Mục Tiêu Của Dạy Học Theo Định Hướng Phát Triển Năng Lực Học Sinh Ở

Do sự thay đổi của vị thế xã hội, các quan hệ xã hội được mở rộng, tính tích cực xã hội của học sinh THPT phát triển mạnh mẽ, được thể hiện trong các nhóm xã hội mà học sinh tham gia. Tính tích cực xã hội của học sinh hiểu theo nghĩa rộng có thể theo chiều hướng tích cực hoặc tiêu cực. Nó có thể được thể hiện trong các hoạt động thúc đẩy sự phát triển của xã hội, ủng hộ xã hội như hiến máu nhân đạo, bảo vệ môi trường, từ thiện hoặc nguy cơ đối với xã hội như các tệ nạn xã hội, những hành vi càn quấy, vi phạm trật tự, an toàn xã hội…

1.3.2. Mục tiêu của dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông

Chương trình giáo dục định hướng phát triển năng lực (định hướng phát triển năng lực) nay còn gọi là dạy học định hướng kết quả đầu ra được bàn đến nhiều từ những năm 90 của thế kỷ 20 và ngày nay đã trở thành xu hướng giáo dục quốc tế. Giáo dục định hướng phát triển năng lực nhằm mục tiêu phát triển năng lực người học.

Giáo dục định hướng năng lực nhằm đảm bảo chất lượng đầu ra của việc dạy học, thực hiện mục tiêu phát triển toàn diện các phẩm chất nhân cách, chú trọng năng lực vận dụng tri thức trong những tình huống thực tiễn nhằm chuẩn bị cho con người năng lực giải quyết các tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp. Chương trình này nhấn mạnh vai trò của người học với tư cách chủ thể của quá trình nhận thức.

Khác với DH theo định hướng nội dung, DH theo định hướng phát triển năng lực tập trung vào việc mô tả chất lượng đầu ra, có thể coi là “sản phẩm cuối cùng” của quá trình dạy học. Việc quản lý chất lượng dạy học chuyển từ việc điều khiển “đầu vào” sang điều khiển “đầu ra”, tức là kết quả học tập của HS.

PPDH theo quan điểm phát triển năng lực không chỉ chú ý tích cực hoá HS về hoạt động trí tuệ mà còn chú ý rèn luyện năng lực giải quyết vấn đề gắn với những tình huống của cuộc sống và nghề nghiệp, đồng thời gắn hoạt động trí tuệ với hoạt động thực hành, thực tiễn. Tăng cường việc học tập trong nhóm, đổi mới quan hệ GV- HS theo hướng cộng tác có ý nghĩa quan trọng nhằm phát triển năng lực xã hội. Bên cạnh việc học tập những tri thức và kỹ năng riêng lẻ của các môn học chuyên môn cần bổ sung các chủ đề học tập phức hợp nhằm phát triển năng lực giải quyết các vấn đề phức hợp.

Phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của người học, hình thành và phát triển năng lực tự học (sử dụng sách giáo khoa, nghe, ghi chép, tìm kiếm thông tin,...), trên cơ sở đó trau dồi các phẩm chất linh hoạt, độc lập, sáng tạo của tư duy. HS tự mình

hoàn thành nhiệm vụ nhận thức với sự tổ chức, hướng dẫn của GV.

Sử dụng hiệu quả các thiết bị dạy học môn học tối thiểu đã qui định. Có thể sử dụng các đồ dùng dạy học tự làm cần thiết với nội dung học và phù hợp với đối tượng HS. Tích cực vận dụng công nghệ thông tin trong dạy học.

1.3.3. Nội dung của DH theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT

NDDH ở trường phổ thông là hệ thống kiến thức khoa học về tự nhiên và kĩ thuật, về xã hội và nhân văn, về tư duy, về nghệ thuật, cùng với hệ thống kĩ năng và kĩ xảo hoạt động vật chất và tinh thần cần trang bị cho HS trong học tập. NDDH là một thành tố hết sức quan trọng của QTDH, quy định nội dug hoạt động dạy của cả thầy và trò trong suốt QTDH và là cái mà HS cần nắm vững để chuyển hóa thành trí tuệ và nhân cách của mình. NDDH của các trường THPT được xác định trong Luật Giáo dục, trong chương trình giáo dục phổ thông tổng thể, trong Điều lệ trường trung học và gắn với yêu cầu của xã hội về giáo dục và đào tạo.

Nội dung, chương tình DH ở trường THPT được xây dựng trên cơ sở quan điểm của Đảng và Nhà nước về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo; kế thừa và phát triển nhưng ưu điểm của các chương trình DH phổ thông đã có của Việt Nam, đồng thời tiếp thu thành tựu nghiên cứu về khoa học giáo dục và kinh nghiệm xây dựng chương trình theo mô hình phát triển năng lực của những nền giáo dục tiên tiến trên thế giới, gắn với nhu cầu phát triển của đất nước; phù hợp với con người, văn hóa Việt Nam,...

NDDH theo quan điểm phát triển năng lực không chỉ giới hạn trong tri thức, kĩ năng chuyên môn mà bao gồm những nhóm nội dung nhằm phát triển các lĩnh vực năng lực: [5]

Học nội dung chuyên môn

Học phương pháp - chiến lược

Học giao tiếp - xã hội

Học trải nghiệm - đánh giá

- Các tri thức chuyên môn (các khái niệm, phạm trù, quy luật, mối quan hệ…)

- Các kỹ năng chuyên môn

- Ứng dụng, đánh giá chuyên môn

- Lập kế hoạch học tập, kế hoạch làm việc

- Các phương pháp nhận thức chung: Thu nhập, xử lý, đánh giá, trình bày thông tin

- Các phương pháp chuyên môn

- Làm việc trong nhóm

- Tạo điều kiện cho sự hiểu biết về phương diện xã hội

- Học cách ứng xử, tinh thần trách nhiệm, khả năng giải quyết xung đột

- Tự đánh giá điểm mạnh, điểm yếu

- Xây dựng kế hoạch phát triển cá nhân

- Đánh giá, hình thành các chuẩn mực giá trị,

đạo đức và văn hóa, lòng tự trọng…

Năng lực

chuyên môn

Năng lực

phương pháp

Năng lực xã hội

Năng lực cá thể

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 139 trang tài liệu này.

Khi thiết kế NDDH theo định hướng phát triển năng lực, GV cần đảm báo các yêu cầu sau:

Nội dung, chương trình DH phải đảm bảo phát triển phẩm chất và năng lực người học thông qua NDDH với những kiến thức cơ bản, thiết thực, hiện đại, hài hòa đức, trí, thể, mĩ; chú trọng thực hành, vận dụng kiến thức để giải quyết vấn đề trong học tập và đời sống.

Nội dung, chương trình DH cần tăng cường năng lực tự học, tự nghiên cứu và làm việc nhóm, rèn luyện kĩ năng thực hành gắn lí thuyết với thực tiễn; phát huy tín chủ động, sáng tạo để HS có khả năng thiết kế các hoạt động trải nghiệm và hướng dẫn HS nghiên cứu khoa học trường phổ thông.

NDDH cần được thiết kế thành những hoạt động, những tình huống có vấn đề hướng đến hình thành các năng lực người học.

Lựa chọn những nội dung nhằm đạt được kết quả đầu ra đã quy định, gắn với các tình huống thực tiễn.

1.3.4. Phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT

Dạy và học là một quá trình phức tạp, rộng lớn và bao gồm nhiều thành phần có mối liên quan chặt chẽ với nhau, trong đó, PPDH là một trong những thành tố quan trọng nhất, linh hoạt nhất của QTDH, nó không mô tả trạng thái tĩnh trong thế giới hiện thực mà chủ yếu mô tả sự vận động trong quá trình nhận thức và hoạt động thực tiễn của người học. Chính vì vậy mà cùng với mục tiêu, những tác động đến người học có thể khác nhau, phần lớn phụ thuộc vào PPDH.

PPDH thường chịu sự chi phối của các quan điểm về DH. Quan điểm là những định hướng tổng thể cho các hành động phương pháp, trong đó có sự kết hợp giữa các nguyên tắc dạy học làm nền tảng. Những cơ sở lý thuyết của lý luận dạy học đại cương hay chuyên ngành, những điều kiện dạy học và tổ chức cũng như những định hướng về vai trò của GV với HS trong QTDH [5]. Trong DH truyền thống, người ta chú trọng đến các phương pháp giảng dạy chủ yếu là truyền đạt, thông báo kiến thức. Với cách dạy này, HS bị phụ thuộc vào giáo viên, cách học chủ yếu là nghe hiểu, ghi nhớ và tái hiện. Ngày nay, người ta đặc biệt chú ý đến các phương pháp/kĩ thuật dạy học phát huy tính tích cực, sáng táo của người học. PPDH theo quan điểm phát triển năng lực không

chỉ chú ý thúc đẩy sự phát triển trí tuệ của HS mà còn thông qua cách đó để hình thành cho HS năng lực thực hành và vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

Để phát triển năng lực và phẩm chất cho HS trong QTDH đòi hỏi GV phải sử dụng phối hợp đa dạng các PPDH phù hợp với đặc trưng môn học, bài học và các PPDH. Bên cạnh những phương pháp dạy học như: Thuyết trình; vấn đáp; dạy học trực quan; sử dụng sách giáo khoa và các tài liệu học tập khác, thì cần tăng cường sử dụng các phương pháp dạy học có ưu thế hình thành các năng lực như: phương pháp nêu và giải quyết vấn đề, phương pháp dạy học theo tình huống, dạy học theo hợp đồng; phương pháp dự án, phương pháp thảo luận nhóm, phương pháp sử dụng trò chơi… Đây là những phương pháp hướng vào hình thành cho người học những năng lực tư duy độc lập, lập luận, làm việc theo nhóm, hợp tác trong học tập, năng lực giao tiếp, giải quyết một vấn đề phức hợp.

1.3.5. Hình thức tổ chức dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT

Hình thức tổ chức dạy học là hình thức vận động của nội dung dạy học cụ thể trong không gian, địa điểm và những điều kiện xác định nhằm thực hiện nhiệm vụ và mục tiêu DH. Cũng giống như PPDH, hình thức tổ chức DH chịu sự chi phối của các quan điểm về DH. Trong DH truyền thống, các hoạt động hoạt động học tập của HS chủ yếu dạy học lý thuyết trên lớp học, hoạt động bó hẹp trong khuôn viên nhà trường. Dạy học hướng đến phát triển năng lực cho học sinh thì các hoạt động học tập của HS cần được tổ chức với các hình thức phong phú, đa dạng không bó hẹp trong phạm vi khuôn viên nhà trường mà bao gồm cả ngoài khuôn viên nhà trường thông qua một số hình thức chủ yếu sau: Hình thức Lớp - Bài (lên lớp); Thông qua các dự án nghiên cứu khoa học kĩ thuật; Thảo luận/seminar; Tham quan; Dạy học thông qua trải nghiệm; Tự học; Giúp đỡ riêng; Tùy theo mục tiêu cụ thể và tính chất của hoạt động, HS được tổ chức và làm việc độc lập, làm việc theo nhóm hoặc làm việc chung cả lớp. Tuy nhiên, dù làm việc độc lập, theo nhóm hay theo đơn vị lớp, mỗi HS đều phải được tạo điều kiện để tự mình thực hiện nhiệm vụ học tập và trải nghiệm thực tế.

1.3.6. Đánh giá kết quả DH theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường THPT

Trong dạy học, kiểm tra, đánh giá là một khâu quan trọng. Thông qua quá trình kiểm tra, đánh giá, GV sẽ thu được những thông tin về người học và quá trình đào tạo từ đó có sự điều chỉnh hợp lý.

Theo quan điểm phát triển năng lực, việc đánh giá kết quả DH đánh giá tập trung vào quá trình học tập của người học, đánh giá chuyển từ tập trung về kiến thức sang đánh giá năng lực bao gồm: đánh giá kiến thức, kĩ năng, thái độ trong bối cảnh có ý nghĩa. Đồng thời, đánh giá theo tiếp cận năng lực đòi hỏi sự đánh giá có tính chất đa chiều đó là người học tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng giữa người học với người học và đánh giá của giáo viên.

Đánh giá theo định hướng phát triển năng lực có những đặc trưng sau [5]:

- Đòi hỏi người học thể hiện năng lực (trên cơ sở tổng hợp tri thức, kỹ năng cũng như phẩm chất cần thiết khác của thái độ, tư duy và tình cảm) để kiến tạo những sản phẩm thông qua giải quyết các tình huống, nhiệm vụ học tập có ý nghĩa, liên quan chặt chẽ đến các ứng dụng vào thực tế;

- Yêu cầu HS thực hiện các hoạt động kiến tạo sản phẩm, tức là xem xét, đánh giá kết quả học tập của HS thông qua việc thực hiện các công việc trong suốt quá trình và cả sản phẩm cần đạt khi kết thúc quá trình ấy;

- Tập trung vào đo lường khả năng tư duy và giải quyết vấn đề của HS, cho phép người học thể hiện tư duy, tính chủ động, sáng tạo và năng lực cá nhân trong quá trình học tập;

- Cho phép cung cấp các minh chứng trực tiếp và thực chất về kết quả đạt được của HS trong học tập, dựa vào đặc tính và khả năng của cá nhân con người hơn là dựa vào tính toán máy móc các điểm số;

- Gợi ý các chức năng đánh giá mới hơn đối với người dạy.

Khi đánh giá DH theo định hướng phát triển năng lực cần quan tâm đến những yêu cầu sau:

- GV phải thiết kế nội dung đánh giá năng lực.

- Những tiêu chí và nội dug đánh giá được GV đưa ra phải rõ ràng và tập trung vào năng lực cần đánh giá ở người học.

- GV nêu rõ các tiêu chí đánh giá năng lực mà các em cần phải đạt và giám sát quá trình thực hiện nhiệm vụ, giải quyết tình huống.

- Sử dụng đa dạng các loại hình đánh giá, coi trọng đánh giá thường xuyên, định kì sau từng phần, từng chương trình nhằm mục đích phản hồi điều chỉnh quá trình giảng dạy và học tập.

- Chú trọng đánh giá các năng lực tư duy bậc cao như năng lực giải quyết vấn đề, năng lực sáng tạo,…

- GV tạo cơ hội để học sinh tự đánh giá và đánh giá lẫn nhau.

-Như vậy, đánh giá DH theo định hướng phát triển năng lực là quá trình dựa trên kết quả đầu ra của mỗi giai đoạn học tập dựa trên cơ sở người học thực hiện thành công các nhiệm vụ, các bài tập, các tình huống, các sản phẩm mà HS tạo ra giúp cho GV có những thông tin phản hồi về kết quả học tập của HS để điều chỉnh hoạt động giảng dạy và giúp HS điều chỉnh hoạt động học tập có hiệu quả.

1.4. Quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông

1.4.1. Quản lý thực hiện mục tiêu dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh

Ở nhà trường THPT, Hiệu trưởng sẽ chỉ đạo việc xây dựng kế hoạch hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

Kế hoạch dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh là kế hoạch bộ phận trong hệ thống kế hoạch của nhà trường, trong đó gồm các mục tiêu có liên quan chặt chẽ với nhau, thống nhất với nhau bởi mục tiêu chung và hệ thống các biện pháp được xây dựng trước một giai đoạn nhất định nhằm thực hiện nhiệm vụ giáo dục theo định hướng phát triển năng lực. Kế hoạch dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh là chương trình hành động của tập thể giáo viên được xây dựng trên cơ sở kế hoạch dạy học chung của nhà trường.

Theo đó, quy trình xây dựng kế hoạch dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trải qua các bước cơ bản:

- Điều tra cơ bản, xác định tình hình đầu năm

- Phân tích tình hình và xác định mục tiêu dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho năm học.

- Thành lập Ban chỉ đạo HDDH theo định hướng phát triển năng lực học sinh và phân công nhiệm vụ cho từng thành viên, giao Trưởng ban viết dự thảo kế hoạch.

- Tổ chức thảo luận, góp ý dự thảo kế hoạch.

- Hoàn chỉnh kế hoạch, hiệu trưởng duyệt kế hoạch.

Để tổ chức thực hiện kế hoạch dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh của cả năm học, cần cụ thể hóa thành chương trình hoạt động học kỳ, hàng tháng và theo chủ điểm.

Ngoài ra, Hiệu trưởng chỉ đạo các Tổ chuyên môn xây dựng kế hoạch kế hoạch dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Kế hoạch của tổ phải chính xác hóa và cụ thể hóa các nhiệm vụ và chỉ tiêu của kế hoạch dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh của nhà trường ở từng đơn vị tổ cho phù hợp; phải thể hiện sự định mức, sự lượng hóa cụ thể các nhiệm vụ được giao, đặc biệt phải xây dựng được một hệ thống biện pháp có hiệu lực, đồng thời phải xây dựng được một chương trình hoạt động cụ thể.

Để làm được như vậy, Hiệu trưởng sẽ cung cấp những thông tin căn bản và trao đổi với tổ trưởng những căn cứ cần thiết để xây dựng kế hoạch (văn bản về chương trình, nhiệm vụ năm học; tình hình thực tế của nhà trường, của tổ; những yêu cầu của nhà trường đối với dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh...), làm cho tổ trưởng nắm được những ý định quan trọng của hiệu trưởng đối với hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong năm. Kế hoạch dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh của tổ chuyên môn phải được hiệu trưởng duyệt, và trở thành văn bản pháp lý để hiệu trưởng chỉ đạo hoạt động của tổ chuyên môn.

Ở cấp độ tiếp theo, Hiệu trưởng chỉ đạo các tổ trưởng chuyên môn hướng dẫn giáo viên xây dựng kế hoạch giảng dạy bộ môn theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Kế hoạch của giáo viên do tổ trưởng chuyên môn duyệt và là căn cứ pháp lý để tổ trưởng chuyên môn và hiệu trưởng quản lý hoạt động dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh của giáo viên trong năm học.

1.4.2. Quản lý thực hiện nội dung, chương trình dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông

Hiệu trưởng trường THPT thực hiện quản lý nội dung dạy học của giáo viên theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

Quy trình quản lý nội dung bao gồm nhiều bước:

- Hiệu trưởng (phó hiệu trưởng phụ trách chuyên môn) tiếp thu sự chỉ đạo về dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh của Sở giáo dục vào đầu năm học.

- Họp Hội đồng nhà trường triển khai những nội dung chỉ đạo về việc thực hiện dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh trong năm học.

- Giao nhiệm vụ cho Phó hiệu trưởng phụ trách chuyên môn và tổ trưởng chuyên môn: Nghiên cứu chương trình môn học của toàn cấp học, dự kiến tiến trình

thực hiện chương trình (chú ý các thời điểm quan trọng: khai giảng, kết thúc học kỳ 1, kết thúc học kỳ 2, chuẩn bị thi tốt nghiệp), những vấn đề trọng tâm trong việc thực hiện chương trình theo định hướng phát triển năng lực học sinh.

Trong các cuộc họp Tổ chuyên môn hàng tháng, tổ trưởng chuyên môn hướng dẫn giáo viên những vấn đề khó trong nội dung chương trình, giải đáp những thắc mắc, giúp đỡ giáo viên bổ sung đồ dùng dạy học, sách vở tài liệu cần thiết cho việc thực hiện dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh; hướng dẫn giáo viên xây dựng các hoạt động, chủ đề, nhiệm vụ đa dạng gắn với thực tiễn.

1.4.3. Quản lý đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở trường trung học phổ thông

Hiệu trưởng trường THPT quản lý việc thực hiện đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh. Nội dung quản lý bao gồm:

- Chỉ đạo giáo viên lựa chọn PPDH phù hợp với đặc điểm học sinh từng lớp. Trong quá trình dạy học phải chú trọng đến mặt bằng chung của lớp để đảm bảo kiến thức đại trà nhưng cũng chú ý giúp đỡ những học sinh yếu tiến bộ và học sinh giỏi phát huy năng lực vượt trội hơn.

- Chỉ đạo tăng cường sử dụng phương tiện và thiết bị dạy học hiện đại, ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy học.

- Chỉ đạo giáo viên trong dạy học phải hướng cho học sinh hoạt động tích cực, chống lại thói quen thụ động; yêu cầu học sinh tự giác, rèn luyện khả năng tự học.

- Chỉ đạo, khuyến khích giáo viên đa dạng hoá các hình thức tổ chức dạy học trong lớp, ngoài lớp, trên phòng thí nghiệm, ngoài thực địa... để gắn lý thuyết với thực tiễn sinh động. Ngoài cách dạy học thuyết trình cung cấp kiến thức, thường xuyên tổ chức hoạt động dạy học thông qua trải nghiệm, giải quyết những nhiệm vụ thực tiễn. Như vậy thông thường, qua một hoạt động học tập, học sinh sẽ được hình thành và phát triển không phải một loại năng lực mà là được hình thành đồng thời nhiều năng lực hoặc nhiều năng lực thành tố mà ta không cần (và cũng không thể) tách biệt từng thành tố trong quá trình dạy học.

- Chỉ đạo giáo viên thực hiện đồng bộ, đổi mới phương pháp dạy học gắn với đổi mới phương pháp kiểm tra - đánh giá kết quả học tập của học sinh.

1.4.4. Quản lý hoạt động giảng dạy của giáo viên

Hoạt động giảng dạy của giáo viên theo tiếp cận năng lực học sinh trong trường THPT bao gồm các hoạt động cụ thể dưới đây.