Vai trò của Thẩm phán trong tố tụng hình sự Việt Nam

không phụ thuộc vào nhiều yếu tố như: Vai trò của Hội đồng xét xử, của Kiểm sát viên, của Luật sư, của những người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng khác, nhưng vai trò của chủ tọa phiên tòa là quan trọng nhất. Kết quả phiên tòa phụ thuộc chủ yếu vào vai trò của chủ tọa phiên tòa. Vì vậy, tác giả đã chọn đề tài: “Vai trò của Thẩm phán trong tố tụng hình sự Việt Nam” để làm luận văn thạc sỹ. Thông qua đề tài này, tác giả muốn làm rõ thêm vai trò của Thẩm phán trong hoạt động tố tụng hình sự Việt Nam, từ đó đề xuất một số vấn đề hoàn thiện các quy định của pháp luật về vai trò của Thẩm phán trước yêu cầu cải cách tư pháp, nhằm nâng cao hiệu quả xét xử của Tòa án trong giai đoạn hiện nay.

2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài

2.1. Các sách (sách chuyên khảo, sách tham khảo, sách hướng dẫn và giáo trình)

1). GS.TSKH Lê Cảm (2003) “Nguyên tắc tranh tụng trong hệ thống các nguyên tắc cơ bản của Luật tố tụng hình sự”, Tạp chí luật học.

2). GS.TSKH Lê Cảm (chủ biên) “Hệ thống tư pháp hình sự trong giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền" Sách chuyên khảo, Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội, Nxb Đại học Quốc Gia Hà Nội 2009.

3). PGS.TS. Phạm Hồng Hải (2003), “Mô hình lý luận Bộ luật tố tụng hình sự Việt Nam”. Nxb Công an nhân dân, Hà Nội

4). PGS.TS Nguyễn Đăng Dung (2004), “Thể chế tư pháp trong nhà nước pháp quyền”. Nxb Tư pháp, Hà Nội

5). PGS.TS Đinh Văn Quế (2005), “Pháp luật hình sự thực tiễn xét xử và án lệ”. Nxb Lao động - Xã hội.

6). PGS. TS Võ Khánh Vinh (2007) "Bình luận khoa học Bộ luật tố tụng hình sự". Nxb Công an nhân dân.

Đặc biệt trong giai đoạn từ năm 2010 đến năm 2014 đã có hàng loạt các bài viết khoa học đã được đăng trên các tạp chí như: Tạp chí Tòa án nhân dân (thuộc Tòa án nhân dân Tối cao), Tạp chí Kiểm sát (thuộc Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao) mà ở các mức độ đánh giá, phân tích khác nhau có liên quan đến đề tài này, cụ thể:

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 96 trang tài liệu này.

1). “Tăng cường tính độc lập của các Thẩm phán trong hoạt động xét xử ở Việt Nam” Cổng thông tin điện tử Đoàn Luật sư thành phố Hồ Chí Minh. Trích dẫn từ:http://www.hcmcbar.org

2). Quách Thành Vinh – Tòa án Quân sự Trung ương; Đàm Kim Yến - Tòa phúc thẩm, TANDTC (2010) “Mấy vấn đề áp dụng pháp luật trong xét xử”. Tạp chí Tòa án nhân dân – Tòa án nhân dân Tối cao số 19, tháng 10/2010.

3). GS.TSKH Lê Văn Cảm (2011) "Tòa án là trung tâm – Xét xử là trọng tâm trong tố tụng hình sự theo tinh thần cải cách tư pháp". Tạp chí Tòa án nhân dân – Tòa án nhân dân Tối cao số 9, tháng 5/2011.

4). GS.TSKH Lê Văn Cảm (2011) "Những vấn đề cơ bản về tổ chức – Thực hiện quyền tư pháp trong giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền". Tạp chí Tòa án nhân dân – Tòa án nhân dân Tối cao số 13, tháng 5/2011.

5). GS.TSKH Lê Văn Cảm (2011) "Hoàn thiện nguyên tắc tranh tụng trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam theo tinh thần cải cách tư pháp". Tạp chí Kiểm sát – Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao số 11, tháng 6/2011.

6). “Tổng hợp những vướng mắc về tố tụng hình sự, dân sự, hôn nhân gia đình, kinh doanh, thương mại”. Tạp chí Tòa án nhân dân – Tòa án nhân dân Tối cao tháng 12/2011.

7). Thạc sỹ Trần Duy Bình – Tòa án nhân dân tỉnh An Giang (2012) “Thực tiễn và một số kiến nghị nhằm bảo đảm thực hiện nguyên tắc Khi xét xử, thẩm phán và hội thẩm độc lập và chỉ tuân theo pháp luật”. Tạp chí Tòa án nhân dân – Tòa án nhân dân Tối cao số 11, tháng 6/2012.

8). Nguyễn Quang Ngọc - Nguyên Thẩm phán TANDTC (2013) “ Bàn về chế định trả hồ sơ để điều tra bổ sung”. Tạp chí Tòa án nhân dân - Tòa án nhân dân Tối cao số 8, tháng 4/2013.

9). Thạc sỹ Nguyễn Văn Trượng (2013) “Hoàn thiện thủ tục xét xử vụ án hình sự theo yêu cầu cải cách tư pháp”. Tạp chí Tòa án nhân dân – Tòa án nhân dân Tối cao số 19,tháng 10/2013.

10). Thạc sỹ Nguyễn Thị Thúy Hằng, Giảng viên khoa Luật – Đại học Huế (2014) “Một số kiến nghị góp phần thực hiện có hiệu quả nguyên tắc tranh tụng tại phiên tòa hình sự”. Tạp chí Tòa án nhân dân – Tòa án nhân dân Tối cao số 11, tháng 6/2014.

11). Thạc sỹ Nguyễn Văn Nhớ, Thẩm phán Tòa án Quân sự khu vực 1 - Quân khu 9 (2014) “Hoàn thiện quy định về quyền hạn, trách nhiệm của Chủ tọa phiên tòa trong tố tụng hình sự theo yêu cầu của cải cách tư pháp”. Tạp chí tòa án nhân dân – Tòa án nhân dân Tối cao số 14, tháng 7/2014.

12). Nguyễn Quang Lộc - Nguyên Thẩm phán TANDTC “Kỹ năng viết Bản án hình sự sơ thẩm”. Tạp chí Tòa án nhân dân – Tòa án nhân dân Tối cao số 17, tháng 9/2014.

13). “Đổi mới và tăng cường công tác thông tin - tuyên truyền về tòa án nhân dân đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ cải cách tư pháp theo tinh thần Nghị quyết 49-NQ/TW của Bộ Chính trị”. Tạp chí Tòa án nhân dân - Tòa án nhân dân Tối cao số 02 - tháng 01/2015

2.2. Vai trò của Thẩm phán trong hoạt động tố tụng nói chung và trong tố tụng hình sự nói riêng đã có một số công trình nghiên cứu của các tác giải như

1). Luận án Tiến sỹ của tác giả Đỗ Gia Thư (2006) “Cơ sở khoa học của việc xây dựng đội ngũ thẩm phán ở nước ta hiện nay”.

2). Tiến sỹ Phạm Văn Lợi (2004), “Chế định thẩm phán - Một số vấn đề lý luận và thực tiễn” Nxb Tư pháp.

3. Mục đích và nhiệm vụ của đề tài

3.1. Mục đích nghiên cứu của đề tài

Trên cơ sở nghiên cứu, phân tích đánh giá thực trạng về vai trò của Thẩm phán trong hoạt động tố tụng hình sự trước yêu cầu cải cách tư pháp trong giai đoạn hiện nay để làm sáng tỏ một số nội dung sau:

1) Đánh giá đúng thực trạng các quy định của pháp luật về tố tụng hình sự hiện hành về vai trò của Thẩm phán trong hoạt động tố tụng hình sự.

2) Vai trò của Thẩm phán trong pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam và thực tiễn thi hành.

3) Nhận diện được những hạn chế, bất cập và đề xuất những giải pháp hoàn thiện về vai trò của Thẩm phán trong hoạt động tố tụng hình sự.

3.2. Nhiệm vụ của đề tài

1) Nghiên cứu, phân tích, đánh giá những đặc điểm của các mô hình tố tụng hình sự để làm rõ thêm vai trò của Thẩm phán tương ứng với từng mô hình tố tụng hình sự.

2) Đánh giá những kết quả và hạn chế trong thực tiễn áp dụng pháp luật của Thẩm phán trong hoạt động tố tụng hình sự ở nước ta thời gian vừa qua.

3) Đề xuất một số vấn đề nhằm hoàn thiện các quy định của pháp luật tố tụng hình sự về vai trò của Thẩm phán trước yêu cầu yêu cầu cải cách tư pháp đối với Ngành Tòa án nói chung và Thẩm phán nói riêng.

4. Phương pháp nghiên cứu

Luận văn được thực hiện dựa trên nền tảng cơ sở phương pháp luận chủ nghĩa duy vật lịch sử và chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm, tư tưởng của Đảng, Nhà nước về Nhà nước và pháp luật, về cải cách tư pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác xét xử các vụ án hình sự đối với ngành Tòa án nói chung và Thẩm phán nói riêng.

5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

5.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu là các quy định của pháp luật về vai trò của Thẩm phán trong hoạt động tố tụng hình sự Việt Nam từ năm 1945 đến nay; Thẩm phán trong hoạt động thực tiễn xét xử.

Luận văn có tham khảo kinh nghiệm pháp luật tố tụng hình sự của một số quốc gia và một số công trình nghiên cứu của các tác giả, nhà khoa học pháp lý chuyên ngành.

5.2. Phạm vi nghiên cứu

Vai trò của Thẩm phán trong hoạt động tố tụng hình sự được thể hiện ở tất cả các giai đoạn xét xử như: giai đoạn xét xử sơ thẩm, phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm. Phạm vi nghiên cứu về Vai trò của Thẩm phán trong hoạt động tố tụng ở tất cả các giai đoạn trên có tính chất đa dạng, phức tạp và rộng lớn và được nghiên cứu dưới nhiều góc độ khác nhau.

Tuy nhiên bản thân tác giả hiện đang công tác trong ngành thi hành án dân sự cấp huyện, vì vậy trong quá trình nghiên cứu viết Luận văn do nhận thức trong công tác nghiên cứu còn có mặt hạn chế, nên tác giả chỉ giới hạn trong việc nghiên cứu về vai trò của Thẩm phán trong hoạt động tố tụng hình sự Việt Nam ở giai đoạn xét xử sơ thẩm về các vụ án hình sự.

6. Những đóng góp về mặt khoa học của luận văn

Kết quả nghiên cứu của luận văn có ý nghĩa quan trọng về phương diện lý luận vì đây là công trình nghiên cứu chuyên khảo về vai trò của Thẩm phán trong hoạt động tố tụng hình sự. Những đóng góp về mặt khoa học của luận văn là:

6.1. Kiến nghị những giải pháp để nâng cao tính độc lập trong mối quan hệ với các cơ quan, cá nhân bên ngoài hệ thống Toà án

6.2. Đổi mới về cơ chế hoạt động của Toà án trên cơ sở đó hoàn thiện vai trò của Thẩm phán trong hoạt động tố tụng hình sự

6.3. Những kiến nghị nhằm hoàn thiện các tiêu chuẩn bổ nhiệm, nâng ngạch, chế độ đãi ngộ đối với Thẩm phán

7. Kết cấu của luận văn

Ngoài các phần Mở đầu, phần Kết luận và phần Danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chương:

Chương 1: Cơ sở lý luận về vai trò của Thẩm phán trong hoạt động tố tụng hình sự

Chương 2: Những quy định của pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam về vai trò của Thẩm phán và thực tiễn thi hành.

Chương 3: Một số vấn đề hoàn thiện các quy định của pháp luật tố tụng hình sự về vai trò của Thẩm phán trước yêu cầu cải cách tư pháp ở Việt Nam.

Chương 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ

CỦA THẨM PHÁN TRONG HOẠT ĐỘNG TỐ TỤNG HÌNH SỰ

1.1. Vai trò của Thẩm phán trong hoạt động tố tụng hình sự

1.1.1. Khái niệm vai trò của Thẩm phán

Theo “Đại từ điển tiếng việt” của tác giả Nguyễn Như Ý (chủ biên) và một số đồng tác giả khác thì vai trò được hiểu như sau “Vai trò, chức năng, tác dụng của cái gì, hoặc của ai đó trong sự vận động, phát triển của nhóm, tập thể nói chung” [54, tr.1736].

Nhà nước được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật, quản lý xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật. Hiến pháp giao nhiệm vụ xét xử cho cơ quan Tòa án nhân dân và Tòa án nhân dân là cơ quan xét xử của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam

Tòa án nhân dân thực hiện chức năng xét xử của mình thông qua các Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân. Pháp lệnh về Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân năm 2002 quy định: “Thẩm phán là người được bổ nhiệm theo quy định của pháp luật để làm nhiệm vụ xét xử những vụ án và giải quyết những việc khác thuộc Thẩm quyền của Tòa án” [49, Điều 1].

Thẩm phán là người thay mặt cho Tòa án thực hiện chức năng xét xử, vì vậy thông qua hoạt động xét xử của mình thì Thẩm phán cũng góp phần về việc bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ quyền làm chủ của nhân dân, bảo vệ tài sản của Nhà nước, của tập thể, bảo vệ tính mạng, tài sản, tự do, danh dự và nhân phẩm của nhân dân. Hoạt động của Thẩm phán là một trong những yếu tố quyết định đến chất lượng hoạt động của các cơ quan tư pháp.

Trong quá trình tố tụng, vai trò của Thẩm phán là rất quan trọng, thậm

chí có thể cho rằng họ có vai trò gần như quyết định đến chất lượng trong quá trình tranh tụng. Mặc dù Thẩm phán không trực tiếp tham gia với tư cách là một chủ thể, nhưng với tư cách là người đại diện cho Nhà nước trong việc thực thi công lý, Thẩm phán còn có vai trò là trọng tài, là người hướng dẫn cho các bên đương sự thực hiện quyền tranh tụng theo đúng quy định của pháp luật. Thông qua kết quả tranh tụng, Thẩm phán đánh giá nội dung thực chất của vụ án, các chứng cứ, trên cơ sở đó căn cứ các quy định của pháp luật để ra một Bản án đúng đắn.

Ngoài ra Thẩm phán còn thể hiện vai trò quan trọng trong việc tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật cho nhân dân thông qua hoạt động xét xử. Thẩm phán đã thay mặt cho Tòa án nhân dân giáo dục công dân chấp hành nghiêm pháp luật, đồng thời phát huy tác dụng phòng ngừa, ngăn chặn tội phạm.

Hoạt động tố tụng hình sự được chia ra nhiều giai đoạn khác nhau, tương ứng với mỗi giai đoạn đó có các cơ quan tiến hành tố tụng khác nhau. Các cơ quan tiến hành tố tụng gồm có: Cơ quan Điều tra, Viện Kiểm sát, Toà án và trong mỗi cơ quan tiến hành tố tụng, pháp luật quy định những người có thẩm quyền thực hiện các hành vi tố tụng theo quy định của Bộ luật tố tụng hình sự. Và những người đó được gọi là những người tiến hành tố tụng với địa vị pháp lý và vai trò hoạt động rất khác nhau. Những người tiến hành tố tụng này có chức năng nhiệm vụ và quyền hạn riêng nhưng đều có trách nhiệm là phát hiện nhanh chóng chính xác và xử lý công minh, kịp thời, khách quan mọi hành vi phạm tội, không bỏ lọt tội phạm, không làm oan người vô tội.

Tại Toà án, những người tiến hành tố tụng gồm có: Chánh án, Phó Chánh án, Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân, Thư ký toà án. Điều 66 Luật Tổ chức Tòa án nhân dân năm 2014 thì Thẩm phán có 4 ngạch gồm: Thẩm phán TANDTC, Thẩm phán cao cấp, Thẩm phán trung cấp, Thẩm phán sơ cấp. Hoạt động xét xử của Thẩm phán được coi là một nghề đó là nghề xét xử. Thẩm