Hoạt Động Truyền Thông Văn Hóa Từ Góc Nhìn Quản Lý Nhà Nước Về Văn Hóa

bên cũng có nhiều kênh thông tin hơn để lên tiếng, chia sẻ và tham gia vào các quá trình xã hội nói chung và quá trình chính sách nói riêng. Truyền thông tác động tới xã hội theo nhiều khuynh hướng thông qua việc thực hiện các nhóm chức năng cơ bản: chức năng tư tưởng, chức năng quản lý - giám sát xã hội, chức năng khai sáng - giải trí, chức năng kinh doanh… và được xem như là “quyền lực thứ tư” trong hệ thống chính trị, kinh tế, văn hóa - xã hội của một quốc gia. Ngày nay, sự phát triển mạnh mẽ của Internet và các phương tiện truyền thông mới đã tạo nên sự bùng nổ thông tin trên phạm vi toàn cầu, truyền thông không chỉ kết nối cộng đồng mà còn trở thành cầu nối giữa Chính phủ, doanh nghiệp và người dân, giữa Trung ương với địa phương, trong nước và quốc tế. Thông tin trên các phương tiện truyền thông đã góp phần quan trọng giúp các cơ quan nhà nước điều hành kịp thời nắm bắt, phục vụ tích cực và hiệu quả cho công tác quản lý trên mọi lĩnh vực của đời sống. Thông qua đó thúc đẩy quá trình phản ánh, giám sát - phản biện xã hội; tham gia đấu tranh phòng chống tham nhũng, tiêu cực và tệ nạn xã hội, thực hiện quyền tự do ngôn luận và bình đẳng của mọi người dân...

Căn cứ vào những cơ sở lý luận và thực tiễn nói trên, có thể thấy các chủ đề về chính sách, truyền thông và văn hóa luôn có nhận được sự quan tâm của giới nghiên cứu, các nhà khoa học theo các chiều cạnh khác nhau, qua các thời kỳ. Tuy nhiên, có nhiều công trình đã được công bố về truyền thông và tác động của các phương tiện truyền thông đến những lĩnh vực thuộc văn hóa, nhưng chưa có một công trình nào nghiên cứu về công tác truyền thông về văn hóa tại Bộ VHTTDL theo góc độ QLNN về văn hóa? Thực trạng của truyền thông về văn hóa tại Bộ VHTTDL như thế nào? Giải pháp nào để tăng cường hiệu quả TT, đặc biệt là TTCS trong lĩnh vực này ra sao?... Đây vẫn là những vấn đề còn bỏ ngỏ và chưa có nghiên cứu nào được tiến hành để giải đáp.

Các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước là nguồn tài liệu quan

trọng và giá trị để tham khảo, kế thừa và định hướng cho đề tài nghiên cứu này. Các kết quả nghiên cứu cung cấp những số liệu tin cậy về công tác truyền thông và hiệu quả của truyền thông đối với xã hội…, tất cả những khía cạnh này đều liên quan trực tiếp hoặc gián tiếp đến đề tài. Mặt khác, những kết quả nghiên cứu này cũng là bằng chứng quan trọng để trên cơ sở đó, đề tài có thể chứng minh được tính khoa học, chính xác của những luận điểm được đưa ra. Tuy nhiên, trong các công trình khoa học đã được công bố, phần lớn đề cập đến thực trạng công tác truyền thông, chính sách truyền thông mà ít có công trình đề cập đến giải pháp về truyền thông trong một lĩnh vực cụ thể, đặc biệt là các lĩnh vực thuộc văn hóa.

Về thực tiễn, Bộ VHTTDL có các cơ quan đơn vị làm công tác truyền thông, báo chí và đây là những tiền đề quan trọng trong công tác TT. Với chức năng QLNN về văn hóa được trải rộng ở nhiều lĩnh vực với những đặc thù riêng, tuy nhiên, trong khuôn khổ hạn chế của Luận án, thực trạng công tác TT về văn hóa sẽ được tiếp cận, tìm hiểu, đánh giá chung về chủ thể TT, các hoạt động TT, nội dung TT, đối tượng tiếp nhận TT, các nguồn lực TT của Bộ VHTTDL thông qua khảo sát đánh giá các hoạt động do Bộ VHTTDL tổ chức, các văn bản do Bộ ban hành trong giai đoạn 2016-2021; có phân tích sâu thêm vào một số lĩnh vực như: di sản văn hóa, quản lý lễ hội và điện ảnh.

Chương 2

THỰC TRẠNG TRUYỀN THÔNG GẮN VỚI QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ VĂN HÓA TẠI BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 256 trang tài liệu này.

GIAI ĐOẠN 2016-2021

2.1. Chủ thể truyền thông về văn hóa

Chủ thể truyền thông về văn hóa tại Bộ VHTTD cũng đồng thời là chủ thể QLNN về văn hóa. Đó chính là cơ quan ngôn luận, “tiếng nói” của chủ thể quản lý văn hóa ở Việt Nam, thể hiện ý chí, quan điểm chỉ đạo, định hướng của lãnh đạo Bộ và các Cục, Vụ QLNN về văn hóa.

Trong quá trình TT về văn hóa nói chung, TTCSVH nói riêng, chủ thể đóng vai trò vô cùng quan trọng, đôi khi là nhân tố quyết định cho việc thành công hay thất bại của một hoạt động truyền thông. Chủ thể thực hiện TTCSVH được hiểu là các cơ quan, đơn vị thuộc Bộ VHTTDL. Tuy nhiên, Luận án chỉ tập trung khảo sát, tìm hiểu tại các cơ quan, đơn vị chuyên môn có chức năng tham mưu QLNN về các lĩnh vực thuộc văn hóa và các cơ quan, đơn vị có chức năng truyền thông, báo chí thuộc Bộ [Phụ lục 3, tr.174]. Qua tìm hiểu số liệu theo báo cáo năm 2020, Bộ VHTTDL có tổng số 5.751 cán bộ, công chức, viên chức, trong đó số lượng công chức là 730. Và qua kết quả khảo sát Bộ VHTTDL, chủ thể truyền thông của Bộ VHTTDL chia thành 3 nhóm chính: Văn phòng Bộ, các cơ quan, đơn vị QLNN thuộc Bộ và các cơ quan, đơn vị báo chí thuộc Bộ.

Văn phòng Bộ là đầu mối thực hiện công tác phát ngôn và cung cấp thông tin cho báo chí, có bộ phận chuyên trách tham mưu giúp việc về công tác truyền thông là Phòng Truyền thông, được thành lập từ tháng 8/2017, trước đó, tiền thân là Tổ Truyền thông hoạt động trong 1 năm trước khi thành lập Phòng. Thực hiện Nghị định số 09/2017/NĐ-CP của Chính phủ, ngày 23/6/2017,

Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành Quyết định số 2499/QĐ-

BVHTTDL về việc ban hành Quy chế phát ngôn và cung cấp thông tin cho báo chí. Đây được xem là bước cần thiết để đảm bảo quyền tự do ngôn luận của công dân và báo chí, đảm bảo sự công khai, minh bạch hoá thông tin của các cơ quan hành chính nhà nước và người có trách nhiệm trong hoạt động QLNN, đáp ứng nhu cầu hưởng thụ thông tin chính xác của người dân về mọi mặt đời sống xã hội. Việc phát ngôn và cung cấp thông tin cho báo chí được thực hiện thông qua đầu mối thực hiện là Văn phòng Bộ và người phát ngôn theo quyết định của Bộ là Chánh Văn phòng, hình thức cung cấp thông tin ngày càng được đa dạng hóa: họp báo định kỳ, họp báo đột xuất1, và qua các hình thức khác như: trả lời phỏng vấn, gặp gỡ trao đổi nhóm phóng viên đối với các vấn đề “nóng” được dư luận, báo chí quan tâm.

Định kỳ 2 tuần, Bộ VHTTDL tổ chức họp giao ban có sự tham dự của các cơ quan báo chí trực thuộc nhằm đánh giá về việc thực hiện đường lối, quan điểm của Đảng về hoạt động báo chí; về định hướng chính trị, tư tưởng trong nội dung thông tin của các cơ quan báo chí; về sự phối hợp của các cơ quan chỉ đạo, quản lý báo chí với cơ quan chủ quản báo chí. Đồng thời, đánh giá tình hình thực hiện nhiệm vụ tuyên truyền, biểu dương các cơ quan báo chí có ưu điểm, thành tích nổi bật, đồng thời phê bình, nhắc nhở, nêu kết quả xử lý các cơ quan báo chí vi phạm pháp luật. Thông báo, phổ biến và hướng dẫn các cơ quan báo chí thực hiện các quy định trong những văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến hoạt động báo chí và thông tin tuyên truyền do Đảng, Nhà nước, Chính phủ, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch ban hành. Thông báo những hoạt động của ngành; kiến nghị các cơ quan chủ quản báo chí những vấn đề liên quan đến hoạt động của ngành. Bên cạnh đó, các cơ quan báo chí của Bộ đóng góp ý kiến, kiến nghị, đề xuất với các cơ quan chủ quản, các cơ quan chỉ đạo, QLNN nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động báo chí trong ngành. Bắt

1 Giai đoạn 2016-2021, trước khi có dịch bệnh Covid-19 bùng phát, trung bình mỗi năm có hơn 30 cuộc họp báo, gặp gỡ báo chí trả lời trực tiếp vấn đề dư luận quan tâm của đại diện Bộ VHTTDL.

đầu từ năm 2017, định kỳ 2 năm/lần, Văn phòng Bộ chủ trì tham mưu Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch tổ chức các Hội nghị tập huấn để nâng cao kỹ năng truyền thông về ngành cho đối tượng là cán bộ công chức, viên chức và người lao động các đơn vị thuộc bộ, cán bộ/chuyên viên phụ trách truyền thông tại các Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Sở Văn hóa và Thể thao, Sở Du lịch các tỉnh thành trong cả nước, các nhà báo/phóng viên/biên tập viên của các cơ quan báo chí thuộc Bộ. Đây cũng là một giải pháp thiết thực để nâng cao chất lượng chuyên môn của nhân lực làm công tác truyền thông của Bộ. Trong bối cảnh nguồn nhân lực làm báo của các cơ quan, đơn vị báo chí thuộc Bộ đang thiếu thì công tác đào tạo, đào tạo lại, đào tạo nâng cao càng có ý nghĩa quan trọng để phát huy tối đa nguồn nhân lực hiện có [Phụ lục 9, tr.224].

Các cơ quan, đơn vị QLNN thuộc Bộ qua khảo sát cũng cho thấy, các đơn vị thuộc Bộ VHTTDL đã chủ động phổ biến các quy định của pháp luật có liên quan hoặc lồng ghép phổ biến giáo dục pháp luật với các hoạt động chuyên môn đến các đối tượng quản lý, đối tượng chịu sự tác động của văn bản. Tiêu biểu là một số hoạt động: Tổ chức tập huấn (theo hình thức trực tuyến) về triển khai thực hiện các văn bản quy phạm pháp luật trong lĩnh vực thư viện với tham gia của hơn 600 đại biểu (Vụ Thư viện); tăng cường tuyên truyền việc thực hiện pháp luật gắn với những vấn đề mà dư luận xã hội quan tâm, hoặc định hướng dư luận xã hội, nêu gương người tốt, việc tốt trong thực hiện pháp luật (Báo Văn hóa); tổ chức 3 hội nghị tập huấn nâng cao nghiệp vụ thanh tra, kiểm tra chuyên ngành, công tác xử lí vi phạm hành chính cho lực lượng thanh tra ngành văn hóa, thể thao và du lịch; phổ biến, giáo dục pháp luật trong lĩnh vực văn hóa, thể thao và du lịch tại Cần Thơ, Nghệ An, Bắc Kạn cho khoảng 350 người (Thanh tra Bộ); giáo dục đạo đức lối sống trên các phương tiện thông tin đại chúng, xây dựng clip tuyên truyền về phòng, chống xâm hại trẻ em trong gia đình và phát hành tài liệu tuyên truyền về vai trò của gia đình trong phòng,

chống xâm hại trẻ em (Vụ Gia đình).

Theo chia sẻ của đại diện Lãnh đạo Vụ Pháp chế thì: “Trong năm 2021 Bộ đã ban hành 15 văn bản chỉ đạo, hướng dẫn, triển khai hoạt động phổ biến giáo dục pháp luật. Tăng cường phổ biến giáo dục pháp luật theo các nhóm đối tượng, trước hết với nhóm đối tượng chịu sự tác động trực tiếp của chính sách, pháp luật, ưu tiên công chức, viên chức, người lao động, văn nghệ sỹ, vận động viên, huấn luyện viên thuộc phạm vi quản lý”.

Thông tin từ đại diện của Văn phòng Bộ VHTTDL cho biết: “Trong giai đoạn 2016-2021, các cơ quan, đơn vị thuộc Bộ VHTTDL rất ít các hoạt động có tính chất đối thoại chính sách với báo chí. Về cơ bản, các cơ quan, đơn vị thường cung cấp thông tin về các sự kiện/hoạt động của cơ quan, đơn vị hoặc giải đáp những vấn đề dư luận, báo chí quan tâm, qua đầu mối là Văn phòng Bộ VHTTDL để đại diện là Người phát ngôn, Chánh Văn phòng Bộ cung cấp cho báo chí”. Cũng theo nội dung trả lời phỏng vấn của một số đại diện lãnh đạo cơ quan, đơn vị khối QLNN thì khi ban hành các văn bản mới, thường được gửi cho Cổng Thông tin điện tử và Báo Văn hóa để đăng tải, tuyên truyền. Trong năm 2021 có trên 810 tin, bài tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật đăng tải trên Cổng thông tin điện tử của Bộ và được xuất bản, đăng tải trên Báo điện tử Tổ Quốc và các Chuyên trang.

Những số liệu trên đã cho thấy thực tế công tác truyền thông, chủ yếu là TTCS thông qua hình thức phổ biến giáo dục pháp luật cũng được các chủ thể chính sách quan tâm, thực hiện thường xuyên.

Tuy nhiên, bên cạnh đó, theo Báo cáo số 207/BC-BVHTTDL ngày 03/11/2020 của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch [Phụ lục 6, tr.187]. tính trong giai đoạn 2016-2020, Bộ VHTTDL đã tham mưu ban hành và ban hành theo thẩm quyền tổng số 119 văn bản, gồm: 03 Luật, 25 Nghị định của Chính phủ, 06 Quyết định của Thủ tướng Chính phủ, 78 Thông tư của Bộ trưởng Bộ VHTTDL,

07 Thông tư Liên tịch. Tuy nhiên, qua trao đổi với đại diện Vụ Pháp chế của Bộ, được biết không có 1 kế hoạch TTCS nào cho hệ thống văn bản trên hoặc kế hoạch truyền thông riêng của từng văn bản.

Các cơ quan, đơn vị báo chí thuộc Bộ, NCS khảo sát, tìm hiểu sâu 3 cơ quan, đơn vị báo chí có vai trò chủ lực hiện nay của Bộ là Báo Văn hóa, Báo Điện tử Tổ quốc và Tạp chí Văn hóa nghệ thuật.

Các kênh thông tin của Bộ VHTTDL đã thực hiện nhiệm vụ tuyên truyền theo tôn chỉ, mục đích, các cơ quan báo chí của Bộ đã triển khai nhiều bài, loạt bài về các văn bản chính sách của Bộ ngay trong quá trình dự thảo, thông tin về các hoạt động, sự kiện về văn hóa trên địa bàn cả nước. Ngoài việc đăng tải các văn bản chỉ đạo điều hành, các báo thường xuyên thực hiện các bài phỏng vấn Lãnh đạo Bộ, Người đứng đầu cơ quan QLNN về các vấn đề dư luận quan tâm, để kịp thời có sự chia sẻ, trao đổi với bạn đọc và nhân dân về những vấn đề liên quan đến công tác quản lý nhà nước về văn hóa, tạo hiệu ứng và sức lan tỏa tích cực. Tiêu biểu năm 2015, bài phỏng vấn tác giả Đỗ Lai Thúy “Một cái nhìn lễ hội từ bên trong” của biên tập viên Đào Mai Trang (bút danh Phong Vân) (Tạp chí Văn hóa Nghệ thuật) đã góp phần điều chỉnh lại nhiều hành vi, sự việc phản cảm xảy ra tại hàng loạt lễ hội lớn nhỏ trong cả nước. Bài viết này đã đạt giải B, giải Báo chí quốc gia năm 2015, tạo sự chú ý và đồng tình trong dư luận xã hội về giữ gìn và phát huy những giá trị tốt đẹp của lễ hội.

Theo ý kiến trao đổi của một đại diện cơ quan báo chí thuộc Bộ :

Thực tế cho thấy, với một Bộ QLNN đa ngành, đa lĩnh vực, với số lượng kênh thông tin và nguồn nhân lực như hiện nay chưa thực sự đáp ứng được nhu cầu của thực tiễn công tác truyền thông. Nhân lực thực hiện công tác truyền thông còn mỏng, một số công chức tuổi nghề còn trẻ nên chưa nhiều kinh nghiệm, chưa đáp ứng được yêu cầu tham mưu chuyên sâu trong từng lĩnh vực đòi hỏi vừa có kiến

thức chuyên môn vừa có kỹ năng nghiệp vụ báo chí, truyền thông. Đội ngũ phóng viên, biên tập viên một số tuổi nghề còn trẻ nên thiếu kinh nghiệm, việc xây dựng các mối quan hệ, nguồn tin chưa hiệu quả. Do vậy cần được tham gia các lớp đào tạo nghiệp vụ, bồi dưỡng chính trị để nâng cao nhận thức, bản lĩnh chính trị trong công tác nhiều hơn.

Nhìn từ góc độ QLNN, truyền thông chính sách, văn bản chính là cấp độ cao trong công tác phổ biến giáo dục pháp luật. Như vậy, có thể thấy, công tác truyền thông, trong đó có TTCS của Bộ thực sự mới tập trung ở cơ quan đơn vị có chức năng phát ngôn, cung cấp thông tin cho báo chí hoặc có vai trò là kênh thông tin của Bộ VHTTDL. Còn các cơ quan, đơn vị thuộc Bộ thường tiếp cận theo góc độ là những hoạt động tuyên truyền, ít có tương tác, trao đổi, đối thoại chính sách. Từ mô hình Thiết lập Chương trình nghị sự, có thể thấy rõ các chủ thể truyền thông đang thực hiện cung cấp những nội dung thông có sẵn và theo chủ đích của mình, không phải cung cấp thông tin đến từ nhu cầu của công chúng, của dư luận xã hội.

Thực tế này cũng đặt ra vấn đề, các chủ thể truyền thông cần nâng cao hơn nữa tính chủ động và coi các hoạt động truyền thông gắn liền, xuyên suốt trong một chu trình chính sách. Do vậy, mỗi cá nhân, đơn vị, cơ quan là chủ thể của CSVH cần nhận thức sâu sắc về vai trò, sứ mệnh của truyền thông như một phương pháp hữu hiệu nâng cao hiệu quả QLNN về văn hóa, từ đó có những kế hoạch mang tính chiến lược, dài hơi hoặc những ứng xử với truyền thông về văn hóa kịp thời, hiệu quả.

2.2. Hoạt động truyền thông văn hóa từ góc nhìn quản lý nhà nước về văn hóa

2.2.1. Công tác phát ngôn và cung cấp thông tin cho báo chí

2.2.1.1. Việc tổ chức cung cấp thông tin định kỳ

Trong công tác truyền thông của Bộ VHTTDL, các đơn vị đã tham mưu,