Nguyên Nhân Của Những Tồn Tại, Hạn Chế Trong Kiểm Sát Điều Tra Vụ Án Hiếp

giám định ADN ông Trần không phải là cha đẻ con của cháu Y. Tòa quyết định trả hồ sơ để điều tra bổ sung, tuy nhiên Cơ quan điều tra phải ra Quyết định đình chỉ điều tra vụ án vì đã hết thời hạn điều tra mà không chứng minh được bị can đã thực hiện hành vi phạm tội.

Sau khi kết thúc vụ án các cơ quan liên ngành họp để tìm ra nguyên nhân đồng thời rút kinh nghiệm thì xác định lỗi xuất phát từ thực tiễn trong quá trình kiểm sát đối với vụ án việc đánh giá thu thập tài liệu chứng cứ, chứng minh tội phạm của CQĐT còn rất nhiều lỏng lẻo, chủ yếu phụ thuộc vào lời khai của người thực hiện tội phạm, người bị hại… không thu giữ được chứng cứ nào chứng minh được hành vi phạm tội của ông Trần nhưng KSV không phát hiện kịp thời để yêu cầu CQĐT khắc phục ngay trong quá trình điều tra nên gây khó khăn cho việc chứng minh hành vi phạm tội của ông Trần.

- Hạn chế, vướng mắc trong việc kiểm sát hoạt động khám nghiệm hiện trường các vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi

BLTTHS quy định KSV phải có mặt để kiểm sát khám nghiệm hiện trường, khám nghiệm tử thi, thực nghiệm điều tra để đảm bảo tính khách quan và chấp hành đúng pháp luật, tuy nhiên một số vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi trên địa bàn tỉnh Đồng Nai khi khám nghiệm hiện trường vụ án thì KSV vắng mặt. Lý do KSV đưa ra là KSV áp dụng đúng theo quy chế 111/2020/QĐ-VKSTC việc KSV vắng mặt đã được Lãnh đạo VKSND tỉnh Đồng Nai nên đề nghị CQĐT chấp nhận việc vắng mặt này và ghi rò lý do trong biên bản khám nghiệm hiện trường, tức là khi kiểm sát viên vắng mặt có lý do thì vẫn tiến hành khám nghiệm hiện trường và kết quả khám nghiệm hiện trường vẫn được coi là chứng cứ. Trên thực tế, sau đó các trường hợp này đều được Điều tra viên báo cáo lãnh đạo và sau đó 100 % số vụ án khi khám nghiệm hiện trường KSV đều có mặt, mặc dù vậy cũng làm chậm trễ thời gian tiến hành khám nghiệm hiện trường.

- Hạn chế, vướng mắc trong việc thu thập, đánh giá các chứng cứ, xem xét dấu vết trên thân thể của người bị hại trong vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi

Người bị hại trong các vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi thường còn nhỏ, bị người thân quen xâm hại hay bị xâm hại nhiều lần… do đó tâm sinh lý nhận thức của trẻ chưa ổn định, lại bị dư chấn tâm lý về hành vi xâm hại tình dục nên lời khai thường tản mát, thiếu chính xác. Thậm chí thay đổi lời khai hoặc khai theo ý chí của người đại diện nên Cơ quan điều tra khó thu thập chính xác. Chính vì vậy việc xem xét các dấu vết trên thân thể của bị hại có vai trò lớn trong điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi. Mặc dù vậy, phần lớn KSV tham gia kiểm sát điều tra các vụ án này là nam giới nên không thể tham gia trực tiếp vào quá trình kiểm sát trực tiếp việc xem xét dấu vết trên thân thể của bị hại dẫn tới việc có thể bỏ sót việc ghi nhận các dấu vết sinh học hoặc bỏ qua việc thu thập chứng cứ của CQĐT. Trên thực tế, 100 % hoạt động kiểm sát việc xem xét dấu vết trên thân thể của bị hại trong các vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi trên địa bàn tỉnh Đồng Nai thời gian qua được KSV kiểm sát gián tiếp thông qua nghiên cứu hồ sơ vụ án.

- Hạn chế, vướng mắc trong thực tiễn hoạt động kiểm sát các quyết định tố tụng của cơ quan có thẩm quyền điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi

Theo quy định của BLTTHS VKS phải kiểm sát cả về mẫu văn bản tố tụng do Bộ Công an ban hành là không hợp lý bởi BLTTHS đã quy định về nội dung cần có trong các quyết định tố tụng hình sự tại khoản 2 Điều 132 và đối với mỗi quyết định tố tụng cụ thể cũng có quy định về nội dung cần có. Quy định này gây khó khăn cho KSV trong quá trình kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi trên địa bàn tỉnh Đồng Nai.

- Hạn chế, vướng mắc trong kiểm sát việc tuân theo pháp luật của những người tiến hành tố tụng, những người tham gia tố tụng trong vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi

Điều 415 BLTTHS năm 2015 có quy định: Người tiến hành tố tụng đối với vụ án có người dưới 18 tuổi phải là những người được đào tạo hoặc có nhiều kinh nghiệm điều tra, truy tố, xét xử vụ án liên quan đến người dưới 18 tuổi, có nhiều hiểu biết về tâm sinh lý học, khoa học giáo dục đối với người dưới 18 tuổi. Tuy nhiên trên thực tế, VKSND tỉnh Đồng Nai cử KSV tham gia kiểm sát điều tra đối với các vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi hoàn toàn dựa theo cảm tính của lãnh đạo đối với KSV – chọn những KSV có kinh nghiệm kiểm sát các vụ án xâm hại tình dục hoặc các vụ án liên quan đến người dưới 18 tuổi.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 87 trang tài liệu này.

Trong một số trường hợp VKS do không tham gia trực tiếp sau sát quá trình kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi nên không phát hiện kịp thời những hành vi vi phạm của những người tiến hành tố tụng trong vụ án, do đó tình trạng mớm cung, gợi ý lời khai với bị hại, bức cung đối với bị can, vẫn xảy ra ở giai đoạn điều tra vụ án. Khi các chứng cứ mà bị can trong vụ án đưa ra mâu thuẫn với những chứng cứ mà CQĐT đã thu thập được sẽ khiến cho CQĐT có thể quy kết bị can quanh co, chối tội, không thành khẩn khai báo gây khó khăn, kéo dài vụ án. Điều đó cho thấy quyền và lợi ích của người tham gia tố tụng chưa được đảm bảo.

Ngoài ra, theo quy định của pháp luật tố tụng hình sự thì đối với vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi có khung hính phạt cao nhất là tử hình nên phải có Luật sư phải tham gia bào chữa cho người bị buộc tội. Nếu người bị buộc tội không mời người bào chữa thì VKS phải yêu cầu CQĐT chỉ định người bào chữa cho họ và các hoạt động điều tra đối với họ buộc phải có mặt người bào chữa. Bên cạnh đó, bị hại trong vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi cũng buộc phải có người đại diện theo pháp luật tham gia cùng bị hại trong toàn bộ quá trình điều tra vụ án. Nhưng trên thực tế, không phải lúc nào quy định này cũng được CQĐT bảo đảm thực hiện, có nhiều vụ án khi lấy lời khai hoặc hỏi cung không có những người này tham gia thể hiện ở biên bản không có đủ

chữ ký nhưng cũng chưa được KSV phát hiện kịp thời và yêu cầu khắc phục. Điều này ảnh hưởng đến quyền lợi của họ.

2.3. Nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế trong kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi trên địa bàn tỉnh Đồng Nai

- Nguyên nhân khách quan

Trong những năm gần đây, tình hình phạm pháp hình sự trên địa bàn tỉnh Đồng Nai diễn ra ngày phức tạp và có chiều hướng gia tăng (trung bình mỗi năm khởi tố khoảng 2500 vụ án hình sự - bảng 2.1) do Đồng Nai là địa bàn sự phát triển kinh tế trọng điểm của khu vực phía Nam – lực lượng lao động tự do từ các nơi đổ về số lượng rất lớn, trình độ học vấn, dân trí chưa cao... Bên cạnh đó sự phát triển của công nghệ thông tin điện thoại thông minh, máy tính kết nối mạng xã hội dễ dàng khiến cho tất cả mọi người dân trong xã hội nói chung đều dễ dàng truy cập internet, dễ dàng tiếp cận với mạng xã hội cũng như các trang web khiêu dâm, phim ảnh mang tính chất đồi trụy... Ngoài ra, đời sống công nhân lao động thiếu các nơi giải trí lành mạnh dễ dẫn con người sử dụng các chất kích thích như ma túy, rượu, bia... là một trong các tác nhân gây ra hậu quả của các loại do tội phạm xâm hại tình dục nói chung và tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi trên địa bàn tỉnh Đồng Nai nói riêng với những thủ đoạn, tính chất phạm tội ngày càng tinh vi và nguy hiểm như đe dọa bị hại, tự thỏa thuận với bị hại hoặc người nhà bị hại, thậm chí thủ tiêu bị hại, người phạm tội và người bị hại là người thân trong gia đình, bạn bè, hàng xóm với gia đình của người bị hại nên hành vi che dấu, tâm lý xấu hổ, sợ bị đả kích... làm cho công tác điều tra và kiểm sát điều tra gặp nhiều khó khăn...

Hiện nay, theo quy định của Luật tổ chức VKSND chưa có phòng kiểm sát điều tra đối với các vụ án dành cho người chưa thành niên như Luật Tổ chức TAND có quy định về Tòa hôn nhân gia đình và người chưa thành niên, vì vậy việc kiểm sát các vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi do Phòng 2

– VKSND tỉnh thực hiện. Theo biên chế của Phòng 2 - Phòng thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra, kiểm sát xét xử sơ thẩm án hình sự về trật tự - xã hội VKSND tỉnh Đồng Nai chỉ có 9 KSV trung cấp trong khi số vụ án hiếp dâm trẻ e hàng năm tính trung bình là 23,4 vụ/năm do đó trung bình mỗi năm 1 KSV phải tiến hành KSĐT khoảng 2,6 vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi/người/năm.

Trong khi đó, theo quy định tại Điều 415 BLTTHS năm 2015 thì KSV tham gia kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi phải là người đã được đào tạo hoặc có nhiều kinh nghiệm điều tra, truy tố, xét xử liên quan đến người dưới 18 tuổi, có nhiều hiểu biết về tâm sinh lý học, khoa học giáo dục đối với người dưới 18 tuổi. Thực tế tại Phòng 2, VKSND tỉnh Đồng Nai cho thấy: không phải tất cả 9 KSV trung cấp này đều là những người có kinh nghiệm kiểm sát điều tra các vụ án đối với người chưa thành niên nói chung và vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi nói riêng. Qua nghiên cứu hồ sơ vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi chủ yếu có khoảng 4-5 KSV là những người thường xuyên được phân công kiểm sát điều tra các vụ án này. So với số vụ án thì không nhiều nhưng đây là loại án mà KSV làm công tác kiểm sát điều tra còn phải chịu nhiều áp lực về thời gian và dư luận xã hội nên khối lượng công việc mà mỗi KSV phải thực hiện là rất lớn.

Việc bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ, kiến thức về kiểm sát điều tra các vụ án xâm hại tình dục nói chung cũng như kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi dành cho KSV nói chung và KSV tỉnh Đồng Nai nói riêng còn hạn chế do cả hai trường đào tạo là Trường Đại học Kiểm sát Hà Nội và Trường đào tạo bồi dưỡng kiểm sát tại Thành phố Hồ Chí Minh không có chuyên đề bồi dưỡng riêng hay quy trình riêng đối với các kiểm sát điều tra đối với loại tội phạm này, do đó để hoạt động kiểm sát điều tra đối với loại án đặc thù này, đối tượng bị hại cũng đặc thù các KSV ngoài tuân thủ nghiêm chỉnh các quy định của BLTTHS thì tự tổng kết rút kinh nghiệm qua thực tiễn của bản thân.

Cơ sở vật chất, phương tiện khoa học, kỹ thuật phục vụ công tác nghiệp vụ nói chung cũng như phục vụ hoạt động kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi nói riêng còn nhiều hạn chế, trụ sở làm việc chưa đảm bảo, kinh phí còn hạn chế. Những điều này cũng đã làm ảnh hưởng rất lớn tới hoạt động chuyên môn, nghiệp vụ của Kiểm sát viên khi thực hành công tác kiểm sát điều tra án hình sự nói chung và KSĐT vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuồi nói riêng.

Còn có sự mâu thuẫn giữa các quy định của pháp luật liên quan đến hoạt động KSĐT của KSV như: Hiện nay theo quy chế 111/QĐ-VKSTC ngày 16/04/2020 đối với các hoạt động kiểm sát điều tra trên được quy định: “Nếu Kiểm sát viên không trực tiếp kiểm sát thì phải được sự đồng ý của lãnh đạo đơn vị, lãnh đạo Viện”, tức là nếu lãnh đạo VKS cho phép thì KSV được phân công kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi vẫn có thể được vắng mặt thì sẽ mâu thuẫn với quy định BLTTHS và không đảm bảo cho việc thu thập chứng cứ, đó là các hoạt động kiểm sát điều tra bắt buộc sự có mặt của KSV như: khám nghiệm hiện trường, đối chất, khám xét, nhận dạng, nhận biết giọng nói, thực nghiệm điều tra. Sự mâu thuẫn trong quy định của BLTTHS và quy chế làm việc của ngành tạo ra cách hiểu không thống nhất trong quá trình KSV tham gia kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi tại địa phương.

- Nguyên nhân chủ quan

Trong công tác quản lý, chỉ đạo điều hành giải quyết các vụ án hình sự nói chung và các vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi nói còn một số bất cập. Việc phân công KSV kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi còn có những vụ chưa được hợp lý như phân công cho Kiểm sát viên là nam giới, hoặc KSV là người có ít kinh nghiệm hoặc ít có hiểu biết về tâm lý học, khoa học giáo dục dành cho người dưới 18 tuổi bởi vì bị hại trong những vụ

án này trên địa bàn Đồng Nai trong 5 năm qua 100% là nữ giới có độ tuổi dưới 13 tuổi chiếm trên 60% tổng số bị hại.

Trong quá trình kiểm sát điều tra của KSV, lãnh đạo không cho ý kiến cụ thể vào các báo cáo án, báo cáo đề xuất, thường thì các Lãnh đạo hay có những quan điểm chung chung, chưa rò ràng, thiếu tính thuyết phục dẫn đến KSV trực tiếp thụ lý, giải quyết gặp nhiều khó khăn trong công tác kiểm sát điều tra. Lãnh đạo nhiều khi chưa coi trọng đúng mức việc kiểm tra, đánh giá chất lượng công tác kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi, chưa có những tổng kết, kết luận cụ thể về từng vụ án có sai phạm để đưa ra thông báo rút kinh nghiệm chung cho các KSV khác học hỏi, đúc rút kinh nghiệm tránh lặp lại những sai lầm trong giải quyết vụ án.

Ngoài ra, quá trình tiến hành tố tụng đối với các vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi là quá trình khó, áp dụng nhiều các biện pháp điều tra khác nhau nên vai trò của VKS trong kiểm sát điều tra đối với loại án này cũng không dễ dàng đối với KSV, dễ xảy ra oan sai... tuy nhiên khi KSV thực hiện tốt nhiệm vụ, chức trách của mình tức là thực hiện đầy đủ, chính xác, hiệu quả quá trình kiểm sát điều tra đối với các vụ án này thì lại chưa có chế độ khen thưởng xứng đáng dẫn tới chưa tạo động lực cho KSV.

Đối với các vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi thì quá trình điều tra ban đầu của vụ án có vai trò rất quan trọng để thu thập các chứng cứ có giá trị tạo điều kiện cho quá trình kiểm sát điều tra vụ án về sau như: Yêu cầu Cơ quan điều tra đưa ngay nạn nhân đi khám sản phụ khoa, kiểm tra xem xét toàn bộ các dấu vết nghi có liên quan trên thân thể nạn nhân, khám ban đầu về các tổn thương bên ngoài bộ phận sinh dục của nạn nhân. Đồng thời, ra Quyết định trưng cầu giám định pháp y về tình dục đối với nạn nhân; Trưng cầu giám định dấu vết sinh học trong trường hợp thu giữ được các dấu vết tinh dịch; dấu vết lông, tóc... Tuy nhiên trong một số vụ án, hoạt động phối hợp giữa CQĐT Công an tỉnh Đồng Nai và VKSND tỉnh Đồng Nai ở giai

đoạn đầu chưa thật nhuần nhuyễn, tạo nên khó khăn trong quá trình điều tra, kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm.

Điển hình như vụ án: T sinh năm 1992 tại Cao Bằng là anh em họ với cháu TH sinh ngày 10/10/2005 tại Đồng Nai. Khoảng 11h ngày 10/06/2018 T thấy cháu TH đi học về nhà 1 mình ở xã L, huyện TP, tỉnh ĐN nên đã rủ cháu TH vào nhà cởi quần TH và thực hiện hành vi giao cấu, xuất tinh vào âm đạo TH. Sau đó khoảng 1 tuần, T tiếp tục thực hiện hành vi giao cấu với TH lần thứ 2 và có xuất tinh vào âm đạo của TH.

Đến ngày 17/11/2018 khi tham gia tập văn nghệ, cô PTT cán bộ xã thấy bụng cháu to nên đưa đến Phòng khám đa khoa CV tại thị trấn PC, huyện Cát Tiên, tỉnh Lâm Đồng siêu âm. Qua siêu âm cho thấy: Cháu TH có 1 thai sống trong tử cung khoảng 20 tuần tuổi, thai phát triển bình thường. Sau đó, cô PTT có đưa cháu về gia đình và báo cáo chính quyền địa phương.

Ngày 20/11/2018 mẹ cháu TH là chị NTĐ đưa cháu đến một phòng khám đa khoa tư nhân tại thị xã Đồng Xoài, tỉnh Bình Phước phá thai nên không có cơ sở lấy mẫu giám định ADN xác định ai là người đã có quan hệ tình dục với cháu TH, trong khi đó việc quan hệ tình dục diễn ra chỉ có 2 người không có người chứng kiến.

Qua vụ án trên cho thấy, khi phát hiện có hành vi phạm tội xảy ra CQĐT và VKS chưa làm tốt công tác điều tra ban đầu, chưa lấy mẫu giám định ngay đối với bào thai dẫn tới mẹ cháu đưa cháu đi phá thai gây khó khăn cho quá trình điều tra vụ án.

Trình độ chuyên môn nghiệp vụ của một số KSV còn hạn chế, chưa nắm vững BLHS, BLTTHS và các văn bản hướng dẫn thi hành, chưa nhiệt tâm với loại án này vì đây là loại án phức tạp, hầu hất là một chứng một cung nên rất dễ dẫn đến oan sai, không chứng minh được phạm tội, dẫn đến những sai sót trong công tác kiểm sát điều tra vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi.VKSND tỉnh Đồng Nai chưa tổ chức được các lớp tập huấn chuyên sâu về công tác kiểm sát điều tra các VAHS nói chung và các vụ án hiếp dâm người dưới 16 tuổi nói riêng.