểm hoạt động và tổ chức quản lý 54

2.1.3. Cơ chế quản lý tài chính 64

2.2. THỰC TRẠNG HỆ THỐNG THÔNG TIN KẾ TOÁN TRONG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP VIỆT NAM 70

2.2.1. Bộ máy kế toán 70

2.2.2. Hệ thống phương tiện kỹ thuật 73

2.2.3. Hệ thống chứng từ, tài khoản, sổ và báo cáo kế toán 74

2.2.4. Các quá trình kế toán 79

2.2.5. Hệ thống kiểm soát 85

2.3. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG CƠ CHẾ QUẢN LÝ TÀI CHÍNH VÀ HỆ THỐNG THÔNG TIN KẾ TOÁN TRONG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP VIỆT NAM 86

2.3.1. Đánh giá thực trạng cơ chế quản lý tài chính 86

2.3.2. Đánh giá thực trạng hệ thống thông tin kế toán 89

CHƯƠNG 3: PHƯƠNG HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HỆ THỐNG THÔNG TIN KẾ TOÁN TRONG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP VIỆT NAM 94

3.1. SỰ CẦN THIẾT PHẢI HOÀN THIỆN HỆ THỐNG THÔNG TIN KẾ TOÁN TRONG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP VIỆT NAM 94

3.1.1. Chiến lược phát triển các trường đại học công lập Việt Nam 94

3.1.2. Nhu cầu thông tin của các nhà quản lý trường đại học công lập trong môi trường hoạt động mới 97

3.2. PHƯƠNG HƯỚNG HOÀN THIỆN HỆ THỐNG THÔNG TIN KẾ TOÁN TRONG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP VIỆT NAM 98

3.2.1. Phù hợp với đặc điểm hoạt động của các trường đại học công lập 98

3.2.2. Đáp ứng nhu cầu thông tin đa dạng của các nhà quản lý và mục tiêu kiểm soát tài chính của nhà nước đối với các trường đại học công lập 99

3.2.3. Đáp ứng mục tiêu hiệu quả và tiết kiệm 100

3.3. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HỆ THỐNG THÔNG TIN KẾ TOÁN TRONG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP VIỆT NAM 100

3.3.1. Hoàn thiện cơ chế quản lý tài chính 100

3.3.2. Hoàn thiện bộ máy kế toán 101

3.3.3. Hoàn thiện hệ thống phương tiện kỹ thuật 105

3.3.4. Hoàn thiện hệ thống chứng từ, tài khoản, sổ sách và báo cáo kế toán .106 3.3.5. Hoàn thiện các quá trình kế toán 113

3.3.6. Hoàn thiện hệ thống kiểm soát 130

3.4. CÁC ĐIỀU KIỆN CHỦ YẾU NHẰM TRIỂN KHAI CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN HỆ THỐNG THÔNG TIN KẾ TOÁN TRONG CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC CÔNG LẬP VIỆT NAM 131

3.4.1. Đối với các trường đại học công lập 131

3.4.2. Đối với Bộ Giáo dục và Đào tạo 132

3.4.3. Đối với Bộ Tài chính 132

KẾT LUẬN 134

DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ 135

TÀI LIỆU THAM KHẢO 136

PHỤ LỤC

DANH MỤC BẢNG

Bảng 2.1. Số lượng nhân viên kế toán theo trình độ ở một số trường đại học công lập ... 72 Bảng 2.2. Hệ thống máy tính trong hệ thống kế toán tại một số trường đại học công lập 75

DANH MỤC SƠ ĐỒ

Sơ đồ 1.1. Hệ thống kế toán 8

Sơ đồ 1.2. Hình thức tổ chức sổ “Nhật ký chung” 24

Sơ đồ 1.3. Hình thức tổ chức sổ “Nhật ký sổ cái” 25

Sơ đồ 1.4. Hình thức tổ chức sổ “Chứng từ ghi sổ” 26

Sơ đồ 1.5. Hình thức tổ chức sổ “Nhật ký chứng từ” 27

Sơ đồ 1.6 Hình thức kế toán máy 28

Sơ đồ 1.7. Các nghiệp vụ kinh tế trong đơn vị 33

Sơ đồ 1.8. Kế toán nguồn thu 34

Sơ đồ 1.9. Kế toán các khoản chi 37

Sơ đồ 1.10. Mối quan hệ giữa kế toán quá trình sản xuất sản phẩm, dịch vụ với kế toán nguồn thu và kế toán các khoản chi 39

Sơ đồ 1.11. Kế toán quá trình sản xuất sản phẩm và dịch vụ 40

Sơ đồ 1.12. Kế toán tiền lương 42

Sơ đồ 1.13. Các thành phần của chu trình kế toán vốn đầu tư 44

Sơ đồ 2.1. Cơ cấu tổ chức trường đại học 62

Sơ đồ 3.1. Tổ chức bộ máy kế toán theo phương thức hỗn hợp trong các trường đại học công lập 104

Sơ đồ 3.2. Cơ sở cho hạch toán chi tiêu theo hoạt động tại các trường đại học công lập .114 Sơ đồ 3.3. Các hoạt động cơ bản trong trường đại học công lập 115

Sơ đồ 3.4. Hệ thống phân bổ chi tiêu theo hoạt động 117

Sơ đồ 3.5. Qui trình lập dự toán trong các trường đại học công lập 120

DANH MỤC BIỂU ĐỒ

Biểu đồ 2.1. Số lượng các trường đại học qua các năm 53

Biểu đồ 2.2. Số lượng sinh viên qua các năm học 53

Biểu đồ 2.3. Số lượng giảng viên qua các năm học 53

Biểu đồ 2.4. Quy mô đào tạo của Trường Đại học Kinh tế Quốc dân 2004 - 2008 .57 Biểu đồ 2.5. Cơ cấu sinh viên Viện Đại học Mở 2007 - 2008 58

DANH MỤC BIỂU

Biểu 3.1. Mẫu Báo cáo lưu chuyển tiền trong các trường đại học công lập 110

Biểu 3.2 . Mẫu Báo cáo tình hình thực hiện dự toán chi tiêu 121

Biểu 3.3. Mẫu Báo cáo thu chi 122

Biểu 3.4. Mẫu Báo cáo hoạt động 124

Biểu 3.5. Mẫu Báo cáo thu - chi hoạt động đào tạo 125

Biểu 3.6. Mẫu Báo cáo chi hoạt động nghiên cứu khoa học 127

Biểu 3.7. Mẫu Báo cáo tổng hợp tình hình thu – nợ học phí 128

Biểu 3.8. Mẫu Báo cáo chi tiết tình hình thu – nợ học phí 129

MỞ ĐẦU

1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI

Hệ thống thông tin kế toán tồn tại trong mỗi tổ chức. Cách thức tổ chức hệ thống thông tin kế toán phụ thuộc vào tầm quan trọng và vai trò của hệ thống thông tin kế toán trong việc quản lý, điều hành hoạt động của tổ chức đó. Các trường đại học công lập Việt Nam với truyền thống hoạt động theo cơ chế tài chính của đơn vị hành chính sự nghiệp được ngân sách nhà nước bao cấp 100% nên hệ thống thông tin kế toán trong các trường đại học công lập chủ yếu phục vụ cho việc theo dõi thực hiện dự toán ngân sách Nhà nước giao.

Vài năm trở lại đây, vấn đề giao quyền tự chủ cho các trường đại học đã được đặt ra, trong đó tự chủ về tài chính được coi là vấn đề quan trọng nhất trong việc giao quyền tự chủ cho các trường, nó có ảnh hưởng trực tiếp đến vấn đề tổ chức - nhân sự và đào tạo của nhà trường. Nghị định số 43/2006/NĐ-CP ngày 25/04/2006 qui định quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm về thực hiện nhiệm vụ, tổ chức bộ máy, biên chế và tài chính đối với đơn vị sự nghiệp công lập là một trong những bước đi đầu tiên của Chính phủ để thực hiện chủ trương lớn nói trên. Trong vài năm gần đây, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã tiến hành giao quyền tự chủ cho một số trường đại học trọng điểm. Trong tương lai, sẽ có rất nhiều các trường đại học công lập sẽ được quyền tự chủ tài chính, nhưng kèm theo đó là trách nhiệm tự chủ tương đối nặng nề. Với các trường đại học công lập từ trước tới nay chỉ có thói quen chi tiêu theo dự toán ngân sách nhà nước thì hệ thống thông tin kế toán hiện tại sẽ bộc lộ nhiều bất cập khi thực hiện tự chủ, tự chịu trách nhiệm về tài chính.

Chính vì vậy, nghiên cứu hoàn thiện hệ thống thông tin kế toán trong các trường đại học công lập Việt Nam là một đề tài có tính thời sự, có ý nghĩa khoa học cả về lý luận và thực tiễn để phục vụ vấn đề quản trị đại học tại Việt Nam.

2. TỔNG QUAN

Hệ thống thông tin kế toán đã được nhiều tác giả nghiên cứu dưới các góc độ khác nhau. Xét trên góc độ tổng quát, các tác giả Boocholdt (1996), Romney và