Các Nguyên Tắc Phát Triển Chương Trình Môn Khoa Học Tự Nhiên Ở Trường Trung

dục của nhà trường, nhà trường cần xác định rõ những kiến thức, kĩ năng, nội dung và biện pháp để thực hiện có hiệu quả chương trình môn khoa học tự nhiên trong trường THCS.

- Hiệu trưởng, giáo viên xác định chuẩn đầu ra cho học sinh

Chuẩn đầu ra nhằm cụ thể hóa, chi tiết hóa mục tiêu của chương trình môn khoa học tự nhiên trong trường THCS. Chuẩn đầu ra cũng nhằm xác định những năng lực mà học sinh đạt được sau khi thực hiện chương trình ở từng khối lớp, trên cơ sở đó để nhà trường lựa chọn nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức hoạt động giáo dục và kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của HS.

- Tổ chuyên môn và giáo viên chủ động thiết kế chương trình môn khoa học tự nhiên phù hợp với điều kiện nhà trường theo hướng tiếp cận năng lực học sinh

Căn cứ vào mục tiêu của kế hoạch giáo dục chung của nhà trường, triển khai lựa chọn và sắp xếp nội dung chương trình môn khoa học tự nhiên, lựa chọn các phương pháp và phương tiện, hình thức tổ chức dạy học và GD, phương pháp đánh giá cho phù hợp.

- Cán bộ quản lý, toor trưởng chuyên môn, mời chuyên gia thẩm định chương trình môn khoa học tự nhiên của trường trước khi thực hiện.

Đây là hoạt động đảm bảo chất lượng cho việc triển khai chương trình môn khoa học tự nhiên đáp ứng với bối cảnh, mục tiêu, chuẩn đầu ra đã được xác lập. Tham gia thẩm định chương trình môn khoa học tự nhiên cần có đại diện các bên liên quan (phụ huynh, HS, cộng đồng địa phương, chuyên gia GD...) và cơ quan QLGD địa phương (phòng GD).

- Giáo viên tiếp nhận và triển khai chương trình môn khoa học tự nhiên trong trường THCS

Trên cơ sở chương trình môn khoa học tự nhiên đã được thẩm định, nhà trường triển khai thực hiện chương trình. Hoạt động triển khai thực hiện chương trình cần được tổ chức theo hướng trao quyền tự chủ cho GV và HS nhằm phát huy khả năng sáng tạo của GV và phát huy tối đa NL của HS.

- Cán bộ quản lý, tổ chuyên môn, giáo viên tổ chức đánh giá thực hiện chương trình môn khoa học tự nhiên trong trường THCS.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 123 trang tài liệu này.

Đánh giá thực hiện chương trình môn khoa học tự nhiên nhằm hoàn thiện và nâng cao chất lượng chương trình, vì vậy cần được triển khai thường xuyên, liên tục, theo từng khâu khi triển khai kế hoạch thực hiện CT. Việc đánh giá không chỉ là công việc của nhà trường mà cần có sự tham gia của các bên liên quan và cơ quan QLGD địa phương.

1.3.3. Các nguyên tắc phát triển chương trình môn khoa học Tự nhiên ở trường trung học cơ sở

- Phát huy vai trò chủ thể sáng tạo của giáo viên bộ môn

Điều 15, Chương 1 Luật Giáo dục đã ghi rõ: “Nhà giáo giữ vai trò quyết định trong việc bảo đảm chất lượng giáo dục” [17]. Từ đó, có thể khẳng định GV là người quyết định trong việc phát triển chương trình giáo dục nói chung và chương trình môn khoa học tự nhiên nói riêng. Họ không chỉ thực hiện chức năng người dạy, người tiếp nhận, người thực thi chương trình, là khách thể quản lí phát triển chương trình mà quan trọng hơn họ là chủ thể trực tiếp phát triển chương trình thông qua việc lựa chọn nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức dạy học trên cơ sở phân tích chương trình quốc gia, chương trình địa phương, điều kiện của nhà trường và đặc điểm nhận thức của HS. Trao quyền tự chủ cho giáo viên bộ môn trong việc phát triển chương trình môn khoa học tự nhiên là nguyên tắc đặc biệt quan trọng trong phát triển chương trình môn học này ở trường THCS..

- Phát huy vai trò tự chủ của trường THCS trong việc phát triển chương trình môn khoa học tự nhiên

Thực hiện mô hình trường học mới Việt Nam (VNEN) nhà trường đã từng bước được giao quyền tự chủ về xây dựng và thực hiện chương trình trên cơ sở chương trình khung của Bộ giáo dục và Đào tạo, đảm bảo đáp ứng điều kiện của nhà trường, địa phương, phù hợp với năng lực học sinh.

Các trường chủ động xây dựng kế hoạch giáo dục nói chung và chương trình môn khoa học tự nhiên nói riêng theo từng khối lớp, tổ chức thực hiện phù hợp với điều kiện nhà trường và năng lực học sinh.

- Đảm bảo yêu cầu của chương trình giáo dục phổ thông tổng thể

Chương trình môn Khoa học tự nhiên cụ thể hoá những mục tiêu và yêu cầu của Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể của Bộ Giáo dục và Đào tạo, trên cơ sở quan điểm của Đảng, Nhà nước về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, bao gồm:

+ Định hướng chung cho tất cả các môn học như: quan điểm, mục tiêu, yêu cầu cần đạt, kế hoạch giáo dục và các định hướng về nội dung giáo dục, phương pháp giáo dục và đánh giá kết quả, điều kiện thực hiện và phát triển chương trình;

+ Định hướng xây dựng chương trình môn Khoa học tự nhiên ở cấp trung học cơ sở

- Phát triển chương trình môn khoa học tự nhiên dựa trên nguyên tắc lấy học sinh làm trung tâm, phát triển năng lực học sinh

Chương trình môn Khoa học tự nhiên góp phần hình thành và phát triển phẩm chất và năng lực học sinh thông qua nội dung giáo dục với cốt lõi là những kiến thức cơ bản, thiết thực, thể hiện tính hiện đại, cập nhật; chú trọng thực hành, vận dụng kiến thức để giải quyết vấn đề trong học tập và đời sống; thông qua các phương pháp, hình thức tổ chức giáo dục phát huy tính chủ động và tiềm năng của mỗi học sinh; các phương pháp kiểm tra, đánh giá phù hợp với mục tiêu giáo dục.

Chương trình đảm bảo sự phát triển năng lực của người học qua các cấp/lớp; tạo cơ sở cho học tập tiếp lên, học tập suốt đời; tạo thuận lợi cho việc chuyển đổi giữa các giai đoạn trong giáo dục.

- Nguyên tắc tăng cường dạy học tích hợp liên môn trong xây dựng, phát triển chương trình

Môn Khoa học tự nhiên được xây dựng dựa trên quan điểm dạy học tích hợp. Khoa học tự nhiên là một lĩnh vực thống nhất bởi đối tượng, phương pháp

nhận thức, những khái niệm và nguyên lí chung nên việc dạy học khoa học tự nhiên cần tạo cho học sinh nhận thức được sự thống nhất đó. Mặt khác, định hướng phát triển năng lực, gắn với các tình huống thực tiễn cũng đòi hỏi tiếp cận quan điểm dạy học tích hợp. Nhiều nội dung giáo dục cần được lồng ghép vào giáo dục khoa học: tích hợp giáo dục khoa học với kĩ thuật, với giáo dục sức khoẻ, giáo dục bảo vệ môi trường, phát triển bền vững,...

Thông qua hoạt động thực hành trong phòng thực hành và trong thực tế, học sinh có thể nắm vững lí thuyết, đồng thời có khả năng vận dụng kiến thức khoa học tự nhiên vào thực tiễn đời sống, sản xuất và bảo vệ môi trường, đáp ứng được yêu cầu phát triển bền vững của đất nước.

- Nguyên tắc huy động tối ưu các nguồn lực cho xây dựng kế hoạch giáo dục nhà trường, phát triển chương trình các môn học trong đó có môn khoa học tự nhiên

Để thực hiện có hiệu quả chương trình môn khoa học nói riêng và kế hoạch giáo dục nhà trường nói chung cần có các yếu tố cần thiết như cơ sở vật chất, trang thiết bị, hạ tầng CNTT, kinh phí...Nhà trường phải căn cứ vào điều kiện hiện có, khai thác tối đa và sử dụng các nguồn lực trong và ngoài nhà trường như: nhân lực, vật lực và tài lực... cho việc cho phát triển chương trình. Cần chú ý phát huy tác dụng của nguồn lực gia đình và cộng đồng, tích cực triển khai việc hợp tác với các tổ chức ngoài nhà trường, tạo điều kiện, khuyến khích GV và HS sử dụng tốt các nguồn lực, đặc biệt là ứng dụng CNTT vào việc phát triển và thực hiện chương trình.

- Nguyên tắc huy động, lôi cuốn sự tham gia của các bên liên quan vào xây dựng kế hoạch giáo dục nhà trường và phát triển chương trình các môn học trong đó có môn khoa học tự nhiên

Đây là nguyên tắc quan trọng trong phát triển chương trình môn khoa học tự nhiên và xây dựng kế hoạch giáo dục nhà trường vì giáo dục thế hệ trẻ không chỉ là trách nhiệm của nhà trường mà còn là trách nhiệm của gia đình và xã hội. Cụ thể: cha mẹ HS và những người có liên quan trong cộng đồng có quyền được

biết về tình hình thực hiện chương trình của nhà trường, có trách nhiệm giúp đỡ, cung cấp nguồn lực cho nhà trường, đồng thời có quyền đánh giá, kiến nghị đối với nhà trường các vấn đề về chất lượng giáo dục của nhà trường.

Ngoài ra, HS là nhân tố trung tâm của nhà trường, việc xây dựng kế hoạch giáo dục nhà trường và phát triển chương trình môn khoa học tự nhiên cần tính đến đặc điểm tâm sinh lý, nhận thức, nhu cầu, năng lực của HS. Vì vậy, để nâng cao hiệu quả phát triển chương trình môn khoa học tự nhiên cần phải huy động, lôi cuốn sự tham gia của các bên liên quan (HS, phụ huynh HS, chính quyền địa phương, các cấp QLGD…) vào hoạt động xây dựng kế hoạch giáo dục và phát triển chương trình môn học của nhà trường trên cơ sở nắm bắt và đáp ứng nhu cầu của họ.

1.4. Quản lý hoạt động phát triển chương trình môn khoa học Tự nhiên ở trường trung học cơ sở

1.4.1. Lập kế hoạch hoạt động phát triển chương trình môn khoa học Tự nhiên ở trường trung học cơ sở

Lập kế hoạch là chức năng cơ bản, đầu tiên của QL, có ý nghĩa quyết định đến sự phát triển và tồn tại của mỗi nhà trường. Có thể nói chất lượng, hiệu quả giáo dục cao hay thấp phụ thuộc nhiều vào việc kế hoạch của nhà trường.

Lập kế hoạch phát triển chương trình môn Khoa học Tự nhiên là quá trình thiết lập, dự tính một cách khoa học các mục tiêu, nội dung, cách thức, trình tự, thời gian tiến hành thực hiện phát triển chương trình môn Khoa học Tự nhiên. Lập kế hoạch cho phép chủ thể quản lí nhà trường tập trung các nguồn lực cho việc phát triển chương trình, chủ động ứng phó với các tình huống phát sinh trong quá trình thực hiện chương trình, phối hợp tốt giữa các bộ phận và cá nhân, tạo điều kiện cho khâu kiểm tra và đích cuối cùng là nâng cao chất lượng giáo dục.

Lập kế hoạch phát triển kế hoạch giáo dục và chương trình môn khoa học tự nhiên bao gồm:

- Thiết lập các mục tiêu chung và các mục tiêu cụ thể của kế hoạch giáo dục nhà trường, mục tiêu của môn khoa học tự nhiên.

- Dự kiến các nội dung, phương pháp, hình thức cần tiến hành để phát triển kế hoạch giáo dục nhà trường và chương trình môn khoa học tự nhiên.

- Nhận diện các nguồn lực (nhân lực, vật lực, tài lực, tin lực, thời gian) để thực hiện mục tiêu phát triển kế hoạch nhà trường và môn khoa học tự nhiên.

Để phát triển chương trình môn khoa học tự nhiên phù hợp, hiệu quả cần căn cứ vào chương trình giáo dục phổ thông tổng thể, mục tiêu chung của kế hoạch giáo dục của nhà trường; văn bản hướng dẫn chuyên môn của Sở GD&ĐT, chỉ thị về giáo dục và đào tạo của UBND các cấp. Trong đó xác định rõ các bước phát triển chương trình môn khoa học tự nhiên, nội dung công việc cần thực hiện; trách nhiệm của các thành viên tham gia phát triển chương trình, thời gian và điều kiện thực hiện; cách thức kiểm tra, đánh giá...

Kế hoạch phát triển kế hoạch giáo dục nhà trường và môn khoa học tự nhiên phải thể hiện tính tự chủ, tự chịu trách nhiệm của tổ/ nhóm chuyên môn và GV nhà trường; có sự phối hợp chặt chẽ giữa Phòng GD&ĐT với các đơn vị trường học.

Kế hoạch phát triển chương trình môn Khoa học Tự nhiên phải bao gồm các nội dung hoạt động sau đây:

(1) Kế hoạch làm mới, điều chỉnh, bổ sung chương trình môn Khoa học Tự nhiên.

- Phân tích bối cảnh và mức độ phù hợp của nội dung dạy học môn Khoa học Tự nhiên.

- Xác định mục tiêu, chuẩn đầu ra của môn Khoa học Tự nhiên.

- Thiết kế chương trình dạy học môn Khoa học Tự nhiên

- Thẩm định chương trình môn Khoa học Tự nhiên

- Tổ chức dạy học và đánh giá kết quả dạy học môn Khoa học Tự nhiên

(2) Kế hoạch đánh giá chương trình

1.4.2. Tổ chức thực hiện hoạt động phát triển chương trình môn khoa học Tự nhiên ở trường trung học cơ sở

* Tổ chức hoạt động phát triển chương trình môn khoa học tự nhiên

Tổ chức hoạt động phát triển chương trình môn khoa học tự nhiên bao gồm các nội dung sau:

- Tổ chức phân tích bối cảnh nhà trường THCS: phân tích, xem xét, tất cả các yếu tố trong và ngoài nhà trường như đội ngũ GV (về số lượng, chất lượng), dặc điểm của HS, cơ sở vật chất, năng lực tổ chức và QL của nhà trường; Quan điểm và chỉ đạo của Đảng, nhà nước, Bộ GD - ĐT về GDPT; các văn bản pháp qui có liên quan đến giáo dục THCS, xu thế phát triển KT, VH, XH, KHCN, đặc điểm vùng, miền, địa phương...để từ đó xác định mục tiêu, cấu trúc, nội dung và việc triển khai kế hoạch giáo dục nhà trường, trên cơ sở đó xây dựng mục tiêu, cấu trúc, các chủ đề, phương pháp thực hiện, kiểm tra đánh giá thực hiện chương trình môn khoa học tự nhiên.

- Rà soát nội dung CT, SGK hiện hành để loại bỏ những thông tin cũ, lạc hậu đồng thời bổ sung, cập nhật những thông tin mới phù hợp. Quá trình rà soát cần căn cứ vào chuẩn kiến thức, kỹ năng và yêu cầu về thái độ của môn khoa học tự nhiên. Phát hiện và xử lý sao cho trong phạm vi cấp học không còn những nội dung dạy học trùng nhau trong từng môn học và giữa các môn học; những nội dung, bài tập, câu hỏi trong SGK không phù hợp mục tiêu GD của CT hoặc yêu cầu vận dụng kiến thức quá sâu, không phù hợp trình độ nhận thức và tâm sinh lý lứa tuổi HS; những nội dung trong SGK sắp xếp chưa hợp lý; những nội dung không phù hợp với địa phương của nhà trường.

- Cấu trúc, sắp xếp lại nội dung dạy học của từng môn học trong CT hiện hành theo định hướng phát triển năng lực học sinh thành những bài học mới, có thể chuyển một số nội dung dạy học thành nội dung các hoạt động giáo dục và bổ sung các hoạt động giáo dục khác vào CT hiện hành; xây dựng kế hoạch dạy học, phân phối CT mới của các môn học, hoạt động giáo dục phù hợp với đối tượng học sinh và điều kiện thực tế nhà trường.

- Xây dựng các chủ đề liên môn: Chủ đề liên môn bao gồm các nội dung dạy học gần giống nhau, có liên quan chặt chẽ với nhau (có thể đang trùng nhau) trong các môn học của CT hiện hành, có thể là chủ đề liên môn thuộc lĩnh vực Khoa học Tự nhiên hoặc lĩnh vực Khoa học Xã hội và Nhân văn; Chủ đề liên môn với nội dung giáo dục liên quan đến các vấn đề thời sự của địa phương, đất nước.

- Tổ chức thẩm định, góp ý kế hoạch giáo dục nhà trường, chương trình môn khoa học tự nhiên. Tham gia thẩm định, góp ý kế hoạch giáo dục các trường THCS cần có đại diện các bên liên quan (phụ huynh, HS, cộng đồng địa phương, chuyên gia GD...) và cơ quan QLGD địa phương (Sở, phòng GD). Tổ chức các hội thảo, tập huấn về phát triển kế hoạch nhà trường cho cán bộ QL, giáo viên các trường THCS.

- Tổ chức thực hiện chương trình môn khoa học tự nhiên: Ban giám hiệu nhà trường tổ chức, hướng dẫn các tổ chuyên môn tổ chức các tiết dạy, các hoạt động GD trên cơ sở kế hoạch đã được xây dựng, vận dụng các phương pháp, phương tiện, các hình thức tổ chức GD, kiểm tra, đánh giá các hoạt động GD theo hướng tiếp cận năng lực. Đồng thời tổ chức rút kinh nghiệm qua các hoạt động dự giờ, thăm lớp, các hội thảo trong trường và cụm trường.

Tổ chức đánh giá chương trình sau khi đã điều chỉnh, hoàn thiện, làm mới và tổ chức triển khai thực hiện chương trình môn Khoa học Tự nhiên: Ban giám hiệu xây dựng chuẩn, công cụ đánh giá, lực lượng đánh giá và tổ chức đánh giá, phân tích kết quả đánh giá chương trình môn Khoa học Tự nhiên.

1.4.3. Chỉ đạo thực hiện hoạt động phát triển chương trình môn khoa học Tự nhiên ở trường trung học cơ sở

Chỉ đạo phát triển chương trình môn khoa học tự nhiên trong trường THCS là điều hành và hướng dẫn các hoạt động nhằm đạt được các mục tiêu đã đề ra. Thực chất của chỉ đạo phát triển chương trình môn khoa học tự nhiên là quá trình tác động và ảnh hưởng của các cấp QLGD tới đội ngũ GV, HS nhằm