Quá trình xây dựng tổ chức và hoạt động của Xứ ủy Nam Bộ và Trung ương Cục Miền Nam từ năm 1945 đến năm 1954

Nam Bộ tạm thời dưới quyền kiểm soát của đối phương. Cách mạng Việt Nam chuyển sang một giai đoạn mới trong điều kiện quốc tế và trong nước có những thuận lợi to lớn, nhưng cũng đan xen nhiều khó khăn, phức tạp. Cách mạng miền Nam đứng trước những khó khăn lớn, nhất là sự thay đổi về tương quan lực lượng, hầu hết cán bộ đảng viên và lực lượng vũ trang của ta tập kết ra Bắc; về danh nghĩa, chính quyền, quân đội của ta không còn, thế và lực của ta sẽ không còn như trước, trong khi đối phương ngày càng lộ rõ dã tâm tiêu diệt phong trào cách mạng của nhân dân Nam Bộ, biến miền Nam Việt Nam thành thuộc địa kiểu mới. Tổ chức và hoạt động của Đảng ở Nam Bộ có những biến động lớn, điều kiện hoạt động nhiều khó khăn hơn trước.

Trong hoàn cảnh đó, Trung ương Đảng quyết định chấm dứt hoạt động của Trung ương Cục miền Nam và lập lại Xứ uỷ Nam Bộ. Thực hiện chủ trương của Bộ Chính trị Trung ương Đảng, tháng 10- 1954, Hội nghị thành lập Xứ ủy Nam Bộ được tiến hành. Tuy nhiên, do tình hình Nam Bộ gặp nhiều khó khăn, phức tạp, nhất là trong thời gian đầu, việc chuyển hướng đấu tranh còn nhiều khó khăn, lúng túng, việc tổ chức, bộ máy và nhân sự cho Xứ ủy tái lập và sự vận hành của tổ chức cần có thời gian, nên trên thực tế, Trung ương Cục miền Nam vẫn trực tiếp lãnh đạo các Đảng bộ và nhân dân Nam Bộ tiếp tục thực hiện một số nhiệm vụ của cách mạng miền Nam cho đến cuối năm 1954.

Hiện thực lịch sử cho thấy, chủ trương chấm dứt hoạt động của Trung ương Cục miền Nam là không phù hợp với yêu cầu duy trì và phát triển của phong trào cách mạng Nam Bộ cũng như của miền Nam trong hoàn cảnh mới. Trong cuộc đấu trí, đấu lực với kẻ thù có tiềm lực kinh tế, quân sự vào bậc nhất thế giới, có ý chí chống cộng điên cuồng thì việc duy trì một cơ quan lãnh đạo cấp chiến lược đối với Nam Bộ, cũng như đối với miền Nam là cần thiết. Điều đó lý giải vì sao, sau một thời gian giải thể, Đảng ta đã tái lập Trung ương Cục miền Nam vào tháng 10-1961, trực tiếp lãnh đạo cuộc kháng chiến của quân và dân miền Nam chống xâm lược Mỹ và tay sai đi đến thắng lợi.

Chủ trương chấm dứt hoạt động của Trung ương Cục miền Nam xuất phát từ Trung ương Đảng, song cũng có sự hạn chế của Trung ương Cục, nhất là các đồng chí lãnh đạo chủ chốt là chưa chủ động đề xuất duy trì cơ quan Trung ương Cục trong hoàn cảnh đế quốc Mỹ ráo riết thay chân Pháp xâm lược miền Nam.

3.2. Một số kinh nghiệm

Đúc kết các kinh nghiệm lịch sử xây dựng Đảng nói chung và xây dựng các cấp ủy Đảng nói riêng nhằm cung cấp các luận cứ khoa học góp phần hoàn thiện lý luận xây dựng Đảng về tổ chức bộ máy và cán bộ hiện nay là một việc lớn, đòi hỏi phải có nhiều công sức và thời gian nghiên cứu lý luận, tổng kết thực tiễn. Từ hiện thực nghiên cứu quá trình xây dựng tổ chức và hoạt động của Xứ ủy Nam Bộ, Trung ương Cục miền Nam từ năm 1945 đến năm 1954, bước đầu có thể đúc kết một số kinh nghiệm sau đây:

3.2.1. Không ngừng nâng cao trí tuệ, năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của các cấp ủy Đảng- nhân tố quan trọng quyết định thành công của công tác xây dựng Đảng cũng như của sự nghiệp cách mạng

Cơ quan lãnh đạo các cấp của Đảng là bộ phận cấu thành và đóng vị trí rất quan trọng trong hệ thống tổ chức Đảng. Hoạt động của các cấp ủy Đảng thể hiện đặc trưng nổi bật trong hoạt động lãnh đạo của Đảng trên các lĩnh vực, nhất là trong xây dựng và thực hiện đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng. Do đó, xây dựng, nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của các cấp ủy Đảng đủ sức lãnh đạo sự nghiệp cách mạng đi đến thành công, luôn là nhiệm vụ rất quan trọng trong thành công của công tác xây dựng Đảng cũng như của sự nghiệp cách mạng. Nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu của cơ quan lãnh đạo Đảng các cấp chính là nâng cao tầm trí tuệ, trình độ lý luận, nâng cao bản lĩnh chính trị, khả năng nắm bắt thực tiễn, xây dựng đường lối, chủ trương đúng đắn, xác định nhiệm vụ chính trị phù hợp và khả năng tổ chức thực hiện mang lại hiệu quả cao.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 182 trang tài liệu này.

Cũng như công tác xây dựng Đảng nói chung, xây dựng các cơ quan lãnh đạo của Đảng phải tiến hành trên cả 3 mặt chính trị, tư tưởng và tổ chức. Trong đó, xây dựng các cơ quan lãnh đạo vững mạnh phải xuất phát từ đường lối chính trị đúng đắn, sáng tạo và độc lập, phục vụ nhiệm vụ chính trị và gắn kết chặt chẽ với sự thông suốt về tư tưởng. Đến lượt nó, xây dựng cơ quan lãnh đạo các cấp của Đảng vững mạnh là nhân tố bảo đảm thành công trong lãnh đạo thực hiện nhiệm vụ chính trị của Đảng.

Hiện thực xây dựng tổ chức và hoạt động của Xứ ủy Nam Bộ, Trung ương Cục miền Nam thời kỳ kháng chiến chống Pháp cho thấy, dựa trên đường lối chính trị kháng chiến kiến quốc đúng đắn của Đảng, quán triệt tinh thần chỉ đạo của Đảng: “Dân tộc trên hết”, “Tổ quốc trên hết”, thấm nhuần tư tưởng đại đoàn kết toàn dân tộc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Xứ ủy Nam Bộ, Trung ương Cục miền Nam đã phát huy trí tuệ tập thể, khơi dậy những sáng kiến, tinh thần dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm của từng thành viên cấp ủy, sâu sát với thực tiễn, từ đó đề ra những chủ trương linh hoạt, phù hợp và thực hiện tốt vai trò lãnh đạo phong trào kháng chiến của nhân dân Nam Bộ.

Nét nổi bật là Xứ ủy Nam Bộ, Trung ương Cục miền Nam đã hợp tụ nhiều nguồn lực yêu nước, nhiều sắc thái yêu nước của các tầng lớp nhân dân Nam Bộ thành một khối thống nhất dưới sự lãnh đạo của Đảng, nhằm mục tiêu chung là kháng chiến chống quân xâm lược Pháp. Trên cơ sở đó, Xứ ủy Nam Bộ, Trung ương Cục miền Nam lãnh đạo, thúc đẩy phong trào kháng chiến của nhân dân Nam Bộ phát triển mạnh mẽ, thôi thúc và tạo điều kiện cho các cấp bộ Đảng, các đảng viên hoạt động; thu hút những quần chúng ưu tú tự nguyện gia nhập, chiến đấu trong hàng ngũ Đảng, làm cho lực lượng của Đảng ngày càng phát triển và vững mạnh, sức chiến đấu và uy tín rất cao, được nhân dân tin theo, che chở và bảo vệ. Để làm được việc đó, Xứ ủy Nam Bộ, Trung ương Cục miền Nam đã lấy thực tiễn chiến trường Nam Bộ làm môi trường tự đào tạo và nâng cao trình độ nhận thức; lấy việc giải quyết những vấn đề nảy sinh đòi hỏi việc xử lý phải nắm

vững nguyên tắc, đồng thời phải am hiểu và sâu sát thực tiễn Nam Bộ, để đúc kết

kinh nghiệm, nâng cao bản lĩnh chính trị, rèn luyện tác phong lãnh đạo.

Nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của Xứ ủy Nam Bộ, Trung ương Cục miền Nam còn được thể hiện rõ nét ở tính thần phê bình, tự phê bình để ốn định tư tưởng, thống nhất cao về tổ chức trên cơ sở tuân thủ và tranh thủ tối đa sự chỉ đạo, giúp đỡ của Trung ương Đảng ngoài Bắc. Chính vì thấu triệt tinh thần trách nhiệm, hy sinh lợi ích cá nhân, tất cả vì mục tiêu giữ vững vai trò lãnh đạo của Đảng đối với sự nghiệp kháng chiến, Xứ ủy Nam Bộ, Trung ương Cục đã vượt qua rất nhiều trở lực, nhất là tình trạng biệt lập, những định kiến khá sâu sắc trong nội bộ những cán bộ lãnh đạo cốt cán ở Nam Bộ vốn nảy sinh từ trước, vượt qua những khó khăn trong hoàn cảnh xa Trung ương, vươn lên hoàn thành nhiệm vụ lãnh đạo phong trào kháng chiến của nhân dân Nam Bộ cũng như hoàn thành nhiệm vụ quốc tế giúp đỡ phong trào kháng chiến của nhân dân Campuchia.

Nâng cao năng lực lãnh đạo, sức chiến đấu của Xứ ủy Nam Bộ, Trung ương Cục miền Nam gắn liền với xây dựng và phát huy vai trò của các đoàn thể quần chúng, xác lập cơ chế lãnh đạo theo phương thức lập tiểu ban phụ trách (Thời kỳ Xứ ủy Nam Bộ) hoặc lập Đảng đoàn phụ trách (thời kỳ Trung ương Cục miền Nam) nhằm phát huy cao nhất tính chủ động của quần chúng. Là một bộ phận của cuộc kháng chiến tòan quốc, cuộc kháng chiến của nhân dân Nam Bộ là chiến tranh nhân dân, toàn dân, toàn diện, lâu dài, dựa vào sức mình là chính. Do đó, năng lực và hiệu quả điều hành kháng chiến của Xứ ủy Nam Bộ, Trung ương Cục miền Nam thể hiện rõ ở năng lực tổ chức, động viên và lãnh đạo Mặt trận, các đoàn thể quần chúng Thanh niên, Phụ nữ, Nông dân, Công Đoàn...Thông qua Mặt trận, các đoàn thể quần chúng, Xứ ủy Nam Bộ, Trung ương Cục miền Nam nắm vững thực tiễn, đi sát cơ sở, kịp thời tổng kết kinh nghiệm, kịp thời khắc phục những vấn đề bất cập nảy sinh trong thực tiễn, bổ sung cơ sở lý luận, hoàn chỉnh đường lối. Cuộc vận động chỉnh huấn , chỉnh

đảng, chỉnh đốn tổ chức và thực hiện chính sách ruộng đất của Đảng ở Nam Bộ thành công đã khẳng định sự đúng đắn và bản lĩnh của Trung Cục miền Nam khi tiến hành xây dựng Đảng nói chung và cơ quan lãnh đạo nói riêng gắn liền với xây dựng củng cố đoàn thể.

Cuộc kháng chiến ở Nam Bộ trải qua nhiều giai đoạn, trách nhiệm của cơ quan lãnh đạo của Đảng ở Nam Bộ ngày càng nặng nề. Chính không ngừng nâng cao năng lực lãnh đạo và sức chiến đấu, nâng cao bản lĩnh chính trị mà Xứ ủy Nam Bộ, Trung ương Cục miền Nam đã hoàn thành nhiệm vụ lãnh đạo cuộc kháng chiến của nhân dân Nam Bộ cũng như hoàn thành nghĩa vụ quốc tế giúp phong trào kháng chiến của nhân dân Campuchia.

3.2.2.Cơ quan lãnh đạo các cấp, nhất là cấp chiến lược phải nêu cao tinh thần trách nhiệm trước Đảng, trước nhân dân; thường xuyên tổng kết thực tiễn, kịp thời hiệu chỉnh về tổ chức và chỉ đạo thực tiễn đạt hiệu quả cao

Chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng được hoạch định trên cơ sở đáp ứng thực tiễn và xuất phát từ quan điểm, tầm nhìn chiến lược cách mạng. Tuy nhiên, hiện thực lịch sử cho thấy, việc vận dụng các chủ trương, đường lối của Đảng phải căn cứ vào thực tế địa phương và phải luôn mang tính sáng tạo. Sự máy móc, cứng nhắc cũng như sự do dự, ngả nghiêng đều không mang lại hiệu quả, thậm chí gây bất lợi cho cách mạng.

Trong suốt quá trình lãnh đạo cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp xâm lược trên địa bàn được phân công, Xứ ủy Nam Bộ, Trung ương Cục miền Nam luôn quán triệt và tuân thủ sự chỉ đạo của Trung ương Đảng, đồng thời coi trọng điều tra, tổng kết thực tiễn để đưa ra những quyết định đúng đắn, kịp thời đề ra các biện pháp khắc phục những sai lầm, khuyết điểm, củng cố Đảng trong sạch, vững mạnh. Trên cơ sở đó, quán triệt các cấp bộ đảng và toàn thể đảng viên kiên định lập trường tư tưởng của chủ nghĩa Mác - Lênin để lãnh đạo và tổ chức thực hiện đường lối kháng chiến của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh với tinh thần sáng tạo, phù hợp với đặc điểm Nam Bộ nhằm phát huy cao độ trí tuệ của đồng

chí, đồng bào, biến đường lối kháng chiến thành sức mạnh vật chất trong toàn dân, hình thành và phát triển một phong trào quần chúng tham gia kháng chiến vô cùng rộng lớn.

Chính nhờ quán triệt quan điểm hoạt động bám sát thực tiễn, các cán bộ chủ chốt của Đảng hoạt động lâu dài trong Xứ ủy Nam Bộ đã đề xuất dẫn đến sự hình thành Trung ương Cục miền Nam. Cũng trên tinh thần ấy, khi thành lập, Trung ương Cục miền Nam đã có nhiều quyết định đúng đắn, đầy bản lĩnh trong việc đề ra nhiều nhiệm vụ cũng như giải quyết nhiều vấn đề mang tính chủ động, sáng tạo cao. Đặc biệt, trong việc thi hành chính sách ruộng đất, mặc dù Trung ương đã ban hành chủ trương phải phóng tay phát động quần chúng nông dân triệt để giảm tô, giảm tức tiến tới cải cách ruộng đất, chủ trương đó đã được thi hành trên thực tiễn, song nhờ sâu sát tình hình, phát hiện ra những yếu tố không phù hợp đối với Nam Bộ, Trung ương Cục đã tạm dừng thi hành rồi đi đến quyết định chưa thi hành chủ trương trên của Trung ương trên địa bàn Nam Bộ. Thực tiễn cho thấy, quyết định chưa thi hành một chủ trương của Đảng, ngay cả khi chủ trương đó đã thành nghị quyết, đã đi vào thực tiễn, vì chủ trương đó chưa thật phù hợp với điều kiện thực tế và đặc điểm của Nam Bộ là một việc làm đúng đắn của Trung ương Cục miền Nam.

3.2.3. Xây dựng cơ quan lãnh đạo các cấp, nhất là cấp chiến lược phải đặt lên hàng đầu năng lực và phẩm chất cán bộ, tổ chức bộ máy tinh gọn, cơ chế hoạt động khoa học, xây dựng gắn liền với bảo vệ

Nhìn lại quá trình củng cố, kiện toàn Xứ ủy Nam Bộ và thành lập Trung ương Cục miền Nam, từ phía thực tiễn chiến trường Nam Bộ cũng như từ chủ trương của Trung ương Đảng, cho thấy, xây dựng cơ quan lãnh đạo cấp chiến lược phải đặt lên hàng đầu năng lực và phẩm chất của đội ngũ lãnh đạo.

Trên cơ sở đề xuất của Xứ ủy Nam Bộ và một số đồng chí lãnh đạo trong đoàn cán bộ cao cấp của Đảng, khi quyết định thành lập Trung ương Cục miền Nam, Trung ương Đảng phân công những thành viên của Trung ương Cục miền

Nam đều là uỷ viên Trung ương Đảng mới được bầu tại Đại hội II của Đảng, là những đồng chí hoạt động lâu năm trong Xứ uỷ Nam Bộ trước đó, đã trải qua những cuộc đấu tranh khốc liệt trong nhà tù đế quốc: Lê Duẩn, Lê Đức Thọ, Phạm Hùng, Ung Văn Khiêm, Nguyễn Văn Kỉnh, Hà Huy Giáp. Năng lực, phẩm chất đạo đức, bản lĩnh chính trị của mỗi Ủy viên Trung ương Cục góp phần tạo dựng uy tín và quyết định chất lượng, sức mạnh lãnh đạo của Trung ương Cục miền Nam.

Đồng chí Lê Duẩn, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Xứ ủy Nam Bộ, Bí thư Trung ương Cục miền Nam (1951-1952) gắn bó lâu dài với đồng bào, đồng chí Nam Bộ với biệt danh "deux cents bougies"(tức là ngọn đèn 200 nến), có tầm nhìn chiến lược sâu sắc, rộng lớn, luôn căn cứ vào tình hình thực tế của Việt Nam, của Nam Bộ, cùng tập thể lãnh đạo Trung ương Cục miền Nam phân tích, đề xuất, quyết định những chủ trương, chính sách đúng đắn, thích hợp. Là người lãnh đạo chủ chốt của nhân dân Nam Bộ "Thành đồng Tổ quốc", đồng chí Lê Duẩn đã vận dụng sáng tạo đường lối, phương châm kháng chiến của Trung ương Đảng đề ra, cùng với các Xứ ủy viên và các Ủy viên Trung ương Cục miền Nam giải quyết hàng loạt vấn đề lớn, quan trọng, cấp bách của Nam Bộ và cũng là những vấn đề chiến lược của toàn Đảng: Tăng cường sự lãnh đạo thống nhất của Đảng; Xây dựng và hình thành lực lượng vũ trang ba thứ quân ở Nam Bộ, giải quyết những vấn đề thực tiễn của chiến trường du kích Nam Bộ, đặt cơ sở nền tảng xây dựng lý luận về chiến tranh nhân dân ở Nam Bộ; những sáng tạo và thành công trong vận dụng chính sách ruộng đất của Đảng trên địa bàn Nam Bộ; các vấn đề đoàn kết tôn giáo, liên minh Đảng phái, phát huy vai trò to lớn của Mặt trận, làm tròn nhiệm vụ quốc tế vô sản, thực hiện tư tưởng đại đoàn kết dân tộc của Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Đồng chí Lê Đức Thọ, Uỷ viên Thường vụ Trung ương Đảng từ năm 1944, phụ trách công tác Tổ chức và Dân vận của Trung ương; trong suốt quá trình hoạt động cách mạng, đã trải qua 15 năm kiên cường bất khuất đấu tranh

trong các nhà tù của thực dân Pháp. Là một "người lãnh đạo kiên cường, giàu kinh nghiệm, nhà tổ chức đầy bản lĩnh và tài năng"[112, tr.39], Lê Dức Thọ được Chủ tịch Hồ Chí Minh và Bộ Chính trị tin tưởng, giao trọng trách vào Nam Bộ, hoạt động lâu dài, tăng cường lãnh đạo cho Xứ ủy Nam Bộ, Trung ương Cục miền Nam, được phân công trực tiếp làm Phó Bí thư Xứ ủy rồi Bí thư Trung ương Cục miền Nam (1952-1954) thay Lê Duẩn ra Trung ương công tác. Đồng chí Lê Đức Thọ có những đóng góp quan trọng trong việc tổ chức đào tạo, sắp xếp cán bộ, phân công nhân sự phụ trách công tác một cách khoa học cho bộ máy Xứ ủy, trong thời gian chuẩn bị thành lập Trung ương Cục và suốt quá trình hoạt động của Trung ương Cục miền Nam. Đặc biệt là sự phân công cán bộ lãnh đạo một cách hợp lý của Bộ Chính trị Trung ương Đảng đối với tổ chức Trung ương Cục miền Nam đã phát huy được hết tài năng, nhiệt huyết cống hiến cho sự nghiệp cách mạng của mỗi thành viên trong tổ chức cũng như phát huy được sức mạnh lãnh đạo của tập thể bộ phận cơ quan đầu não của Đảng ở Nam Bộ. Sự hợp tác, cộng tác rất chặt chẽ giữa đồng chí Lê Duẩn-"nhà lãnh đạo lỗi lạc, một tư duy sáng tạo lớn", với đồng chí Lê Đức Thọ - một cán bộ lãnh đạo xuất sắc trong Thường vụ Trung ương Đảng, một chuyên gia hàng đầu về tổ chức cán bộ của Đảng, "là một sự bổ sung tuyệt đẹp cho phong trào cách mạng ở Nam Bộ", "là gương sáng, vô cùng sáng cho toàn thể Đảng bộ Nam Bộ noi theo"[53]...

Thực tiễn lãnh đạo kháng chiến của Xứ ủy Nam Bộ, Trung ương Cục miền Nam cho thấy, cùng với công tác xây dựng Đảng, bảo vệ Đảng là một vấn đề quan trọng. Hệ thống tổ chức của Đảng từ cấp Xứ (1945-1951), cấp Trung ương (1951-1954) xuống các chi bộ trong khu căn cứ, khu du kích hay hoạt động bí mật trong vùng tạm bị chiếm, chỉ được an toàn khi cán bộ, đảng viên, tổ chức Đảng có sự tín nhiệm, tự giác bảo vệ của nhân dân. Đạo đức cách mạng, uy tín, tài năng của mỗi cán bộ lãnh đạo, đảng viên đã góp phần quyết định sức mạnh lãnh đạo của tổ chức Đảng, gây được sự tín nhiệm, tình cảm yêu thương đùm bọc, chở che hết lòng của nhân dân. Trong một cuộc hội nghị tổ chức toàn Nam