Nghệ thuật lời thơ trong dân ca Sán Chí Qua khảo sát tư liệu sưu tầm ở xã Kiên Lao, huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang

bẩy chữ) và dạng biến thể (câu một gồm năm hoặc sáu chữ). Thể thơ đã chi phối đến các yếu tố vần, nhịp, thanh điệu khi sáng tác. Vần xuất hiện chủ yếu ở hai dạng vần lưng, vần chân. Nhịp ngắt phổ biến là 4/3… Thanh điệu xét về thanh bằng - trắc và âm vực thì chủ yếu là thanh trắc, âm vực thấp. Về phương diện kết cấu, có kết cấu đối đáp (chủ yếu), và kết cấu một chiều, kết cấu trùng điệp là các kiểu kết cấu phổ biến và dễ thấy nhất trong dân ca Sán Chí.

5. Các thủ pháp nghệ thuật được sử dụng trong sịnh ca Sán Chí chủ yếu là ẩn dụ, nhân hoá, so sánh. Mỗi biện pháp đều có vai trò riêng trong việc chuyển tải tâm trạng của nhân vật trữ tình, cũng như thông điệp của người hát. Thời gian nghệ thuật trong sịnh ca Sán Chí bao gồm thời gian hiện thực, thời gian tâm lý, thời gian đồng hiện. Các dòng thời gian có mối quan hệ mật thiết với nhau theo các phạm trù thời gian: hiện tại - quá khứ; hiện tại - tương lai. Không gian nghệ thuật tồn tại ở hai dạng: không gian thiên nhiên (không gian núi, sông, bầu trời, trăng, các loài hoa…) và không gian sinh hoạt (ngôi nhà, căn phòng, miếu, thôn xóm…). Hai không gian này có mối liên hệ qua lại đều gắn với môi trường diễn xướng của đồng bào Sán Chí.

6. Dân ca Sán Chí đã trải qua một quá trình lịch sử lâu dài kể từ khi xuất hiện người Sán Chí trên đất nước ta. Cùng với các hoạt động làm ăn, sinh tồn, người Sán Chí đã biết thưởng thức, sáng tạo lời thơ câu hát để cuộc sống thêm phần ý nghĩa, cho tinh thần được thư thái, thảnh thơi cũng như để gửi gắm những quan niệm về thế giới nhân sinh, truyền dạy cho con cháu đời sau ý thức về dân tộc mình. Trong hoàn cảnh hiện nay, việc bảo tồn và phát huy vốn dân ca của người Sán Chí là một việc làm cần thiết hơn lúc nào. Gần đây đã có nhiều chủ trương, nghị quyết của Đảng, Nhà nước về việc tìm kiếm, bảo tồn những giá trị văn hoá phi vật thể của các dân tộc và thực tế ở nhiều tỉnh thành, các sở văn hoá, khu bảo tàng đã tiến hành sưu tầm, tập hợp các giá trị văn hoá cổ truyền và công bố tài liệu rộng khắp, trong đó có tài liệu về vốn dân ca của người Sán Chí. Song để các giá trị văn hoá ấy trường tồn, toả sáng, không bị

mai một theo thời gian thì phải cần đến sự quan tâm hơn nữa của các nhà quản lý, các nhà nghiên cứu văn hoá, văn học dân gian. Qua đây, tác giả luận văn hy vọng hướng nghiên cứu về nghệ thuật lời thơ trong dân ca Sán Chí có thể đem lại một vài điều mới mẻ, bổ ích, có thể đóng góp một phần nhỏ vào việc giữ gìn, phát huy, lưu truyền những tác phẩm dân ca lâu đời của đồng bào Sán Chí.

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Ngô Thị Ngọc Ánh, Lại Thị Mai Hương (2011), Phong tục cưới hỏi và nghệ thuật hát sình ca của người Sán Chỉ, Công trình dự thi, Đại học Khoa học - Đại học Thái Nguyên.

2. Lại Nguyên Ân (1999), Từ điển thuật ngữ văn học, Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội.

3. Lâm Quốc Ấn (2006), Một số ý kiến về người Cao Lan – Sán Chí ở Bắc Giang, Bảo tàng Bắc Giang xuất bản.

4. Nguyễn Xuân Cần (chủ biên), (1999), Đề tài Hát dân ca – Dân tộc Sán Chay – Nhóm Sán Chí xã Kiên Lao, huyện Lục Ngạn, tỉnh Bắc Giang, Sở Văn hóa Thông tin tỉnh Bắc Giang, Bảo tàng Bắc Giang xuất bản.