Xuất Hiện Tình Trạng Đầu Cơ Và Buôn Lậu Xăng Dầu

đẩy chỉ số giá tiêu dùng tăng khoảng 0,8%- 1% nếu điều chỉnh giá xăng dầu tăng bình quân khoảng 10%.42

Sau đợt tăng giá 09/08/2006 của các mặt hàng xăng dầu từ 500- 1000 đ/lít, các ngành sản xuất chịu tác động từ 0,05%- 4,9%, vận tải 1,7%- 4%. Riêng lĩnh vực đánh bắt xa bờ, chi phí mỗi chuyến đi biển tăng từ 17- 20 triệu đồng làm hàng loạt tàu đi biển đánh bắt hải sản tạm dừng hoạt động. Các ngành luyện cán thép, xi măng, khai thác than, sản xuất điện theo ước tính lỗ từ vài chục đến hàng ngàn tỷ đồng do giá xăng dầu tăng mà không được tăng giá bán sản phẩm.

Đặc biệt, trong năm 2008, giá xăng dầu gây nhiều biến động bất lợi cho nền kinh tế, việc tăng giá của mặt hàng này vào giai đoạn giữa năm đã tác động mạnh đến toàn bộ giá cả các loại hàng hóa do ảnh hưởng trực tiếp từ việc tăng chi phí sản xuất đầu vào của các doanh nghiệp. Thêm vào đó lạm phát là một trong những vấn đề mà nước ta đang phải đối mặt và việc tăng giá xăng dầu trong giai đoạn giữa năm tác động rất lớn đến chính sách và chỉ số giá tiêu dùng nước ta. Năm 2008 cũng là năm giá cả hàng hoá biến động lớn, và biến động theo hai chiều trái ngược. Trong khoảng 7 tháng đầu năm, giá cả hàng hoá leo thang chóng mặt, có những mặt hàng lên tới 250% giá so với thời điểm cuối năm 2007. Các mặt hàng như lương thực, thực phẩm, sắt thép, xi măng... đều tăng giá trong giai đoạn đầu năm và quay đầu giảm giá vào giai đoạn 5 tháng cuối năm. Giá sắt thép, gạo là một trong những mặt hàng chịu tác động lớn về biến đổi giá, và gây ra ảnh hưởng lớn tới nhiều doanh nghiệp sản xuất, kinh doanh trên thị trường trong nước.

Hàng loạt ngành nghề đã chịu tác động lớn từ việc tăng giá xăng dầu do ảnh hưởng từ việc chi phí sản xuất và phí vận tải tăng. Các doanh nghiệp vận tải chịu tác động trực tiếp và mạnh nhất. Rất nhiều các doanh nghiệp kinh doanh trong lĩnh vực taxi hay vận tải hành khách, hàng hoá đã chịu ảnh

42 Giá xăng dầu thế giới và những đối sách của Việt Nam, (2006), Thị trường giá cả (06/2006).

hưởng khá nặng nề từ việc giá xăng dầu tăng do bản chất của các doanh nghiệp này sử dụng nguyên liệu chính là xăng dầu. Trong đó chi phí chiếm đến trên 45% giá cước vận chuyển trong vận tải đường thuỷ và trên 50% đối với vận tải đường bộ. Chỉ cần giá xăng dầu tăng 10% sẽ khiến chi phí vận chuyển tăng 5%. Trong khi việc tăng giá của cước lại rất khó khăn vì còn nằm trong quy định của Nhà nước. Điển hình là giá cước vận tải đã tăng khoảng 15-20% ngay sau khi giá xăng dầu tăng vào ngày 25/02/2008, giá cước taxi Hà nội đồng loạt tăng giá vào ngày 04/03/2008. Lần tăng giá xăng dầu thứ 2 vào ngày 21/07/2008 khiến nhiều doanh nghiệp lao đao do mức tăng quá cao 30% và hậu quả đến ngày 01/08 /2008 các doanh nghiệp vận tải ô tô phía Bắc đồng loạt điều chỉnh tăng các tuyến với mức tăng dao động từ 8-10%.

Các doanh nghiệp ngành thép, xi măng và giấy cũng chịu sức ép khá lớn khi giá xăng dầu tăng. Để sản xuất ra 1 tấn thép thì cần phải tốn 40kg dầu để nung và đối với xi măng thì chi phí dầu chiếm đến 50-70% nhiên liệu sản xuất. Ngoài ra chi phí xăng dầu cũng chiếm 1-2% giá thành sản xuất giấy. Như vậy giá thành của các sản phẩm này sẽ tăng rất mạnh nếu giá xăng dầu tăng, chưa kể đến chi phí vận chuyển mặt hàng này là khá lớn. Diễn biến giá thép và xi măng trong nửa đầu năm 2008 có thể chứng minh ảnh hưởng mạnh của giá xăng dầu tới mặt hàng này. Trong tháng 07/2008 giá thép trên thế giới tăng mạnh có lúc đạt đỉnh điểm đến 1.200USD/tấn, kéo theo giá bán thép trong nước tăng theo. Khi giá sắt thép xây dựng tăng cao (khoảng 19000 đồng/kg), các doanh nghiệp nhập khẩu phôi đã tăng cường nhập phôi vào để sản xuất trong nước với giá phôi đầu vào tương đối cao, khi giá sắt thép trên thế giới hạ, sản xuất trong nước đình trệ, các công trình xây dựng ngừng hoạt động do thiếu vốn... làm lượng sắt thành phẩm tồn kho và phôi tồn kho rất lớn. Các doanh nghiệp sản xuất phôi, cán thép và kinh doanh sắt thép trong nước đã bị lỗ rất lớn, rất nhiều doanh nghiệp đã phải ngừng sản xuất, sản xuất

cầm chừng, cho công nhân nghỉ không lương... làm ảnh hưởng nhiều đến mục

tiêu tăng trưởng kinh tế và an sinh xã hội. Mặt hàng xi măng tăng mạnh nhất vào cuối năm 2007, đầu năm 2008 và trong khoảng tháng 04 - 05/2008. Cũng tương tự như sắt thép, năm vừa qua cũng là năm mà giá gạo trên thị trường trong nước chịu nhiều tác động xấu, ảnh hưởng đến cả nông dân và các doanh nghiệp xuất khẩu gạo trong nước. Thời điểm giá gạo tăng cao, xuất khẩu gạo trong nước đã có những hợp đồng lớn với giá xuất khẩu lên tới xấp xỉ 1000 USD/tấn. Vào thời điểm này, các doanh nghiệp tăng cường thu mua thóc về nhằm bảo đảm hợp đồng, kéo theo giá thóc trên thị trường lên cao, đảm bảo được lợi ích của doanh nghiệp cũng như kích thích được sản xuất nông nghiệp. Tuy nhiên, sau một khoảng thời gian giá tăng cao, do khủng hoảng kinh tế toàn cầu, giá gạo xuất khẩu của Việt Nam giảm xuống chỉ còn khoảng 450-500 USD/tấn, đồng thời các doanh nghiệp đã ký hợp đồng tìm cách phá hợp đồng cũ, việc này dẫn tới giá gạo trong nước giảm mạnh, các doanh nghiệp xuất khẩu gạo gặp nhiều khó khăn, nông dân cũng phải hứng chịu một phần những tác động xấu do thị trường lúa gạo biến động như trên. Theo số liệu của Cục thống kê, năm 2008 tốc độ tăng trưởng kinh tế của Việt Nam là

6,23%, trong khi chỉ số lạm phát là 19,9%, xuất khẩu cả năm đạt kim ngạch 63 tỷ USD, nhập khẩu là 79,91 tỷ USD. 43

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 110 trang tài liệu này.

Tóm lại, việc tăng giá xăng dầu có ảnh hưởng lớn nhất tới lĩnh vực đánh bắt thủy sản, giao thông vận tải và một số ngành công nghiệp như điện, thép, than… Đây cũng là một trong số những ngành chủ chốt trong nền kinh tế.

Việc giá xăng tăng giảm thất thường tạo sức ép không nhỏ tới đời sống sống xã hội của người dân. Nguyên nhân do giá xăng dầu tăng, lượng tiền dành cho xăng dầu nhiều lên khiến khối lượng tiền dành cho các hàng hóa khác giảm, do đó cầu về các hàng hóa giảm xuống. Trong khi đó, lương cơ bản của công nhân viên chức tăng chậm, hơn nữa, mức tăng cũng không đủ để bù cho giá cả hàng hóa dịch vụ đội lên. Nhu cầu sử dụng các phương tiện

43 Website: http://www.scribd.com, tra cứu ngày 10/03/2009

giao thông là rất cần thiết đối với một xã hội hiện đại, do đó, mặc dù giá xăng dầu tăng, người dân cho dù tiết kiệm tối đa thì vẫn phải sử dụng chúng nhằm phục vụ các hoạt động trong công việc, du lịch, học hành... Với mỗi hộ gia đình ở thành phố, với 3-4 lần tăng giá trong một năm (từ 300đ - 100đ/lần), trung bình mỗi hộ 2 xe máy sẽ phải trả thêm 50.000 - 70.000 đồng/tháng tiền xăng xe. Ngoài ra, giá các mặt hàng khác như giá gas, giá thực phẩm, hàng gia dụng… tăng theo cũng khiến đời sống của những người dân có mức thu nhập thấp và trung bình thêm nhiều khó khăn. Trong khi đó, theo chỉ đạo của Chính phủ trong một số đợt tăng giá xăng dầu không cho phép ngành điện, ngành than tăng giá đã giảm một phần gánh nặng rất lớn cho đời sống của người dân song lại trở thành một khó khăn đối với doanh nghiệp kinh doanh các mặt hàng trên.

2. Giảm nguồn thu từ ngân sách Nhà nước

Để ổn định kinh tế trong nước, hằng năm Nhà nước phải bỏ ra một khoản bù lỗ cho các mặt hàng xăng dầu nhập khẩu cho các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu đầu mối (hiện nay chỉ còn bù lỗ cho mặt hàng dầu). Tuy vậy, số tiền bù lỗ cho các mặt hằng này là tương đối lớn, khiến nguồn thu NSNN bị giảm theo.

Dưới đây là công thức44 xác định số tiền ngân sách cấp bù lỗ cho

doanh nghiệp:

M = P + F1 + F2 - R

Trong đó: M là số tiền cấp bù

P là giá vốn hàng bán ra

F1 là chi phí quản lý doanh nghiệp F2 là chi phí bán hàng

R là doanh thu hàng bán ra

44 Báo cáo về sửa đổi cơ chế cấp bù lỗ kinh doanh xăng dầu, (2006), Bộ Tài chính.

Theo công thức trên, số tiền ngân sách cấp bù lỗ cao hay thấp cho từng doanh nghiệp sẽ hoàn toàn phụ thuộc vào 4 chỉ tiêu tài chính phát sinh cho từng doanh nghiệp. Tuy nhiên, trên thực tế, trừ chi phí quản lý doanh nghiệp ra, 3 chỉ tiêu tài chính còn lại Bộ tài chính không có bất cứ quy định nào quản lý một cách chặt chẽ, từ đó dẫn đến sơ hở trong công tác quản lý cấp bù lỗ hiện nay. Cụ thể, đối với doanh thu hàng bán ra, do Nhà nước chỉ quản lý giá bán lẻ, còn giá bán buôn hầu như không thể quản lý được. Từ đó dẫn tới việc để cạnh tranh với nhau, các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu tìm cách tăng chiết khấu, bán với giá cạnh tranh. Bởi phần lỗ đã được Nhà nước bù. Do đó tạo điều kiện cho doanh nghiệp lợi dụng ngân sách của Nhà nước, kinh doanh kém hiệu quả, gây thiệt hại cho nền kinh tế đất nước. Bởi vì, cho dù giá xăng dầu nhập khẩu tăng bao nhiêu thì toàn bộ khoản bù lỗ vẫn do Nhà nước gánh chịu, doanh nghiệp không phải chịu áp lực kinh doanh thua lỗ.

Ngoài ra, việc giảm thuế nhập khẩu các chủng loại xăng dầu cũng làm giảm ngân sách khoảng 800 - 900 tỷ đồng/tháng. Khi giá xăng dầu nhập khẩu tăng quá cao, Bộ Tài chính phải lập tức điều chỉnh giảm thuế. Có nhiều giai đoạn mức thuế chỉ còn 0%- 5%, duy trì trong thời gian khá dài. Theo thống kê, năm 2004, với mức thuế nhập khẩu xăng dầu 0%, ngân sách nhà nước (NSNN) giảm thu từ nguồn này 4.500 tỷ đồng, bù lỗ cho các đầu mối nhập khẩu xăng dầu 6000 tỷ đồng. Năm 2005, mặc dù đã điều chỉnh thuế nhập khẩu xăng dầu, bù lỗ cho đầu mối nhập khẩu 10.000 tỷ đồng.45

Từ năm 2006, Nhà nước xóa bỏ bù lỗ giá xăng nhằm giảm bớt áp lực bù lỗ cho ngân sách quốc gia. Tuy vậy, trong giai đoạn 2004-2008, do mặt hàng dầu có ảnh hưởng lớn tới các lĩnh vực sản xuất nên trước mắt, Nhà nước vẫn duy trì chính sách trợ giá cho các mặt hàng này. Xăng dầu là mặt hàng chiến lược quốc gia, kinh doanh theo nguyên tắc của kinh tế thị trường, song Nhà nước giữ vai trò điều phối. Do vậy, Thủ tướng yêu cầu các doanh nghiệp

45 Giá xăng dầu thế giới và những đối sách của Việt Nam, (2006), Thị trường giá cả (07/2006).

kinh doanh xăng dầu trong bất cứ hoàn cảnh nào cũng phải đảm bảo cân đối cung cầu và tăng thêm mức dự trữ. Trong khi giá dầu thế giới tăng vượt bậc năm 2008, Thủ tướng giao Bộ Công Thương chủ trì phối hợp với Bộ Tài chính, Ngân hàng Nhà nước… điều hành kinh doanh xăng dầu trong cả nước, đảm bảo đủ mức cung ứng xăng dầu cho các ngành sản xuất, tiêu dùng của nhân dân. Trong đó, Bộ Tài chính cần tăng thu ngân sách từ nguồn dầu thô và các nguồn khác để bù lỗ cho ngành xăng dầu, trung bình mỗi tháng 1.000 tỷ đồng. Đồng thời tiếp tục ứng vốn 8.000 tỷ đồng bù lỗ cho các công ty kinh doanh xăng dầu trong năm 2007 để bảo đảm vốn kinh doanh cho các doanh nghiệp. Trên lộ trình thực hiện các cam kết WTO, vào ngày 16/09/2008 Nhà nước chấm dứt bù lỗ, tất cả các mặt hàng xăng dầu đều tuân theo giá thị trường. Theo đó, kể từ 11 giờ ngày 16/09 giá bán dầu diezen do thương nhân sản xuất và kinh doanh xăng dầu quyết định thực hiện theo cơ chế thị trường đã được quy định tại Nghị định số 55/2007/NĐ - CP ngày 6/4/2007 của Chính phủ về kinh doanh xăng dầu. Bộ Tài chính cũng ghi rõ, ngân sách Nhà nước cấp bù lỗ dầu diesel, kể cả lượng nhập khẩu còn tồn kho trước ngày 16/09/2008. Đồng thời, cho phép tạm ứng ngân sách Nhà nước cho DN đầu mối nhập khẩu xăng dầu tương ứng với số lỗ hoạt động kinh doanh xăng đến ngày 21/07/2008. Về những điểm mới trong cơ chế quản lý, điều hành giá bán xăng dầu, theo Bộ Tài chính, các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu đầu mối căn cứ vào giá nhập khẩu từng chủng loại xăng dầu, các loại thuế, phí theo quy định, chi phí kinh doanh thực tế và lợi nhuận hợp lý để tính mức giá cụ

thể. Đồng thời, doanh nghiệp phải chấp hành các biện pháp bình ổn giá theo quy định của pháp luật khi thị trường có những biến động bất thường.46

Việc chấm dứt bù lỗ cho mặt hàng xăng dầu và vận hành mặt hàng này theo cơ chế thị trường là yêu cầu khách quan nhằm tạo ra một môi trường tự

46 Website: http://www.baodanang.vn/vn/kinhte/14899/index.htmltra cứu ngày 15/03/2009

do cạnh tranh lành mạnh, xóa bỏ sự lệ thuộc vào nguồn ngân sách Nhà nước cho thị trường xăng dầu nước ta hiện nay.

3. Xuất hiện tình trạng đầu cơ và buôn lậu xăng dầu

Tình trạng đầu cơ xăng dầu

Khi nhận thấy giá dầu thế giới tăng, dự đoán khả năng giá xăng dầu trong nước chắc chắn cũng tăng trong thời gian gần, nhiều cơ sở kinh doanh xăng dầu cố ý nhập hàng với số lượng lớn song không bán ra ngay, chờ giá thị trường chính thức tăng để thu lời. Đồng thời, các cơ sở này thường thông báo “hết hàng”, “nghỉ bán”, “mất điện”, cố tình ghìm hàng trục lợi, gây hiện tượng khan hàng “ảo” trong xã hội. Thực tế cho thấy hiện tượng này diễn ra khá phổ biến, đặc biệt ở các trạm xăng dầu nhỏ hoặc ở các vùng, địa phương mang lại lợi nhuận không nhỏ cho một bộ phận nào đó song lại gây thiệt hại lớn cho xã hội. Do đó, cho tới những đợt tăng giá gần đây, Liên Bộ Tài chính và Bộ Thương mại đã kịp thời chỉ đạo thanh tra, kiểm trắc chi nhánh kinh doanh xăng dầu, ngăn chặn tình trạng đầu cơ trục lợi.

Buôn lậu xăng dầu qua biên giới vẫn diễn biến phức tạp

Thứ hai, mặc dù những năm gần đây, giá xăng dầu trên thị trường nội địa liên tục tăng liên tục tăng giảm song vẫn thấp hơn nhiều so với giá xăng của nhiều nước trong khu vực, đặc biệt là chênh lớn so với những nước có cùng đường biên giới như Lào, Campuchia, Trung Quốc. Theo thống kê tới tháng 03/2007, giá xăng Việt Nam thấp hơn giá tại Campuchia tới 4.800đ/lít, một chênh lệch lớn để tình trạng xuất lậu xăng xảy ra. Chênh lệch giá như trên ngoài nguyên nhân Việt Nam có nhiều thuận lợi hơn Campuchia về hệ thống

cảng biển, giao thông, kho bãi nên chi phí vận chuyển thấp hơn, còn do giá xăng vẫn được hỗ trợ từ phía Chính phủ47.

Tình hình buôn lậu xăng dầu ở biên giới trong những năm trở lại đây vẫn diễn biến vô cùng phức tạp. Cục quản lý thị trường cho biết, hiện nay nhiều

47 Nguồn: Thời báo kinh tế Việt Nam. (04/2007).

cây xăng trên tuyến biên giới lượng bán ra đến mức 500.000-600.000 lít/tháng, gấp 10 lần lượng bán của những cây xăng trong nội thị. Ước tính lượng xăng dầu xuất lậu tại một số tỉnh biên giới có ngày lên tới hàng ngàn lít. Tính đến hết năm 2005, trong vòng 3 năm, Hải quan và Bộ đội Biên phòng đã phối hợp bắt giữ 63.000 lít xăng dầu vận chuyển trái phép qua biên giới.48

Bên cạnh các vụ buôn lậu nhỏ lẻ, trong vài năm trở lại đây các lực lượng chức năng đã phát hiện nhiều vụ buôn lậu xăng dầu với quy mô lớn. Tiêu biểu có vụ của công ty TNHH Thành phát - Tiền giang, trong vòng 4 năm (1998-2002) đã thực hiện vận chuyển trái phép trót lọt 30.000 tấn dầu sang Campuchia, tổng trị giá 5,2 triệu USD. Năm 2005, một vụ buôn lậu xăng dầu bằng đường biển từ Việt Nam qua Trung Quốc đã bị phát hiện, băng nhóm này đã buôn lậu khoảng 55.000 tấn xăng dầu, thu lợi 14,8 triệu USD trong khoảng thời gian 2002-2004. Tại cửa khẩu biên giới Lào, mỗi ngày Biên phòng bắt giữ khoảng 300 lít xăng dầu xuất lậu. Theo báo cáo, con số này chỉ bằng khoảng 20% so với số lượng thực tế.49

Như vậy, việc Nhà nước quản lý và hỗ trợ cho mặt hàng xăng dầu nhằm bình ổn giá cả trong nước song vô hình dung lại tạo điều kiện cho buôn lậu phát triển. Nguồn ngân sách quốc gia lẽ ra là để trợ cấp cho người tiêu dùng trong nước thì cũng đồng thời trợ giá cho hoạt động buôn lậu. Do đó, chỉ khi Nhà nước xóa bỏ hoàn toàn trợ cấp cho mặt hàng xăng dầu, quản lý giá xăng dầu theo cơ chế thị trường, thì Ngân sách Nhà nước mới không phải chịu lỗ từ buôn lậu. Khi đó nếu giá xăng dầu trong nuớc vẫn thấp hơn giá khu vực thì sẽ trở thành cơ hội kinh doanh cho các doanh nghiệp xăng dầu lớn trong nước.

48 Tổng hợp thông tin từ www.rfa.org và www.tienphongonline.com , tra cứu ngày 16/03/2009

49 http://www.vass.gov.vn/vien_triethoc/tintuc, tra cứu ngày 18/03/2009