Biến đổi văn hóa sinh kế của cư dân tại Quần thể danh thắng Tràng An trước tác động của du lịch

thải. Còn đối với những du khách nếu không có nhiều thời gian thì có thể mua sản phẩm của địa phương; thuê hướng dẫn viên du lịch là người bản địa; ăn, nghỉ ở nhà hàng của người địa phương.

- Trước hết cần lựa chọn loại hình sản phẩm du lịch cộng đồng phù hợp với đặc thù và nguồn lực của địa phương: Để làm được điều đó, cần có sự nghiên cứu cụ thể ở nhiều lĩnh vực như cuộc sống cư dân địa phương, văn hóa, ẩm thực đặc trưng, phong tục, tập quán sinh hoạt,… nhằm định hướng các giá trị văn hóa cốt lõi của cộng đồng, giữ gìn và phát triển không gian văn hóa để nuôi dưỡng, bảo tồn và phát huy những giá trị ấy.

- Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng dân cư: Cộng đồng thực hiện tham gia từ đầu các kế hoạch phát triển du lịch. Để đảm bảo cho sự phát triển bền vững thì yếu tố cộng đồng dân cư được tham gia bàn bạc ngay từ đầu về các chủ trương, quy hoạch, kế hoạch, cũng như trong quá trình triển khai, thực hiện các kế hoạch, chương trình. Các vấn đề bàn bạc thảo luận cần được công khai dân chủ đặc biệt là cơ chế phân chia các lợi ích đảm bảo công bằng, người tham gia hoạt động cung cấp dịch vụ phải là người chứng kiến hoặc trực tiếp tham gia vào quá trình chia sẻ, phân chia các lợi ích cho các bên tham gia. Tăng quyền lực cho cộng đồng là thực hiện quyền kiểm soát, quản lý các nguồn tài nguyên thiên nhiên, cộng đồng được giao trách nhiệm giám sát các vấn đề liên quan đến phát triển du lịch từ chủ trương chính sách, triển khai các kế hoạch, từ việc đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng, các công trình công cộng đến vấn đề bảo vệ tài nguyên, bảo tồn di sản. Tăng quyền lực bao gồm tăng cường khả năng kiểm soát và khả năng tiếp cận của cộng đồng đối với vấn đề có liên quan đến phát triển du lịch và bảo vệ môi trường. Tăng quyền lực cho cộng đồng dân cư bao gồm các việc xây dựng nguồn nhân lực cho cộng đồng có đủ điều kiện và khả năng thực hiện, tiếp cận, cũng như đủ các yếu tố chuyên môn trong việc giám sát các vấn đề phát triển du lịch. Quyền lực của cộng đồng tại đây được thể hiện trên cơ sở pháp lý và cho phép của cộng đồng đối với mọi công việc từ việc tham gia kế hoạch phát triển đến việc tổ chức, quản lý, thực hiện và giám sát nhằm đạt được sự phát triển bền vững cả về kinh tế xã hội, tài nguyên và môi trường. Đảm bảo tính hợp lý trong quá trình tham dự của cộng đồng. Tính hợp lý ở đây không chỉ

xem xét sao cho phù hợp với nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội và văn hoá tại địa phương tiến hành phát triển du lịch mà còn phải quan tâm đến vấn đề môi trường, hệ sinh thái (cả tự nhiên và nhân văn).

- Tăng cường công tác phối hợp giữa các bên liên quan để phát triển du lịch cộng đồng và du lịch nông nghiệp:

+ Cơ quan quản lý chuyên ngành ở địa phương với chức năng nhiệm vụ không ngừng nâng cao công tác quản lý hướng dẫn, tổ chức thực hiện nhằm phối kết hợp khai thác tốt các điểm du lịch tại địa phương, giữ gìn bảo tồn bản sắc văn hoá dân tộc thu hút khách du lịch góp phần xây dựng kinh tế xã hội ở địa phương. Chính quyền địa phương giúp đỡ hướng dẫn các thôn xóm tổ chức công việc đón tiếp ứng xử với khách; giữ gìn phát huy bản sắc văn hoá dân tộc (nếp nhà cổ, đình, chùa làng, phong tục, tập quán, lối sống); xây dựng các sổ tay hướng dẫn về du lịch cộng đồng, du lịch nông nghiệp, trong đó nêu rõ các nguyên tắc định hướng, quy định, tiêu chuẩn cụ thể về tổ chức du lịch cộng đồng, du lịch nông nghiệp; giữ gìn bảo vệ môi trường vệ sinh; bảo đảm an ninh trật tự cho khách du lịch, nghiên cứu sưu tầm các truyền thống văn hoá dân gian ở địa phương đưa vào phục vụ khách du lịch. Bên cạnh đó, chính quyền địa phương cần có những cơ chế, chính sách ưu đãi nhằm thu hút các công ty lữ hành liên kết với dân địa phương khai thác các tour du lịch trải nghiệm, du lịch nông nghiệp, đồng thời, đa dạng hóa loại hình dịch vụ như: các hoạt động dưới hình thức tham gia vào một số công đoạn sản xuất/canh tác nông nghiệp; tham quan phong cảnh, trải nghiệm văn hóa và lối sống của người dân (thực hiện 3 cùng: cùng ăn, cùng ở và cùng làm việc với người dân)… để giúp du khách trải nghiệm cuộc sống thường nhật của người dân địa phương và khám phá những nét đặc sắc về văn hóa, phong tục, nếp sống và hoạt động canh tác truyền thống nơi đây.

+ Đối với các công ty lữ hành cần tham gia xây dựng tour, tuyến, chương trình du lịch, xây dựng ấn phẩm quảng bá tuyên truyền, tham gia hỗ trợ nhà dân hoàn thiện nâng cao cơ sở vật chất kỹ thuật và nghiệp vụ phục vụ khách. Xây dựng những sản phẩm du lịch gắn với những yếu tố văn hóa độc đáo của địa phương sẽ thôi thúc du khách tìm đến nhằm thoả mãn nhu cầu, tránh được sự nhàm chán như tổ chức các lễ hội tại các làng, tái hiện các trò chơi dân gian, phát

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 213 trang tài liệu này.

triển các loại hình du lịch homestay kết hợp với nghỉ dưỡng, tổ chức các buổi biểu diễn văn nghệ dân gian và giao lưu với người dân địa phương…

+ Chú trọng tập huấn cho người dân làm du lịch thông qua các hoạt động đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ. Thực tế là tại các địa phương trong khu di sản, đội ngũ lao động hầu như chưa được đào tạo bài bản, chủ yếu là học qua các lớp tập huấn ngắn ngày, vừa làm vừa học, học hỏi kinh nghiệm lẫn nhau, kiến thức trong nghề ít, ngại va chạm, chủ yếu là nhiệt tình và hiếu khách. Chính vì thế muốn cho hoạt động du lịch ở các làng trong khu di sản thành công thì phải đầu tư cho con người, đó là đầu tư mang tính chiến lược. Đào tạo từ những người làm công tác quản lý tại các tuyến điểm và những cư dân tham gia hoạt động kinh doanh du lịch để áp dụng một cách khoa học, linh hoạt, sáng tạo công nghệ đón tiếp và phục vụ khách du lịch.

+ Các cấp, ngành ở địa phương tập trung đầu tư hạ tầng du lịch, hỗ trợ xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật cho người dân, nhưng phải đảm bảo giữ gìn cảnh quan môi trường, phong tục tập quán, truyền thống văn hoá. Đầu tư phát triển mô hình du lịch cộng đồng, du lịch nông nghiệp phải chú ý bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa, lịch sử, tránh sự lai căng, làm mất đi không gian văn hóa của cộng đồng dân cư; đảm bảo an ninh trật tự, an toàn xã hội; vệ sinh môi trường; đặc biệt cộng đồng cư dân ở các khu, điểm du lịch phải được hưởng lợi từ việc phát triển du lịch và có cơ hội tiếp cận công bằng với các nguồn lực sinh kế. Tăng cường công tác tuyên truyền quảng bá, giới thiệu rộng rãi loại hình du lịch dựa vào cộng đồng đến du khách, đặc biệt là khách quốc tế trên các phương tiện thông tin đại chúng.

Để du lịch cộng đồng phát triển tạo việc làm cho cư dân sinh sống trong vùng Tràng An quan trọng nhất vẫn là cư dân sinh sống trong khu di sản phải ý thức sâu sắc và tự hào về giá trị văn hóa - lịch sử đặc sắc của địa phương mình, từ đó truyền tải đến du khách những giá trị này bằng tình yêu, sự tôn trọng và niềm tin. Song song với việc tháo bỏ các vướng mắc đang hạn chế du lịch cộng đồng, du lịch nông nghiệp, nông thôn, các nhà quản lý và chuyên gia cần phối hợp nghiên cứu, hướng dẫn người dân địa phương xây dựng sản phẩm hấp dẫn, không trùng lặp, bảo đảm vấn đề giữ gìn cảnh quan, môi trường, tránh tình trạng

chộp giật, phá hủy dần những nét văn hóa bản địa đặc sắc. Muốn hạn chế tình trạng phát triển tự phát về du lịch cộng đồng, du lịch theo hình thức nghỉ tại nhà dân (homestay) như hiện nay, nhất thiết phải có quy hoạch cụ thể và rõ ràng, tăng cường quản lý nhà nước về sử dụng đất đai, xây dựng. Tuy nhiên cần lưu ý, quản lý nhà nước không phải là quản hay siết chặt mà phải hướng dẫn, tạo điều kiện cho người dân làm đúng và hiệu quả hình thức du lịch này, tránh việc đầu tư xây dựng và phát triển quá mức các homestay, đặc biệt là việc tự ý chuyển đổi đất lúa, đất ao vườn sang làm cơ sở kinh doanh du lịch trái phép…

4.3.4. Bảo tồn và phát huy các giá trị di sản và nguồn lực tự nhiên của di sản thế giới Quần thể danh thắng Tràng An

Để phát huy hơn nữa giá trị di sản Tràng An, xứng đáng với những danh hiệu đã được trao tặng, trước hết phải làm tốt công tác quản lý, bảo tồn và phát huy các giá trị Di sản. Bởi có thể thấy mối quan hệ tương hỗ mật thiết giữa bảo tồn với phát huy di sản văn hóa và giữa bảo tồn, phát huy di sản với hoạt động phát triển du lịch bền vững. Mối quan hệ này phải được đánh giá, nhìn nhận đúng, đầy đủ để định hướng khai thác có hiệu quả các giá trị di sản phục vụ phát triển du lịch và xây dựng các chính sách phù hợp để du lịch có thể tạo ra những đóng góp tích cực và hiệu quả nhất cho hoạt động bảo tồn, phát huy các giá trị di sản. Trong quá trình thực hiện cần chú trọng đến các giải pháp sau:

- Xây dựng hệ thống các quy chế, quy định về quản lý, bảo vệ di sản và phát triển du lịch trong khu di sản: Xây dựng và hoàn thiện các quy định pháp lý là nội dung cần quan tâm hàng đầu đối với công tác quản lý, bảo tồn, phát huy như chỉnh sửa bổ sung Quy chế quản lý di sản Quần thể danh thắng Tràng An trên cơ sở hướng dẫn và thẩm định về chuyên môn của Bộ Văn hóa, Thể Thao và Du lịch và các chuyên gia tư vấn UNESCO; xây dựng và triển khai lập quy hoạch phân khu, quy hoạch chi tiết các phân vùng trong khu di sản làm cơ sở cho việc tổ chức các hoạt động du lịch một cách bền vững. Đồng thời cần có một chiến lược dài hơi, có tầm nhìn mang tính chất tổng thể, trong đó xác định rõ chính sách ưu tiên phát triển các sản phẩm du lịch sinh thái, chất lượng cao gắn với hoạt động bảo tồn. Điều quan trọng là các hoạt động bảo tồn và phát triển du lịch cần dựa vào cộng đồng, gắn với cộng đồng và doanh nghiệp trực tiếp quản

lý khu du lịch, đồng thời huy động được nhiều nguồn lực tham gia và có cơ chế chia sẻ lợi ích phù hợp giữa nhà nước, doanh nghiệp và người dân theo phương châm nhà nước tạo cơ chế chính sách, doanh nghiệp thực hiện và người dân tham gia. Cơ chế phối hợp và phân chia lợi ích giữa các bên này cần có quy định cụ thể để gắn kết và ràng buộc trách nhiệm và quyền lợi trong của các tổ chức, cá nhân và cộng đồng trong khu vực di sản Tràng An với công tác bảo tồn di sản và phát triển du lịch bền vững.

- Tăng cường công tác quản lý nhà nước về du lịch trong khu vực Di sản: Đẩy mạnh phối hợp giữa các cấp, các ngành, địa phương với các cơ quan quản lý Quần thể Danh thắng Tràng An trong công tác quản lý, giám sát các hoạt động kinh tế - xã hội và kiểm tra, xử lý vi phạm trong khu vực Di sản. Nâng cao hiệu lực quản lý Nhà nước về trật tự xây dựng, sử dụng đất đai, tài nguyên du lịch, cảnh quan môi trường, đa dạng sinh học, di tích lịch sử - văn hóa và các hoạt động du lịch trong vùng Di sản. Nâng cao chất lượng các dịch vụ hiện đang khai thác phục vụ khách tham quan tại các khu, điểm du lịch trong khu di sản như: thuyết minh, hướng dẫn du lịch, tổ chức tham quan, bán đồ lưu niệm, bán hàng giải khát, lưu trú… nhằm giảm thiểu mọi phiền hà cho khách du lịch, đảm bảo chất lượng hàng hoá, dịch vụ trong sự quản lý của ngành du lịch. Thường xuyên rà soát sắp xếp và quản lý chặt chẽ các hoạt động kinh doanh dịch vụ du lịch tại tất cả các điểm du lịch trong QTDT Tràng An và đảm bảo hoạt động kinh doanh dịch vụ theo đúng luật pháp của Nhà nước và quy chế quản lý bảo tồn di sản và các quy định của khu du lịch, góp phần xây dựng hình ảnh điểm đến an toàn, thân thiện và hấp dẫn.

Tăng cường đảm bảo an ninh trật tự, an toàn xã hội, văn minh tại các khu, điểm du lịch. Khuyến khích sự tham gia của cộng đồng địa phương vào các hoạt động bảo tồn, tổ chức lễ hội, kinh doanh du lịch. Có chính sách hỗ trợ, giúp đỡ và tạo điều kiện cho cộng đồng địa phương cung cấp các dịch vụ du lịch, hấp dẫn và thân thiện với môi trường, hỗ trợ các mô hình phát triển kinh tế cộngđồng, du lịch nông nghiệp, nông thôn, giúp người dân sống trong khu vực cócuộc sống ổn định, hưởng lợi từ di sản, gắn bó với di sản và bảo vệ di sản. Bên cạnh công tác quản lý, bảo tồn cần thường xuyên duy trì mối quan hệ, giao lưu

quốc tế, tranh thủ sự hợp tác của các tổ chức quốc tế, đẩy mạnh các hoạt động giao lưu về kinh tế, văn hóa, đặc biệt là lĩnh vực du lịch, kêu gọi các chương trình dự án, từng bước đưa công tác quản lý di sản, phát triển du lịch hội nhập với quốc tế; nâng cao vị thế, uy tín và góp phần quảng bá hình ảnh di sản và du lịch của tỉnh đến bạn bè quốc tế.

- Đầu tư khai thác gắn với bảo tồn và phát huy các giá trị di sản: Cần xác định rõ quan điểm phát triển du lịch phải đi đôi với công tác bảo tồn tính đa dạng, gìn giữ các giá trị nổi bật toàn cầu, tính nguyên vẹn của di sản; phát triển du lịch vì mục tiêu văn hoá, lấy người dân làm trung tâm; đồng thời, việc bảo vệ tôn tạo di tích phải hướng tới phục vụ ngày càng tốt hơn người dân và các đối tượng đến tham quan nghiên cứu, trong đó có khách du lịch.

Việc khai thác giá trị di sản phục vụ cho phát triển du lịch cần đạt được mục tiêu: giới thiệu cho khách du lịch trong nước và quốc tế về tiềm năng, giá trị tài nguyên du lịch của di sản; tăng thêm lợi ích kinh tế cho xã hội, cho địa phương, người dân và các đơn vị kinh doanh dịch vụ du lịch; hạn chế thấp nhất những tác động xấu từ hoạt động du lịch đối với di sản và văn hóa địa phương. Để đạt được mục tiêu đó cần có kế hoạch quản lý, bảo vệ di tích khảo cổ, công trình văn hóa, cảnh quan môi trường, quản lý phát triển các hoạt động dịch vụ du lịch và quản lý các hoạt động đầu tư xây dựng, quảng cáo trong khu vực di sản.

Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát chặt chẽ và có giải pháp khắc phục các hoạt động gây tổn hại đối với môi trường trong khu Quần thể Danh thắng Tràng An như ô nhiễm môi trường từ sản xuất xi măng, vật liệu xây dựng, đầu tư cơ sở hạ tầng… xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường. Triển khai lập dự án và tổ chức thực hiện các dự án trùng tu, bảo tồn, tôn tạo, phục hồi các di tích, các dự án xây dựng kết cấu hạ tầng du lịch, tôn tạo cảnh quan thiên nhiên trong khu vực QTDT Tràng An theo đúng quy hoạch được duyệt; tập trung đầu tư xây dựng hệ thống cơ sở hạ tầng giao thông đồng bộ kết nối khu di sản Tràng An và các khu, điểm du lịch khác tạo thành các tua, tuyến liên hoàn, thuận tiện mang tính chất nội vùng và liên vùng.

Đa dạng hóa các loại hình và sản phẩm du lịch như: du lịch nghỉ tại nhà dân, du lịch sinh thái, du lịch nghiên cứu, sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ

truyền thống, mở thêm một số tuyến du lịch mới để kéo giãn sự tập trung của du khách vào những thời điểm đông khách (tại Tràng An, Bái Đính) như hiện nay làm giảm sự quá tải, tạo thêm sự lựa chọn cho du khách đồng thời tạo thuận lợi cho công tác bảo tồn, phát huy giá trị Di sản.

- Nâng cao chất lượng diễn giải di sản và hiệu quả hoạt động xúc tiến, quảng bá du lịch di sản: Xây dựng các trung tâm trưng bày giới thiệu diễn giải các giá trị nổi bật toàn cầu của khu di sản và giá trị văn hóa truyền thống của địa phương. Tăng cường công tác tuyên truyền, quảng bá, giới thiệu các giá trị nổi bật của khu di sản bằng nhiều hình thức. Giới thiệu, quảng bá giá trị di sản trên phương tiện thông tin đại chúng trong nước và quốc tế. Tổ chức, tham gia hội chợ, hội thảo văn hóa, du lịch trong nước và quốc tế. Hoàn thiện hệ thống ấn phẩm quảng bá Di sản Tràng An nói riêng và du lịch Ninh Bình nói chung. Hằng năm tổ chức các chương trình famtrip, presstrip mời các hãng lữ hành, cơ quan báo chí trong nước và quốc tế đến khảo sát, viết bài, giới thiệu về giá trị của Di sản và xây dựng sản phẩm du lịch mới giới thiệu cho du khách.

- Nghiêm túc thực hiện các quy định về bảo vệ, quản lý Di sản thế giới: Thực hiện một cách đồng bộ, nghiêm túc các quy định của tỉnh trong quản lý, bảo tồn, khai thác và phát huy giá trị di sản; Quy hoạch chung xây dựng Quần thể Danh thắng Tràng An; Kế hoạch quản lý di sản giai đoạn 2015 - 2020, tầm nhìn 2030; Công ước di sản thế giới và các yêu cầu, khuyến nghị của UNESCO.

Cần xác định thực hiện các nghĩa vụ của Di sản đối với cộng đồng quốc tế là rất quan trọng, những quy định của UNESCO cần phải được triển khai thực hiện nghiêm túc. Việc thực hiện nghiêm túc các khuyến nghị và công ước quốc tế về bảo tồn di sản thế giới từ phía cơ quan quản lý di sản sẽ tạo được sự đồng thuận và ủng hộ của cộng đồng quốc tế, Đặc biệt Ban Quan lý Quần thể Danh thắng Tràng An cần kịp thời thông tin, báo cáo trả lời những yêu cầu, khuyến nghị của Ủy ban Di sản thế giới về những tác động của việc phát triển kinh tế - xã hội tại địa phương đến việc bảo tồn, phát huy các giá trị Di sản.

Di sản và du lịch có mối quan hệ gắn bó chặt chẽ. Du lịch không chỉ dựa vào di sản để phát triển, mà thông qua hoạt động du lịch còn quảng bá, giới thiệu tôn vinh di sản; đồng thời bảo tồn và phát huy các giá trị của di sản đã được kết

tinh và gìn giữ hướng đến phát triển bền vững. Tin tưởng rằng với sự quan tâm đặc biệt của Chính phủ, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Ủy ban quốc gia UNESCO Việt Nam, Tỉnh ủy, UBND tỉnh Ninh Bình; sự ủng hộ, đồng hành của các cấp, các ngành, các địa phương, của các tổ chức quốc tế, doanh nghiệp và các tầng lớp nhân dân sẽ là điều kiện quan trọng để công tác quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa và thiên nhiên thế giới QTDT Tràng An sẽ có những bước chuyển biến rõ nét, mạnh mẽ hơn trong thời gian tới; là cơ sở xây dựng và phát triển thương hiệu du lịch di sản thế giới Tràng An trở thành điểm đến hàng đầu của du lịch Việt Nam và khu vực Đông Nam Á.

4.3.5. Xây dựng môi trường du lịch văn hóa văn minh tại các thôn xóm trong khu di sản

Xây dựng các khu, điểm du lịch văn hóa văn minh là giải pháp đã được các địa phương và ngành du lịch triển khai trong thời gian vừa qua. QTDT Tràng An có tất cả 06 khu du lịch và nhiều điểm du lịch nằm đan xen giữa các khu dân cư và làng xóm, do đó việc xây dựng môi trường du lịch văn hóa, văn minh tại các khu, điểm du lịch phải bao gồm cả việc xây dựng các khu dân cư văn hóa văn minh trong hoạt động du lịch. Để xây dựng môi trường du lịch văn hóa văn minh du lịch trong khu di sản cần tập trung thực hiện một số nội dung sau:

- Các cơ quan quản lý du lịch và di sản cần phối hợp chặt chẽ với chính quyền và cộng đồng địa phuơng xây dựng hương ước, quy ước của làng trong hoạt động các hoạt động du lịch, trong đó quy định rõ những nguyên tắc, chuẩn mực, quy tắc ứng xử văn hóa trong các hoạt động, từ tổ chức các lễ hội dân gian truyền thống, gìn giữ nghề truyền thống, hoạt động chèo đò, chụp ảnh, bán hàng…Về lâu dài có thể xây dựng và phát triển thành các bộ quy tắc ứng xử chung cho cộng đồng dân cư trong khu di sản với hệ thống những giá trị mang tính định hướng, chuẩn mực trong các hoạt động du lịch, dịch vụ.

- Triển khai thực hiện bộ quy tắc ứng xử văn minh du lịch. Ngày 02/3/2017, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành bộ Quy tắc ứng xử văn minh du lịch. Tuy nhiên để các quy tắc ứng xử lý này đi vào cuộc sống, ngành du lịch và chính quyền địa phương cần hướng dẫn và chỉ đạo các khu dân cư, thôn xóm cụ thể hóa thành các quy định, hương ước của các thôn, xóm và quy chế hoạt động