Khái Quát Kết Quả Hoạt Động Áp Dụng Pháp Luật Trong Công Tác Kiểm Sát Điều

Chương 2

Thực trạng áp dụng pháp luật trong kiểm sát điều tra các vụ án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân

tỉnh Bắc Ninh từ năm 2001 - 2005

Bắc Ninh, là một tỉnh mới được tái thành lập từ năm 1997. Điều kiện kinh tế, xã hội và đời sống của cán bộ, nhân dân còn gặp nhiều khó khăn. Nhưng dưới sự lãnh đạo của các cấp ủy Đảng, sự nỗ lực phấn đấu của cán bộ nhân dân; nền kinh tế đã được ổn định và phát triển, đời sống mọi mặt của nhân dân được nâng lên. Tuy nhiên, do điều kiện tái thành lập tỉnh, mức độ đô thị phát triển mạnh, nhiều tiêu cực đã xảy ra, tình hình vi phạm và tội phạm còn diễn biến phức tạp, nhất là trong lĩnh vực trật tự, an toàn xã hội. Ngành kiểm sát tỉnh Bắc Ninh mặc dù còn nhiều hạn chế, khó khăn nhiều mặt nhưng cán bộ, kiểm sát viên đã nỗ lực phấn đấu, nắm chắc vào chức năng, nhiệm vụ của ngành, hoàn thành tốt nhiệm vụ được Nhà nước giao. Tuy đã nỗ lực phấn đấu, đạt được những thành tích đáng kể, nhưng qua hoạt động áp dụng pháp luật, đơn vị vẫn còn vấp phải những vi phạm, những hạn chế trong KSĐT các vụ án hình sự.

Dưới đây, tác giả luận văn sẽ tiến hành nghiên cứu, phân tích, đánh giá thực trạng, nguyên nhân và hạn chế áp dụng pháp luật trong hoạt động KSĐT các vụ án hình sự của VKSND tỉnh Bắc Ninh từ năm 2001 - 2005. Để từ đó đề ra những giải pháp cơ bản nhằm khắc phục sai sót, hạn chế; góp phần đưa công tác KSĐT các vụ án hình sự đáp ứng được với yêu cầu, nhiệm vụ mới trong giai đoạn cải cách tư pháp hiện nay.

2.1. Khái quát kết quả hoạt động áp dụng pháp luật trong công tác kiểm sát điều tra các vụ án hình sự của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Bắc Ninh

2.1.1. Thực trạng áp dụng pháp luật trong kiểm sát việc khởi tố

Khởi tố vụ án hình sự là một quyết định mang tính pháp lý của các cơ quan tiến hành tố tụng. Khởi tố vụ án hình sự là cơ sở pháp lý đầu tiên để tiến hành các hoạt động điều tra tội phạm. Do tính chất quan trọng của việc khởi tố vụ án nên pháp luật TTHS quy định chặt chẽ các căn cứ để khởi tố vụ án hình sự. Pháp luật TTHS cũng quy định chặt chẽ chức năng giám sát và quy trình giám sát của VKSND đối với hoạt động khởi tố

vụ án hình sự nhằm đảm bảo cho việc khởi tố vụ án hình sự của cơ quan điều tra được tuân thủ theo đúng quy định của pháp luật.

Khởi tố bị can là việc cơ quan điều tra hoặc VKS xác định một người đã thực hiện hành vi phạm tội cụ thể bằng một quyết định để bắt đầu tiến hành TTHS về người đó với tư cách là bị can. Khởi tố bị can phải có đầy đủ tài liệu xác định một người đã thực hiện hành vi phạm tội cụ thể được quy định trong BLHS hiện hành.

* Những kết quả đạt được:

Trong những năm qua công tác KSĐT việc khởi tố vụ án, khởi tố bị can trong các vụ án hình sự của VKSND tỉnh Bắc Ninh đã đạt được những tiến bộ đáng kể. Về nguyên tắc cơ bản, đã đảm bảo đạt được: Các hành vi vi phạm và tội phạm đều được kịp thời phát hiện và xử lý; đã hạn chế thấp nhất làm oan người vô tội cũng như để lọt kẻ phạm tội. VKSND tỉnh Bắc Ninh đã chủ động phối kết hợp chặt chẽ với các cơ quan bảo vệ pháp luật, tăng cường công tác đấu tranh phòng chống tội phạm về hình sự; kiềm chế sự gia tăng của tội phạm; góp phần giữ vững an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội. VKS đã có nhiều đề xuất, kiến nghị với cấp ủy và chính quyền địa phương, tăng cường công tác lãnh đạo, chỉ đạo trên lĩnh vực quản lý Nhà nước, kinh tế xã hội, góp phần phục vụ nhiệm vụ chính trị của địa phương.

Theo báo cáo thống kê của VKSND tỉnh Bắc Ninh thì từ năm 2001 đến năm 2005 số lượng khởi tố vụ án, khởi tố bị can và hoạt động áp dụng pháp luật trong công tác KSĐT như sau:

Bảng 2.1: Số vụ án, bị can VKS phải thụ lý KSĐT

Năm

Số vụ	Số bị can	Số vụ kết thúc điều tra	Số bị can kết thúc điều tra	Số vụ quá hạn điều tra	Đạt tỷ lệ xử lý (vụ)**
2001	576	870	502	743	01	86,5
2002	617	920	532	804	01	86,2
2003	621	965	573	885	0	92,2

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 123 trang tài liệu này.

573	918	539	876	0	94
2005	671	938	588	849	0	87,6

2004

Ghi chú: ** Không kể số vụ án đình chỉ, tạm đình chỉ hoặc chuyển thẩm quyền.

Bảng 2.2: Số vụ án, bị can VKS phải xử lý

Năm

Số vụ thụ lý	Số bị can thụ lý	Số vụ đã truy tố	Số bị can đã truy tố	Số vụ quá hạn điều tra	Đạt tỷ lệ xử lý (vụ)**
2001	520	760	475	501	0	94,8
2002	542	826	527	779	0	97,2
2003	573	887	553	856	0	96,5
2004	526	884	512	842	0	97
2005	533	870	524	844	0	98,3

Ghi chú: ** Không kể số vụ án đình chỉ, tạm đình chỉ hoặc chuyển thẩm quyền.

Nguồn: [40], [41], [42], [43], [44].

Qua số liệu trên cho thấy, mặc dù số lượng án hình sự phải thụ lý KSĐT không lớn; nhưng so với tỷ lệ dân số của địa phương thì số lượng án trên là khá cao so với các địa phương trong cả nước. Theo số liệu trên thì thấy rằng, tình hình tội phạm diễn biến ngày càng phức tạp, năm sau cao hơn năm trước nhiều. Các vụ án về an ninh chính trị xảy ra không nhiều; các vụ án về kinh tế xảy ra nhiều nhưng hành vi gây thiệt hại không lớn. Số lượng ma túy trong các vụ án về ma túy không lớn; nhưng điều đáng chú ý là các vụ án xảy ra khá phổ biến trên khắp các địa bàn từ thành thị đến nông thôn. Các vụ án tàng trữ, mua bán trái phép chất ma túy đang là điểm nóng, gây nhức nhối tại địa bàn tỉnh Bắc Ninh.

Mặc dù tình hình tội phạm diễn biến phức tạp như vậy, nhưng các cơ quan bảo vệ pháp luật của địa phương nhất là ngành kiểm sát đã có nhiều cố gắng nhất định, nỗ lực phấn đấu, kiểm soát được tình hình vi phạm về tội phạm.

Về cơ bản, ở cả hai cấp tỉnh và cấp huyện - thành phố đã nắm và quản lý tốt tin báo tội phạm. Tất cả các đơn vị của hai cấp tỉnh và huyện đều mở sổ sách và cử kiểm sát viên theo dõi tin báo tội phạm. Mọi diễn biến vi phạm, tội phạm hàng ngày đều được các đơn vị quản lý chặt chẽ. Nhiều đơn vị đã thực hiện chức năng KSĐT các vụ án hình sự ngay từ giai đoạn đầu (tức là giai đoạn phân loại, xử lý tin báo tội phạm).

Các vụ án hình sự khi được khởi tố điều tra, nhất là từ khi khởi tố bị can đã được các kiểm sát viên kiểm sát chặt chẽ; các diễn biến và kết quả điều tra của điều tra viên đã được các kiểm sát viên theo dõi giám sát thường xuyên, kịp thời đề ra các yêu cầu điều tra sát thực tế và có hiệu quả. Góp phần làm cho công tác điều tra của cơ quan điều tra được áp dụng pháp luật đầy đủ và đúng luật. Hạn chế thấp nhất việc trả hồ sơ để điều tra bổ sung; tạm đình chỉ, đình chỉ không có lý do chính đáng.

Đến nay, chưa phát hiện sai phạm nghiêm trọng nào của điều tra viên trong quá trình điều tra các vụ án hình sự.

Đối với ngành kiểm sát, do đã thực hiện được việc KSĐT ngay từ giai đoạn đầu nên các quyết định áp dụng pháp luật của VKS thường là chuẩn mực, đúng quy định của pháp luật TTHS; khi hồ sơ kết thúc điều tra chuyển sang VKS, phần lớn công tác truy tố được tiến hành nhanh. Tỷ lệ xử lý án của VKS đạt rất cao, năm 2005 - 2006 kế hoạch của toàn ngành đề ra là đạt tỷ lệ xử lý 97%; đến nay 100% các đơn vị trong toàn ngành đã đạt và vượt tỷ lệ trên.

* Những hạn chế:

Bên cạnh những kết quả đã đạt được trong năm năm qua, công tác KSĐT các vụ án hình sự của VKSND tỉnh Bắc Ninh (ở cả hai cấp tỉnh - huyện, thành phố) vẫn còn một số hạn chế, vi phạm sau:

- Công tác nắm và quản lý tin báo tội phạm, về cơ bản đã được thực hiện tốt nhưng vẫn còn một số đơn vị, những vụ việc chưa thực sự làm tốt; việc nắm tin báo nhiều

khi chỉ là hình thức, việc theo dõi việc xử lý của cơ quan điều tra nhiều khi còn buông lỏng, không theo kịp diễn biến tình hình của vụ việc.

- Còn có những cán bộ, kiểm sát viên được phân công thụ lý KSĐT các vụ án hình sự, có khi chỉ tiến hành các thủ tục ban đầu như: phê giam, phê quyết định khởi tố bị can … sau đó gần như để mặc cho điều tra viên tiến hành điều tra, mọi diễn biến liên quan đến việc giải quyết vụ án của điều tra viên hoặc của cơ quan điều tra thì kiểm sát viên gần như không quan tâm hoặc không nắm được. Chỉ đến khi vụ án được kết thúc điều tra, chuyển hồ sơ sang VKS đề nghị truy tố thì kiểm sát viên mới nắm được. Đến khi đó mới trực tiếp tiến hành xem xét đánh giá các tài liệu chứng cứ, do vậy không còn đủ thời gian để xử lý những sai sót, những mâu thuẫn trong hồ sơ vụ án dẫn tới phải ra quyết định hoàn hồ sơ để điều tra bổ sung. Theo số liệu báo cáo thống kê của VKSND tỉnh Bắc Ninh thì số vụ án VKS phải hoàn cho cơ quan điều tra để điều tra bổ sung là năm 2001: 16 vụ; năm 2002: 33 vụ; năm 2003: 21 vụ; năm 2004: 19 vụ; năm 2005: 8 vụ.

- Cũng do việc không tuân thủ chặt chẽ của quy trình KSĐT các vụ án hình sự của cơ quan điều tra, cụ thể là của các điều tra viên; nên trong quá trình điều tra, KSĐT việc khởi tố vẫn còn các sai phạm không đáng có như: quá trình điều tra vụ án hình sự mới phát hiện cơ quan điều tra, điều tra không đúng thẩm quyền một vụ án; hủy quyết định khởi tố hai vụ án với hai bị can; phải yêu cầu khởi tố bổ sung mười bẩy bị can; còn để quá hạn điều tra hai vụ án … Các vi phạm trên là khá nghiêm trọng, tuy đã được khắc phục sửa chữa ngay nhưng nếu ngành kiểm sát, nhất là các kiểm sát viên tuân thủ quy trình áp dụng pháp luật tốt thì các sai phạm trên không thể xảy ra được trong quá trình KSĐT các vụ án hình sự.

2.1.2. Thực trạng việc áp dụng pháp luật trong các biện pháp ngăn chặn của Viện kiểm sát nhân dân tỉnh Bắc Ninh

Các biện pháp ngăn chặn là những biện pháp cưỡng chế trong TTHS, do những người có thẩm quyền trong các cơ quan tiến hành tố tụng và các cơ quan được giao quyền tiến hành một số hoạt động điều tra thực hiện theo quy định của pháp luật áp dụng đối với bị can, bị cáo.

Các biện pháp ngăn chặn trong TTHS gồm: tạm giữ, tạm giam, cấm đi khỏi nơi cư trú, bảo lĩnh, đặt tiền hoặc tài sản có giá trị để bảo đảm. Trong phạm vi của luận văn, tác giả căn cứ vào tình hình thực tế của địa phương, chỉ xin đề cập đến một số biện pháp ngăn chặn thường được áp dụng nhiều nhất đó là các biện pháp ngăn chặn: tạm giữ, tạm giam (các biện pháp ngăn chặn như cấm đi khỏi nơi cư trú, đặt tiền hoặc tài sản có giá trị để bảo đảm, bảo lĩnh thường rất ít áp dụng).

* Những kết quả đã đạt được:

Những đối tượng bị áp dụng biện pháp ngăn chặn, đã bị tước một số quyền nhân thân bị ảnh hưởng lớn đến danh dự và nhân phẩm. Do đó, khi áp dụng các biện pháp ngăn chặn đối với những đối tượng bị bắt, cơ quan ra quyết định cần xem xét, cân nhắc một cách cẩn trọng; chỉ được áp dụng các biện pháp ngăn chặn khi có đầy đủ căn cứ theo quy định và xét thấy yếu tố cần thiết. Mục đích của việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn là kịp thời ngăn chặn tội phạm, ngăn chặn đối tượng bị bắt cản trở công tác điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án.

Số liệu các biện pháp ngăn chặn đã được áp dụng trong năm năm qua của VKSND tỉnh Bắc Ninh.

Bảng 2.3: Số liệu kiểm sát tạm giữ

Năm

Số thụ lý				Số giải quyết
Tổng số	Bắt khẩn cấp	Bắt quả tang	Bắt truy nã, đầu thú	Đã khởi tố	Xử lý hành chính	Trả tự do vì không có tội
2001	505	97	337	71	488	17	2
2002	500	89	347	41	477	16
2003	525	69	408	50	522	*	1
2004	502	46	409	56	502	**	2

500

425

500

2005

Ghi chú: * chết 01, trốn 01; ** chết 02, trốn 02

Nguồn: [40], [41], [42], [43], [44].

Bảng 2.4: Số liệu tạm giam

Năm

Số giải quyết Tạm giam	Các vi phạm
Số giải quyết Tạm giam	Chết	Trốn	Quá hạn
2001	435	03		0
2002	455			0
2003	505		06	0
2004	474	03		0
2005	517	02	01	0

Nguồn: [40], [41], [42], [43], [44].

Qua số liệu trên cho thấy, số lượng các đối tượng bị bắt để tạm giữ, tạm giam là lớn. Tuy nhiên, do thực hiện tốt công tác phân loại nên việc bắt giữ hình sự sau đó phải xử lý hành chính tương đối ít. Trong năm năm qua, toàn ngành mới phải xử phạt hành chính 34 trường hợp. Điều chú ý là càng về những năm về sau các đối tượng bị xử về hành chính đã giảm đáng kể, nhiều đơn vị, trong nhiều năm liền đã không phải xử lý hành chính các đối tượng bị bắt giữ về hình sự. Đây là một cố gắng lớn của công tác kiểm sát việc áp dụng các biện pháp ngăn chặn. Qua công tác kiểm sát, đã xác định không có trường hợp nào khi áp dụng các biện pháp ngăn chặn mà không có lệnh, không phát hiện trường hợp nào bị tạm giữ, tạm giam quá hạn. Việc trích xuất bị can được thực hiện nghiêm túc; chế độ quản lý nhà tạm giữ, tạm giam được VKS hai cấp thực hiện giám sát thường xuyên theo ngày; mỗi năm VKS cả hai cấp đã tiến hành kiểm sát trực tiếp chế độ tạm giữ, tạm giam được hai lần; qua công tác kiểm sát đã kịp thời phát hiện một số sai

phạm, VKS đã ban hành kháng nghị, kiến nghị yêu cầu sửa chữa, khắc phục vi phạm kịp thời.

Nhìn chung công tác kiểm sát các biện pháp ngăn chặn đối với cơ quan điều tra đã được ngành kiểm sát Bắc Ninh tuân thủ nghiêm chỉnh, hạn chế thấp nhất những vi phạm có thể xảy ra; công tác này ngày càng đi vào hoạt động có nề nếp và tuân thủ theo các quy định của pháp luật.

Tuy nhiên, việc áp dụng pháp luật trong áp dụng các biện pháp ngăn chặn, tuy đã có nhiều cố gắng song vẫn còn bộc lộ một số vi phạm, yếu kém sau:

- Do công tác phân loại xử lý chưa tốt nên vẫn còn để những trường hợp bị bắt giữ về mặt hình sự sau đó phải xử lý về hành chính. Cá biệt có hai trường hợp bị bắt tạm giữ vào năm 2001 sau đó phải trả tự do vì hành vi không cấu thành tội phạm.

- Trong năm năm qua, các nhà tạm giữ, tạm giam của lực lượng Công an tỉnh Bắc Ninh đã để mười đối tượng trốn. Lý do các đối tượng trốn phần lớn do công tác quản lý, bảo vệ nhà tạm giữ, tạm giam không nghiêm; bên cạnh đó còn có một phần do các nhà tạm giữ, tạm giam bị xuống cấp nghiêm trọng, nhất là các nhà tạm giữ, tạm giam ở đơn vị cấp huyện.

- Còn để mười một bị can bị chết trong nhà tạm giữ, tạm giam; trong đó có hai bị can tự sát, số còn lại do bị ốm đau, suy kiệt hoặc bị HIV dẫn tới chết. Việc để bị can chết trong nhà tạm giữ, tạm giam là do công tác quản lý của cán bộ chuyên trách còn yếu kém, quan liêu, không kịp phát hiện những trường hợp ốm yếu để có những biện pháp xử lý kịp thời.

2.1.3. áp dụng pháp luật trong hoạt động đình chỉ, tạm đình chỉ các bị can trong kiểm sát điều tra các vụ án hình sự

Khởi tố vụ án hình sự là sự kiện pháp lý mở ra toàn bộ quá trình hoạt động điều tra vụ án. Nhưng trong quá trình điều tra, nếu thấy có một trong các trường hợp được quy định tại khoản 2 Điều 169 BLTTHS năm 2003 thì vụ án phải bị đình chỉ, khép lại toàn bộ hoạt động điều tra vụ án.