Các Điều Kiện Hình Thành Và Phát Triển Du Lịch Cộng Đồng 34359

những lợi ích thông qua quá trình tham gia vào hình thức du lịch này, từ đó tăng cường khả năng tự quản, tăng cường phương thức sinh kế và phát huy giá trị truyền thống của địa phương”

Theo tổ chức Istituo Oikos- Tổ chức hướng đến việc hỗ trợ các nghiên cứu, huy động nguồn lực tài chính trong công tác bảo tồn về mặt sinh thái tự nhiên và nhân văn cho các quốc gia đang phát triển trên thế giới, ra đời tại Ý (1996) lại cho rằng “Du lịch cộng đồng là loại hình du lịch mà du khách bên ngoài đến và có lưu trú qua đêm tại không gian sinh sống của cộng đồng địa phương (thường là các cộng đồng ở nông thôn hoặc các cộng đồng nghèo hoặc sinh sống ở những vùng có điều kiện kinh tế khó khăn). Thông qua đó khách du lịch có cơ hội khám phá môi trường thiên nhiên hoang dã hoặc tìm hiểu các giá trị về văn hóa truyền thống, tôn trọng tư duy văn hóa bản địa. Cộng đồng địa phương có cơ hội thụ hưởng các lợi ích kinh tế từ việc tham gia vào các hoạt động khám phá dựa trên các giá trị về tự nhiên và văn hóa xã hội tại khu vực cộng đồng địa phương sinh sống”

Tổ chức mạng lưới CĐDL vì người nghèo đã nêu:” Du lịch cộng đồng là một loại hình du lịch bền vững thúc đẩy các chiến lược vì người nghèo trong môi trường cộng đồng. Các sáng kiến của du lịch cộng đồng nhằm vào mục tiêu thu hút sự tham gia của người dân địa phương vào việc vận hành và quản lý các dự án du lịch nhỏ như một phương tiện giảm nghèo và mang lại thu nhập thay thế cho cộng đồng. Các sáng kiến của du lịch cộng đồng còn khuyến khích tôn trọng các truyền thống và văn hóa địa phương cũng như các di sản thiên nhiên.”

Tại Việt Nam, cho đến nay đã có nhiều định nghĩa về DLCĐ đã được đưa ra. Theo Võ Quế (2006) lại có quan điểm nhấn mạnh vai trò của phương thức phát triển DLCĐ trong công tác bảo tồn môi trường tự nhiên và nhân văn khi cho rằng: “Du lịch dựa vào cộng đồng là phương thức phát triển du lịch trong đó cộng đồng dân cư tổ chức cung cấp các dịch vụ để phát triển du lịch, đồng thời tham gia bảo tồn tài nguyên thiên nhiên và môi trường, đồng thời cộng đồng được hưởng quyền lợi về vật chất và tinh thần từ phát triển du lịch và bảo tồn tự nhiên.

Theo Trần Thị Mai (2005), “ Du lịch cộng đồng là hoạt động tương hỗ giữa

các đối tác liên quan, nhằm mang lại lợi ích về kinh tế cho cộng đồng dân cư địa phương, bảo vệ được môi trường và mang đến cho du khách kinh nghiệm mới, góp phần thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của địa phương của dự án.”

Theo tác giả Bùi Thị Hải Yến (2012) “Du lịch cộng đồng có thể hiểu là phương thức phát triển bền vững mà ở đó cộng đồng địa phương có sự tham gia trực tiếp và chủ yếu trong các giai đoạn phát triển và mọi hoạt động du lịch. Cộng đồng nhận được sự hợp tác, hỗ trợ của các tổ chức, cá nhân trong nước và quốc tế; của chính quyền địa phương cũng như chính phủ và nhận được phần lớn lợi nhuận thu được từ hoạt động du lịch nhằm phát triển du lịch cộng đồng, bảo tồn khai thác tài nguyên môi trường du lịch bền vững, đáp ứng các nhu cầu du lịch phong phú, có chất lượng cao và hợp lý của du khách.”

Các khái niệm DLCĐ khác nhau về ngữ nghĩa, nhưng tựu chung lại có những đặc điểm chung như sau:

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 118 trang tài liệu này.

- Du lịch cộng đồng là một mô hình du lịch có sự tham gia trực tiếp, chủ yếu của cộng đồng địa phương vào các giai đoạn trong quá trình phát triển du lịch, nhằm mục đích bảo tồn và khai thác bền vững các nguồn tài nguyên môi trường, cộng đồng được hưởng lợi nhuận từ hoạt động du lịch.

- Du khách là tác nhân bên ngoài là tiền đề mang lại lợi ích kinh tế và sẽ có những tác động nhất định kèm theo việc thụ hưởng các giá trị về môi trường sinh thái tự nhiên và nhân văn khi đến với một cộng đồng địa phương cụ thể.

- Cộng đồng địa phương người kiểm soát các giá trị về mặt tài nguyên du lịch để hỗ trợ du khách có cơ hội tìm hiểu và nâng cao nhận thức của mình khi có cơ hội tiếp cận hệ thống tài nguyên du lịch tại không gian sinh sống của Cộng đồng địa phương.

- Cộng đồng địa phương sẽ nhận được lợi ích về mặt kinh tế, mở rộng tầm hiểu biết về đặc điểm tính cách của du khách cũng như có cơ hội nắm bắt các thông tin bên ngoài từ du khách.

- Cộng đồng địa phương ngày càng được tăng cường về khả năng tổ chức, vận hành và thực hiện các hoạt động, xây dựng các sản phẩm du lịch phục vụ cho du

khách. Từ đó, cộng đồng ngày càng phát huy vai trò làm chủ của mình

1.1.3. Mục tiêu phát triển du lịch cộng đồng

Theo Phạm Trung Lương (2010), việc phát triển du lịch cộng đồng sẽ có nhiều ý nghĩa đối với các lĩnh vực kinh tế, chính trị, xã hội, văn hóa, an ninh quốc phòng và tài nguyên, môi trường của quốc gia, khu vực và chính bản thân cộng đồng. Điều đó thể hiện rõ nét nhất ở các vấn đề sau:

- Đối với công tác bảo tồn tài nguyên tự nhiên: khi phát triển du lịch sẽ phải đi đôi với việc bảo tồn, tôn tạo tài nguyên thiên nhiên, thu hút các bên tham gia vào hoạt động này. Đặc biệt, phát triển du lịch không vượt quá sức tải về môi trường của cộng đồng địa phương.

- Đối với du lịch: phát triển du lịch cộng đồng tạo sự đa dạng về sản phẩm dịch vụ du lịch của vùng, quốc gia; góp phần bảo vệ tài nguyên thiên nhiên nói chung và tài nguyên du lịch nói riêng.

- Đối với cộng đồng:

 Phát triển du lịch cộng đồng mang lại lợi ích kinh tế cho các thành viên cộng đồng tham gia trực tiếp cung cấp các dịch vụ cho khu du lịch, đồng thời các thành viên khác cũng được hưởng lợi ích từ sự đóng góp của du lịch.

 Phát triển du lịch cộng đồng mang lại cơ hội cho các thành viên của cộng đồng trong việc bảo tồn tài nguyên, môi trường văn hóa. Những thành viên trẻ trong cộng đồng sẽ được học hỏi trong quá trình đào tạo và tham gia, có điều kiện hoạt động và đóng góp cho sự phát triển cộng đồng. Cộng đồng địa phương sẽ phát triển ngành nghề, tạo ra nhiều việc làm. Dân cư địa phương sẽ học hỏi tay nghề chuyên môn từ các khu du lịch, công ty và các nhà quản lý.

 Phát triển du lịch cộng đồng giúp cộng đồng địa phương được hưởng lợi từ việc phát triển cơ sở hạ tầng xã hội, góp phần làm thay đổi bộ mặt xã hội địa phương.

 Khi phát triển du lịch cộng đồng, cộng đồng khác sẽ được lợi ích từ bảo tồn tài nguyên môi trường, sự thay đổi về tài nguyên môi trường địa phuơng này

sẽ làm cho CĐĐP khác nhận ra trách nhiệm của mình đối với nguồn tài nguyên môi trường và văn hóa địa phương.

 Sự tham gia của cộng đồng sẽ trở thành tâm điểm để cộng đồng khác và các tổ chức học hỏi kinh nghiệm về phát triển du lịch cộng đồng. CĐĐP sẽ học tập kinh nghiệm từ những người tình nguyện, các nhà nghiên cứu trong quá trình tham gia tổ chức.

 Các chính sách thị trường và thương mại của các tổ chức du lịch hiểu được vai trò của cộng đồng để đưa các kế hoạch và hành động của du lịch cộng đồng. Du lịch cộng đồng đảm bảo cho việc phát triển bền vững. Cơ hội cho các tổ chức phát triển các chiến lược công tác với cộng đồng địa phương.

- Phát triển du lịch được xem là một công cụ giúp cộng đồng địa phương phát triển kinh tế- xã hội trong khi vẫn duy trì sự đa dạng kinh tế và không làm suy giảm các ngành nghề truyền thống (Nguyễn Thị Mai 2012)

Nguyên tắc này xác định vai trò và vị trí của ngành du lịch trong quy hoạch phát triển du lịch cũng như kinh tế- xã hội. Đây là nguyên tắc bảo tồn, duy trì sự đa dạng tự nhiên và văn hóa, tính đa dạng và làm giảm giá thành sản phẩm, không làm suy giảm dân số. Bởi khi các ngành sản xuất truyền thống được khôi phục sẽ cung cấp nông phẩm và hàng hóa cho du khách sẽ tạo thu nhập, việc làm và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân.

- Khai thác, bảo tồn các nguồn lực theo hướng thận trọng, hạn chế, tiết kiệm và bền vững.

Theo Phạm Thanh Nghị (2005) các nguồn lực phát triển du lịch, nhất là tài nguyên du lịch dễ bị thay đổi, suy giảm theo hướng tiêu cực. Vì thế, khi quy hoạch phát triển du lịch cộng đồng cần đưa ra các phương cách khai thác, bảo tồn nguồn lực theo hướng có kiểm soát, tiết kiệm và bền vững, vận dụng các chỉ số về sức chứa trong quá trình khai thác, không vượt quá khả năng phục hồi, tái tạo của TNDL, hài hòa với các yếu tố địa lý tại chỗ và các giá trị văn hóa bản địa.

- Duy trì tính đa dạng về tự nhiên và sự đa dạng về văn hóa cũng như các giá trị văn hóa bản địa:

Đó là bảo vệ môi trường sống của cộng đồng và tạo sự đa dạng, tính độc đáo của sản phẩm du lịch, có sức hấp dẫn đối với du khách, bên cạnh đó phải tôn trọng văn hóa bản địa và phương cách sống của cộng đồng góp phần thúc đẩy niềm tự hào của cộng đồng trong việc bảo tồn, tăng cường giao lưu văn hóa với khách du lịch...

- Hỗ trợ địa phương phát triển kinh tế- xã hội, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống:

Phần lớn cộng đồng nghèo, nhận thức hạn chế và trình độ phát triển kinh tế thấp thường không thể quy hoạch và phát triển du lịch, mà các cơ quan quản lý nhà nước, các tổ chức, các cá nhân hỗ trợ họ việc lập và thực hiện quy hoạch phát triển du lịch, cơ chế, chính sách...đồng thời phải có chính sách an sinh xã hội, xóa đói giảm nghèo, nâng cao chất lượng cuộc sống cho cộng đồng dân cư. Phân chia lợi nhuận một cách công bằng giữa các bên tham gia hoạt động của du lịch cộng đồng, phần lớn nguồn lợi thu được từ du lịch để lại phát triển cộng đồng

Tóm lại, phát triển du lịch cộng đồng nhằm hướng đến 4 mục tiêu cơ bản sau:

- Du lịch cộng đồng góp phần bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và văn hóa, bao gồm sự đa dạng về sinh học, tài nguyên nước, rừng, bản sắc văn hóa...

- Du lịch cộng đồng đóng góp vào phát triển của kinh tế địa phương thông qua tăng doanh thu về du lịch và những lợi ích cho cộng đồng địa phương,

- Du lịch cộng đồng thu hút sự tham gia ngày càng nhiều của cộng đồng địa phương.

- Du lịch cộng đồng mang đến cho du khách du lịch một SPDL có trách nhiệm đối với môi trường và xã hội.

1.1.4. Các điều kiện hình thành và phát triển du lịch cộng đồng

Theo Bùi Thị Hải Yến (2012) việc phát triển du lịch cộng đồng cần có những điều kiện cơ bản bên cạnh những điều kiện đặc thù liên quan đến cộng đồng của loại hình du lịch này. Theo nghiên cứu của các chuyên gia cho rằng việc phát triển du lịch cộng đồng phụ thuộc vào các điều kiện cơ bản sau:

Tiềm năng về tài nguyên tự nhiên và nhân văn có ý nghĩ quyết định đến sự phát triển du lịch cộng đồng. Giá trị của tài nguyên thiên nhiên và nhân văn phụ thuộc

vào mức độ đa dạng và phong phú về số lượng, chủng loại, giá trị về chất lượng của từng loại cũng như sự quý hiếm của chúng. Thông qua tài nguyên có thể đánh giá mức độ hấp dẫn của điểm đến đối với khách du lịch ở hiện tại và tuơng lai.

 Tài nguyên du lịch tự nhiên: bao gồm địa hình, khí hậu, tài nguyên nước, tài nguyên sinh vật, các cảnh quan thiên nhiên có giá trị du lịch....

 Tài nguyên du lịch nhân văn: bao gồm các yếu tố có tính chất đa văn hóa, các loại hình nghệ thuật địa phương (ví dụ như bài hát, điệu múa), lễ hội, điểm tham quan lịch sử, nghệ thuật và hàng thủ công, cảnh quan văn hóa (ví dụ: ruộng bậc thang, dệt vải, thổ cẩm...) cây trồng đăc biệt và thực hành làm nông, đặc sản ẩm thực, hoạt động thường nhật của cộng đồng ( ví dụ: giã gạo, nghiền gạo, làm vườn...), tiếp đón, sự thân thiện của người dân...

Cộng đồng dân cư là yếu tố quan trọng, cần được đánh giá trên các khía cạnh: sự tự nguyện làm du lịch, số lượng thành viên, bản sắc văn hóa, các đặc điêm dân tộc học, phong tục tập quán, trình độ học vấn, nhận thức trách nhiệm đối với tài nguyên, môi trường và sự phát triển du lịch...trên địa bàn. Cộng đồng đó bao gồm những cư dân sống, sinh hoạt và lao động cố định, lâu dài ở địa phương hoặc liền kề vùng có tài nguyên thiên nhiên.

Nhu cầu của khách du lịch trong nước và quốc tế đến tham quan du lịch, nghiên cứu trong hiện tại và dự báo cho tương lai cũng như phản ánh sự phát triển du lịch và vấn đề việc làm cho cộng đồng địa phương.

Cơ chế chính sách hợp lý là yếu tố quan trọng, tạo môi trường thuận lợi cho việc phát triển du lịch và thu hút tham gia của cộng đồng.

Sự hỗ trợ, giúp đỡ của chính phủ, các tổ chức phi chính phủ trong và ngoài nước về nhân lực, tài chính và kinh nghiệm phát triển du lịch cộng đồng cùng với hoạt động quảng bá, tiếp thị để thu hút khách du lịch đến tham quan của các công ty lữ hành cũng là một nhân tố quan trọng thúc đẩy du lịch cộng đồng phát triển. Chủ trương của nhà nước thể hiện ở mục tiêu phát triển và chiến lược phát triển du lịch quốc gia đến các văn bản pháp luật có tính pháp lý với việc quản lý hoạt động du

lịch. Nếu có nhà nước có chủ trương phát triển du lịch thì sẽ có những chính sách thuận lợi để đầu tư cho du lịch và thu hút du khách.

Chính quyền địa phương có vai trò quan trọng trong điều kiện phát triển DLCĐ. Chính quyền tham gia định hướng chỉ đạo và quản lý các hoạt động du lịch. Tạo điều kiện thuận lợi cho du khách đến tham quan như việc cấp thủ tục hành chính, các quy định không quá khắt khe đối với du khách. Khuyến khích hỗ trợ địa phương tham gia hoạt động du lịch: Hỗ trợ về vốn, kỹ thuật cho cộng đồng, có những chính sách thông thoáng, mở cửa đối với các tổ chức, đoàn thể tham gia phát triển du lịch.

1.1.5. Các nguyên tắc tham gia phát triển du lịch cộng đồng

Theo Bùi Thị Hải Yến (2012), để đạt được các mục tiêu trên, các nguyên tắc chủ yếu bao gồm:

- Có sự đồng thuận của CĐĐP và các bên tham gia (bao gồm chính quyền và cơ quan quản lý khác, các doanh nghiệp du lịch; các nhà nghiên cứu, các tổ chức phi lợi nhuận và chính cộng đồng). Có sự đa dạng về vai trò tham gia của cộng đồng từ quá trình lập kế hoạch, quy hoạch và quản lý;

- Tôn trọng các giá trị văn hóa của cộng đồng: Thực tế cho thấy, cộng đồng địa phương đều ít nhiều chịu ảnh hưởng từ các chương trình du lịch. Chính vì vậy các giá trị văn hóa của cộng đồng phải được bảo vệ và giữ gìn với sự đóng góp tích cực của tất cả các thành phần tham gia, đặc biệt là cộng đồng địa phương bởi không đối tượng nào có khả năng bảo vệ và duy trì các giá trị văn hóa tốt hơn chính họ.

- Chia sẻ lợi ích từ du lịch cho cộng đồng. Theo nguyên tắc này cộng đồng cùng được hưởng lợi như các thành phần khác tham gia vào các hoạt động kinh doanh cung cấp các sản phẩm cho khách du lịch. Đảm bảo sự phân chia công bằng cho mọi thành viên tham gia và một phần để tái đầu tư nâng cao chất lượng cuộc sống và phát triển cộng đồng, cũng chính là đầu tư cho bảo tồn, tôn tạo tài nguyên và phát triển du lịch

- Xác lập quyền sở hữu và tham dự của cộng đồng đối với tài nguyên thiên nhiên và văn hóa hướng đến sự phát triển bền vững.

1.1.6. Sự tham gia của cộng đồng địa phương trong hoạt động du lịch

Theo Nguyễn Thị Mai (2013) du lịch cộng đồng là một loại hình du lịch có sự liên kết chặt chẽ với các loại hình du lịch khác để tạo thành những sản phẩm du lịch có các đặc điểm như trên. Hiện nay, sự tham gia của cộng đồng vào hoạt động du lịch thường ở các hình thức phổ biến sau:

- Cho khách ở chung nhà ở người dân

- Xây dựng các nhà nghỉ bình dân do cộng đồng làm chủ hoặc có đóng góp cho chủ nhà

- Người dân tham gia vào các nhiệm vụ như hướng dẫn viên, lễ tân, nấu ăn phục vụ du khách.

- Tham gia vào các hoạt động hướng dẫn, hỗ trợ du khách như tham gia vào việc đồng áng, nghề thủ công của gia đình, các hoạt động leo núi, trekking...

- Sản xuất hàng hóa và bán hàng lưu niệm để bán trực tiếp cho khách du lịch

- Ngoài ra cộng đồng còn có thể tham gia gián tiếp vào du lịch thông qua việc sản xuất và cung ứng cho các doanh nghiệp kinh doanh du lịch như khách sạn, nhà hàng...

Xu hướng phát triển du lịch cộng đồng hiện nay

Tại Việt Nam, du lịch cộng đồng cũng đã đem lại nhiều lợi ích thực sự về mặt kinh tế cho người dân ở các vùng nông thôn. Nhân tố chính đóng góp cho sự thành công của loại hình du lịch này chính là sự đóng góp của cộng đồng địa phương. Vì vậy việc phát triển du lịch có sự tham gia của cộng đồng là quan điểm phát triển hợp lý ngày càng được xã hội quan tâm và khuyến khích.

Ngày nay, du lịch cộng đồng đang nhận được nhiều sự đồng thuận trong chiến lược phát triển du lịch không chỉ ở các quốc gia phát triển mà còn có ở nhiều quốc gia khác với mục tiêu đem lại lợi ích chung cho cộng đồng địa phương, đặc biệt cho cộng đồng các làng quê nông thôn, làng bản miền núi.

Trên thế giới, xu hướng khách du lịch ngày càng nhiều hơn (1 ngày 2 triệu khách du lịch -2007). Hàng năm có khoảng 1,5 tỷ người trên thế giới đi du lịch và thu nhập từ du lịch trên toàn thế giới đạt 1.200 tỷ USD/năm và tạo 6-7% việc làm