Cấu trúc sở hữu và hiệu quả hoạt động của các ngân hàng thương mại tại Việt Nam

	ĐVT: %
Loại hình tổ chức tín dụng	Tỷ suất sinh lợi trên tổng tài sản	Tỷ suất sinh lợi trên vốn chủ sở hữu
(1)	(2)	(3)
Ngân hàng thương mại Nhà nước	0.20	3.24
Ngân hàng Chính sách xã hội	0.40	1.93
Ngân hàng thương mại Cổ phần	0.10	1.29
Ngân hàng Liên doanh, nước ngoài	0.20	1.37
Ghi chú: - Nguồn số liệu dựa trên Cân đối tài khoản kế toán, Báo cáo tài chính Quý I- 2016. - Khối ngân hàng thương mại Nhà nước bao gồm: Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Việt Nam, Ngân hàng Thương mại Cổ phần Công thương Việt Nam, Ngân hàng Thương mại Cổ phần Ngoại thương Việt Nam, Ngân hàng Thương mại Cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam, Ngân hàng thương mại TNHH MTV Xây dựng Việt Nam, Ngân hàng Thương mại TNHH MTV Dầu Khí Toàn Cầu, Ngân hàng thương mại TNHH MTV Đại Dương; - Loại bỏ các tổ chức tín dụng có vốn chủ sở hữu âm khi tính tỷ suất sinh lợi trên tổng tài sản và tỷ suất sinh lợi trên vốn chủ sở hữu.
Nguồn: http://www.sbv.gov.vn

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 89 trang tài liệu này.

Đánh giá về hiệu quả kinh doanh của các ngân hàng năm 2015, VPBank là ngân hàng có tỷ suất sinh lợi trên vốn chủ sở hữu cao vượt trội so với toàn hệ thống, đạt 17.9% năm 2015. Một số ngân hàng khác cũng đạt hiệu quả kinh doanh tốt trong năm 2015 là BIDV (14.9%), Vietcombank (11.8%), TPBank (11.7%), MB

(10.8%) và Vietinbank (10.2%).

Ghi chú:

- Số liệu của năm 2014 được sử dụng đối với các ngân hàng: DongABank, PVComBank, ABBank, NCB và VietCapitalBank.

- Số liệu của năm 2013 được sử dụng đối với các ngân hàng: VietBank và VietABank.

- Số liệu của năm 2012 được sử dụng đối với ngân hàng BaoVietBank.

Nguồn: http://www.vietdata.vn

Hình 3.8 So sánh tỷ suất sinh lợi trên tổng tài sản và tỷ suất tính lợi trên vốn chủ sở hữu

3.2.2. Hiện trạng cấu trúc sở hữu trong hệ thống ngân hàng Việt Nam

3.2.2.1. Ngân hàng thương mại nhà nước

Hình 3.9 Các ngân hàng thương mại nhà nước sở hữu trên 51% tại Việt Nam

Sau Nghị quyết Trung ương 3 (Khóa XI), việc tái cấu trúc hệ thống ngân hàng thương mại được đặt ra và có lộ trình cụ thể. Cuối năm 2011, Ngân hàng Nhà

nước đã đưa ra 4 mục tiêu của tái cơ cấu hệ thống ngân hàng bao gồm: (i) Lành mạnh hóa hệ thống ngân hàng; (ii) Nâng cao năng lực cạnh tranh cho hệ thống ngân hàng; (iii) Cấu trúc lại cơ cấu hoạt động của hệ thống ngân hàng; (iv) Hệ thống ngân hàng phải hội nhập và có sức cạnh tranh với quốc tế. Ngày 01/03/2012, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Ðề án cơ cấu lại hệ thống tổ chức tín dụng giai đoạn 2011 – 2015 kèm theo Quyết định 254/QÐ-TTg. Qua giai đoạn tái cơ cấu 2011- 2015, các tổ chức tín dụng yếu kém được xác định, khoanh vùng, tiến hành xử lý qua sáp nhập, hợp nhất, tự tái cơ cấu hoặc bị Ngân hàng Nhà nước mua lại bắt buộc với giá 0 đồng trở thành Ngân hàng TNHH MTV có 100% thuộc Ngân hàng Nhà nước gồm GP Bank, Oceanbank, VNCB.

Bảng 3.3 Danh sách các ngân hàng thương mại do Nhà Nước nắm giữ trên 50% vốn điều lệ (Đến 31/12/2015)

Đơn vị: Tỷ đồng

TT	TÊN NGÂN HÀNG	ĐỊA CHỈ	SỐ GIẤY PHÉP NGÀY CẤP	VỐN ĐIỀU LỆ	Tỷ lệ sở hữu
1	Ngân hàng Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam (Agribank)	Số 02 Láng Hạ, Thành Công, quận Ba Đình, Hà Nội	280/QĐ-NH5 ngày 15/01/1996	29,003.6	100%
2	Ngân hàng TNHH MTV Dầu khí toàn cầu (GP Bank)	Capital Tower, số 109 Trần Hưng Đạo, phường Cửa Nam, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội	1304/QĐ- NHNN ngày 7/7/2015	3,018	100%
3	Ngân hàng TNHH MTV Đại Dương (Oceanbank)	199 Nguyễn Lương Bằng, TP Hải Dương, tỉnh Hải Dương	663/QĐ-NHNN ngày 6/5/2015	4,000	100%
4	Ngân hàng TNHH MTV Xây dựng (VNCB)	145-147-149 đường Hùng Vương, phường 2 thị xã Tâm An, tỉnh Long An	250/QĐ-NHNN ngày 5/3/2015	3,000	100%
5	Ngân hàng thương mại cổ phần Đầu tư và Phát triển Việt Nam (BIDV)	Tháp BIDV 35 Hàng Vôi, Hoàn Kiếm, Hà Nội	84/GP-NHNN ngày 23/4/2012	31,481	95.28%
6	Ngân hàng thương mại cổ phần Ngoại Thương Việt Nam (Vietcombank)	198 Trần Quang Khải, Hoàn Kiếm, Hà Nội	286/QĐ-NH5 ngày 21/9/1996	26,650	77.11%
7	Ngân hàng thương mại cổ phần Công thương Việt Nam (Vietinbank)	108 Trần Hưng Đạo, Hoàn Kiếm, Hà Nội	142/GP-NHNN ngày 03/7/2009	37,234	64.46%
			Nguồn: http://www.sbv.gov.vn

Dấu ấn của quá trình tái cơ cấu là sự hiện diện của Nhà nước trong các ngân

hàng ngày một tăng lên. Nếu như trước đây Ngân hàng nhà nước chỉ sở hữu cổ phần ở 5 ngân hàng là Agribank, Vietcombank, BIDV, Vietinbank và MHB, thì đến nay con số ấy đã tăng lên gấp đôi, bao gồm sở hữu thêm 100% vốn của 3 ngân hàng mua lại 0 đồng là VNCB, OceanBank và GP.Bank, cùng việc nhận ủy quyền vô thời hạn không hủy ngang một số cổ phần ở 2 ngân hàng Eximbank và Sacombank.

Tại Vietcombank, Ngân hàng Nhà nước hiện đang sở hữu 77.11% vốn điều lệ, tương đương với việc cơ quan này có 20,550 tỷ đồng trong tổng số vốn 26,650 tỷ đồng của Vietcombank. Ngân hàng Nhà nước cũng đang sở hữu 64.46% vốn tại Vietinbank, tương đương với 24,000 tỷ đồng trong tổng 37,234 tỷ của ngân hàng. Ở BIDV, Ngân hàng Nhà nước có xấp xỉ 30,000 tỷ vốn điều lệ khi là cổ đông chiếm 95.28% vốn của ngân hàng này (31,481 tỷ). Ở 3 ngân hàng 0 đồng Ngân hàng Nhà nước hiện đang sở hữu 100%, trong đó Oceanbank có vốn điều lệ 4,000 tỷ đồng; GP.Bank có vốn 3,018 tỷ đồng và VNCB (nay là CBBank) vốn 3,000 tỷ đồng, tổng cộng là hơn 10,000 tỷ đồng. Ngoài ra ở Agribank, Ngân hàng Nhà nước đang sở hữu 100% vốn, tức 28,722 tỷ đồng.

Như vậy, chỉ tính riêng ở các ngân hàng này, Ngân hàng Nhà nước đang nắm giữ hơn 113,268 tỷ đồng, tương đương 1/4 tổng số vốn điều lệ của hệ thống các tổ chức tín dụng.

3.2.2.2. Sở hữu nước ngoài tại các ngân hàng thương mại Việt Nam

Tổng vốn nhà đầu tư nước ngoài trong ngành Ngân hàng Việt Nam đến tháng 6/2016 là 25,057 ngàn tỷ đồng. So với room cho phép theo qui định hiện hành (30%), thì còn một khối lượng lớn vốn nhà đầu tư nước ngoài mới có thể lấp đầy room. Điều này nói lên rằng với room 30%, hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam vẫn còn cửa chờ rất lớn dành cho nhà đầu tư nước ngoài. Ngoại trừ những cổ đông là nhà đầu tư cá nhân nước ngoài mua cổ phiếu của các ngân hàng thương mại niêm yết (số lượng nhỏ lẻ không đáng kể) thì: (i) chỉ có 02 ngân hàng là Vietinbank và ABB là sử dụng hết room 30% cho nhà đầu tư nước ngoài; (ii) có 12/34 ngân hàng sử dụng hết room cho một nhà đầu tư chiến lược nước ngoài.

Bảng 3.4: Đầu tư của các tổ chức nước ngoài vào hệ thống ngân hàng Việt Nam đến tháng 6 năm 2016

ĐVT: ngàn tỷ đồng

Tổ chức tín dụng	Vốn điều lệ	Nhà đầu tư nước ngoài	Tỷ lệ góp vốn	Số tiền góp vốn
Ngân hàng thương mại cổ phần Đông Nam Á	5,466	SocieteGenerale Bank (France)	19.52%	1,067
Ngân hàng thương mại cổ phần An Bình	4,798	Maybank	20%	1,064
Ngân hàng thương mại cổ phần An Bình		IFC - International Finance Corporation	10%	532
Techcombank	8,878	HSBC	9.41%	1,724
EximBank	12,355	Sumitomo Mitsui Bank	15.00%	1,853
ACB	9,377	Standard Chartered Bank	15.00%	1,406
		Connaught Investors Limited	7.26%	681
VietinBank	37,234	Bank of Tokyo-Mitsubishi UFJ	19.73%	7,346
		IFC	8.02%	2,988
Vietcombank	26,650	Mizuho	15.00%	5,397
VIB	4,845	Commonwealth of Australia	20.00%	969
Toàn hệ thống	469,721		5.33%	25,027
		Nguồn: http://cafef.vn/

Trong năm 2016, xu hướng bán cổ phần cho nhà đầu tư nước ngoài khá sôi nổi, một số trường hợp nổi bật như:

- Quỹ đầu tư GIC của Chính phủ Singapore đã ký thỏa thuận ghi nhớ về việc quỹ này sẽ mua 7,7% cổ phần của ngân hàng Vietcombank. Cụ thể, GIC sẽ mua 305.8 triệu cổ phần phát hành trong đợt phát hành riêng lẻ dự kiến diễn ra vào quý IV năm nay. Giá trị của thương vụ này chưa được công bố, tuy nhiên theo một số nguồn tin thì GIC sẽ đầu tư không quá 400 triệu USD (9,000 tỷ đồng).

- Bên cạnh GIC, cổ đông chiến lược hiện hữu của Vietcombank là ngân hàng Nhật Bản Mizuho cũng dự kiến sẽ mua thêm 54 triệu cổ phiếu để giữ nguyên tỷ lệ sở hữu 15%. Mizuho đầu tư gần 600 triệu USD vào Vietcombank hồi cuối năm 2011 và hiện khoản đầu tư này có giá trị xấp xỉ 1 tỷ USD.

- Trong tháng 8/2016, Tổ chức Tài chính Quốc tế (IFC) - thành viên của

Nhóm Ngân hàng Thế giới (World Bank Group) đã chính thức trở thành cổ đông của Ngân hàng thương mại cổ phần Tiên Phong (TPBank). Gói đầu tư của IFC vào TPBank có giá trị 403,105 tỷ đồng (khoảng 18.3 triệu USD) thông qua hình thức mua cổ phiếu ưu đãi, cho phép IFC sở hữu 4.999% cổ phần tại TPBank. TPBank là ngân hàng thứ ba tại Việt Nam IFC đầu tư rót vốn. Trước đó, IFC là cổ đông chiến lược của ngân hàng ABBank với tỷ lệ sở hữu 10%, VietinBank với tỷ lệ 8.03% cổ phần.

- Bên cạnh đó, hàng loạt ngân hàng cũng đã xin được "nới room" - tăng tỷ lệ sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài. Vietcombank và Vietinbank đang xin cơ quan chức năng cho phép nới tỷ lệ sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài lên trên 30% - tỷ lệ tối đa theo quy định hiện hành.

- Ngoài ra, lãnh đạo của SCB, ABBank, HDBank, VPBank… cho biết đến nay vẫn nuôi hy vọng bán cổ phần để có thêm nguồn lực tái cơ cấu. Thậm chí một số ngân hàng nhỏ sẵn sàng muốn bán hết 100% vốn cho cổ đông ngoại.

3.2.3. Các quy định pháp luật có liên quan ảnh hưởng đến cấu trúc sở hữu trong hệ thống ngân hàng thương mại Việt Nam.

3.2.3.1. Quy định về vấn đề tỷ lệ sở hữu trong ngân hàng thương mại

Luật Các tổ chức tín dụng số 47/2010/QH12 được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam khóa XII, kỳ họp thứ 7 thông qua ngày 16 tháng 6 năm 2010.

Tại điều 55. Tỷ lệ sở hữu cổ phần:

- Một cổ đông là cá nhân không được sở hữu vượt quá 5% vốn điều lệ của một tổ chức tín dụng.

- Một cổ đông là tổ chức không được sở hữu vượt quá 15% vốn điều lệ của một tổ chức tín dụng, trừ các trường hợp sau đây: a) Sở hữu cổ phần theo quy định tại khoản 3 Điều 149 của Luật này để xử lý tổ chức tín dụng gặp khó khăn, bảo đảm an toàn hệ thống tổ chức tín dụng; b) Sở hữu cổ phần nhà

nước tại tổ chức tín dụng cổ phần hóa; c) Sở hữu cổ phần của nhà đầu tư nước ngoài quy định tại khoản 2 Điều 16 của Luật này.

- Cổ đông và người có liên quan của cổ đông đó không được sở hữu vượt quá 20% vốn điều lệ của một tổ chức tín dụng.

- Tỷ lệ sở hữu quy định tại 3 mục trên bao gồm cả phần vốn ủy thác cho tổ chức, cá nhân khác mua cổ phần.

Trong thời hạn 05 năm, kể từ ngày được cấp Giấy phép, các cổ đông sáng lập phải nắm giữ số cổ phần tối thiểu bằng 50% vốn điều lệ của tổ chức tín dụng; các cổ đông sáng lập là pháp nhân phải nắm giữ số cổ phần tối thiểu bằng 50% tổng số cổ phần do các cổ đông sáng lập nắm giữ.

Bảng 3.5 Tỷ lệ sở hữu cổ phần các Tổ chức tín dụng tại Việt Nam

Đối tượng

Tỷ lệ tối đa trên tổng vốn điều lệ của Ngân hàng
Một cổ đông là cá nhân	Không được vượt quá 5% vốn điều lệ của một tổ chức tín dụng
Một cổ đông là tổ chức	Không được vượt quá 15% vốn điều lệ, trừ trường hợp các trường hợp quy định cụ thể trong luật các Tổ chức tín dụng 2010.
Một cổ đông và người có liên quan đến cổ đông đó	Không được vượt quá 20% vốn điều lệ của một tổ chức tín dụng
	Nguồn: Tác giả tự tổng hợp

3.2.3.2. Quy định về việc sở hữu cổ phần của nhà đầu tư nước ngoài tại các ngân hàng thương mại Việt Nam

Ngày 3/1/2014, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 01/2014/NĐ-CP về việc nhà đầu tư nước ngoài mua cổ phần của tổ chức tín dụng Việt Nam. theo đó:

- Tỷ lệ sở hữu cổ phần của một nhà đầu tư chiến lược nước ngoài không được vượt quá 20% vốn điều lệ của một tổ chức tín dụng Việt Nam. Quy định mới cao hơn 5% so với quy định cũ tại Nghị định 69/2007/NĐ-CP đang áp dụng.

- Nghị định cũng nâng tỷ lệ sở hữu cổ phần của một nhà đầu tư tổ chức nước ngoài và các cá nhân liên quan tại một tổ chức tín dụng từ 15% trước đây lên 20%.

- Một cá nhân nước ngoài có thể sở hữu tối đa 5% vốn điều lệ của một tổ chức tín dụng, một tổ chức nước ngoài được sở hữu tối đa 15% vốn điều lệ của một tổ chức tín dụng, trừ trường hợp nhà đầu tư chiến lược nước ngoài thì tỷ lệ này là 20%.

- Tổng tỷ lệ sở hữu cổ phần của tất cả các nhà đầu tư nước ngoài tại một tổ chức tín dụng trong nước không được vượt quá 30%, tỷ lệ này không thay đổi so với trước đây.

Trong trường hợp đặc biệt để thực hiện cơ cấu lại tổ chức tín dụng yếu kém, gặp khó khăn, bảo đảm an toàn hệ thống tổ chức tín dụng, Thủ tướng Chính phủ quyết định tỷ lệ sở hữu cổ phần của một tổ chức nước ngoài, một nhà đầu tư chiến lược nước ngoài, tổng mức sở hữu cổ phần của các nhà đầu tư nước ngoài tại một tổ chức tín dụng cổ phần yếu kém được cơ cấu lại vượt quá giới hạn quy định đối với từng trường hợp cụ thể.

Theo quy định đang áp dụng thì với các trường hợp đặc biệt, Thủ tướng Chính phủ căn cứ đề nghị của Ngân hàng Nhà nước, quyết định mức sở hữu cổ phần của một nhà đầu tư chiến lược nước ngoài và người có liên quan của nhà đầu tư chiến lược nước ngoài đó vượt quá 15%, nhưng không được vượt quá 20% vốn điều lệ của một ngân hàng Việt Nam.

Bảng 3.6 Tỷ lệ sở hữu cổ phần đối với nhà đầu tư nước ngoài trong ngân hàng thương mại cổ phẩn của Việt Nam

Đối tượng

Tỷ lệ tối đa trên tổng vốn điều lệ của Ngân hàng
Một cá nhân nước ngoài	Không được vượt quá 5% vốn điều lệ của một tổ chức tín dụng Việt Nam
Một tổ chức nước ngoài	Không được vượt quá 15% vốn điều lệ, trừ trường hợp là nhà đầu tư chiến lược
Một nhà đầu tư chiến lược	Không được vượt quá 20% vốn điều lệ