Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng thông tin trên báo cáo tài chính của các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN

---------------------------------

TRẦN THỊ PHƯƠNG MAI

NGHIÊN CỨU CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHẤT LƯỢNG THÔNG TIN TRÊN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CỦA CÁC CÔNG TY NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM

LUẬN ÁN TIẾN SĨ NGÀNH KẾ TOÁN

HÀ NỘI - NĂM 2020

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN

---------------------------------

TRẦN THỊ PHƯƠNG MAI

NGHIÊN CỨU CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN CHẤT LƯỢNG THÔNG TIN TRÊN BÁO CÁO TÀI CHÍNH CỦA CÁC CÔNG TY NIÊM YẾT TRÊN THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM

Chuyên ngành: KẾ TOÁN, KIỂM TOÁN VÀ PHÂN TÍCH Mã số: 9340301

LUẬN ÁN TIẾN SĨ

Người hướng dẫn khoa học:

PGS. TS. NGUYỄN NGỌC QUANG

HÀ NỘI - NĂM 2020

LỜI CAM ĐOAN

Tôi đã đọc và hiểu về các hành vi vi phạm sự trung thực trong học thuật. Tôi cam kết bằng danh dự cá nhân rằng nghiên cứu này do tôi tự thực hiện và không vi phạm yêu cầu về sự trung thực trong học thuật.

Hà Nội, ngày tháng năm 2020

Nghiên cứu sinh

Trần Thị Phương Mai

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN i

MỤC LỤC ii

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT v

DANH MỤC BẢNG vii

DANH MỤC SƠ ĐỒ VÀ BIỂU ĐỒ ix

CHƯƠNG 1. GIỚI THIỆU ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU 1

1.1. Tính cấp thiết của đề tài 1

1.2. Mục tiêu nghiên cứu 3

1.3. Câu hỏi nghiên cứu 4

1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4

1.5. Giới thiệu phương pháp nghiên cứu 5

1.6. Đóng góp của đề tài 6

1.7. Kết cấu của đề tài 7

CHƯƠNG 2. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHẤT LƯỢNG THÔNG TIN TRÊN BÁO CÁO TÀI CHÍNH 8

2.1. Tổng quan nghiên cứu 8

2.1.1. Các nghiên cứu về đo lường chất lượng thông tin trên báo cáo tài chính 8

2.1.2. Các nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng thông tin trên báo cáo tài chính 14

2.1.3. Khoảng trống nghiên cứu 29

2.2. Báo cáo tài chính và chất lượng thông tin trên báo cáo tài chính 30

2.2.1. Báo cáo tài chính 30

2.2.2. Chất lượng thông tin trên báo cáo tài chính 33

2.3. Các lý thuyết liên quan 38

2.3.1. Lý thuyết dự phòng (Contingency theory) 38

2.3.2. Lý thuyết đại diện (Agency Theory) 39

2.3.3. Lý thuyết các bên liên quan (Stakeholder theory) 42

2.4. Mô hình nghiên cứu dự kiến từ cơ sở lý thuyết 43

2.4.1. Mô hình nghiên cứu dự kiến từ cơ sở lý thuyết 43

2.4.2. Giả thuyết nghiên cứu từ cơ sở lý thuyết 44

TÓM TẮT CHƯƠNG 2 46

CHƯƠNG 3 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 47

3.1. Quy trình nghiên cứu 47

Quy trình nghiên cứu của luận án đươc khái quát theo sơ đồ sau 47

3.2. Phương pháp nghiên cứu định tính 48

3.3. Phương pháp nghiên cứu định lượng 54

3.3.1. Xây dựng thang đo các biến 54

3.3.2. Thiết kế bảng hỏi và khảo sát thử 66

3.3.3. Khảo sát chính thức 68

TÓM TẮT CHƯƠNG 3 74

CHƯƠNG 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 75

4.1. Tổng quan về công ty niêm yết trên Thị trường Chứng khoán Việt Nam ..75

4.1.1. Sự hình thành và phát triển của thị trường chứng khoán Việt Nam 75

4.1.2. Thực trạng chất lượng thông tin trên báo cáo tài chính của các công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam 78

4.2. Mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến chất lượng thông tin trên Báo cáo tài chính của công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam 81

4.2.1. Kết quả nghiên cứu định tính 81

4.2.2. Kết quả nghiên cứu định lượng 82

4.2.3. Đánh giá độ tin cậy của thang đo 89

4.2.4. Kiểm tra sự hội tụ của biến phục thuộc chất lượng thông tin trên báo cáo

tài chính 90

4.2.5. Kiểm tra sự hội tụ của các biến quan sát của biến độc lập bằng phân tích nhân tố khám phá EFA 94

4.2.6. Kiểm định hệ số tương quan 102

4.2.7. Phân tích mô hình hồi quy tuyến tính 103

4.2.8. Đánh giá chất lượng báo cáo tài chính và các nhân tố ảnh hưởng của nhóm lập báo cáo và nhóm sử dụng báo cáo 108

TÓM TẮT CHƯƠNG 4 111

CHƯƠNG 5. THẢO LUẬN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ KHUYẾN NGHỊ .112 5.1. Thảo luận kết quả nghiên cứu 112

5.1.1. Thảo luận thực trạng chất lượng thông tin Báo cáo tài chính của công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam 112

5.1.2. Thảo luận thực trạng nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng thông tin trên Báo cáo tài chính công ty niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam 117

5.2. Các khuyến nghị đề xuất nhằm nâng cao chất lượng thông tin trên báo cáo tài chính 123

5.2.1. Nâng cao năng lực và đạo đức nghề nghiệp nhân viên kế toán 123

5.2.2. Nâng cao tính hữu hiệu kiểm soát nội bộ 125

5.2.3. Tăng cường vận dụng chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế 127

5.2.4. Nâng cao chất lượng kiểm toán độc lập 128

5.2.5. Tăng cường vai trò điều tiết của Ủy ban chứng khoán Nhà nước 130

5.2.6. Hạn chế tác động tiêu cực của Hành vi quản trị lợi nhuận 130

KẾT LUẬN 134

DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 136 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 137

PHỤ LỤC 148

DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

STT

Chữ viết tắt	Tiếng Việt	Tiếng Anh
1	AAA	Hiệp hội kế toán Hoa kỳ	American Association of Accountants
2	AIA	Viện kế toán Hoa Kỳ	American Institute of Accountants
3	AICPA	Viện kế toán công chứng Hoa Kỳ	American Institute of Certified Public Accountants
4	ANOVA	Phân tích phương sai	Analysis of Var
5	BCTC	Báo cáo tài chính
6	CL	Chất lượng
7	CLTT	Chất lượng thông tin
8	CTCP	Công ty cổ phần
9	CTNY	Công ty niêm yết
10	FASB	Hội đồng chuẩn mực kế toán tài chính Hoa Kỳ	The Financial Accounting Standards Board
11	IASB	Hội đồng chuẩn mực kế toán quốc tế	The International Accounting Standard Board
12	IASC	Ủy ban chuẩn mực kế toán quốc tế	The International Accounting Standards Committee
13	IFAC	Liên đoàn kế toán quốc tế	International Federation of Accountants
14	IFRS	Chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế	International Financial Reporting Standards
15	HĐQT	Hội đồng quản trị
16	HOSE	Sở giao dịch chứng khoán Thành Phố Hồ Chí Minh

Chữ viết tắt	Tiếng Việt	Tiếng Anh
17	HNX	Sở giao dịch chứng khoán Thành Phố Hà Nội
18	KSNB	Kiểm soát nội bộ
19	KT	Kế toán
20	KTNB	Kiểm toán nội bộ
21	KTV	Kiểm toán viên
22	MLR	Hồi quy tuyến tính nhiều biến	Multiple linear regression
23	NY	Niêm yết
24	SĐ	Sơ đồ
25	TTCKVN	Thị trường chứng khoán Việt Nam
26	QTLN	Quản trị lợi nhuận
27	QTCT	Quản trị công ty
28	VAS	Chuẩn mực kế toán Việt Nam
29	UBCKNN	Ủy ban chứng khoán Nhà Nước