Tự Đào Tạo Nâng Cao Trình Độ Của Người Lao Động

- Theo Tổ chức lao động quốc tế (ILO), thuật ngữ đào tạo nghề là “Những hoạt động nhằm cung cấp kiến thức, kỹ năng và thái độ cần có cho sự thực hiện có năng suất và hiệu quả trong phạm vi một nghề hoặc một nhóm nghề. Nó bao gồm đào tạo ban đầu, đào tạo lại, đào tạo nâng cao, cập nhật và đào tạo liên quan đến nghề nghiệp chuyên sâu”.[71,tr.174]

- Luật Dạy nghề đưa ra khái niệm như sau: “Dạy nghề là hoạt động dạy và học nhằm trang bị kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp cần thiết cho người học nghề để có thể tìm được việc làm hoặc tự tạo việc làm sau khi hoàn thành khóa học.” .[56,tr.9] Trong đó, dạy nghề được qui định có ba cấp trình độ đào tạo là: Sơ cấp nghề, Trung cấp nghề và Cao đẳng nghề. [54,tr9]

Nếu phân loại theo hình thức đào tạo, các hoạt động dạy nghề bao gồm: Hình thức dạy nghề chính qui và hình thức dạy nghề thường xuyên.

Trong luận văn thạc sỹ của mình, tác giả đã sử dụng khái niệm đào tạo nghề sau: “Đào tạo nghề là hoạt động trang bị năng lực (tri thức, kỹ năng và thái độ) hành nghề cho người lao động để có thể hành nghề hoặc tự tạo việc làm”.

Theo nghiên cứu của Sindicatos Y.Ormación (dịch từ bản tiếng Anh) thì đào tạo nghề là:

- Một hoạt động giáo dục định hướng nhằm cung cấp các kiến thức và kỹ năng cần thiết để thực hiện một việc cụ thể của một nghề. Đồng thời, nó hoạt động như một hình thức bổ sung cho các loại hình đào tạo giáo dục của con người, không chỉ với tư cách là công nhân, mà còn với tư cách là công dân.

- Một hoạt động gắn với các quá trình chuyển giao công nghệ, đổi mới và phát triển doanh nghiệp. Cách truyền tải các kiến thức và kỹ năng chuyển giao cho công nhân, thông qua đó, các doanh nghiệp trang bị những kiến thức cơ bản là cơ sở xây dựng các qui trình công nghệ, phục vụ quá trình đổi mới công nghệ và phát triển doanh nghiệp; đào tạo nghề là một chiến lược trở thành công cụ cần thiết cho quá trình đổi mới công nghệ của doanh nghiệp.

- Một hoạt động đào tạo xuất phát từ thực tế nhu cầu nâng cao chất lượng lao

động, với mục tiêu để tăng năng xuất lao động, tăng khả năng cạnh tranh.

Sindicatos Y. Ormación (1975) cũng cho rằng: Khái niệm về đào tạo nghề và ứng dụng thực tế của nó đã thay đổi trong suốt quá trình tiến triển của lịch sử. Tuy nhiên, nếu chúng ta so sánh nó với giáo dục thường xuyên, mặc dù đã có sự thay đổi hình thức, đào tạo nghề vẫn duy trì một mối liên kết chặt chẽ với lao động.

Khi thị trường lao động, công nghệ và cách tổ chức công việc (thay đổi mô hình tổ chức sản xuất), sản phẩm thay đổi thì đào tạo nghề phải thực hiện phương thức đào tạo cập nhật và bổ sung cả về lý thuyết và thực hành. Do đó, đào tạo nghề theo định hướng hiện nay không phải là để đào tạo cho các ứng viên của một vài công việc cụ thể; ngược lại, cố gắng nâng cao năng lực và khả năng rộng hơn, cho phép người lao động có thể hoạt động trong nhiều tình huống làm việc, ví dụ như có thể hoạt động trong một nghề; cụm nghề nghiệp và thị trường lao động nói chung.

Trong quá khứ, việc đào tạo nghề thường được thực hiện trong một khoảng thời gian giới hạn trước khi bước vào làm nghề. Ngày nay, việc đào tạo nghề trở thành một quá trình liên tục trong suốt cuộc đời của người lao động và được thực hiện theo nhiều hình thức khác nhau, có thể đào tạo chính quy và không chính qui.

Đào tạo CNKT là đào tạo nghề nghiệp mang tính kỹ thuật, khái niệm về đào tạo CNKT ở phạm vi hẹp hơn so với đào tạo nghề. Đào tạo CNKT được hiểu là đào tạo nghề nghiệp cho lao động kỹ thuật, đòi hỏi người CNKT sau khi được đào tạo phải có trình độ tay nghề, kỹ năng nghề đặc thù mang tính kỹ thuật, công nghệ như việc điều khiển máy móc thiết bị, vận hành máy thi công, kỹ thuật thao tác tinh sảo, chính xác…bên cạnh đó còn phải chấp hành qui trình công nghệ một cách nghiêm ngặt. Đào tạo CNKT thường được gắn với Công nghiệp, sự phát triển công nghiệp hóa- hiện đại hóa thì việc đào tạo đội ngũ CNKT đáp ứng yêu cầu của công nghiệp trở lên cấp thiết và tất yếu.

Ví dụ như đào tạo: CNKT Công nghiệp Điện lực, CNKT hàn, CNKT cắt may, CNKT Xây dựng; CNKT lắp máy công nghiệp… Thông thường, việc đào tạo mới CNKT được thực hiện tại các trường cao đẳng nghề, trung cấp nghề chuyên ngành; bên cạnh đó, còn quá trình đào tạo nâng cao trình độ và kỹ năng nghề được thực hiện thường xuyên liên tục tại doanh nghiệp. Đào tạo CNKT trong quá trình sản

xuất đã trở thành quan trọng hơn bao giờ hết; đóng góp quan trọng vào việc nâng cao năng suất và khả năng cạnh tranh của doanh nghiệp.

Như vậy, theo tác giả, đào tạo CNKT là quá trình đào tạo nghề nghiệp mang đặc tính kỹ thuật của nghề, đào tạo ra những công nhân kỹ thuật có trình độ, kiến thức chuyên môn nghề kỹ thuật, có kỹ năng tay nghề kỹ thuật và thái độ làm việc chuyên nghiệp. Ta có thể hiểu rằng: “Chất lượng đào tạo CNKT CN Điện lực là quá trình đào tạo ra người lao động kỹ thuật (công nhân điện) có chất lượng đáp ứng được các tiêu chí của chất lượng lao động kỹ thuật đặt ra của ngành điện”.

Ngoài hình thức đào tạo CNKT đã nêu trên, trong hoạt động sản xuất kinh doanh của mình, các cơ sở sản xuất luôn luôn mở các lớp học nâng cao trình độ và luôn yêu cầu người lao động phải tự đào tạo.

Đào tạo nâng cao trình độ là đào tạo ngắn hạn, nhằm nâng cao trình độ đáp ứng kịp thời một yêu cầu cấp bách của thực tiễn. Đào tạo nâng cao trình độ cố gắng đảm bảo những yêu cầu cơ bản - hiện đại và thiết thực, tinh giản và rút ngắn chương trình tới mức tối ưu để giảm thời gian đào tạo, vì dạng đào tạo này sẽ diễn ra liên tục trong quá trình sản xuất kinh doanh và trong suốt cả cuộc đời của người lao động và nó sẽ biến thành dạng tự đào tạo. Đào tạo nâng cao trình độ chỉ được cấp giấy chứng nhận hay chứng chỉ, không được cấp bằng tốt nghiệp, vì kết quả đào tạo nâng cao trình độ chưa đủ mức độ để làm thay đổi trình độ chuyên môn, nghiệp vụ của người học.

1.1.4. Chương trình đào tạo

Định nghĩa của White (1995) cho rằng: “Chương trình đào tạo là một kế hoạch đào tạo phản ánh mục tiêu đào tạo mà nhà trường theo đuổi, nó cho ta biết nội dung và phương pháp dạy và học cần thiết để đạt được mục tiêu đề ra”.(5)

Đối với các lớp học bồi dưỡng nâng cao trình độ, thì việc xây dựng một chương trình hợp lý cũng rất cần thiết. Đối tượng đào tạo của các trình này thường là những người lớn tuổi, đã được đào tạo qua một ngành nghề nào đó (chính quy hay kèm cặp), đã được cấp một loại bằng, một loại chứng chỉ nhất định. Mục tiêu

5 : white,1995

của các khoá đào tạo, bồi dưỡng nâng cao trình độ là cung cấp các kiến thức cơ bản

- hiện đại - thiết thực chọn lọc trên các lĩnh vực kinh tế, quản lý, khoa học, công nghệ, kỹ thuật chuyên ngành, tâm lý, pháp luật, tài chính, đào tạo bồi huấn tay nghề,...

Như vậy, có thể nói, một chương trình đào tạo phải bao gồm: mục tiêu đào tạo, nội dung đào tạo, phương pháp đào tạo và đánh giá kết quả đào tạo.

1.1.5. Các hình thức đào tạo

1.1.5.1. Đào tạo trong doanh nghiệp

Đào tạo trong doanh nghiệp chủ yếu là đào tạo nâng cao nghiệp vụ, bồi dưỡng thường xuyên, ngắn hạn nhằm nâng cao trình độ của người lao động để đáp ứng kịp thời một yêu cầu cấp bách của thực tiễn.

Một trong những phát hiện đáng lưu ý nhất trong đào tạo ở doanh nghiệp là đưa ra các chương trình đào tạo theo mục tiêu, lấy mục tiêu là cơ sở để xây dựng kế hoạch đào tạo. Ý nghĩa to lớn của cách đào tạo này là khả năng tự kiểm tra và tự định hướng của các tập thể và cá nhân người lao động trong quá trình làm việc và dựa vào việc so sánh kết quả đạt được với các mục tiêu đã đề ra. Cũng nhờ cách đào tạo này mà thống nhất được yêu cầu, lợi ích của tổ chức và cá nhân.

Việc xây dựng chương trình đào tạo có mục tiêu là đảm bảo đạt được kết quả cuối cùng, bằng cách làm cho các mục tiêu của mỗi bộ phận đều hướng vào mục tiêu chung và các mục tiêu bộ phận đều cân đối với khả năng thực hiện. Phương pháp tiếp cận này luôn gắn mục tiêu đào tạo với kế hoạch; nó được đảm bảo bước đầu bằng việc lập kế hoạch để thực hiện các mục tiêu và bước cuối bằng việc kiểm tra các kết quả.

Phương pháp đào tạo theo mục tiêu là sự vận dụng vào thực tiễn công tác đào tạo bằng cách tiếp cận hệ thống và cách tiếp cận phức hợp đứng trên cơ sở xác định các mục tiêu và sự phân chia các mục tiêu đó đối với mỗi hệ thống.

Trong thực tiễn đào tạo, đã có nhiều ứng dụng cách tiếp cận chương trình mục tiêu nhằm đạt được những kết quả nhất định đã đề ra trong hoạt động của hệ thống

đào tạo, từ tầng bậc cao nhất đến tầng bậc cơ sở là trường học, các trung tâm đào tạo và các đơn vị tự tổ chức đào tạo tại các doanh nghiệp.

Khả năng ứng dụng cách tiếp cận này rất rộng, từ những vấn đề có tính chiến lược, như xây dựng định hướng phát triển hệ thống đào tạo đến những vấn đề có phạm vi ảnh hưởng hẹp hơn của một doanh nghiệp, một cơ sở đào tạo.

Việc xây dựng mục tiêu của cấp cao nhất thường cho phép cấp dưới thảo luận, phân tích xem những mục tiêu dự kiến có xác đáng và khả thi không; bộ phận, cá nhân người lao động có thể tham gia thực hiện những mục tiêu nào, hoặc cho phép họ kiến nghị điều chỉnh các mục tiêu cho thích hợp và xác đáng hơn. Khi phê duyệt mục tiêu của cấp dưới, cấp trên phải xem xét sự phù hợp của mục tiêu của cấp dưới với mục tiêu chung và sự không mâu thuẫn giữa mục tiêu của các bộ phận khác nhau.

Đối với doanh nghiệp, việc xây dựng các chương trình đào tạo theo mục tiêu cần nghiên cứu áp dụng một cách linh hoạt.

1.1.5.2. Đào tạo ngoài doanh nghiệp

Bên cạnh hình thức đào tạo trong doanh nghiệp, doanh nghiệp còn gửi những người lao động đi đào tạo dài hạn tại các trường. Khi doanh nghiệp có nhu cầu về lao động thuộc lĩnh vực kinh doanh, hoặc để chuẩn bị cho nguồn lao động trong tương lai, doanh nghiệp tự tổ chức tuyển lao động, sau đó gửi đi đào tạo dài hạn tại các trường với đa dạng các ngành nghề và hệ đào tạo: Công nhân kỹ thuật; Đại học; Sau đại học. Số lượng phụ thuộc vào việc hoạch định chính sách kinh doanh và nhu cầu cụ thể của doanh nghiệp trong chiến lược phát triển của doanh nghiệp.

1.1.5.3. Tự đào tạo nâng cao trình độ của người lao động

Ngoài ra, một số doanh nghiệp còn có cơ chế chính sách thúc đẩy để người lao động tự học tập nâng cao trình độ, như tham gia học tại chức ngoài giờ làm việc; học nâng cao trình độ sau đại học...tuỳ theo từng điều kiện, môi trường mà doanh nghiệp có thể áp dụng các chính sách cho phù hợp.

Ví dụ, tại Tổng Công ty điện lực TP. Hà Nội đưa ra chính sách nâng ngạch lương đối với CBCNV, một trong những điều kiện để xét nâng ngạch là tốt nghiệp đại học; tiêu chuẩn cán bộ phải tốt nghiệp đại học trở lên... bên cạnh đó còn có chính sách xem xét hỗ trợ kinh phí sau khi tốt nghiệp đối với các đối tượng Tổng Công ty có nhu cầu về ngành học, chấp thuận cho đi học.

1.1.6. Quản lý đào tạo và quản lý chất lượng đào tạo

1.1.6.1. Quản lý đào tạo

Quản lý đào tạo là hoạt động điều hành, phối hợp huy động các lực lượng xã hội nhằm đẩy mạnh công tác đào tạo, nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động đào tạo, đáp ứng yêu cầu của phát triển kinh tế xã hội về nhân lực được đào tạo. Ngày nay, quản lý đào tạo không chỉ còn đơn thuần là điều hành hoạt động của các cơ sở đào tạo (hệ thống đào tạo quốc dân) mà còn quản lý định hướng xã hội hoá, hướng tới lợi ích phát triển của tổ chức và doanh nghiệp. [77]

Nội dung quản lý về đào tạo gồm:

- Xây dựng và chỉ đạo thực hiện chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chính sách phát triển đào tạo.

- Ban hành và tổ chức thực hiện các văn bản pháp luật, quy chế về đào tạo; ban hành quy định về tổ chức và hoạt động của các cơ sở đào tạo khác.

- Quy định mục tiêu đạt được đối với đối tượng đào tạo, chương trình, nội dung đào tạo; tiêu chuẩn giảng viên, tiêu chuẩn cơ sở vật chất và thiết bị trường học, cơ sở đào tạo; việc biên soạn, xuất bản, in và phát hành sách giáo khoa, giáo trình; đề cương, chương trình đào tạo... quy chế thi cử và cấp văn bằng, chứng chỉ...

Tổ chức bộ máy quản lý đào tạo gồm:

- Tổ chức và chỉ đạo việc đào tạo, bồi dưỡng, quản lý giảng viên và cán bộ đào tạo.

- Huy động, quản lý và sử dụng các nguồn lực để phát triển sự nghiệp đào tạo.

- Tổ chức, quản lý công tác nghiên cứu khoa học, công nghệ trong đào tạo.

- Tổ chức quản lý công tác hợp tác quốc tế về đào tạo.

- Quy định việc tặng các danh hiệu vinh dự cho những người có nhiều công lao đối với sự nghiệp đào tạo.

- Thanh tra, kiểm tra việc chấp hành pháp luật về đào tạo; giải quyết khiếu nại, tố cáo, và xử lý các hành vi vi phạm pháp luật về đào tạo.

- Nội quy quản lý đào tạo đã thể hiện tương đối rõ 4 yếu tố cơ bản của quá trình quản lý nói chung, là: Lập chương trình và kế hoạch; tổ chức và cơ chế hoạt động; chỉ đạo và giám sát cuối cùng là kiểm tra, đánh giá.

Bốn yếu tố cơ bản đó diễn ra trong không gian, theo thời gian (với sự tham gia của con người, ý thức và phương tiện) thành chu kỳ gọi là chu trình quản lý.

Chu trình quản lý đào tạo được phản ánh thông qua lược đồ sau:

Chuẩn bị kế hoạch

Lập kế Tổ chức Chỉ đạo

hoạch thực hiện lãnh đạo

K tra K quả đ tạo

Chuẩn bị kế hoạch

Chu trình 2

Chu trình 1