Vai Trò Của Công Tác Thu Bảo Hiểm Xã Hội

định chi tiết một số điều của Luật Bảo hiểm xã hội, Thông tư số 59/2015/TT- BLĐTBXH quy định chi tiết và hướng dẫn một số điều của luật Bảo hiểm xã hội, các văn ban của ngành BHXH hiện nay đang thực hiện các loại hình thu như sau[18]:

- Thu BHXH bắt buộc: gồm thu BHXH gắn liền với BHYT bắt buộc.

- Thu BH thất nghiệp.

Trong phạm vi Luận văn này chỉ đi sâu phân tích về thu BHXH bắt buộc.

1.2.1.4. Vai trò của công tác thu bảo hiểm xã hội

Quỹ BHXH hiện đang được thực hiện nhằm đạt mục tiêu là một công quỹ độc lập với ngân sách nhà nước, nhằm đảm bảo về tài chính để chi trả các chế độ BHXH cho NLĐ. Vì thế công tác thu BHXH ngày càng trở thành khâu quan trọng và quyết định đến sự tồn tại và phát triển của việc thực hiện chính sách BHXH.

Công tác thu BHXH là hoạt động thường xuyên và đa dạng của ngành BHXH nhằm đảm bảo nguồn quỹ tài chính BHXH đạt được tập trung thống nhất: Thu đóng góp BHXH là hoạt động của các cơ quan BHXH từ Trung ương đến địa phương cùng với sự phối hợp của các ban ngành chức năng trên cơ sở quy định của pháp luật về thực hiện chính sách BHXH nhằm tạo ra nguồn tài chính tập trung từ việc đóng góp của các bên tham gia BHXH. Đồng thời tránh được tình trạng nợ đọng BHXH từ các cơ quan đơn vị, từ người tham gia BHXH. Qua đó, đảm bảo sự công bằng trong việc thực hiện và triển khai chính sách BHXH nói chung và giữa những người tham gia BHXH nói riêng.

Để chính sách BHXH được diễn ra thuận lợi thì công tác thu BHXH có vai trò như một điều kiện cần và đủ trong quá trình tạo lập cùng thực hiện chính sách BHXH: Bởi đây là đầu vào, là nguồn hình thành cơ bản nhất trong quá trình tạo lập quỹ BHXH. Đồng thời đây cũng là một khâu bắt buộc đối với người tham gia BHXH thực hiện nghĩa vụ của mình. Do vậy công tác thu BHXH là một công việc đòi hỏi độ chính xác cao, thực hiện thường xuyên,

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 97 trang tài liệu này.

liên tục, kéo dài trong nhiều năm và có sự biến động về mức đóng và số lượng người tham gia.

Công tác thu BHXH vừa đảm bảo cho quỹ BHXH được tập trung về một mối, vừa đóng vai trò như một công cụ thanh kiểm tra số lượng người tham gia BHXH biến đổi ở từng khối lao động, cơ quan, đơn vị ở từng địa phương hoặc trên phạm vi toàn quốc. Bởi công tác thu BHXH cũng đòi hỏi phải được tổ chức tập trung thống nhất có sự ràng buộc chặt chẽ từ trên xuống dưới, đảm bảo an toàn tuyệt đối về tài chính, đảm bảo độ chính xác trong ghi chép kết quả đóng BHXH của từng cơ quan đơn vị cũng như của từng người lao động. Hơn nữa, hoạt động thu BHXH là hoạt động liên quan đến quyền lợi và nghĩa vụ của cả một đời người và có tính kế thừa, số thu BHXH một phần dựa trên số lượng người tham BHXH để tạo lập lên quỹ BHXH, cho nên nghiệp vụ của công tác thu BHXH có một vai trò hết sức quan trọng và rất cần thiết trong thực hiện chính sách BHXH. Bởi đây là khâu đầu tiên giúp cho chính sách BHXH thực hiện được các chức năng cũng như bản chất của mình.

Hoạt động của công tác thu BHXH ở hiện tại ảnh hưởng trực tiếp đến công tác chi và quá trình thực hiện chính sách BHXH trong tương lai. Do BHXH cũng như các loại hình bảo hiểm khác đều dựa trên cơ sở nguyên tắc có đóng có hưởng BHXH đã đặt ra yêu cầu quy định đối với công tác thu nộp BHXH. Nếu không thu được BHXH thì quỹ BHXH không có nguồn để chi trả cho các chế độ BHXH cho NLĐ. Vậy hoạt động thu BHXH ảnh hưởng trực tiếp đến công tác chi và quá trình thực hiện chính sách BHXH. Do đó, thực hiện công tác thu BHXH đóng một vai trò quyết định, then chốt trong quá trình đảm bảo ổn định cho cuộc sống của NLĐ cũng như các đơn vị doanh nghiệp được hoạt động bình thường.

1.2.1.5. Quy trình thu bảo hiểm xã hội

Quy trình quản lý thu BHXH, BHYT bắt buộc được thực hiện theo quyết định số 595/QĐ-BHXH ngày 14/4/2017 của Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam[4].

Quy định thời gian đóng BHXH: hàng tháng, chậm nhất vào ngày cuối tháng, cơ quan, đơn vị sử dụng lao động nộp đủ số tiền vào tài khoản chuyên thu của cơ quan BHXH nơi đăng ký tham gia BHXH. Nếu chậm nộp 30 ngày trở lên so với kỳ hạn phải nộp thì đơn vị SDLĐ phải nộp 1 khoản lãi chậm nộp theo lãi suất của hoạt động đầu tư từ quỹ BHXH trong năm do BHXH Việt Nam công bố. Khoản tiền lãi này được ưu tiên khấu trừ ngay khi đơn vị nộp tiền BHXH cho cơ quan BHXH [4].

BHXH tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương (sau đây gọi chung là BHXH tỉnh), BHXH quận, huyện, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (sau đây gọi là BHXH huyện) có trách nhiệm: hướng dẫn, tổ chức thu BHXH đúng kỳ, đủ số lượng, theo đúng quy định; cấp, đối chiếu và xác nhận trên sổ BHXH cho người lao động tham gia BHXH; quản lý chặt chẽ thời gian đóng, tình hình biến động tăng giảm số lao động, quỹ tiền lương của các đơn vị sử dụng lao động, mức đóng của người lao động tham gia BHXH. Để quản lý tốt đối tượng tham gia BHXH, cơ quan BHXH thực hiện việc cấp sổ BHXH và cập nhật các thông tin về đối tượng tham gia BHXH vào cơ sở dữ liệu theo chương trình phần mềm. Hiện nay cơ quan BHXH đã ứng dụng công nghệ tin học hiện đại để quản lý đối tượng tham gia và thụ hưởng BHXH.

Thực hiện nhiệm vụ của ngành BHXH, BHXH Việt Nam chỉ đạo BHXH các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương, các quận, huyện, thị xã mở tài khoản chuyên thu BHXH tại hệ thống Kho bạc Nhà nước và Ngân hàng Nông nghiệp & PTNT. Định kỳ, cơ quan BHXH phải chuyển toàn bộ số tiền BHXH đã thu được về BHXH cấp trên, không được sử dụng tiền thu BHXH vào bất kỳ nội dung chi tiêu nào khác, không được áp dụng phương thức gán thu bù chi BHXH cho các đơn vị sử dụng lao động.

Tất cả các trường hợp thoái thu, truy thu BHXH liên quan đến tăng, giảm thời gian công tác cho người lao động, BHXH tỉnh chỉ được thực hiện sau khi có sự chấp thuận bằng văn bản của BHXH Việt Nam.

BHXH các tỉnh, huyện có trách nhiệm thực hiện chế độ kế toán, thống

kê, báo cáo, thông tin đầy đủ về thu BHXH theo đúng quy định của Nhà nước và của BHXH Việt Nam.

1.2.1.6. Quản lý thu bảo hiểm xã hội

Tham gia BHXH là nhiệm vụ, nghĩa vụ của các đơn vị sử dụng lao động nhằm thực hiện quyền lợi cho NLĐ nhằm thực hiện quyền lợi cho NLĐ. Việc đóng góp vào quỹ BHXH của các bên tham gia BHXH là tất yếu vì nguyên tắc có đóng có hưởng. Vậy thu từ đóng góp của những người tham gia BHXH là nguồn nguồn thu chủ yếu quan trọng nhất cho quỹ BHXH ở hầu hết các quốc gia.

Trên cơ sở nhiệm vụ của công tác thu là phải thu đúng, thu đủ, thu đúng đối tượng và rõ ràng minh bạch nhằm đảm bảo tính công bằng và quyền lợi giữa những người tham gia BHXH. Bên cạnh đó cần phải tổ chức theo dõi, ghi chép kết quả đóng BHXH của từng người, đơn vị để làm cơ sở cho việc tính mức hưởng BHXH theo quy định.

Hơn nữa, công tác thu BHXH có những đặc điểm sau[4]:

+ Số đối tượng phải thu là rất lớn và gia tăng theo thời gian nên công tác quản lý thu BHXH là rất khó khăn và phức tạp.

+ Công tác thu mang tính chất định kỳ, lặp đi lặp lại do đó khối lượng công việc là rất lớn đòi hỏi nguồn nhân lực và cơ sở vật chất phục vụ cho công tác thu cũng phải tương ứng.

+ Đối tượng thu là tiền nên dễ xảy ra sai pham, vi phạm đạo đức và lạm dụng quỹ vốn tiền thu BHXH.

Do vậy, công tác quản lý thu BHXH cũng là nhiệm vụ quan trọng và khó khăn của ngành BHXH. Để công tác thu BHXH đạt hiệu quả cao thì đòi hỏi phải có quy trình quản lý thu chặt chẽ hợp lý, khoa học nhất là trong thời đại công nghệ thông tin bùng nổ hiện nay. Vì vậy, công tác quản lý thu BHXH phải được tổ chức chặt chẽ, thống nhất trong cả hệ thống từ lập kế hoạch thu, phân cấp thu, ghi kết quả đặc biệt là quản lý tiền thu quỹ BHXH…

Trong quá trình tiến hành công tác thu với phương châm là thu đúng đối tượng, đúng phạm vi thu và quan trọng hơn nữa là thu được đủ số tiền đóng BHXH từ các đối tượng tham gia BHXH thì việc tăng cường công tác quản lý thu BHXH là vấn đề được các cơ quan quản lý và mọi người rất quan tâm. Để hình thành nên một kế hoạch thu, một chính sách thu BHXH thích ứng với cơ chế quản lý kinh tế đang trong quá trình đổi mới, đòi hỏi phải nghiên cứu, giải quyết hàng loạt vấn đề cả về lý luận và thực tiễn.

1.2.3. Nội dung chi của cơ quan Bảo hiểm xã hội

1.2.3.1. Nội dung chi bảo hiểm xã hội

Quỹ BHXH là một quỹ tiền tệ tập trung an toàn về tài chính, là một quỹ tích lũy và tiêu dùng, là tập hợp những phương tiện nhằm thỏa mãn những nhu cầu phát sinh về BHXH đồng thời là một quỹ dự phòng, là điều kiện hay cơ sở vật chất quan trọng nhất đảm bảo cho toàn bộ hệ thống BHXH tồn tại và phát triển. Quỹ BHXH được sử dụng chủ yếu để chi trả cho các mục đích sau đây:

- Trả các chế độ BHXH cho người lao động theo quy định của Luật BHXH

- Đóng Bảo hiểm y tế cho người đang hưởng lương hưu hoặc nghỉ việc hưởng trợ cấp tai nạn lao động bệnh nghề nghiệp hàng tháng

- Chi quản lý

- Khen thưởng theo quy định của Luật BHXH

- Đầu tư để bảo toàn và tăng trưởng quỹ theo quy định của Luật BHXH

Để đảm bảo sử dụng quỹ BHXH một cách hiệu quả nhất cần đảm bảo chi trả chính xác số tiền, số đối tượng cụ thể. Đặc biệt đối với vấn đề tăng trưởng và bảo toàn quỹ nên có những kế hoạch cụ thể luôn phải tuân thủ nguyên tắc đầu tư, đó là: Hoạt động đầu tư từ quỹ BHXH phải bảo đảm được an toàn, hiệu quả và thu hồi được khi cần thiết.

Cụ thể:

- Đối với chi BHXH

+ Đảm bảo quyền lợi của người thụ hưởng các chế độ BHXH. Theo quy định hiện hành, chủ sử dụng lao động và người lao động thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc phải đóng BHXH thì người lao động mới được hưởng trợ cấp của các chế độ BHXH. Tương ứng với các chế độ đó có các hoạt động chi khác nhau như: lương hưu, tử tuất, trợ cấp ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, vì thế cần đảm bảo chi đúng đối tượng hưởng, chi đủ số tiền họ được hưởng và đúng thời gian nhằm đảm bảo quyền lợi cho người tham gia, vì thế mà quỹ được sử dụng hợp lý hơn.

+ Quản lý quỹ an toàn, không bị thất thoát, đặc biệt là quỹ tiền mặt phải quản lý chặt chẽ, tránh để thất thoát.

+ Tiết kiệm chi phí hành chính, chi phí đầu tư, xây dựng cơ bản góp phần cân đối quỹ BHXH, chi phí quản lý hành chính là các khoản chi phí để duy trì hoạt động của bộ máy quản lý: chi phí đầu tư xây dựng cơ bản, chủ yếu là chi phí xây dựng cơ sở làm việc của hệ thống BHXH từ Trung ương đến địa phương, vì vậy tiết kiệm chí phí quản lý hành chính và chi phí đầu tư xây dựng cơ bản là nâng cao hiệu quả sử dụng quỹ.

- Đối với đầu tư, tăng trưởng quỹ BHXH

+ Việc đầu tư quỹ BHXH nhằm mục đích bảo đảm giá trị và tăng trưởng của quỹ BHXH. Khoản tiền tạm thời nhàn rỗi của quỹ bảo hiểm nhất là quỹ dài hạn nếu không đưa vào đầu tư sẽ bị mất giá trị của quỹ trong trường hợp nền kinh tế có lạm phát. Các khoản lãi thu được từ hoạt động đầu tư quỹ BHXH sẽ là một trong các nguồn để tăng trưởng quỹ BHXH.

+ Hình thức đầu tư quỹ BHXH

- Mua trái phiếu, tín phiếu, kì phiếu, công trái của kho bạc Nhà nước và các ngân hàng thương mại của Nhà nước.

- Cho các ngân hàng phát triển Việt Nam và ngân hàng chính sách xã hội vay.

- Đầu tư vào các chương trình trọng điểm quốc gia.

- Các hình thức đầu tư khác do pháp luật quy định.

+ Theo quy định của luật BHXH, hoạt động đầu tư dựa trên nguyên tắc nhằm bảo tồn quỹ, tăng trưởng quỹ, để quỹ được thực hiện dựa trên các nguyên tắc sau:

Nguyên tắc an toàn: Đây là nguyên tắc số một của hoạt động đầu tư tăng trưởng quỹ BHXH vì nguồn vốn để hoạt động đầu tư tăng trưởng quỹ có nguồn gốc từ tiền đóng BHXH của người tham gia nhưng trong quá trình chi trả cho các chế độ luôn có một lượng tiền nhàn rỗi. Số tiền nhàn rỗi này được chính phủ cho phép đầu tư tăng trưởng quỹ nhưng phải an toàn, không bị thất thoát, không để ảnh hưởng đến quyền lợi của người tham gia.

Nguyên tắc hiệu quả: Hiệu quả trong hoạt động đầu tư quỹ BHXH phải được thể hiện ngay trong hoạt động của ngành BHXHVN. Hoạt động đầu tư phải có lãi, lãi đầu tư là nguồn thu quan trọng của quỹ làm cho quỹ ngày càng phát triển, đảm bảo cân đối, lâu dài của quỹ.

Nguyên tắc thu hồi vốn nhanh khi cần thiết: nguyên tắc này không hề mâu thuẫn với khả năng cho vay vốn trung hạn và dài hạn của quỹ BHXH vì quỹ BHXH chủ yếu dùng để chi trả cho các chế độ BHXH nhằm đảm bảo quyền lợi của người tham gia BHXH. Khi cần tiền chi trả cho các chế độ phải có ngay, nếu chậm sẽ ảnh hưởng đến quyền thụ hưởng của người tham gia. Khi quỹ có số dư, đảm bảo cân đối lâu dài quỹ thì quỹ hoàn toàn có khả năng cho vay dài hạn.

1.2.3.2. Vai trò công tác chi bảo hiểm xã hội

Chi BHXH là công tác trọng tâm, đóng vai trò hết sức quan trọng trong việc thực hiện và đảm bảo tốt chính sách an sinh xã hội của quốc gia nói chung và chính sách BHXH nói riêng, góp phần quan trọng trong sự nghiệp phát triển kinh tế xã hội của đất nước, thể hiện các mặt sau:

- Đối với đối tượng hưởng BHXH[2]:

Thực hiện tốt công tác quản lý chi BHXH là trực tiếp bảo đảm quyền lợi của người thụ hưởng các chế độ BHXH. Đây là vai trò nét nhất của công tác chi BHXH. Theo quy định hiện hành, chủ sử dụng lao động và người lao

động thuộc đối tượng tham gia BHXH bắt buộc phải đóng BHXH thì người lao động mới được hưởng trợ cấp các chế độ BHXH. Tiền đóng BHXH được phân phối vào các quỹ thành phần tương ứng với các chế độ BHXH thuộc quỹ đó. Trong đó, quỹ ốm đau và thai sản là 3%, quỹ TNLĐ và BNN là 1%, quỹ hưu trí và tử tuất là 16-22%. Sau khi đóng BHXH, người lao động đủ các điều kiện theo quy định sẽ được hưởng tiền trợ cấp của các quỹ đó. Nhưng để người lao động nhận được tiền trợ cấp từ quỹ BHXH, các cơ quan chức năng và người lao động phải thực hiện hàng loạt các hoạt động thuộc nghiệp vụ quản lý chi. Tương ứng với các chế độ BHXH có các hoạt động chi khác nhau. Ví dụ như chi trả lương hưu: phải tính toán chính xác mức lương hưu cho từng người, nhận tiền từ ngân hàng về cơ quan BHXH các cấp, đem tiền đến địa điểm quy định để cấp phát cho từng người… Đối với các đối tượng có tài khoản cá nhân phải có các động tác chuyển tiền vào tài khoản của từng người và người hưởng hưu trí phải đến những nơi quy định để rút tiền từ tài khoản cá nhân của mình. Không có các hoạt động này thì người tham gia BHXH không nhận được các khoản trợ cấp BHXH và do đó quyền lợi của họ không được đảm bảo. Các hoạt động này chính là những nội dung của công tác chi BHXH. Vì vậy, quản lý chi có vai trò rất rõ trong việc bảo đảm quyền lợi của người tham gia BHXH. Hơn thế nữa các hoạt động chi trả phải đảm bảo chi đúng đối tượng được hưởng, chi đủ số tiền họ được hưởng và đảm bảo thời gian quy định. Đây chính là các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả của công tác quản lý chi.

- Đối với hệ thống BHXH:

Thực hiện tốt công tác quản lý chi sẽ góp phần quan trọng trong việc:

+ Quản lý quỹ BHXH được an toàn, không bị thất thoát, đặc biệt là quỹ tiền mặt

+ Tiết kiệm chi phí quản lý hành chính, chi phí đầu tư xây dựng cơ bản, góp phần cân đối quỹ BHXH

- Đối với hệ thống an sinh xã hội: