Chính sách thương mại quốc tế của Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế

LỜI CAM ĐOAN

Tôi, Mai Thế Cường, xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu nêu ra và trích dẫn trong luận án là trung thực. Toàn bộ kết quả nghiên cứu của luận án chưa từng được bất cứ ai khác công bố tại bất cứ công trình nào.

TÁC GIẢ LUẬN ÁN

Mai Thế Cường

MỤC LỤC

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 214 trang tài liệu này.

LỜI CAM ĐOAN i

MỤC LỤC ii

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT iii

DANH MỤC CÁC BẢNG v

DANH MỤC CÁC HÌNH vi

PHẦN MỞ ĐẦU 1

CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH THƯƠNG MẠI QUỐC TẾ TRONG ĐIỀU KIỆN HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ 11

1.1. Những vấn đề chung về chính sách thương mại quốc tế 11

1.2. Nội dung của việc hoàn thiện chính sách thương mại quốc tế trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế 15

1.3. Kinh nghiệm hoàn thiện chính sách thương mại quốc tế trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế 34

CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH THƯƠNG MẠI QUỐC TẾ CỦA VIỆT NAM TRONG ĐIỀU KIỆN HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ 55

2.1. Quá trình hội nhập thương mại quốc tế của Việt Nam 55

2.2. Thực trạng hoàn thiện chính sách thương mại quốc tế của Việt Nam trong

điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế 63

2.3. Đánh giá việc hoàn thiện chính sách thương mại quốc tế của Việt Nam 89

CHƯƠNG 3. QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP TIẾP TỤC HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH THƯƠNG MẠI QUỐC TẾ CỦA VIỆT NAM TRONG ĐIỀU KIỆN HỘI NHẬP KINH TẾ QUỐC TẾ 102

3.1. Bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế của Việt Nam trong thời gian tới 102

3.2. Quan điểm tiếp tục hoàn thiện chính sách thương mại quốc tế trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế 105

3.3. Giải pháp tiếp tục hoàn thiện chính sách thương mại quốc tế của Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế 109

KẾT LUẬN 140

DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ 141

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 143

PHỤ LỤC 164

DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ VIẾT TẮT

Chữ viết tắt Tên đầy đủ tiếng Viêt Tên đầy đủ tiếng Anh

AFTA Khu vực mậu dịch tự do ASEAN

APEC Diễn đàn hợp tác kinh tế châu

Á - Thái Bình Dương

ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông

Nam Á

ASEAN Free Trade Area

Asia-Pacific Economic Cooperation Association of South East Asian Nations

ASEM Hội nghị thượng đỉnh Á – Âu Asia-Europe Meeting

CAP Kế hoạch hành động hợp tác của APEC

CEPT Biểu thuế quan ưu đãi hiệu lực

chung

CSTMQT Chính sách thương mại quốc tế

ECOTECH Hợp tác kinh tế và công nghệ

của APEC

Cooperation Action Plan

Common Effective Preferential Tariff

Economic and Technical Cooperation

EHP Chương trình thu hoạch sớm Early Harvest Program ERP Tỷ lệ bảo hộ hữu hiệu Effective Rate of Protection FDI Đầu tư trực tiếp nước ngoài Foreign Direct Investment

GATT Hiệp định chung về thuế quan và thương mại

General Agreement on Tariffs and Trade

GDP Tổng sản phẩm quốc nội Gross Domestic Production

GTAP Dự án phân tích thương mại toàn cầu

Global Trade Analysis Project

HS Hệ thống hài hoà Harmonized System hoặc viết đầy đủ là

Harmonized Commodity Description and Code System

IAP Kế hoạch hành động quốc gia của APEC

Individual Action Plans

ISIC Hệ thống thống kê công nghiệp International Standard Industrial Code

ITC Trung tâm thương mại quốc tế International Trade Center

Chữ viết tắt Tên đầy đủ tiếng Viêt Tên đầy đủ tiếng Anh KNCTHH Khả năng cạnh tranh hiện hữu

LTSSHH Lợi thế so sánh hiện hữu

MFN Nguyên tắc tối huệ quốc Most Favoured Nation

NK Nhập khẩu

RCA Lợi thế so sánh hiện hữu Revealed Comparative Advantage

SITC Phân loại thương mại chuẩn quốc tế

Standard International Trade Classification

VN - US BTA

Hiệp định Thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ

Vietnam-US Bilateral Trade Agreement

WB Ngân hàng thế giới World Bank

WTO Tổ chức Thương mại thế giới World Trade Organization

XNK Xuất nhập khẩu

XK Xuất khẩu

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 2.1. Quá trình tự do hoá thương mại ở Việt Nam 58

Bảng 2.2. Các nội dung cơ bản của AFTA 59

Bảng 2.3. Mục tiêu cắt giảm thuế theo AFTA của Việt Nam 59

Bảng 2.4. Mục tiêu cơ bản của APEC vào năm 2020 60

Bảng 2.5. Cam kết cơ bản của Việt Nam trong Hiệp định Thương mại Việt Nam - Hoa Kỳ 61

Bảng 2.6. Chuẩn bị của Việt Nam trong việc gia nhập WTO 62

Bảng 2.7. Cắt giảm thuế theo chương trình EHP 71

Bảng 2.8. Số vụ kiện Việt Nam bán phá giá 78

Bảng 2.9. Kịch bản phân tích Chương trình thu hoạch sớm 99

DANH MỤC CÁC HÌNH

Hình 1.1. Khung phân tích chính sách thương mại quốc tế trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế 18

Hình 1.2 Sản xuất và tiêu thụ nội địa ô tô tại Thái Lan 38

Hình 1.3. Xuất khẩu của ngành công nghiệp ô tô Thái Lan 39

Hình 1.4. Chuỗi giá trị trong một ngành công nghiệp 40

Hình 1.5. Số vụ kiện Trung Quốc bán phá giá 1995-2005 45

Hình 1.6. So sánh chống bán phá giá của Trung Quốc 46

Hình 2.1. Tăng trưởng xuất nhập khẩu và tổng XNK/GDP tại Việt Nam 56

Hình 2.2. Cơ cấu thương mại Việt Nam theo khu vực 1995-2005 56

Hình 2.3. Thuế suất bình quân của Việt Nam theo lộ trình CEPT 69

Hình 2.4. Thuế suất bình quân của Việt Nam theo EHP 72

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài luận án

Việt Nam đặt mục tiêu về cơ bản trở thành nước công nghiệp hoá vào năm 2020. Quá trình công nghiệp hoá của Việt Nam có bối cảnh khác với các nước Đông Á, cụ thể là Việt Nam phải tham gia vào quá trình hội nhập kinh tế quốc tế và tham gia vào mạng lưới sản xuất khu vực và thế giới. Bên cạnh đó, các nước trong khu vực như Trung Quốc và ASEAN-41 đã đạt được những kết quả rất đáng ngưỡng mộ trong phát triển kinh tế. Trong bối cảnh đó, chính sách thương mại quốc tế có một vị trí quan trọng trong việc hỗ trợ thực hiện chính sách công nghiệp và các chính sách khác.

Chính sách thương mại quốc tế là thuật ngữ đang được vận dụng trên thực tiễn song không được sử dụng một cách hệ thống cũng như ở khía cạnh này hay khía cạnh khác còn có những nội dung và tên gọi khác nhau như chính sách xuất nhập khẩu, chương trình xúc tiến thương mại trọng điểm quốc gia, chương trình nâng cao sức cạnh tranh của sản phẩm công nghiệp xuất khẩu, biểu thuế nhập khẩu ưu đãi theo CEPT, ...

Việt Nam đang ở giai đoạn cuối của quá trình đàm phán gia nhập WTO, đã là thành viên của ASEAN, APEC, ký kết các hiệp định khung với Liên minh châu Âu, hiệp định thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ. Thực hiện công nghiệp hoá trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế đặt ra những vấn đề về tính minh bạch, chủ động của chính sách thương mại quốc tế của Việt Nam, đặc biệt là sự phối hợp giữa Uỷ ban quốc gia về hợp tác kinh tế quốc tế, Bộ Thương mại, Bộ Tài chính, Bộ Công nghiệp với các bộ ngành, hiệp hội, doanh nghiệp và đối tác nước ngoài.

1 Các nước ASEAN-4 nêu ra ở đây bao gồm Malaysia, Thái Lan, Indonesia và Philippines

Chính phủ Việt Nam đã thực hiện nhiều cải cách về thương mại trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Tuy nhiên, nhiều vấn đề còn cần được tiếp tục xem xét như việc liên kết doanh nghiệp và Chính phủ trong việc hoàn thiện chính sách thương mại quốc tế; cơ sở khoa học và thực tiễn khi đàm phán ASEAN mở rộng, ký kết hiệp định song phương; phát huy vai trò của khu vực kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài trong việc thực hiện chính sách; và cách thức vận dụng các công cụ của chính sách thương mại quốc tế trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế. Chính sách thương mại quốc tế phải được hoàn thiện để vừa phù hợp với các chuẩn mực thương mại quốc tế hiện hành của thế giới, vừa phát huy được lợi thế so sánh của Việt Nam.

Với những lý do nêu trên, việc xem xét chính sách thương mại quốc tế của Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế là việc làm vừa có ý nghĩa về mặt lý luận, vừa có ý nghĩa về mặt thực tiễn, góp phần đưa Việt Nam hội nhập thành công và đạt được mục tiêu về cơ bản trở thành quốc gia công nghiệp hoá vào năm 2020.

2. Tình hình nghiên cứu đề tài

Chính sách thương mại quốc tế là một thuật ngữ không còn mới trên thế giới. Tổ chức thương mại thế giới (WTO) cung cấp thông tin cập nhật về các nội dung của chính sách thương mại quốc tế trên trang web của tổ chức này. Đây là một nguồn tài liệu phong phú giúp ích cho việc nghiên cứu chính sách thương mại quốc tế trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế bởi vì những nguyên tắc, quy định của WTO đang và sẽ tác động tới không chỉ các hoạt động thương mại quốc tế mà cả các hoạt động kinh tế quốc tế và chính sách thương mại quốc tế của các quốc gia. Tuy nhiên, hiện tại Việt Nam vừa mới trở thành thành viên của WTO. Các rà soàt về chính sách thương mại quốc tế của Việt Nam cũng chưa được đưa vào chương trình làm việc chính thức của Nhóm rà soát chính sách thương mại quốc tế của WTO.