Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng cộng sản Việt Nam trên cơ sở nhận thức về chủ nghĩa xã hội đã đề ra đường lối đổi mới toàn diện đất nước. Đại hội đưa ra luận điểm quan trọng về phát triển kinh tế hàng hóa có kế hoạch gồm nhiều thành phần. Tiếp đó các Đại hội lần thứ VII (1991), Đại hội lần thứ VIII (1996) đã tiếp tục nhất quán quan điểm “phát triển nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa”.
Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX (2001) lần đầu tiên đưa ra mô hình kinh tế tổng quát của nhà nước ta trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội là nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Như vậy, sự hình thành tư duy về nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa ở nước ta là quá trình tìm tòi thử nghiệm, tổng kết từ thực tiễn đổi mới sinh động ở nước ta hơn 20 năm qua, kết hợp với tham khảo có chọn lọc kinh nghiệm phát triển kinh tế thị trường quốc tế, trong đó có kinh nghiệm phát triển kinh tế thị trường đặc sắc Trung Quốc. Đây còn là sự vận dụng sáng tạo những nguyên lý của học thuyết Mác - Lênin, quy luật chung của phát triển kinh tế thị trường vào hoàn cảnh cụ thể Việt Nam. Vì thế, kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa vừa là vấn đề lý luận, vừa là vấn đề thực tiễn hết sức mới mẻ, gắn bó giữa nhận thức tính quy luật khách quan, sự lựa chọn con đường và mô hình phát triển của dân tộc trong thời đại toàn cầu hóa với phát huy vai trò chủ động, sáng tạo của Đảng cộng sản, nhà nước xã hội chủ nghĩa và nhân dân lao động. Rõ ràng, việc khẳng định mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa hoàn toàn không phải là chủ ý đi theo con đường riêng, lại càng không phải là sự ghán ghép chủ quan giữa kinh tế thị trường và chủ nghĩa xã hội.
Sự cần thiết mang tính khách quan trong phát triển nền kinh tế thị trường ở Việt Nam có đặc trưng quan trọng là định hướng xã hội chủ nghĩa. Định hướng đó trong quá trình phát triển kinh tế đất nước trong giai đoạn đổi
mới không chỉ dừng lại ở tư tưởng, đường lối chung của Đảng, mà còn phải thể chế hóa thành những nội dung, chính sách, mục tiêu cụ thể, xác định không ai ngoài Nhà nước phải đảm đương trách nhiệm ấy. Chức năng của Nhà nước xã hội chủ nghĩa là tổ chức và quản lý nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, hướng tới mục tiêu cao cả là giải phóng con người, giải phóng xã hội và giai cấp theo lý tưởng cách mạng xã hội chủ nghĩa. Tính định hướng thể hiện ở những nguyên tắc cơ bản, đó là:
- Nhà nước đảm bảo sự vận hành tự do và an toàn cho các quan hệ kinh tế và khắc phục những khuyết tật vốn có của nền kinh tế thị trường. Bản chất của của các quan hệ kinh tế thị trường là tính độc lập, tự chủ của các chủ thể kinh tế. Do vậy, sự vận hành tự do và an toàn của các quan hệ kinh tế là sự đảm bảo từ phía Nhà nước cho quyền tự do kinh doanh, tạo điều kiện thuận lợi cho hoạt động kinh doanh tốt nhất cũng như phòng tránh những tổn thất có thể xảy ra cho các chủ thể. Nhà nước trước hết phải dành sự ưu tiên cho hoạt động kinh doanh hợp pháp của các chủ thể, không vì sự yếu kém trong hoạt động quản lý của Nhà nước mà dẫn đến vi phạm quyền, lợi ích của các chủ thể. Việc đảm bảo cho sự vận hành tự do và an toàn của nền kinh tế thị trường thực chất là xây dựng và củng cố nền dân chủ xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực kinh tế mà nhà nước ta đang phấn đấu để đạt được. Do vậy, việc hoàn thiện chức năng kinh tế của Nhà nước có nghĩa là đảm bảo các quyền tự do dân chủ về kinh tế được thực hiện bởi Nhà nước. Nhà nước không ngừng mở rộng và phát huy quyền dân chủ về kinh tế - xã hội và hiện thực hóa các quyền ấy trong nền kinh tế thị trường nhằm khai thác tối đa mọi nguồn lực trong tăng trưởng kinh tế và phát triển bền vững.
- Nhà nước phải hướng tới sự phát triển hài hòa về kinh tế và xã hội. Đây là hai mặt của một vấn đề đòi hỏi trách nhiệm của Nhà nước không đơn giản, bởi sự thống nhất trong mâu thuẫn của vấn đề. Kinh tế phát triển là điều kiện để giải quyết các vấn đề xã hội, tuy nhiên cũng tất yếu nảy sinh nhiều
vấn đề xã hội phức tạp. Nhà nước muốn thực hiện chức năng to lớn trong việc ổn định xã hội, phát huy mạnh mẽ các nguồn lực của đất nước, mà trong đó yếu tố con người là quan trọng nhất thì trước hết Nhà nước cần tôn trọng những phạm vi hoạt động của các quy luật kinh tế khách quan. Hoạt động của Nhà nước trong việc giải quyết các vấn đề xã hội thể hiện ở việc hỗ trợ, khuyến khích, đảm bảo mọi công dân tham gia vào giải quyết các vấn đề chung của xã hội, đồng thời tạo mọi điều kiện thuận lợi để thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế.
- Nhà nước quản lý nền kinh tế bằng pháp luật vừa là nguyên tắc, vừa là yêu cầu xây dựng nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam hiện nay. Nhà nước phải được tổ chức một cách khoa học, phù hợp với các quy luật kinh tế khách quan, đảm bảo quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân trên cơ sở phân công và phối hợp chức năng, nhiệm vụ giữa các cơ quan trong bộ máy nhà nước. Trong nhà nước pháp quyền, hệ thống pháp luật được xem là công cụ quản lý nòng cốt, là nguyên tắc hoạt động của các cơ quan nhà nước và quy tắc xử sự chung cho các chủ thể trong quan hệ kinh tế. Do vậy, hệ thống pháp luật phải không ngừng được hoàn thiện và nâng cao nhằm duy trì hoạt động kinh tế ổn định và hoạt động quản lý nhà nước nói chung.
3.1.2. Xu hướng toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế.
Toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế ngày nay đang trở thành xu thế khách quan đối với mọi quốc gia. Xu thế này đang làm cho nền kinh tế thế giới tiến tới nhất thể hóa thành một chỉnh thể thống nhất, trong đó mỗi nền kinh tế của quốc gia là một bộ phận không thể tách rời. Quốc gia nào có quan điểm, chính sách tham gia vào quá trình này một cách thích hợp thì sẽ tận dụng được cơ hội để phát triển. Ngược lại quốc gia nào đứng ngoài xu thế này thì sẽ có nguy cơ bị cô lập, tụt hậu. Điều đó đang đòi hỏi các quốc gia phải liên tục cải cách, liên tục điều chỉnh, đổi mới theo các nguyên tắc, luật pháp
Có thể bạn quan tâm!
-
Về Xây Dựng Cơ Sở Hạ Tầng Cho Phát Triển Kinh Tế - Xã Hội. -
Về Hoạt Động Điều Tiết Thu Nhập, Đảm Bảo Bình Đẳng Xã Hội, Khắc Phục Những Khiếm Khuyết Của Nền Kinh Tế Thị Trường. -
Các Loại Thị Trường Trong Nền Kinh Tế Chậm Được Đồng Bộ Hóa, Nhiều Nguyên Tắc Thị Trường Bị Vi Phạm: -
Thực Hiện Chức Năng Kinh Tế Gắn Với Đảm Bảo Bình Đẳng Xã Hội Và Phát Triển Bền Vững. -
Hoàn Thiện Chức Năng Xây Dựng Hệ Thống Hạ Tầng Hỗ Trợ Cho Nền Kinh Tế. -
Chức năng kinh tế của nhà nước trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam hiện nay - 12
Xem toàn bộ 108 trang tài liệu này.
và thông lệ quốc tế mới có thể thích ứng được và hội nhập có hiệu quả hơn vào nền kinh tế toàn cầu.
Việc hoàn thiện chức năng kinh tế của Nhà nước ta hiện nay không nằm ngoài xu thế toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế. Điều đó đã được thể hiện thành những quan điểm, chủ trương trong các Nghị quyết của Đảng về mở rộng quan hệ ngoại giao và hợp tác với các quốc gia và tổ chức quốc tế trên cơ sở tôn trọng độc lập chủ quyền, không phân biệt chế độ chính trị và cùng nhau phát triển kinh tế. Đến nay nước ta đã và đang quan hệ với tất cả các nước trên thế giới, tham gia vào nhiều diễn đàn và tổ chức quốc tế với nhiều cấp độ khác nhau như: Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), Khu vực mậu dịch tự do ASEAN (AFTA), Diễn đàn hợp tác kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương (APEC), Diễn đàn hợp tác Á - Âu (ASEM), Tổ chức thương mại thế giới (WTO)...
Từ xu thế chung của kinh tế thế giới về toàn cầu hóa và những kinh nghiệm của các nước nhất là kinh nghiệm cải cách, mở cửa của Trung Quốc, Nhà nước ta đang thực hiện chức năng quản lý nền kinh tế với tính cách là một bộ phận không thể tách rời với nền kinh tế khu vực và trên thế giới. Thực tế đó đã đặt ra yêu cầu có tính nguyên tắc và mục tiêu của việc hoàn thiện chức năng kinh tế của Nhà nước ta hiện nay thích ứng với bối cảnh và điều kiện mới. Cụ thể là :
- Cần phải có nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của toàn cầu hóa và vấn đề hội nhập. Bởi mục tiêu của hội nhập vào nền kinh tế quốc tế là con đường nâng cao vai trò độc lập tự chủ về kinh tế của đất nước và phát triển nền kinh tế thị trường hiện đại. Nhưng không vì thế mà nóng vội, chủ quan tiến hành hội nhập bằng mọi giá khi điều kiện của mình chưa cho phép, cũng như sự cân nhắc quá tỉ mỉ, chậm trễ mà bỏ lỡ thời cơ trong quá trình hội nhập. Vì vậy, một mặt Nhà nước có “chính sách riêng” để tham gia vào quá trình hội nhập, mặt khác Nhà nước thực hiện chính sách “mềm dẻo” phù hợp với
luật pháp, thông lệ, cam kết quốc tế và thích ứng với điều kiện của quốc gia trong phân công lao động và hợp tác quốc tế.
- Vấn đề có ý nghĩa đặc biệt quan trọng nhằm phát huy có hiệu quả chức năng kinh tế của Nhà nước thích ứng với yêu cầu hội nhập là phải giải quyết tốt mối quan hệ giữa Nhà nước, thị trường và doanh nghiệp. Nhà nước tạo môi trường thuận lợi cho thị trường phát triển theo đúng quy luật vốn có của nó, đồng thời Nhà nước là “người bảo vệ”, là “bà đỡ” cho các doanh nghiệp tham gia hội nhập và cạnh tranh quốc tế. Do vậy, Nhà nước cần hoàn chỉnh khung khổ luật pháp, thể chế, hình thành hệ thống doanh nghiệp mạnh mẽ, đủ sức cạnh tranh, hoạt động có hiệu quả, đào tạo nguồn nhân lực, nâng cao nghiệp vụ kinh doanh, trình độ quản lý kinh tế và tiếp cận khoa học công nghệ hiện đại.
- Việc hoàn thiện chức năng kinh tế của Nhà nước hiện nay không thể xuất phát từ những yêu cầu của hội nhập kinh tế quốc tế mà phải trở thành chính sách chủ động, đồng thời giữ vững định hướng xã hội chủ nghĩa. Do vậy, cần giải quyết mối quan hệ giữa hội nhập kinh tế và định hướng xã hội chủ nghĩa: Hội nhập kinh tế là con đường đúng đắn phù hợp để tiếp cận các nền kinh tế phát triển, tiếp nhận chuyển giao khoa học và công nghệ hiện đại, thu hút nguồn lực xây dựng lực lượng sản xuất tiên tiến nhằm tạo cơ sở vật chất, kỹ thuật cho chủ nghĩa xã hội. Trên phương diện đó, mở cửa, hội nhập không mâu thuẫn với định hướng chủ nghĩa xã hội mà tạo điều kiện hình thành nền tảng cho chủ nghĩa xã hội. Tuy nhiên, chỉ riêng hội nhập kinh tế tự nó không mang lại chủ nghĩa xã hội, vì để có chủ nghĩa xã hội không chỉ cần có khoa học và công nghệ hiện đại, mà phải có lực lượng sản xuất tiên tiến và cả hệ thống các quan hệ sản xuất phù hợp, huy động được các nguồn lực của xã hội. Hội nhập cũng tạo điều kiện để khai thác và phát huy vai trò các yếu tố đó trong sự nghiệp xây dựng nền kinh tế hiện đại. Vì vậy, để xây dựng và
phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa cần thiết phải mở cửa và hội nhập kinh tế quốc tế.
- Trong hội nhập kinh tế, cần tiến hành cải cách toàn diện theo các chuẩn mực quốc tế để bắt kịp với các xu hướng phát triển của thế giới. Do vậy, hình thành hệ thống kinh tế thị trường ở nước ta tôn trọng các cam kết quốc tế, lấy chuẩn mực quốc tế làm cơ sở để xây dựng chiến lược hội nhập, phát huy nội lực, thu hút ngoại lực. Đồng thời, đảm bảo sự phát triển hài hòa giữa tăng trưởng và phát triển kinh tế với tiến bộ và công bằng xã hội, giữa tốc độ tăng trưởng với chất lượng phát triển, giữa tăng trưởng nhanh và phát triển bền vững, nâng cao uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế, đồng thời giữ gìn bản sắc văn hóa của dân tộc.
Những yêu cầu của toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế quốc tế về cơ bản phù hợp với mục tiêu phát triển của đất nước ta, với nguyên tắc của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là phát triển sức sản xuất, nâng cao đời sống nhân dân và thực hiện công bằng xã hội. Trong thời gian hiện nay để có thể xây dựng các biện pháp vừa đảm bảo thực hiện đúng các thỏa thuận, cam kết quốc tế, vừa cải cách thể chế, chính sách một cách hiệu quả, theo chúng tôi Nhà nước cần phải xúc tiến xây dựng chiến lược tổng thể về hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam đến năm 2010 và tầm nhìn đến năm 2020. Có như vậy, Việt Nam mới chủ động trong hội nhập và hội nhập mới thực sự trở thành phương tiện hữu hiệu thúc đẩy phát triển mạnh kinh tế - xã hội của đất nước.
3.2. Phương hướng hoàn thiện chức năng kinh tế của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta.
3.2.1. Tiếp tục đổi mới tư duy, nhận thức về chức năng kinh tế của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường.
Sự hình thành mô hình kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta là kết quả của nhiều năm tìm tòi, đổi mới, tổng kết lý luận - thực
tiễn, đồng thời là sự khẳng định con đường và mô hình phát triển trong thực tiễn mang tính cách mạng, sáng tạo của Đảng, Nhà nước và nhân dân ta.
Để phát huy những kết quả đạt được hơn hai thập kỷ phát triển kinh tế thị trường cũng như việc hoàn thiện chức năng kinh tế của Nhà nước ta hiện nay thì vấn đề đổi mới tư duy, nhận thức luôn là điều kiện tiên quyết đảm bảo cho việc xây dựng thành công kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam.
Trước hết, cần phải nhận thức sâu sắc rằng phát triển kinh tế thị trường vừa là vấn đề khoa học, vừa là vấn đề chính trị, vấn đề lựa chọn chế độ kinh tế và mô hình phát triển trong thực tiễn cách mạng, đòi hỏi sự nhất trí cao trong nhận thức tư tưởng, thống nhất trong tổ chức thực hiện và hành động. Những thành tựu đã đạt được là kết quả của quá trình đổi mới tư duy, trước hết là đổi mới tư duy kinh tế trong công tác tổ chức và xây dựng mang tính sáng tạo của toàn dân đặt dưới sự lãnh đạo Đảng và quá trình thực hiện chức năng của Nhà nước. Rõ ràng nếu thiếu sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng thì không thể nói tới bất kỳ việc xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa nào cả. Tuy nhiên, phát triển kinh tế thị trường cũng đặt Đảng và công tác tư tưởng trước những thử thách mới phức tạp và mang tính sáng tạo. Đảng muốn củng cố địa vị cầm quyền và chủ động về lãnh đạo, cần phải tiếp tục đi sâu nắm vững tình hình, thực sự đổi mới trong tư duy, nhận thức về chủ nghĩa xã hội và kinh tế thị trường, đổi mới phương thức lãnh đạo và phương thức cầm quyền, hoàn thiện và củng cố nền chính trị dân chủ xã hội chủ nghĩa.
Dưới sự lãnh đạo của Đảng, Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là chủ thể xã hội có vai trò quan trọng thực hiện các chức năng, trong đó có chức năng kinh tế đảm bảo cho sự vận hành tự do và an toàn của nền kinh tế thị trường. Nhà nước là nhân tố kích thích hay kìm hãm thị trường tùy thuộc vào việc nó tạo lập được môi trường pháp lý - thể chế, điều kiện hạ tầng
kinh tế - xã hội thuận lợi cho hoạt động kinh doanh và đầu tư. Trong điều kiện hiện nay, khi hệ thống kinh tế thị trường đang trong quá trình hình thành và phát triển, các quy luật thị trường chưa hoạt động và phát huy tác dụng đầy đủ thì Nhà nước thực hiện vai trò “bà đỡ” cho sự ra đời thuận lợi và nhanh chóng hệ thống thị trường hiện đại đảm bảo theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Do vậy, về mặt định hướng, trên cơ sở đường lối nhận thức của Đảng, Nhà nước thể chế hóa thành chính sách, pháp luật, đồng thời sử dụng các công cụ quản lý vĩ mô, Nhà nước thực hiện chức năng quản lý và điều khiển nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Nhưng để làm tốt được điều đó, Nhà nước xã hội chủ nghĩa phải tự cải tạo và thay đổi chính mình cho phù hợp với điều kiện mới, chuyển từ nhà nước hành chính quan liêu sang nhà nước của nền kinh tế thị trường, biểu hiện ở mức độ can thiệp hành chính của Nhà nước giảm đi đáng kể, thay vào đó là phương pháp, cách thức điều khiển gián tiếp các quá trình kinh tế nhằm đạt được mục tiêu tăng trưởng và phát triển kinh tế.
Hơn nữa, mô hình quản lý nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam trong những năm qua được hình thành và phát triển theo phương thức “vừa thiết kế, vừa thi công”, vừa làm, vừa tổng kết, rút kinh nghiệm, khái quát thành lý luận và sau đó quay trở lại kiểm chứng và chỉ đạo thực tiễn nên không thể tránh khỏi những sai sót cần phải khắc phục. Vì vậy, về mặt tư duy lý luận, Đảng và Nhà nước cần tiếp tục nghiên cứu, đổi mới tư duy, tiếp thu những quan điểm mới và tiến bộ, vượt qua những rào cản, định kiến về nền kinh tế thị trường và nhận thức không đúng về vai trò kinh tế của Nhà nước. Trên cơ sở đó đổi mới, hoàn thiện chức năng kinh tế của Nhà nước phù hợp với điều kiện của nền kinh tế thị trường hiện nay. Điều đó thể hiện ở sự nhạy bén, năng động và kịp thời đề ra những chính sách quan trọng phù hợp với thực tiễn kinh tế - xã hội đầy biến động. Những chủ trương và chính sách đúng đắn của Nhà nước được ban hành chỉ