Ngôn ngữ nghệ thuật Truyện Kiều từ góc nhìn văn hoá

Ruột rối bời bời	547	Ngôn ngữ tác giả
92	Sầu dài ngày ngắn	1796	Ngôn ngữ tác giả
93	Tan cửa nát nhà	704	Ngôn ngữ Thuý Kiều
94	Thất cơ lỡ vận	2960	Ngôn ngữ của người dân vùng Tiền Đường
95	Thỏ bạc ác vàng	1269	Ngôn ngữ tác giả
96	Thở ngắn than dài	1503, 3130	Ngôn ngữ tác giả
97	Thuận phong một lá	1626	Ngôn ngữ tác giả
98	Thủy chung như nhất	352	Ngôn ngữ Thuý Kiều
99	Tiếng lành đồn xa, tiếng dữ đồn xa	2096	Ngôn ngữ Tú bà
100	Tình sâu nghĩa nặng	1263, 1966	Ngôn ngữ tác giả
101	Tình xưa nghĩa cũ	3147	Ngôn ngữ tác giả
102	Tính gần tính xa	2086	Ngôn ngữ tác giả
103	Trẻ người non dạ	336	Ngôn ngữ tác giả
104	Trong ấm ngoài êm	1506	Ngôn ngữ Thuý Kiều
105	Trốn chúa lộn chồng	1730	Ngôn ngữ Hoạn thư
106	Trời cao bể rộng	2215	Ngôn ngữ tác giả
107	Trời cao sông rộng	2628	Ngôn ngữ tác giả
108	Trời quang mây tạnh	2063	Ngôn ngữ tác giả
109	Trướng rủ màn che	2877	Ngôn ngữ tác giả
110	Vinh hoa phú quí	2287	Ngôn ngữ tác giả
111	Xấu chàng hổ ai	1610	Ngôn ngữ Hoạn thư
112	Xứng đôi vừa lứa	3134	Ngôn ngữ tác giả
113	Ý hợp tâm đầu	2205	Ngôn ngữ tác giả

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 272 trang tài liệu này.

Phụ lục 5

TỪ CỔ, TỪ ĐỊA PHƯƠNG XỨ NGHỆ TRONG TRUYỆN KIỀU

(Khảo sát qua bản Truyện Thuý Kiều do Bùi Kỷ - Trần Trọng Kim hiệu khảo)

Stt

Từ

Nghĩa

Câu thơ

Ghi chú

Ả

Cô, chị

Đầu lòng hai ả Tố Nga. (15) Dâng thư đã thẹn nàng Oanh, Lại thu ả Lý bán mình hay sao.

(671 – 672)

Áy

Vùng đất xấu, cỏ

vàng, cỏ xấu

Một vùng cỏ áy bóng tà (97)

Âu

Chấp nhận

Lo lắng, băn khoăn

Có lẽ, dễ thường

Âu đành quả kiếp nhân duyên (201) Càng âu duyên mới, càng dào tình xưa. (2846)

Ba sinh âu hẳn duyên trời chi đây (282)

Bằn bặt

Mê man, bất tỉnh

Nàng thì bằn bặt giấc tiên,

Mụ thì cầm cập, mặt nhìn hồn bay. (989 – 990)

Bẻ bai

Chê bai, hổ thẹn

Bẻ bai, rủ rỉ tiếng tơ,

Trầm bay nhạt khói, gió đưa lay rèm.

(2851 – 2852)

Bốc

Tăng nhanh, có khi

hơi quá đáng

Thúc sinh quen thói bốc rời (1303)

Căn

Căn vặn, gạn hỏi

Tóc tơ căn vặn tấc lòng

Trăm năm tạc một chữ đồng đến xương.

(451 – 52)

Cò kè

Trả giá, trả treo

Cò kè bớt một thêm hai (647)

Cồn

Mô đất thấp

Cát vàng cồn nọ bụi hồng dặm kia. (1036)

Cui

Cúi, cúi đầu

Sượng sùng giữ ý rụt rè,

Kẻ nhìn rò mặt người e cui đầu. (321 – 322)

Cứ

Khoảng được lấy

làm chuẩn, chiếu theo mà làm

Cứ trông mộng triệu mà suy. (233) Một là lại cứ lầu xanh phó về. (1420)

Cữ

Còn đọc là cự, chỉ mốc thời gian, 7 ngày 1 cữ, 10 ngày

1 tuần

Não người cữ gió tuần mưa.

Một ngày nặng gánh tương tư một ngày (562 – 563)

Cha

Tiếng chửi

Chém cha cái số đào hoa

Gỡ ra rồi lại buộc vào như chơi.

(2151 – 2152)

Chan

Đầy, nhiều

Nàng càng giọt ngọc như chan

Nỗi lòng luống những bang hoàng niềm tây. (1759 – 1760)

Chan

Mênh mông, nhiều

Còn nhiều ân ái chan chan,

chan

Hay gì vầy cái hoa tàn mà chơi.

(3163 – 3164)

Chắc

Đã chắc chi

Đến bây giờ mới tới đây

Mà lòng đã chắc những ngày một hai. (2281 – 2282)

Chăng

nhe

Phải không?

Bậc mây dón bước ngọn tường,

Phải người hôm nọ rò ràng, chăng nhe?

(319 – 320)

Chắp

Chắp nhặt (gom từ nhiều nơi lại)

Lời quê chắp nhặt dông dài

Mua vui cũng được mội vài trống canh. (3253 – 3254)

Chầy

Chậm

Đêm thu, một khắc một chầy,

Bâng khuâng như tỉnh, như say một mình. (803 – 804)

Chốc

Khoảng thời gian ngắn

Chốc đà mười mấy năm trời Còn ra khi đã da mồi tóc sương (2239 - 2240)

Chồn

Mỏi, mỏi mệt

Rằng: từ ngẫu nhĩ gặp nhau,

Thầm trông, trộm nhớ, bấy lâu đã chồn. (323 – 324)

Chi

Gì, nào

Ra tuồng trên bộc, trong dâu

Thì con người ấy ai cầu làm chi! (Câu 0507 – 0508)

Chỉn

Chỉ là

Chập chờn cơn tỉnh cơn mê,

Rốn ngồi chẳng tiện, dứt về chỉn khôn. (165 – 166)

Chiền chiền

Rò ràng, rành rành

Hai bên giáp mặt chiền chiền

Muốn nhìn mà chẳng dám nhìn, lạ thay. (1697 – 1698)

Chưn

Cái chân

Đề huề lưng túi gió trăng,

Sau chưn theo một vài thằng con con. (137 – 138)

Phòng khi nước đã đến chưn,

Dao này thì liệu với thân sau này. (801 – 802)

Dàm (Giàm)

Cái bẫy, cái dụng cụ bắt cá.

Điều đâu ai buộc ai làm

Này ai đan dập, giật dàm bỗng dưng?

(585 – 586).

Dan

Nắm tay nhau

Tà tà bóng ngả về tay,

Chị em thơ thẩn, dan tay ra về. (51 – 52)

Dãi dề

Trò chuyện thân mật

Hàn huyên chưa kịp dãi dề,

Sai nha bỗng thấy bốn bề xôn xao.

(575 – 576)

Dàu dàu

Buồn bã

Trời hôm, mây kéo tối rầm,

Dàu dàu ngọn cỏ, đầm đầm cành sương.

(783 – 784)

Dặt dìu

Nâng lên đặt xuống, Cách này cách nọ.

Mặn nồng một vẻ một ưa,

Bằng lòng khách mới tuỳ cơ dặt dìu. (641 – 642)

Dằng dặc

Thời gian dài

Gọi là trả chút nghĩa người,

Sầu này dằng dặc muôn đời chưa quên.

(2785 – 2786)

Dặng

Tiếng hát

Cách hoa, sẽ dặng tiếng vàng,

Dưới hoa đã thấy có chàng đứng trông. (379 – 380)

Dẫy

Đẩy lên, đầy lên

Mấy lần cửa đóng then cài

Dẫy thềm hoa rụng biết người ở đâu?

(271 – 72)

Dậy dàng

Nối tiếng khắp nơi

Tiếng gà xao xác gáy mau,

Tiếng người đâu đã mái sau dậy dàng. (1123 1124)

Dẽ

Xin

Thưa rằng: Đừng lấy làm chơi,

Dẽ cho thưa hết một lời đã nao. (501 – 502).

Dẽ dàng

Trớ trêu

Dẽ dàng là thói hồng nhan,

Càng cay nghiệt lắm càng oan trái nhiều. (2361 – 2362)

Dò

Tìm kiếm

Trăm năm tính cuộc vuông tròn,

Phải dò cho đến ngọn nguồn lạch sông (1331 - 32)

Dón

Di chuyển nhẹ Ít

Bậc mây dón bước ngọn tường,

Phải người hôm nọ rò ràng, chăng nhe?

(319 – 320)

Dón chừng đứng núp độ lâu nửa giờ. (1996)

Dông

Dông dài, dông

chơi

Lời quê chắp nhặt dông dài (3253)

Dơ

Xấu hổ

Giọt riêng tầm tã tuôn mưa,

Phần căm nỗi khách, phần dơ nỗi mình. (851 – 52)

Dời

Rời đi

Bâng khuâng nhớ cảnh nhớ người,

Nhớ nơi kỳ ngộ vội dời chân đi (259 – 60)

Dớp

Gấp, Gấp gáp

Mối rằng: Đáng giá nghìn vàng,

Dớp nhà, nhờ lượng người thương dám

nài

(645 – 646)

Dín

E lệ

Ngại ngùng dín gió e sương,

Ngừng hoa bong then, trông gương mặt

		dày. (635 – 636)
44	Dức	Mắng chưởi	Bất tình nổi trận mây mưa, Dức rằng những giống bơ thờ quen thân (1727 - 28)	X
45	Dường	Cái rường, cái xà nhà	Dường cao rút ngược dây oan Dẫu là đá cũng nát gan, lọ người. (593 - 594)
46	Đà	Đã	Nẻo xa mới tỏ mặt người, Khách đà xuống ngựa, tới nơi tự tình. (141 – 142)	X
47	Đàn	Thổi lất phất	Mành tương phân phất gió đàn. (255)
48	Đãi đằng	Dãi dầu, qua lại	Thế mà im chẳng đãi đằng, Chào mời vui vẻ, nói năng dịu dàng. (2011 – 2012)
49	Đẫy đà	Béo tốt	Ăn gì cao lớn đẫy đà làm sao! (924)	X
50	Đầm	Đầm đầm: nhiều	Dàu dàu ngọn cỏ, đầm đầm cành sương (785)
51	Điệu	Dáng vẻ Bắt ép đưa đi	Nét buồn như cúc, điệu buồn như mai. (638) Hăm hăm áp điệu một hơi lại nhà. (1134)
52	Đè nẻo	Lần theo, theo lối mà đi	Nghề riêng nhớ ít tưởng nhiều, Xăm xăm đè nẻo Lam kiều lần sang. (265 – 266)
53	Đeo đai	Quyến luyến không rời, quyến mãi	Bóng nga thấp thoáng dưới mành, Trông nàng, chàng cũng ra tình đeo đai. (1062 – 1063)
54	Đòi	Gọi đến, Nhiều	Sảnh đường mảng tiếng đòi con lên hầu. (1718) Nghĩ đòi cơn lại sụt sùi đòi cơn. (222)	X
55	Đống	Đụn đất cao	Ngổn ngang gò đống kéo lên. (49)	X
56	Đứt gánh	Công việc không thành	Giữa đường đứt gánh tương tư. (725)
57	E	Hơi sợ E lệ	Tình trong như đã mặt ngoài còn e. (165) Hai kiều e lệ nép vào dưới hoa. (146)	X
58	Gàn quải	Trăn trở	Ông tơ gàn quải chi nhau, Chưa vui sum họp đã sầu chia phôi. (549 – 550)
59	Gạn	Lóng đục lấy trong	Dừng chân, gạn chút niềm tây gọi là.(316)	X
60	Giã	Chia tay	Giã chàng nàng mới kịp dời song sa. (438)
61	Giạm (Dàm)	Nói ướm trước, dò ý tứ	Ngảnh đi chợt nói chợt cười. Cáo say, chàng đã giạm bày lảng ra. (1841 – 1841)	X
62	Giấn	Dính dáng đến	Chút thân liễu yếu thơ đào, Dớp nhà đến nỗi giấn vào tôi ngươi. (897 – 989)

Ghé

Nhìn theo

Bóng tà như giục cơn buồn,

Người đà lên ngựa, khách chon ghé theo.

Gót

Cúi (cúi đầu)

Lặng nghe thấm thía gót đầu,

Thưa rằng: ai có muốn đâu thế này. (1021 – 1022)

Gượng

Hơi ép

Vui là vui gượng kẻo là.

Ai tri âm đó, mặn mà với ai. (1247 – 1248)

Khôn

Khó

Một mình khôn biết làm sao,

Dặm rừng bước thấp bước cao hãi hùng. (1128 -1129)

Han

Hỏi thăm

Trước xe lơi lả han chào.

Vâng lời nàng mới bước vào tận nơi.

(925 – 26)

Hao

Bớt, mất dần Tin tức, âm hao

Tuần trăng khuyết, đĩa dầu hao.

Mặt tơ tưởng mặt long ngao ngán lòng. (251 – 252)

Héo dòn

Héo lắm

Ruột tằm ngày một héo dòn,

Tuyết sương ngày một hao mòn mình ve. (2833 – 2834)

Hiếm

Hiếm gì, không thiếu

Nổi danh tài sắc một thì,

Xôn xao ngoài cửa, hiếm gì yến oanh. (63 – 64)

Hòng

Muốn

Quá thương chút ngĩa đèo bòng Nghìn vàng thân ấy dễ hòng bỏ sao.

(2803 – 2804)

Khắc

Cái khấc để phân chia thời gian

Đêm thu khắc lậu canh tàn.

Gió cây trút lá, trăng ngàn ngậm sương.

(1119 – 1120)

Xiết bao kể nỗi thảm sầu,

Khắc canh đã giục nam lâu mấy hồi. (777 -778)

Khen khao

Khen ngợi

Tình riêng chàng lại nói sòng,

Một nhà ai cũng lạ lung khen khao. (3217 – 3218)

Lãng

đãng

Thấp thoáng

Sương in mặt, tuyết pha thân

Sen vàng lãng đãng khi gần khi xa. (189 – 190)

Lận

Lừa lọc, gian xảo

Sẵn thây vô chủ bên sông,

Đem vào để đó, lận song ai hay. (1649 – 1650)

Lâng lâng

Nhẹ nhòm, thư thái

Không quan tâm

Thửa công đức ấy ai bằng,

Túc khiên đã rửa, lâng lâng sạch rồi. (2687 – 2688)

Lẻn

Lách mình vào một

chỗ nào đó một cách lén lút

Mảng tin xiết nỗi kinh hoàng,

Băng mình lẻn trước đài trang tự tình. (535 – 536)

Tường đông lay động bóng cành, Dẫy song đã thấy Sở Khanh lẻn vào.

(1093 – 1094)

Lề

Đã thành nếp, quen thói

Chung lưng mở một ngôi hàng,

Quanh năm buôn phấn bán hương đã lề. (813 – 814)

Liếc

Ngó, xem

Nàng rằng: trộm liếc dung quang, Chẳng sân ngọc bội, cũng phường kim

môn. (409 – 410)

Liếng

Vốn làm ăn buôn

bán

Màu hồ đã mất đi rồi,

Thôi thôi vốn liếng đi đời nhà ma. (969 – 70)

Lọ

Huống hồ

Dường cao rutrs ngược dây oan, Dẫu là đá cũng nát gan, lọ người.

(593 – 594)

Mảng

Nghe

Mảng tin xiết nỗi kinh hoàng,

Băng mình lẻn trước đài trang tự tình. (536 – 537)

Màu hồ

Nước hồ phết lên các tấm vải mới dệt

cho đẹp

Màu hồ đã mất đi rồi,

Thôi thôi vốn liếng đi đời nhà ma. (969 – 970)

Mặt mo

Lời chửi

Còn đương suy nghĩ trước sau. Mặt mo đã thấy ở đâu dẫn vào.

(1169 – 1170)

Mầng

Mừng vui

Tần ngần dạo bước lầu trang,

Một đoàn mầng thọ ngoại hương mới về. (573 – 574)

Min

Tiếng người trên tự xưng: Ta, tao.

Này này sự đã quả nhiên,

Thôi đà cướp sống chồng min đi rồi. (963 – 964)

Mòng

- Chốc mòng (biến

âm của từ Chúc vọng): Trông mong

Nước non cách mấy buồng thêu,

Những là trộm nhớ thầm yêu chốc mồng. (157 – 158)

Mùi

Màu, màu sắc

Tuyết in sắc, ngựa câu dòn

Cỏ pha mùi áo, nhuộm non da trời. (139 – 140)

Nao nao

Hơi cong

Nao nao dòng nước uống quanh,

Dịp cầu nho nhỏ, cuối ghềnh bắc ngang. (56 – 57)

Não nùng

Cảm động

Lọt tai nghe suốt năm cung,

Tiếng nào, là chẳng não nùng xôn xao. (3205 – 3206)

Nhiệm (Nhẹm)

Sẵn, giấu kín

Cạn lời khách mới thưa rằng:

Buộc chưn thôi cũng xích thằng nhiệm trao. (903 – 904)

Nẻo

Khi

Nàng dù quyết chẳng thuận tình,

Trái lời nẻo trước, luỵ mình đến sau.

(2111 – 2112)

Nêm

Chêm vào cho chặt

Dập dìu tài tử giai nhân,

Ngựa xe như nước áo quần như nêm.

(47 – 48)

Ngã giá

Đồng ý với giá tiền

đưa ra

Cò kè bớt một thêm hai,

Giờ lâu ngã giá vàng ngoài bốn trăm.

(647 – 648)

Ngảnh

Quay mặt đi

Ngảnh đi chợt nói chợt cười.

Cáo say, chàng đã giạm bày lảng ra. (1841 – 1841)

Nghỉ

Nó, hắn, ông ấy

Có nhà viên ngoại họ Vương

Gia tư nghỉ cũng thường thường bậc trung. (11 - 12)

Ngứa (nghề)

Cảm thấy bị kích thích không chịu

được

Cớ sao chịu tốt một bề,

Gái tơ mà đã ngứa nghề sớm sao. (975 – 976)

Nhác

Thoáng trông thấy

Bóng hồng nhác thấy nẻo xa. Xuân lan thu cúc mặn mà cả hai.

(161 – 162)

Nhặt

Mau, chóng

Nhặt thưa gương dọi đầu cành.

Ngọn đèn trông lọt trướng huỳnh hắt hiu. (433 – 434)

100

Níp

Cái nắp

Giác Duyên từ tiết giã nàng,

Đeo bầu, quảy níp, rộng đường vân du. (2649 – 2650)

101

Nực

Buồn cười

Vân rằng: Chị cũng nực cười,

Khéo dư nước mắt, khóc người đời xưa.

(105 – 106)

102

Nường

Nàng (cô gái)

Mượn người, thuê kiệu, rước nường,

Bạc đem mặc bạc, kiếm đường cho xa. (2143 – 2144)

103

E ấp

Do dự, trù trừ

Những là e ấp dùng dằng,

Rút dây, sợ nữa động rừng, lại thôi. (1579 – 1580)

104

Rày

Này, bữa ni

Những là rày ước mai ao,

Mười lăm năm ấy, biết bao nhiêu tình. (3069 – 3070)

105

Rắp

Toan tính, định Rắp ranh (láy)

Rắp mong treo ấn từ quan. (2939)

Mưu cao vốn đã rắp ranh những ngày. (1612)

106

Rén chiềng

Thông thả trình

thưa

Lạy thôi nàng lại rén chiềng,

Nhờ cha trả được nghĩa chàng cho xuôi. (773 – 774)

107

Rốn

Cố nán lại

Chập chờn cơn tỉnh cơn mê,

Rốn ngồi chẳng tiện, dứt về chỉn khôn. (165 – 166)

108

Rốt

Cuối cùng

Một trai con thứ rốt lòng,