Hoàn thiện công tác thẩm định dự án đầu tư thuộc Tổng công ty Xây dựng trong điều kiện phân cấp quản lý đầu tư hiện nay

nguyên nhân từ đó đề xuất những giải pháp nhằm hoàn thiện công tác thẩm định dự án đầu tư thuộc các Tổng công ty xây dựng ở Việt nam trong điều kiện chuyển đổi mô hình hoạt động và sự phân cấp mạnh trong quản lý đầu tư.

2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU

Nghiên cứu và làm sáng tỏ những vấn đề lý luận cơ bản về thẩm định dự án đầu tư và thẩm định dự án đầu tư ở Tổng công ty xây dựng trong điều kiện phân cấp quản lý đầu tư. Những nghiên cứu về lý luận này là cơ sở để định hướng tiếp cận trong phân tích thực trạng và đề xuất những giải pháp ở các chương sau.

Đánh giá thực trạng công tác thẩm định dự án đầu tư thuộc các Tổng công ty xây dựng ở Việt nam (thông qua số liệu về hoạt động đầu tư và thẩm định dự án đầu tư của các Tổng công ty xây dựng trực thuộc Bộ Xây dựng ở Việt nam). Phân tích những tồn tại trong công tác thẩm định dự án đầu tư và nguyên nhân.

Xây dựng hệ thống những quan điểm cơ bản và đề xuất những giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện công tác thẩm định dự án đầu tư thuộc các Tổng công ty xây dựng ở Việt nam trong điều kiện phân cấp quản lý hoạt động đầu tư và chuyển đổi mô hình hoạt động.

3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU

Đối tượng nghiên cứu

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 195 trang tài liệu này.

Công tác thẩm định dự án đầu tư của các Tổng công ty xây dựng.

Phạm vi nghiên cứu

Luận án tập trung nghiên cứu công tác thẩm định dự án đầu tư của các Tổng công ty xây dựng trực thuộc Bộ Xây dựng ở Việt nam trong giai đoạn 2001-2005. Các dự án được xem xét là các dự án sử dụng vốn tự có và huy động hợp pháp của doanh nghiệp (ngoài vốn ngân sách nhà nước).

4. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU

Luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu chủ yếu sau đây:

Phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác-Lê nin

Phương pháp tổng hợp, phân tích, phương pháp so sánh, các phương pháp thống kê kết hợp với khảo sát thực tế.

Vận dụng đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước về quản lý hoạt động đầu tư và xây dựng của các Tổng công ty xây dựng trong từng thời kỳ.

5. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU TRONG VÀ NGOÀI NƯỚC

Thẩm định dự án để ra quyết định đầu tư có vai trò quan trọng trong quá trình hình thành và thực hiện dự án, là cơ sở để tham mưu cho các cấp có thẩm quyền ra quyết định đầu tư phù hợp. Có nhiều chủ thể tham gia thẩm định dự án đầu tư như: các doanh nghiệp với vai trò là chủ đầu tư, nhà nước mà đại diện là các cơ quan quản lý nhà nước, các ngân hàng, các tổ chức tài chính tín dụng, các tổ chức tư vấn...Nghiên cứu về công tác thẩm định dự án đầu tư đã có các công trình trong nước và ngoài nước tập trung giải quyết. Tuy nhiên, phạm vi và mức độ nghiên cứu mới dừng lại ở việc xem xét, bàn luận về các kỹ thuật phân tích đánh giá dự án, ở nội dung tài chính và ở tầm vĩ mô nhiều hơn.

Đối với những nghiên cứu nước ngoài: Thẩm định dự án đầu tư theo các nghiên cứu ở nước ngoài tập trung nhiều vào kỹ thuật phân tích đánh giá dự án. Little Ian M.D & James A.Mirrlees trong “Hướng dẫn phân tích dự án trong các nước đang phát triển”(1968) 68 đề cập đến kỹ thuật phân tích dự án, vấn đề giá bóng được sử dụng trong đánh giá tất cả các hàng hoá và dịch vụ. Curry Steve & John Weiss trong “Phân tích dự án trong các nước đang phát triển” (1993) 65 xem xét kỹ thuật phân tích chi phí và lợi ích của dự án đầy đủ hơn. Quan điểm của các tác giả là đánh giá dự án bằng kỹ thuật phân tích chi phí – lợi ích là sự ước lượng và so sánh các ảnh hưởng lợi ích của đầu tư với các chi phí của nó. Trong khi đó, Hassan Hakimian & Erhun Kula, Đại học Tổng hợp London khi bàn về công tác thẩm định dự án đầu tư trong “Đầu tư và thẩm định dự án” (1996) 66 cho rằng thẩm định dự án đầu tư là kỹ thuật phân tích đánh giá dự án. Bản chất của thẩm định dự án đầu tư chính là việc đánh giá các đề xuất bằng cách đưa ra các tính toán lợi ích và chi phí của dự án. Kỹ thuật phân tích lợi ích và chi phí của dự án được xem xét trên hai quan điểm từ phía tư nhân và nhà nước. Đặc biệt, phân tích lợi ích và

chi phí được đề cập nhiều và áp dụng trong lĩnh vực công cộng. Chính vì vậy, việc phân tích của các tác giả tập trung nhiều vào các kỹ thuật phân tích, đánh giá dự án. Các phương diện khác của công tác thẩm định dự án không hoặc ít được đề cập đến như: tổ chức thẩm định, yêu cầu về đội ngũ cán bộ thẩm định, thời gian và chi phí thẩm định. Lumby Stephen trong “Thẩm định đầu tư và các quyết định tài chính” (1994) 69 cũng tập trung vào kỹ thuật phân tích lợi ích và chi phí của dự án đặc biệt tác giả đề cập nhiều đến các phương pháp thẩm định đầu tư truyền thống như: phương pháp hoàn vốn, phương pháp tính lợi nhuận trên vốn, cách tiếp cận dòng tiền chiết khấu. Kỹ thuật phân tích đánh giá dự án phục vụ cho việc ra các quyết định tài chính được tác giả tập trung xem xét.

Nhìn chung, các công trình nước ngoài nghiên cứu về thẩm định dự án đầu tư thường tập trung vào kỹ thuật phân tích đánh giá lợi ích và chi phí phục vụ cho mục đích tối đa hoá lợi nhuận (tối đa hoá lãi cổ tức cho các cổ đông) hoặc tiến hành phân tích đánh giá lợi ích và chi phí đối với dự án, chương trình thuộc lĩnh vực công cộng.

Đối với những nghiên cứu trong nước: Các công trình nghiên cứu ở trong nước về thẩm định dự án đã có song chủ yếu tập trung vào một ngành, một lĩnh vực hoặc một số nội dung chủ yếu. Vũ Công Tuấn với “ Thẩm định dự án đầu tư” (1998) 57 tập trung nhiều vào kỹ thuật phân tích, đánh giá dự án đầu tư và các văn bản pháp luật có liên quan. Nguyễn Hồng Minh trong “Phương hướng và những biện pháp chủ yếu nhằm đổi mới công tác lập và thẩm định dự án đầu tư trong ngành công nghiệp đồ uống của Việt nam” (2003) 30 xem xét công tác thẩm định dự án ở tầm vĩ mô trong ngành công nghiệp chế biến. Lưu Thị Hương trong “ Thẩm định tài chính dự án” (2004) 24 tập trung vào nội dung thẩm định tài chính dự án đầu tư như: dự toán vốn đầu tư, các chỉ tiêu thẩm định tài chính, phân tích rủi ro của dự án. Một số các công trình (luận văn thạc sĩ) xem xét công tác thẩm định tài chính trong các ngân hàng thương mại ở Việt nam trong đó chú trọng nhiều đến kỹ thuật nghiệp vụ mà các ngân hàng áp dụng.

Đánh giá tổng quan về các công trình nghiên cứu có liên quan, tác giả luận

án cho rằng việc nghiên cứu công tác thẩm định dự án đầu tư được tập trung nhiều ở khía cạnh kỹ thuật phân tích đánh giá dự án, trên tầm vĩ mô. Đối với tầm vi mô, thẩm định dự án của doanh nghiệp (với vai trò là chủ đầu tư) hiện chưa có công trình nào nghiên cứu toàn diện. Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng, Việt nam đã gia nhập các tổ chức kinh tế khu vực và thế giới, đòi hỏi các doanh nghiệp cần có những quyết định đúng đắn và kịp thời để nắm bắt cơ hội đầu tư có hiệu quả, nâng cao khả năng cạnh tranh. Trong đó, công tác thẩm định dự án ở doanh nghiệp có vai trò rất quan trọng đặc biệt đối với các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực xây dựng – một lĩnh vực có nhiều rủi ro tiềm ẩn. Điểm khác biệt căn bản của luận án với các công trình đã nghiên cứu trước đây là xem xét toàn diện công tác thẩm định dự án để ra quyết định đầu tư ở tầm vi mô - doanh nghiệp xây dựng với vai trò là chủ đầu tư. Việc xem xét này không chỉ dừng lại ở kỹ thuật phân tích, đánh giá dự án mà còn đề cập đến các phương diện khác của công tác thẩm định dự án đầu tư như: căn cứ thẩm định, quy trình thẩm định, đội ngũ cán bộ thẩm định, phương pháp thẩm định, vấn đề phân cấp thẩm định. Trong qúa trình thực hiện tác giả đã kế thừa, học tập những ưu việt của các công trình nghiên cứu trước đó để hoàn thành luận án của mình.

6. NHỮNG ĐIỂM MỚI CỦA LUẬN ÁN

Về cơ sở khoa học:

- Hệ thống hoá và làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về thẩm định dự án đầu tư, thẩm định dự án đầu tư ở Tổng công ty xây dựng, phân cấp quản lý đầu tư và phân cấp thẩm định dự án đầu tư trong nền kinh tế thị trường.

- Đưa ra các đặc điểm của công tác thẩm định dự án đầu tư, những nhân tố ảnh hưởng, các điều kiện để thẩm định dự án có chất lượng ở Tổng công ty xây dựng. Xây dựng các kịch bản về những hậu quả đối với dự án do ảnh hưởng của công tác thẩm định dự án từ đó làm rõ sự cần thiết phải hoàn thiện công tác thẩm định của các Tổng công ty xây dựng trong điều kiện phân cấp quản lý đầu tư và chuyển đổi mô hình hoạt động.

Về cơ sở thực tiễn:

- Đánh giá tổng quan về các Tổng công ty xây dựng trực thuộc Bộ xây dựng ở Việt nam trong quá trình hình thành và phát triển, làm rõ những thay đổi cơ bản trong phân cấp quản lý đầu tư trước và sau chuyển đổi mô hình hoạt động.

- Phân tích và đánh giá thực trạng công tác thẩm định dự án đầu tư ở các Tổng công ty xây dựng trực thuộc Bộ xây dựng ở Việt nam từ bối cảnh của công tác thẩm định, tổ chức thẩm định, nội dung và phương pháp thẩm định. Đưa ra những tồn tại trong công tác thẩm định dự án đầu tư ở các Tổng công ty xây dựng và nguyên nhân của những tồn tại đó.

Trên cơ sở lý luận và thực tiễn, luận án đã xây dựng hệ thống các quan điểm và đề xuất những giải pháp phù hợp nhằm hoàn thiện công tác thẩm định dự án đầu tư ở các Tổng công ty xây dựng trong điều kiện phân cấp quản lý đầu tư. Các quan điểm được xây dựng cùng với những tồn tại đã phân tích là định hướng để hoàn thiện công tác thẩm định dự án đầu tư. Các giải pháp đề xuất là những giải pháp trực tiếp đối với các Tổng công ty xây dựng từ hoàn thiện về nhận thức đến tổ chức thẩm định, nội dung thẩm định và phương pháp thẩm định dự án đầu tư.

7. KẾT CẤU CỦA LUẬN ÁN

Ngoài lời nói đầu, mục lục, kết luận chung và danh mục tài liệu tham khảo, luận án được kết cấu thành 3 chương:

Chương 1: Cơ sở lý luận về thẩm định dự án đầu tư ở Tổng công ty xây dựng trong điều kiện phân cấp quản lý đầu tư.

Chương 2: Thực trạng công tác thẩm định dự án đầu tư của các Tổng công ty xây dựng trực thuộc Bộ Xây dựng ở Việt nam trong điều kiện phân cấp quản lý đầu tư.

Chương 3: Một số giải pháp hoàn thiện công tác thẩm định dự án đầu tư thuộc các Tổng công ty xây dựng ở Việt nam trong điều kiện phân cấp quản lý đầu tư.

CHƯƠNG 1

CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ THẨM ĐỊNH DỰ ÁN ĐẦU TƯ Ở TỔNG CÔNG TY XÂY DỰNG TRONG ĐIỀU KIỆN PHÂN CẤP QUẢN LÝ ĐẦU TƯ

1.1 PHÂN CẤP QUẢN LÝ ĐẦU TƯ VÀ THẨM ĐỊNH DỰ ÁN ĐẦU TƯ TRONG NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG

1.1.1 Khái niệm và vai trò của công tác thẩm định dự án đầu tư

Thẩm định dự án đầu tư là công việc được tiến hành trong hoạt động đầu tư theo phương thức dự án ở tất cả các quốc gia trên thế giới. Tuỳ theo đặc thù, điều kiện kinh tế xã hội cũng như thể chế kinh tế của mỗi nước mà quan niệm cũng như cách thức tổ chức thẩm định dự án đầu tư có sự khác biệt. Ngay cả trong một nước, với các chủ thể thẩm định khác nhau thì quan niệm về thẩm định dự án đầu tư cũng không hoàn toàn đồng nhất. Ở nhiều nơi trên thế giới, quan niệm về thẩm định dự án đầu tư đi cùng với việc phân tích lợi ích và chi phí của một dự án [55, tr 9]. Ngày nay, quan niệm về thẩm định dự án đầu tư cũng như các phương pháp phân tích lợi ích và chi phí của dự án càng được hoàn thiện để thích ứng với nhu cầu lớn hơn trong việc lựa chọn các dự án đầu tư tốt nhất. Quan niệm về thẩm định dự án đầu tư thường gắn với vai trò quan trọng của dự án đặc biệt là các dự án đầu tư phát triển trong việc phân bổ nguồn lực sản xuất cho các lĩnh vực và các hoạt động khác nhau trong nền kinh tế.

Khi nghiên cứu về công tác thẩm định dự án đầu tư trên cơ sở khoa học, tác giả luận án đã tổng kết những khái niệm cũng như cách hiểu của các nhà nghiên cứu và các tổ chức trên thế giới về công tác thẩm định dự án đầu tư.

Theo mục tiêu đầu tư, thẩm định dự án đầu tư được hiểu là “quá trình một cơ quan chức năng (nhà nước hoặc tư nhân) xem xét xem một dự án có đạt được các mục tiêu kinh tế và xã hội đã đề ra và đạt được những mục tiêu đó một cách có hiệu

quả hay không” 53, tr 156. Đây là định nghĩa của Ngân hàng thế giới (WB) đưa ra đối với công tác thẩm định dự án đầu tư. Với định nghĩa này, công tác thẩm định dự án đầu tư nhằm giúp đưa dự án đi theo đúng hướng, tạo nền móng cho việc thực hiện dự án đầu tư có hiệu quả.

Theo mục đích quản lý, thẩm định dự án đầu tư được hiểu là việc xem xét, phân tích, đánh giá dự án đầu tư trên các nội dung cơ bản nhằm giúp cho việc ra quyết định đầu tư. Thẩm định dự án đầu tư được xem như một công cụ quản lý để góp phần nâng cao hiệu quả đầu tư. Thẩm định dự án đầu tư giúp tham mưu cho các cấp có thẩm quyền ra quyết định đầu tư [13-16]. Người có thẩm quyền quyết định đầu tư ra quyết định trên cơ sở kết quả thẩm định. Do vậy, công tác thẩm định dự án đầu tư có vai trò quan trọng trong quy trình lập, thẩm định và phê duyệt dự án. Công tác thẩm định giúp cho việc kiểm tra, kiểm soát, đánh giá sự tuân thủ theo pháp luật của dự án, của các chủ thể tham gia vào hoạt động đầu tư, giúp cho việc sàng lọc, lựa chọn dự án đầu tư có hiệu qủa.

Nếu xem xét dự án đầu tư theo quá trình từ chuẩn bị đầu tư, thực hiện đầu tư, vận hành khai thác dự án khi đó công tác thẩm định dự án đầu tư sẽ được tiến hành với nhiều công việc từ thẩm định dự án đầu tư để ra quyết định đầu tư, thẩm định thiết kế kỹ thuật, thẩm định tổng dự toán, thẩm định kế hoạch đấu thầu, thẩm định kết quả đấu thầu và thẩm định quyết toán vốn đầu tư.

Trên góc độ kỹ thuật, thẩm định dự án đầu tư được xem là một trong những kỹ thuật phân tích dự án. Trong cuốn Thẩm định dự án đầu tư, tác giả Vũ Công Tuấn cho rằng: “ Thẩm định dự án đầu tư là hoạt động chuẩn bị dự án được thực hiện bằng kỹ thuật phân tích dự án đã được thiết lập để ra quyết định thoả mãn các quy định về thẩm định của nhà nước” 57, tr 59. Theo ông, thẩm định dự án đầu tư là một trong những kỹ thuật để phân tích, đánh giá dự án. Quan niệm về thẩm định dự án của ông cũng đồng nghĩa với quan niệm của các nước trên thế giới khi tiến hành thẩm định. Thẩm định dự án gắn liền với kỹ thuật phân tích, đánh giá dự án trong đó đặc biệt là phân tích chi phí và lợi ích của dự án.

Theo nội dung chi tiết của dự án, thẩm định dự án đầu tư là việc tiến hành xem xét một cách toàn diện trên các nội dung của dự án từ pháp lý, công nghệ kỹ thuật,

kinh tế tài chính, tổ chức quản lý thực hiện đến hiệu quả của dự án. Quan điểm này cho rằng thẩm định dự án cần có kỹ thuật và các phương pháp cụ thể đối với từng nội dung của dự án. Đối với các dự án đầu tư xây dựng ở Việt nam, theo Luật Xây dựng (2003) và Nghị định số 16/2005/NĐ-CP ngày 07/02/2005 về Quản lý dự án đầu tư xây dựng công trình 16, thẩm định dự án đầu tư bao gồm hai nội dung là thẩm định phần thuyết minh và thẩm định phần thiết kế cơ sở.

Từ những phân tích trên đây, tác giả luận án cho rằng khái niệm về thẩm định dự án đầu tư cần được xây dựng và hiểu thống nhất trên cơ sở khoa học. Trong quá trình xây dựng cần phải xác định rõ phạm vi, bản chất cũng như mục đích của công tác thẩm định dự án. Trước nhu cầu đổi mới nền kinh tế của các nước đang phát triển, sự gia tăng đáng kể nguồn lực cho đầu tư cũng như yêu cầu lớn trong việc xem xét, đánh giá dự án đòi hỏi cần phải nhận thức đầy đủ về công tác thẩm định dự án. Việc xây dựng khái niệm về “thẩm định dự án đầu tư để ra quyết định đầu tư” cần được đặt trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế đang diễn ra mạnh, chính phủ của các nước đều có những thay đổi đáng kể trong các chính sách về đầu tư nhằm tạo môi trường thông thoáng hấp dẫn, tăng tính cạnh tranh trong việc thu hút các nguồn lực. Trên cơ sở khoa học, khái niệm về thẩm định dự án đầu tư cần được bao quát, không xem xét riêng cho một chủ thể cũng như một nguồn vốn cụ thể nào. Điều này là cần thiết và phù hợp với thông lệ quốc tế, với tiến trình của công cuộc đổi mới kinh tế của các nước đang phát triển trong đó có Việt nam đặc biệt cần quan tâm đến xu hướng vận động khách quan của nền kinh tế thị trường đó là sự đa dạng hoá các nguồn vốn đầu tư, sự chuyển đổi mô hình hoạt động của các doanh nghiệp nhà nước (DNNN) và sự phân cấp quản lý đầu tư ngày càng mạnh mẽ.

Trên tinh thần đó, tác giả đã mạnh dạn xây dựng khái niệm khoa học về thẩm định dự án đầu tư để ra quyết định đầu tư. Việc xây dựng khái niệm này của tác giả đã chia sẻ quan điểm về thẩm định dự án đầu tư của các nhà nghiên cứu trước đây cũng như các tổ chức trên thế giới. Theo tác giả, khái niệm về thẩm định dự án đầu tư để ra quyết định đầu tư được diễn đạt như sau “ Thẩm định dự án đầu tư là quá trình xem xét, phân tích, đánh giá dự án một cách khách quan, khoa học và toàn diện trên các nội dung, lựa chọn dự án để quyết định đầu tư.”