Giai Đoạn Từ Khi Ban Hành Bộ Luật Hình Sự 1999 Cho Đến Nay

quan, đoàn thể, lừa dối vợ trước hoặc vợ sau; gây ảnh hưởng, tác hại xấu, dư luận phản đối [42, tr. 470].

Thứ hai, đối với hành vi thông gian, tức là hành vi quan hệ tình dục bất chính giữa một bên đang có vợ hoặc có chồng với người khác (dù là người này đã có hoặc chưa có vợ, có chồng), Thông tư nêu rõ:

Trong tình hình xã hội miền Bắc nước ta hiện nay, không thể coi thông gian là một khuyết điểm về sinh hoạt cá nhân, mà khi có những tình tiết nghiêm trọng nhất định phải coi thông gian là một tội phạm đã xâm phạm đến quan hệ HN&GĐ được pháp luật bảo vệ, đến thuần phong mỹ tục và đến trật tự xã hội.

Đường lối xử lý cần thiết hiện nay đối với tội thông gian là: biện pháp ngăn chặn tệ nạn này chủ yếu vẫn giáo dục. Các cơ quan, đoàn thể cần tăng cường công tác giáo dục quần chúng về đạo đức, xã hội mới, chống những tư tưởng và nếp sống sa đọa, đồi bại, trụy lạc do xã hội cũ để lại.

Trong một số ít trường hợp cần thiết, có thể dùng biện pháp tư pháp để làm chỗ dựa cho công tác giáo dục nói trên. Những trường hợp cần thiết đó là:

- Thông gian với vợ bộ đội, vợ cán bộ và vợ những người vì nhiệm vụ công tác mà phải thoát ly gia đình, tại những địa phương xảy ra nhiều vụ thông gian, làm ảnh hưởng đến tinh thần công tác của người chồng.

- Thông gian có tính chất nghiêm trọng như: thông gian một cách trắng trợn hoặc kéo dài; do thông gian mà phá hoại hạnh phúc của nhiều gia đình; bất chấp sự giáo dục của cơ quan, đoàn thể hoặc sự phản đối của gia đình người chồng, của người vợ, của kẻ ngoại tình và bị quần chúng căm phẫn đòi hỏi phải trừng phạt.

- Do thông gian mà dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng như gây ra án mạng, tham ô lớn, đào ngũ, đào nhiệm hoặc những hành động phạm pháp nghiêm trọng khác [42, tr. 471].

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 113 trang tài liệu này.

Thứ ba, đối với hành vi đánh đập hoặc ngược đãi vợ, tức là những hành động của người chồng không đối xử bình đẳng, dân chủ với người vợ, xâm hại đến sức khỏe, nhân cách, quyền tự do của người vợ, Thông tư hướng dẫn:

Biện pháp chủ yếu vẫn là giáo dục thường xuyên quan điểm bình đẳng và dân chủ trong quan hệ vợ chồng nhưng cần xử lý về hình sự để hỗ trợ cho công tác giáo dục trong một số trường hợp cần thiết như:

- Đối với những hành động đánh đập nghiêm trọng như làm chết người, gây thương tích nặng hoặc thương tật lâu ngày, dẫn đến tự sát, do bọn can phạm bản chất hung bạo, đánh đập một cách hung ác hoặc dùng thủ đoạn thâm độc gây ra, cần phải nghiêm trị tùy tình tiết cụ thể.

- Đối với những hành động ngược đãi chưa gây tác hại nghiêm trọng của những người chậm tiến thì chủ yếu là giáo dục, hoặc cảnh cáo. Trường hợp có tác hại nhất định và có bị quần chúng căm phẫn, có thể xử phạt cảnh cáo hoặc án treo hay tù giam khi thấy thật cần thiết [42, tr. 473].

Thứ tư, đối với hành vi đánh đập, ngược đãi con, ngược đãi bố mẹ, Thông tư hướng dẫn:

Tập quán lâu đời của nhân dân ta, luật pháp của Nhà nước chúng ta đòi hỏi con cái phải "kính yêu, săn sóc, nuôi dưỡng cha mẹ". Tuy nhiên, thỉnh thoảng còn xảy ra trường hợp con cái ngược đãi, hắt hủi, không nuôi dưỡng bố mẹ già yếu; đôi khi thái độ đối xử vô đạo đức của con cái đã làm cho bố mẹ tự sát. Trong những trường hợp nghiêm trọng trên, cần đưa ra xét xử điển hình một vài vụ để giáo dục chung, đồng thời bắt con cái phải nuôi dưỡng bố mẹ già yếu [42, tr. 474].

Nghiên cứu những quy định trên cho thấy, Thông tư số 332-NCPL ngày 04-04-1966 của TANDTC đã quán triệt tốt phương châm, đường lối chung đối với việc xử lý về hình sự các hành vi vi phạm nghiêm trọng pháp luật HN&GĐ là: kiên trì giáo dục, thuyết phục tuân thủ pháp luật là chủ yếu,

kết hợp biện pháp trừng trị đối với những trường hợp vi phạm nghiêm trọng pháp luật HN&GĐ.

1.2.3. Giai đoạn từ năm 1985 đến trước năm 1999

Trong giai đoạn từ sau 1975 với việc cả nước tiến lên chủ nghĩa xã hội, các quan hệ xã hội ngày càng phát triển, tuy nhiên hệ thống pháp luật chưa thực sự phát triển theo kịp các quan hệ xã hội. Chính vì vậy trong lĩnh vực hình sự, việc ban hành BLHS là vấn đề có tính tất yếu khách quan và cấp thiết, có ý nghĩa góp phần thực hiện hai nhiệm vụ chiến lược là xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN. Đáp ứng yêu cầu đó, ngày 27-6-1985, tại kỳ họp thứ 9, Quốc hội nước Cộng hòa XHCN Việt Nam khóa VII, đã thông qua BLHS, có hiệu lực thi hành từ ngày 1-1-1986 (sau đây gọi tắt là BLHS 1985).

BLHS 1985 đã kế thừa và phát triển những thành tựu của luật hình sự Việt Nam, nhất là từ Cách mạng tháng Tám, tổng kết kinh nghiệm đấu tranh phòng, chống tội phạm trong thời gian trước năm 1985 và dự báo được tình hình tội phạm trong thời gian tới.

Trong Bộ luật này, đã chính thức ghi nhận về mặt pháp lý các tội phạm xâm phạm chế độ hôn nhân gia đình nhằm vào những biểu hiện nghiêm trọng nhất của các tàn tích của chế độ hôn nhân nhân gia đình phong kiến, lạc hậu như: cưỡng ép kết hôn, cản trở hôn nhân tự nguyện tiến bộ, vi phạm chế độ một vợ một chồng, tổ chức tảo hôn, loạn luân, ngược đãi nghiêm trọng hoặc hành hạ cha mẹ, vợ chồng, con cái. Với quan niệm rằng, gia đình là thiết chế xã hội có trách nhiệm đầu tiên trong việc bảo vệ quyền lợi của con cái, nhất là con chưa thành niên và việc đó quan hệ mật thiết với việc bảo đảm hạnh phúc gia đình, nhà làm luật đã quy định các tội xâm phạm chế độ hôn nhân gia đình và các tội phạm đối với người chưa thành niên vào Chương V của BLHS 1985, từ Điều 143 đến Điều 149 và Điều 150 quy định hình phạt bổ sung. Trong

BLHS năm 1985 các tội xâm phạm gia đình được quy định tại các điều: Điều 144 tội vi phạm chế độ một vợ, một chồng, Điều 146 tội loạn luân, Điều 147 tội ngược đãi nghiêm trọng hoặc hành hạ cha, mẹ, vợ, chồng, con cái.

Tư tưởng chỉ đạo trong việc xây dựng các quy định về các tội xâm phạm chế độ gia đình trong Bộ luật là: kiên trì giáo dục và thuyết phục tuân thủ pháp luật, kết hợp biện pháp giáo dục với biện pháp trừng trị đối với những trường hợp vi phạm nghiêm trọng. Căn cứ vào khách thể bị xâm phạm, có thể chia các tội phạm này thành hai nhóm trong đó nhóm các tội xâm phạm chế độ hôn nhân bao gồm: tội cưỡng ép kết hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện, tiến bộ, tội vi phạm chế độ một vợ, một chồng, tội tổ chức tảo hôn, tội tảo hôn, tội loạn luân và nhóm các tội xâm phạm chế độ gia đình bao gồm: tội ngược đãi nghiêm trọng hoặc hành hạ cha mẹ, vợ chồng, con cái.

Việc BLHS 1985 quy định các tội xâm phạm chế độ gia đình đánh dấu sự trưởng thành về kỹ thuật lập pháp hình sự của nước ta.

Nghiên cứu những quy định về các tội xâm phạm chế độ gia đình trong BLHS 1985, cho thấy đặc điểm chung của các tội phạm thuộc nhóm tội này như sau:

Thứ nhất, các hành vi khách quan cấu thành các tội xâm phạm chế độ gia đình thường phải có các tình tiết nghiêm trọng như dùng các thủ đoạn thô bạo, xảo quyệt như hành hạ, ngược đãi, uy hiếp tinh thần, yêu sách bằng của cải.

Thứ hai, đối tượng được bảo vệ chủ yếu là người cao tuổi, phụ nữ và con cái mà quyền lợi của họ bị các hành vi ảnh hưởng của tàn dư tư tưởng phong kiến trọng nam, khinh nữ và gia trưởng xâm phạm.

Thứ ba, mức hình phạt được quy định đối với các tội này không cao: mức hình phạt tối đa đối với hầu hết các tội phạm này là ba năm tù, duy nhất tội loạn luân có mức hình phạt cao nhất là năm năm tù. Như vậy, theo quy định tại khoản 2 Điều 8 BLHS 1985, nhóm các tội xâm phạm chế độ gia đình đều được coi là những tội phạm ít nghiêm trọng.

1.2.4. Giai đoạn từ khi ban hành Bộ luật hình sự 1999 cho đến nay

Sau năm 1986 nước ta tiến hành công cuộc Đổi mới toàn diện.Trong xu thế hội nhập kinh tế quốc tế và khu vực, nhất là trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, việc sửa đổi toàn diện BLHS 1985 là một đòi hỏi khách quan của hoạt động lập pháp hình sự. Để phục vụ được yêu cầu đề ra, ngày 21-12-1999, Quốc hội nước Cộng hòa XHCN Việt Nam khóa X tại kỳ họp thứ 6, đã thông qua BLHS (sau đây gọi tắt là BLHS 1999), thay thế cho BLHS 1985. BLHS 1999 có hiệu lực thi hành từ ngày 1-7-2000.

Về các tội xâm phạm chế độ gia đình, BLHS 1999 có những điểm mới cơ bản như sau:

Thứ nhất, Chương XV của BLHS 1999 quy định về các tội xâm phạm chế độ hôn nhân gia đình được xây dựng trên cơ sở sửa đổi, bổ sung Chương V của BLHS 1985 quy định các tội xâm phạm chế độ hôn nhân gia đình và các tội phạm đối với người chưa thành niên. Điểm mới đầu tiên dễ nhận thấy là BLHS 1999, đã có điều chỉnh phạm vi của chương này theo hướng thu hẹp lại chỉ còn các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ còn các tội phạm đối với người chưa thành niên, đặc biệt là trẻ em được điều chuyển sang các chương thích hợp khác.

Như vậy, Chương XV của BLHS 1999 quy định các tội xâm phạm chế độ hôn nhân gia đình chỉ còn lại gồm 7 điều (từ Điều 146 đến Điều 152).

Thứ hai, trên cơ sở nghiên cứu thực tiễn đấu tranh phòng và chống tội phạm, BLHS mới đã bổ sung thêm hai tội danh mới, đó là tội đăng ký kết hôn trái pháp luật (Điều 149) và tội từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng (Điều 152).

Trong chương này có một tội duy nhất vẫn được giữ nguyên như quy định của BLHS 1985. Đó là tội loạn luân (Điều 150).

Thứ ba, BLHS 1999 đã bổ sung, sửa đổi cấu thành tội phạm (CTTP) của một số tội phạm theo hướng hạn chế bớt khả năng xử lý hình sự đối với các tội này. Trong lĩnh vực này, chủ yếu là áp dụng các biện pháp giáo dục,

thuyết phục và hành chính để giải quyết. Chỉ xử lý hình sự trong những trường hợp thật cần thiết khi các biện pháp giáo dục, phòng ngừa, hành chính tỏ ra không có hiệu quả.

Thứ tư, về tội cưỡng ép kết hôn hoặc cản trở hôn nhân tự nguyện, tiến bộ được quy định tại Điều 146.

Về cơ bản, tội này vẫn được giữ nguyên cấu trúc và hình phạt như quy định tại Điều 143 BLHS 1985, nhưng có hai điểm mới là:

- Được bổ sung thêm một dấu hiệu định tội là "đã xử phạt hành chính về hành vi này mà còn vi phạm" nhằm thu hẹp phạm vi xử lý về hình sự đối với tội phạm này. Điều đó cũng phù hợp với thực tiễn đấu tranh chống loại tội phạm này.

- Mức tối đa của hình phạt cải tạo không giam giữ đối với tội này tăng từ 1 năm theo quy định trước đây lên 3 năm theo quy định tại Điều 146 BLHS 1999. Thứ năm, về tội vi phạm chế độ một vợ một chồng được quy định tại

Điều 147 BLHS 1999.

Điều luật này được bổ sung, sửa đổi theo hướng bổ sung thêm chủ thể của tội phạm và thêm các dấu hiệu định tội. Cụ thể như sau:

- Theo quy định của BLHS 1985, thì chỉ người nào đang có vợ, có chồng mà kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng với người khác mới phải chịu TNHS về tội này. Trên thực tế, không ít trường hợp người chưa có vợ, chưa có chồng lại kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng với người mà mình biết rõ là đang có vợ, có chồng. Đây cũng là hành vi nguy hiểm xâm phạm chế độ một vợ, một chồng, phá hoại hạnh phúc gia đình của người khác mà chưa bị pháp luật trừng trị.

Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn nói trên, BLHS 1999 quy định xử lý về hình sự cả trường hợp người chưa có vợ, chưa có chồng mà kết hôn hoặc chung sống như vợ chồng với người mà mình biết rõ là đang có chồng, có vợ.

- Bổ sung thêm hai dấu hiệu định tội mới nhằm hạn chế khả năng xử lý về hình sự đối với tội này. Đó là: - Gây hậu quả nghiêm trọng; - Đã bị xử phạt hình chính về hành vi này mà còn vi phạm.

Thứ sáu, về tội tổ chức tảo hôn, tội tảo hôn được quy định tại Điều 148 BLHS 1999

Về cơ bản, những quy định về tội phạm này vẫn được giữ nguyên như trước đây, nhưng có bổ sung thêm một dấu hiệu định tội là: "Đã bị xử phạt hành chính mà còn vi phạm" nhằm hạn chế phạm vi xử lý về hình sự.

Về hình phạt: mức cải tạo không giam giữ được tăng từ 1 năm lên 2 năm.

Thứ bảy, về tội đăng ký kết hôn trái pháp luật được quy định tại Điều 149 BLHS 1999

Đây là một tội phạm mới được bổ sung vào BLHS 1999 để ngăn ngừa và trừng trị những hành vi của người có trách nhiệm trong việc đăng ký kết hôn đã biết rõ là người xin đăng ký không đủ điều kiện kết hôn mà vẫn đăng ký cho người đó. Tinh thần chung là chỉ xử lý về hình sự khi đã áp dụng các biện pháp hành chính, kỷ luật mà người vi phạm vẫn không chịu sửa chữa lỗi lầm của mình, tiếp tục vi phạm.

Thứ tám, về tội ngược đãi hoặc hành hạ ông bà, cha mẹ, vợ chồng, con cháu, người có công nuôi dưỡng mình được quy định tại Điều 151 BLHS 1999

Tội phạm này cơ bản vẫn được giữ như quy định trước đây, nhưng có một số điểm bổ sung. Qua nghiên cứu tình hình thực tiễn thấy rằng trong xã hội ta còn xảy ra những trường hợp hành hạ, ngược đãi không chỉ giữa cha mẹ, vợ chồng, con cái mà cả giữa những người thân thích khác trong gia đình như giữa cháu với ông bà, giữa cháu với cô, chú, bác, cậu, dì, thậm chí hành hạ, ngược đãi ngay cả với người đã từng có công nuôi dưỡng mình khôn lớn. Đây là những hành vi vi phạm nghiêm trọng pháp luật, xúc phạm thô bạo đến đạo đức xã hội, đến thuần phong mỹ tục và truyền thống đạo lý gia đình Việt

Nam. Tuy nhiên, pháp luật hình sự mới chỉ trừng trị hành vi của những người là cha mẹ, vợ chồng, con cái. Còn hành vi của những người khác trong gia đình như đã nêu trên thì có thể bị xử lý theo quy định tại Điều 111 BLHS 1985 về tội hành hạ người khác. Đây là điều không hợp lý, vì cũng là một loại hành vi phạm tội (hành hạ, ngược đãi) do cùng một loại chủ thể thực hiện (những người thân thích trong gia đình) xâm phạm cùng một loại đối tượng (những người thân thích khác trong gia đình) nhưng lại bị xử lý ở các điều luật khác nhau. Vì thế, BLHS 1999 đã có những sửa đổi, bổ sung phù hợp như sau:

- Bổ sung thêm đối tượng bị ngược đãi, hành hạ là: ông bà, cháu và người có công nuôi dưỡng người phạm tội nhằm mở rộng phạm vi đối tượng phải áp dụng theo quy định của điều luật này.

- Bổ sung thêm dấu hiệu định tội là: gây hậu quả nghiêm trọng hoặc đã bị xử phạt hành chính về hành vi này mà còn vi phạm nhằm thu hẹp việc xử lý về hình sự đối với hành vi này.

- Về hình phạt: mức cải tạo không giam giữ được tăng từ 1 năm lên 3 năm.

Thứ chín, về tội từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng được quy định tại Điều 152 BLHS 1999

Đây là một tội phạm mới được bổ sung vào BLHS 1999 nhằm trừng trị những người có nghĩa vụ cấp dưỡng theo pháp luật mà cố tình không thực hiện nghĩa vụ đó mặc dù mình có khả năng thực tế để thực hiện nghĩa vụ đó, đã bị xử lý hành chính hoặc gây hậu quả làm cho người được cấp dưỡng lâm vào tình trạng nguy hiểm đến tính mạng, sức khỏe hoặc những hậu quả nghiêm trọng khác.

1.3. Những quy định về các tội xâm phạm chế độ gia đình trong pháp luật hình sự một số nước trên thế giới

Nghiên cứu những quy định về các tội xâm phạm chế độ HN&GĐ trong pháp luật hình sự của Nhật Bản, Cộng hòa dân chủ nhân dân Lào, Liên