Pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai - Thực tiễn tại huyện Bắc Tân Uyên, tỉnh Bình Dương và một số kiến nghị

ABSTRACT

Land disputes are a common phenomenon today and tend to increase both in number and complexity. Land dispute means a dispute over rights and obligations of land users in determining who is a land user. Determining the concept and scope of land disputes is the key to determining the competence as well as the order and procedures for settling appropriate disputes. By using the methods of analyzing, comparing, comparing, summarizing and analyzing each form of dispute resolution between individuals and individuals from reality in Bac Tan Uyen district, Binh Duong province, the author has point out some inadequacies and limitations in the law on land dispute resolution. On that basis, proposed some recommendations, inparticular, the proposal to remove regulations on compulsory components of theLand Dispute Reconciliation Council at the communal People's Committee isrepresentative of some households who have lived for a long time in disputed areas;supplementing provisions on the competence to propose, grounds and proceduresfor reviewing dispute settlement decisions according to administrative procedureswhen detecting wrong or impossible to implement and supplementing regulationson grounds for determination. amount of money advanced for property valuation,on-spot examination and evaluation expense when settling disputes according toprocedural procedures. The author's recommendations towards building a legalsystem for resolving land disputes are increasingly completed, the settlement istimely, thorough.

Key words: Land disputes; land dispute resolution; People's Court of Bac Tan Uyen district; Binh Duong Province.

LỜI NÓI ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Đất đai là tài nguyên quốc gia vô cùng quý giá, là tư liệu sản xuất đặc biệt không gì thay thế được của nông nghiệp, lâm nghiệp, là thành phần quan trọng hàng đầu của môi trường sống, là địa bàn phân bố các khu dân cư, xây dựng các cơ sở kinh tế, văn hoá, xã hội, an ninh và quốc phòng. Trong bất kỳ xã hội nào thì đất đai luôn có vai trò và vị trí vô cùng quan trọng đối với con người, góp phần quyết định sự phát triển phồn thịnh của mỗi quốc gia. Cùng với sự phát triển của kinh tế xã hội, nhu cầu sử dụng đất của con người cũng ngày càng phong phú và đa dạng hơn. Trong quá trình sử dụng thì việc phát sinh tranh chấp là một hiện tượng xảy ra phổ biến trong xã hội hiện nay và ngày càng có xu hướng gia tăng cả về số lượng và mức độ phức tạp.

Tình trạng tranh chấp đất đai phát sinh gây nhiều ảnh hưởng tiêu cực đến các mặt của đời sống xã hội như ảnh hưởng đến mối quan hệ trong cộng đồng dân cư, đến phong tục, tập quán tốt đẹp của người Việt Nam, … “Thực tiễn cho thấy không ít những vụ việc tranh chấp đất đai, dân sự không được thụ lý, giải quyết đúng đắn, triệt để dẫn đến những vụ án đau lòng”1 như một số vụ án “thảm sát” trong thời gian gần đây giữa những người hàng xóm như vụ án xảy ra tại huyện Cờ Đỏ, Thành phố Cần Thơ, …. hay cả giữa những người thân trong gia đình như vụ án xảy ra tại Đan Phượng, Hà Nội làm 04 người tử vong có nguyên nhân xuất phát từ các tranh chấp đất đai. Vì vậy, việc giải quyết tranh chấp đất đai và pháp luật giải quyết tranh chấp đất đai là rất cần thiết và luôn được Đảng, Nhà nước ta đặc biệt quan tâm.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 97 trang tài liệu này.

Hệ thống văn bản pháp luật đất đai ngày càng được sửa đổi, bổ sung và đi đến hoàn thiện nhằm mục đích hạn chế và giải quyết các tranh chấp đất đai phát

1 Đình Việt, 2019. Từ vụ thảm sát ở Đan Phượng, nghĩ đến nguồn cơn của mâu thuẫn.

<https://danviet.vn/tu-vu-tham-an-o-dan-phuong-nghi-ve-nguon-con-cua-mau-thuan-77771010768.htm>, đăng ngày 02/9/2019 [truy cập ngày 01/3/2020].

sinh trên thực tế. Tuy nhiên, hiện vẫn còn tồn tại sự chồng chéo và thiếu sót trong các quy định về giải quyết tranh chấp đất đai dẫn đến việc giải quyết gặp nhiều khó khăn. Với số lượng văn bản pháp luật được xem là “đồ sộ” nhất trong các lĩnh vực thì việc khắc phục thiếu sót vẫn còn là quá trình khó khăn nhất và tiêu tốn nhiều giấy mực của cả các nhà lập pháp và các nhà nghiên cứu.

Do đó, việc nghiên cứu một cách có hệ thống các quy định của pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai, thẩm quyền giải quyết cũng như thực trạng giải quyết tranh chấp đất đai là việc làm cần thiết, từ đó có những kiến nghị góp phần sửa đổi, bổ sung pháp luật giải quyết tranh chấp đất đai nhằm nâng cao chất lượng giải quyết tranh chấp đất đai. Từ những lý do đó, tác giả lựa chọn đề tài "Pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai - thực tiễn tại huyện Bắc Tân Uyên, tỉnh Bình Dương và một số kiến nghị” làm Luận văn tốt nghiệp Thạc sĩ.

2. Tình hình nghiên cứu

Từ trước đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu có liên quan đến đề tài về tranh chấp đất đai và giải quyết tranh chấp đất đai với nhiều cách tiếp cận, phạm vi nghiên cứu khác nhau, trong đó có một số luận văn mà tác giả đặc biệt chú ý như sau:

- Luận văn Tiến sĩ Luật học, “Tranh chấp đất đai và giải quyết tranh chấp đất đai bằng Tòa án ở nước ta” của tác giả Mai Thị Tú Oanh, được thực hiện tại Học viện Khoa học xã hội Việt Nam năm 2013 đã làm rõ những vẫn đề lý luận về tranh chấp đất đai, giải quyết tranh chấp đất đai bằng Tòa án ở nước ta. Từ đó, đưa ra một số giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai ở Việt Nam.

- Luận văn Thạc sĩ Luật học, “Pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai qua thực tiễn tại Cà Mau” của tác giả Huỳnh Văn Vui, được thực hiện tại Trường Đại học kinh tế Thành phố Hồ Chí Minh năm 2017, tác giả đã trình bày được cơ sở lý luận về giải quyết tranh chấp đất đai tại cơ quan hành chính Nhà nước qua thực tiễn

tại Cà Mau và đã đưa ra một số kiến nghị trong việc nâng cao hiệu quả của công tác giải quyết tranh chấp đất đai.

- Luận văn Thạc sĩ Luật học, “Hoạt động áp dụng pháp luật của TAND trong giải quyết tranh chấp đất đai trên địa bàn Hà Nội” của tác giả Hoàng Liên Sơn, được thực hiện tại Khoa Luật Trường Đại học Quốc gia Hà Nội năm 2015. Tác giả đã trình bày được cơ sở lý luận về tranh chấp đất đai và giải quyết tranh chấp đất đai tại TAND, thực trạng giải quyết tranh chấp đất đai tại Hà Nội và đưa ra được một số kiến nghị hoàn thiện pháp luật, nâng cao hiệu quả áp dụng pháp luật tại TAND nói chung và tại Hà Nội nói riêng.

Các công trình nghiên cứu trên đã giúp cho tác giả thu thập được những thông tin đa dạng dưới nhiều góc độ tiếp cận khác nhau về tranh chấp đất đai và giải quyết tranh chấp đất đai. Tuy nhiên, chưa có công trình nào nghiên cứu một cách có hệ thống trình tự, thủ tục giải quyết tranh chấp đất đai giữa cá nhân với cá nhân từ khi hòa giải tại UBND cấp xã đến giải quyết tranh chấp đất đai tại cơ quan hành chính Nhà nước hay tại Tòa án cấp huyện. Do đó, tác giả lựa chọn đề tài này nhằm mục đích làm sáng rõ những vấn đề trên từ thực tiễn giải quyết tranh chấp đất đai tại huyện Bắc Tân Uyên, tỉnh Bình Dương.

3. Đối tượng nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các quy định của pháp luật Việt Nam về giải quyết tranh chấp đất đai. Việc giải quyết tranh chấp đất đai ở Việt Nam hiện nay, tùy theo vụ việc cụ thể, thuộc thẩm quyền giải quyết tại cơ quan hành chính Nhà nước và tại cơ quan tư pháp giải quyết.

Tuy nhiên, đề tài xác định phạm vi nghiên cứu chỉ giới hạn trong việc giải quyết tranh chấp đất đai giữa cá nhân với cá nhân, mang tính chất dân sự. Tuy vậy, ở phần lý luận chung luận văn vẫn phân tích, làm rõ về mặt chủ thể phát sinh tranh chấp đất đai bao gồm các chủ thể quản lý, sử dụng đất nói chung, nhưng đây không là đối tượng nghiên cứu của luận văn. Tại phần phân tích số liệu thực tiễn tranh chấp, luận văn chỉ phân tích thực tiễn các vụ việc tranh chấp đất giữa các chủ thể là

cá nhân với cá nhân trong quá trình sử dụng đất, qua các hình thức giải quyết tranh chấp tại huyện Bắc Tân Uyên, tỉnh Bình Dương.

4. Phương pháp nghiên cứu

Trong quá trình nghiên cứu, tác giả đã sử dụng một số phương pháp cụ thể như sau:

Thứ nhất, phương pháp phân tích nghiên cứu các quy định của pháp luật Việt Nam về khái niệm, đặc điểm tranh chấp đất đai và giải quyết tranh chấp đất đai cũng như trình tự, thủ tục giải quyết tranh chấp đất đai tại cơ quan hành chính Nhà nước và tại cơ quan tư pháp.

Thứ hai, phương pháp phân tích, so sánh, đối chiếu các quy định của pháp luật Việt Nam theo thời gian để làm rõ những thay đổi, điểm mới của luật qua thời gian. Đồng thời, phương pháp này được sử dụng để phân tích, phản ánh thực tiễn giải quyết tranh chấp đất đai tại huyện Bắc Tân Uyên, tỉnh Bình Dương.

Thứ ba, phương pháp tổng hợp, thống kê các nguồn tài liệu là các báo cáo, sổ thụ lý, giải quyết tại TAND huyện Bắc Tân Uyên và UBND huyện Bắc Tân Uyên qua các năm, các tạp chí chuyên ngành về vấn đề nghiên cứu về giải quyết tranh chấp đất đai và những vấn đề có liên quan nhằm bổ sung kiến thức về lý luận cũng như tìm hiểu pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai.

5. Câu hỏi nghiên cứu:

Việc nghiên cứu đề tài sẽ trả lời cho các câu hỏi sau:

Thứ nhất, tranh chấp đất đai là gì? Giải quyết tranh chấp đất đai là gì? Tranh chấp đất đai và giải quyết tranh chấp đất đai tại Việt Nam có những đặc điểm gì? Phải tuân thủ những nguyên tắc gì?

Thứ hai, có các hình thức giải quyết tranh chấp đất đai nào, được tiến hành theo những trình tự thủ tục ra sao?

Thứ ba, thực tiễn giải quyết tranh chấp đất đai tại huyện Bắc Tân Uyên, tỉnh Bình Dương như thế nào? Có bộc lộ những hạn chế, bất cập gì? Từ đó, có những

kiến nghị góp phần hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả giải quyết tranh chấp đất đai?

6. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài:

Đề tài nghiên cứu này được thực hiện dựa trên cơ sở phân tích, đánh giá qua thực tiễn giải quyết tranh chấp đất đai giữa chủ thể là cá nhân với cá nhân tại huyện Bắc Tân Uyên, tỉnh Bình Dương qua các hình thức giải quyết tranh chấp đất đai. Trên cơ sở đó chỉ ra những bất cập, tồn tại của pháp luật đất đai về giải quyết tranh chấp đất đai, từ đó đề xuất các giải pháp góp phần hoàn thiện pháp luật đất đai.

Kết quả nghiên cứu của đề tài có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo tại các cơ sở đào tạo cũng như sử dụng cho việc nghiên cứu. Một số kiến nghị của đề tài có giá trị tham khảo đối với cơ quan xây dựng và áp dụng pháp luật trong việc xây dựng, hoàn thiện pháp luật và áp dụng pháp luật đất đai nói chung và trong việc giải quyết tranh chấp đất đai nói riêng.

7. Kết cấu của Luận văn:

Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục những từ viết tắt, Danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, Luận văn có kết cấu gồm 02 chương:

Chương 1. Lý luận chung về tranh chấp đất đai và giải quyết tranh chấp đất

đai.

Chương 2. Thực tiễn giải quyết tranh chấp đất đai tại huyện Bắc Tân Uyên,

tỉnh Bình Dương và một số kiến nghị.

CHƯƠNG 1: LÝ LUẬN CHUNG VÀ CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT VỀ TRANH CHẤP ĐẤT ĐAI VÀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP ĐẤT ĐAI

1.1. Khái quát chung về giải quyết tranh chấp đất đai

1.1.1. Khái niệm, đặc điểm tranh chấp đất đai

1.1.1.1. Khái niệm tranh chấp đất đai

Trải qua nhiều giai đoạn lịch sử với những chính sách pháp luật đất đai khác nhau, dù pháp luật có công nhận đất đai là tài sản thuộc sở hữu tư nhân hay sở hữu chung toàn dân mà Nhà nước là đại diện và giao quyền sử dụng đất cho tổ chức, cá nhân, hộ gia đình,… thì ở nước ta, hiện tượng tranh chấp đất đai trở thành một trong những vấn đề phức tạp nhất trong tất cả các loại tranh chấp. Tranh chấp đất đai là một trong những vấn đề nóng xảy ra thường xuyên trong đời sống hàng ngày, ảnh hưởng không nhỏ đến công tác quản lý Nhà nước về đất đai nói chung và việc sử dụng đất nói riêng. “Sự kiện Bộ Tài nguyên – Môi trường từng đề xuất thành lập một cơ quan tài phán chuyên trách để giải quyết các tranh chấp đất đai đã phần nào cho thấy tính chất nghiêm trọng của vấn đề”2. Vậy những loại tranh chấp nào là tranh chấp đất đai, tại sao nó lại trở thành vấn đề thời sự như vậy, để trả lời những câu hỏi này thì trước hết phải hiểu khái niệm tranh chấp đất đai là gì. Việc làm rõ nội hàm của khái niệm tranh chấp đất đai là cần thiết và có ý nghĩa thực tế sâu sắc trong việc giải quyết có hiệu quả các tranh chấp phát sinh trong thực tiễn vì không có định nghĩa chính xác về khái niệm tranh chấp đất đai thì không thể xác định được đối tượng tranh chấp trong tranh chấp đất đai, không xác định cơ quan có thẩm quyền giải quyết cũng như áp dụng trình tự, thủ tục giải quyết phù hợp. Tranh chấp đất đai được sử dụng trong đời sống xã hội để chỉ những bất đồng, mâu thuẫn xảy ra trong quá trình quản lý và sử dụng đất. Còn dưới góc độ pháp lý thì khái niệm “tranh chấp đất đai” được hiểu thế nào.

2 Th.s Lưu Quốc Thái, 2006. Bàn về khái niệm “Tranh chấp đất đai” trong Luật đất đai năm 2003.

Tạp chí Khoa học pháp lý, số 2/2006.

Theo Từ điển tiếng Việt phổ thông: “Tranh chấp là đấu tranh, giằng co khi có ý kiến bất đồng thường là trong vấn đề quyền lợi giữa hai bên”3. Những bất đồng xảy ra giữa hai hoặc nhiều người trong quan hệ xã hội. Trong thực tiễn cuộc sống tồn tại nhiều loại tranh chấp khác nhau, tùy theo lĩnh vực và nội dung phát sinh mà nó được gọi là tranh chấp dân sự, tranh chấp lao động, tranh chấp về thừa kế tài sản, …

Theo Từ điển Giải thích Thuật ngữ Luật học: “Tranh chấp đất đai là Tranh chấp phát sinh giữa các chủ thể tham gia quan hệ pháp luật đất đai về quyền và nghĩa vụ trong quá trình quản lý và sử dụng đất đai”4.

Còn trong các văn bản pháp luật đất đai, cho đến trước khi Luật Đất đai năm 2003 ra đời, thuật ngữ “Tranh chấp đất đai” chưa một lần được giải thích chính thức mà chỉ được “hiểu ngầm” thông qua các quy định của pháp luật về giải quyết tranh chấp đất đai và các tranh chấp khác có liên quan đến quyền sử dụng đất.

Đến Luật đất đai năm 2003, lần đầu tiên khái niệm tranh chấp đất đai được quy định “Tranh chấp đất đai là tranh chấp về quyền và nghĩa vụ của người sử dụng đất giữa hai hoặc nhiều bên trong quan hệ đất đai”5. Theo đó, tranh chấp đất đai có nội hàm tương đối rộng và được định nghĩa một cách chung chung, không rõ ràng dẫn đến nhiều cách hiểu khác nhau về tranh chấp đất đai. Theo khái niệm này, đối tượng trong tranh chấp đất đai là quyền và nghĩa vụ của người sử dụng đất nhưng đây là tranh chấp tổng thể tất cả các quyền và nghĩa vụ của người sử dụng đất hay chỉ là tranh chấp từng quyền và nghĩa vụ do pháp luật đất đai quy định, hay bao gồm cả tranh chấp những quyền và nghĩa vụ mà người sử dụng đất có được khi tham gia vào các quan hệ giao dịch dân sự khác như tặng cho, chuyển nhượng,... Ngoài ra, chủ thể tranh chấp đất đai là hai hay nhiều bên cũng không được xác định

tr.74.

3 Viện Ngôn ngữ học, 2002. Từ điển tiếng Việt phổ thông.

4 Trường Đại học Luật Hà Nội, 1999. Từ điển giải thích thuật ngữ luật học. Nxb. Công an nhân dân,

5 Khoản 26 Điều 4 Luật đất đai năm 2003.