Thiết kế phương án dạy học các bài Động lượng - Định luật bảo toàn động lượng, Thế năng SGK Vật lí 10 theo định hướng phát triển hoạt động nhận thức tích cực tìm tòi giải quyết vấn đề của học sinh

A. PHẦN MỞ ĐẦU

1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI

Chúng ta đã và đang bước những bước đầu tiên của thế kỉ 21 thế kỉ của trí tuệ, của nền văn minh hiện đại, thời kì của sự bùng nổ tri thức và khoa học công nghệ … Tuy nhiên, xã hội dù có hiện đại hóa, phát triển cao đến đâu thì sự phát triển đó cũng đòi hỏi con người phải được hoàn thiện về giáo dục.Vì vậy, để hòa nhập với tốc độ phát triển của nền khoa học kĩ

thuật trên thế

giới, sự

nghiệp giáo dục cũng phải nhanh chóng đổi mới

nhằm tạo ra những con người có đủ

trình độ

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 85 trang tài liệu này.

kiến thức, năng lực trí tuệ

sáng tạo và phẩm chất đạo đức tốt. Trong sự nghiệp đổi mới toàn diện của đất nước ta hiện nay, đổi mới nền giáo dục là một trong những vấn đề hàng đầu. Công cuộc đổi mới này đòi hỏi nhà trường phải tạo ta những con người lao động tự chủ, năng động và sáng tạo. Bởi lẽ đó, Nghị quyết Trung

ương lần thứ

tư Ban chấp hành Trung

ương Đảng cộng sản Việt Nam

khóa VIII đã khẳng định : “ Đổi mới phương pháp dạy và học ở các cấp

học, bậc học, áp dụng những phương pháp giáo dục hiện đại để bồi

dưỡng cho học sinh năng lực sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề” [1] và đã được thể chế hóa trong Luật giáo dục. Điều 28.2 đã ghi “ Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh” . Rõ ràng, xu thế đổi mới giáo dục để đào tạo con người cho thế kỉ 21 đang đặt ra nhiều yêu cầu mới cho giáo viên.

Những năm gần đây, dưới sự chỉ đạo của Đảng và Nhà nước đã tiến hành cải cách giáo dục. Một trong những nội dung quan trọng của cải cách

giáo dục là đổi mới phương pháp dạy học. Sau đây là những luận điểm chỉ đạo về đổi mới phương pháp dạy học:

Sử dụng các phương pháp dạy học tiên tiến theo tinh thần phát huy tính tích cực chủ động sáng tạo của học sinh.

Chuyển từ

phương pháp chủ

yếu là diễn giảng của giáo viên

sang phương pháp chủ

yếu là tổ

chức cho học sinh hoạt động

để tự lực chiếm lĩnh kiến thức và kĩ năng.

Tăng cường học tập cá nhân, phối hợp một cách hài hòa với học tập hợp tác.

Coi trọng bồi dưỡng phương pháp tự học.

Coi trọng rèn luyện kĩ năng ngang tầm với việc truyền thụ kiến thức .

Tăng cường làm thí nghiệm trong dạy học.

Đổi mới cách soạn giáo án trong đó giáo viên phải có định hướng cho học sinh hoạt động tích cực, là người chỉ đạo hoạt động, với chức năng quan trọng là tổ chức tình huống học tập, kiểm tra, định hướng hoạt động học và thể chế hóa kiến thức. [5]

Trong hệ thống chương trình vật lí phổ thông, phần cơ học là kiến thức đầu tiên và có vai trò quan trọng, nó là hành trang giúp HS đi vào phần

kiến thức khác của vật lí.

Ở phần cơ

học, kiến thức về

các dạng năng

lượng được xây dựng sau khi trình bày các định luật Newton và các lực trong cơ học. Đây là nội dung quan trọng và có tính tổng quát trong toàn bộ kiến thức vật lí nói riêng và kiến thức khoa học – kĩ thuật nói chung. Phần “ Các định luật bảo toàn” _ SGK vật lí 10 là một phần không quá khó nhưng việc tiếp thu kiến thức theo kiểu áp đặt, chấp nhận hiện nay, khiến các em mắc không ít sai lầm, khó vận dụng kiến thức để giải quyết những

vấn đề

có liên quan trong thực tế

. Để

giúp HS nắm vững kiến thức

chương “Các định luật bảo toàn” đồng thời có thể phát triển được hoạt

động nhận thức tích cực của học sinh khi học phần kiến thức này, cần phải nghiên cứu nội dung kiến thức và soạn thảo tiến trình dạy học các kiến thức trong chương sao cho HS tự chủ, linh hoạt, tìm tòi giải quyết vấn đề.

Vì những lí do trên, tôi đã chọn đề tài “ Thiết kế phương án dạy học

các bài “ Động lượng Định luật bảo toàn động lượng” , “ Thế năng”

( SGK vật lí 10) theo định hướng phát triển hoạt động nhận thức tích cực tìm tòi giải quyết vấn đề của học sinh”.

2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

Vận dụng những quan điểm lí luận dạy học hiện đại về việc tổ

chức hoạt động nhận thức của HS trong dạy học vật lí thiết kế phương án dạy học các bài “ Động lượng Định luật bảo toàn động lượng” , “ Thế năng” ( SGK vật lí 10 ) để phát huy được hoạt động nhận thức tích cực tìm tòi giải quyết vấn đề của học sinh.

3. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU

Các hoạt động dạy và học của giáo viên và học sinh trong dạy học

các bài “ Động lượng Định luật bảo toàn động lượng” , “ Thế ( SGK vật lí 10).

4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC

năng”

Nếu vận dụng những quan điểm dạy học hiện đại để thiết kế

phương án dạy học các bài học một cách phù hợp sẽ phát huy được hoạt động nhận thức tích cực tìm tòi giải quyết vấn đề của học sinh.

5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU

Để thực hiện được mục tiêu nói trên, phải thực hiện được các nhiệm vụ

Nghiên cứu cơ sở lí luận của phương pháp dạy học theo hướng phát triển hoạt động tìm tòi giải quyết vấn đề ở học sinh.

Phân tích những nội dung kiến thức cơ bản của các bài “ Động lượng Định luật bảo toàn động lượng” và “ Thế năng”.

Thiết kế phương án dạy học các kiến thức bài “ Động lượng

Định luật bảo toàn động lượng” và “ Thế năng”( SGK vật lí 10).

6. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Để thực hiện các nhiệm vụ

kể trên, tôi đã sử

dụng kết hợp các

phương pháp nghiên cứu sau:

Nghiên cứu các tài liệu lí luận dạy học để làm sáng tỏ những quan điểm đề tài sẽ vận dụng về việc tổ chức tình huống học tập, hướng dẫn học sinh giải quyết vấn đề trong dạy học vật lí, thiết kế phương án dạy học.

Nghiên cứu các tài liệu vật lí: SGK, sách giáo viên, sách tham khảo về các định luật bảo toàn để xác định nội dung kiến thức cần nắm vững.

Tìm hiểu sai lầm, khó khăn của học sinh khi học các kiến thức này.

B.PHẦN NỘI DUNG

Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA ĐỀ TÀI

Quan điểm hiện đại về dạy học hiện nay cho rằng: “ Dạy học bằng hoạt động thông qua hoạt động của HS để HS tự lực, tích cực chiếm lĩnh kiến thức”. Điều đó nghĩa là dạy học các môn khoa học ở nhà trường không chỉ đơn thuần nhằm mục tiêu duy nhất là giúp HS có một kiến thức cụ thể nào đó. Điều quan trọng hơn là trong quá trình dạy học các tri thức cụ thể rèn luyện cho HS tiềm lực để khi ra trường họ có thể tự tiếp tục học tập, có khả năng nghiên cứu tìm tòi giải quyết vấn đề, đáp ứng được những đòi hỏi đa dạng của hoạt động thực tiễn không ngừng phát triển. Muốn đạt được mục tiêu đó, trong dạy học giáo viên phải có hiểu biết chắc chắn kiến thức sẽ dạy và hình dung được con đường giải quyết vấn đề và xây dựng kiến thức đó để hướng dẫn HS tập dượt giải quyết vấn đề.

1.1.THIẾT LẬP SƠ ĐỒ MÔ PHỎNG TIẾN TRÌNH NHẬN THỨC

KHOA HỌC, XÂY DỰNG MỘT KIẾN THỨC MỚI.

1.1.1. Các pha của tiến trình khoa học giải quyết vấn đề, xây dựng một kiến thức vật lí mới.

Để giúp HS nắm vững các kiến thức, kĩ năng cơ bản về vật lí, đồng thời đảm bảo sự phát triển trí tuệ và năng lực sáng tạo của HS thì trong quá trình dạy học các kiến thức cụ thể cần tổ chức định hướng các hành động học của HS sao cho phù hợp với đòi hỏi của tiến trình khoa học xây dựng kiến thức.

Tiến trình hoạt động giải quyết vấn đề, xây dựng một kiến thức vật lí mới nào đó được biểu đạt bằng sơ đồ sau:

“ Đề xuất vấn đề bài toán Suy đoán giải pháp và thực hiện giải

pháp (khảo sát lí thuyết và/ hoặc thực nghiệm) quả”. [3]

a) Pha thứ nhất: Đề xuất vấn đề bài toán

kiểm tra, vận dụng kết

Từ cái đã biết và nhiệm vụ cần giải quyết làm nảy sinh nhu cầu về một cái chưa biết, về một cách giải quyết không có sẵn nhưng hi vọng có thể tìm tòi, xây dựng được. Diễn đạt nhu cầu đó thành một vấn đề bài toán.

b) Pha thứ hai: Suy đoán giải pháp, thực hiện giải pháp.

Suy đoán giải pháp:

Để giải quyết vấn đề

đặt ra, suy đoán điểm

xuất phát cho phép tìm lời giải, chọn hoặc đề

xuất mô hình có thể

vận

hành được để đi tới cái cần tìm; hoặc phỏng đoán các biến cố thực nghiệm

có thể xảy ra mà nhờ đó có thể tìm.

khảo sát thực nghiệm để xây dựng cái cần

Thực hiện giải pháp ( khảo sát lí thuyết hoặc thực nghiệm): vận

hành mô hình rút ra kết luận logic về cái cần tìm hoặc thiết kế phương án

thực nghiệm, tiến hành thực nghiệm, thu lượm các dữ xem xét, rút ra kết luận về cái cần tìm.

c) Pha thứ ba: Kiểm tra, vận dụng kết quả:

liệu cần thiết và

Xem xét khả năng chấp nhận được của các kết quả tìm được, trên cơ sở vận dụng chúng để giải thích, tiên đoán các sự kiện và xem xét sự phù hợp của lí thuyết và thực nghiệm . Xem xét sự cách biệt giữa kết luận có được nhờ suy luận lí thuyết, với kết luận có được từ các dữ liệu thực nghiệm để quy nạp, chấp nhận kết quả tìm được khi có sự phù hợp giữa lí thuyết và thực nghiệm; hoặc xem xét, bổ sung, sửa đổi đối với thực nghiệm hoặc đối

với sự xây dựng và vận hành mô hình xuất phát khi chưa có sự phù hợp giữa lí thuyết và thực nghiệm nhằm tiếp tục tìm tòi xây dựng cái cần tìm, đồng thời trên cơ sở những kết quả tìm được làm nảy sinh những vấn đề mới cần giải quyết. [2]

1.1.2. Sơ đồ mô phỏng tiến trình nhận thức khoa học, xây dựng một kiến thức vật lí mới.

Việc thiết lập sơ đồ mô phỏng tiến trình nhận thức khoa học, xây

dựng mới phải trả lời được các câu hỏi: Kiến thức cần xây dựng là điều gì, được diễn đạt như thế nào? Nó là câu trả lời rút ra được từ việc giải bài

toán cụ

thể

nào?Xuất phát từ

câu hỏi nào? Chứng tỏ

tính hợp thức khoa

học của câu trả lời như thế nào? [4]