Ác Điều Kiện Cơ Bản Để Phát Triển Du Lịch Cộng Đồng

Công bằng về mặt xã hội: các thành viên của cộng đồng sẽ tham gia vào việc lên kế hoạch, triển khai, kiểm soát các hoạt động du lịch tại cộng đồng, ở đây cần nhấn mạnh sự tham gia của cộng đồng dân cư địa phương vào quá trình tổ chức và thực hiện các hoạt dộng du lịch. Từ đó lợi ích kinh tế sẽ được chia sẻ công bằng và rộng khắp, không chỉ riêng cho các công ty du lịch mà còn dành cho các thành viên của cộng đồng.

Tôn trọng các giá trị văn hoá của cộng đồng: thực tế cho thấy chương trình du lịch nào cũng ảnh hưởng ít nhiều đến cộng đồng địa phương. Điều quan trọng là các giá trị văn hoá của cộng đồng phải được bảo vệ và giữ gìn với sự đóng góp tích cực của tất cả các thành phần tham gia vào hoạt động du lịch, đặc biệt là cư dân địa phương bởi không đối tượng nào có khả năng bảo vệ và duy trì các giá trị văn hoá tốt hơn chính họ. Cộng đồng địa phương phải nhận thức được vai trò và vị trí của mình cũng như những lợi, hại mà việc phát triển du lịch mang đến.

Chia sẻ lợi ích từ du lịch cho cộng đồng: Theo nguyên tắc này cộng đồng cùng được hưởng lợi như các thành phần khác tham gia vào các hoạt động kinh doanh cung cấp các sản phẩm cho khách du lịch. Nguồn thu từ hoạt động du lịch được phân chia công bằng cho mọi thành viên tham gia hoạt động, đồng thời lợi ích đó cũng được trích một phần thông qua “Qu cộng đồng” để sử dụng cho lợi ích chung của cộng đồng: tái đầu tư cho cộng đồng xây dựng đường sá, cầu cống, điện và chăm sóc sức khoẻ giáo dục ...

Xác lập quyền sở hữu và tham gia của cộng đồng đối với việc bảo vệ tài nguyên thiên nhiên và văn hoá hướng tới sự phát triển bền vững.

1.1.5. ác điều kiện cơ bản để phát triển du lịch cộng đồng

Với tư cách là một loại hình du lịch, việc phát triển du lịch cộng đồng cũng cần một số điều kiện cơ bản bên cạnh một số điều kiện đặc thù liên quan đến cộng đồng. Theo PGS.TS. Phạm Trung Lương (2010) những điều kiện cụ thể để phát triển loại hình du lịch này bao gồm:

Cần có nguồn tài nguyên tự nhiên và nhân văn hấp dẫn có khả năng thu hút khách du lịch. Đây là điều kiện cơ bản vì tài nguyên du lịch chính là tiền đề hay cơ

sở để tổ chức các hoạt động du lịch. Tuy nhiên mức độ thu hút khách của một điểm đến phụ thuộc rất nhiều vào số lượng, chủng loại, tính độc đáo ... của nguồn tài nguyên. Đồng thời khả năng duy trì và phát triển nguồn khách phụ thuộc vào vai trò của cộng đồng dân cư ở địa phương trong việc bảo tồn, tôn tạo những giá trị của tài nguyên tại điểm đến.

Cần có khả năng tiếp cận điểm đến du lịch cộng đồng. Cũng tương tự như đối với việc phát triển các loại hình du lịch khác, hoạt động phát triển du lịch không thể thực hiện được nếu không có hạ tầng tiếp cận điểm tài nguyên. Đây là đặc điểm rất đặc trưng của du lịch khi sản phẩm du lịch được xây dựng và tiêu thụ tại ch . Điều này khác với hoạt động sản xuất kinh doanh khác khi sản phẩm thương mại có thể được sản xuất ở một nơi rồi vận chuyển đến thị trường tiêu thụ ở nơi khác.

Cần có sự hiện diện của cộng đồng dân cư sinh sống tại điểm đến hoặc tại khu vực liền kề phát triển du lịch. Phong tục tập quán, lối sống, trình độ học vấn, quy mô cộng đồng, cơ cấu nghề nghiệp ... là những yếu tố cần được xác định và đánh giá rõ ràng trước khi quyết định xây dựng điểm đến du lịch cộng đồng.

Cần có sự tự nguyện của cộng đồng đối với đề xuất phát triển du lịch cộng đồng. Đây là điều kiện đặc thù rất quan trọng để có thể phát triển du lịch cộng đồng bởi loại hình du lịch này chỉ có thể phát triển cùng với sự nhận thức sâu sắc của cộng đồng về trách nhiệm và quyền lợi của họ khi tham gia vào hoạt động du lịch.

Cần có nhu cầu đối với sản phẩm du lịch cộng đồng: Phát triển du lịch nói chung và du lịch cộng đồng nói riêng phải phù hợp với quy luật “Cung - Cầu”. Thị truờng khách đủ lớn về số lượng và đảm bảo chất lượng (khả năng chi trả), ổn định cho vùng, từ đó đảm bảo khối lượng công ăn việc làm cho cộng đồng, thu nhập đều đặn cho họ.

Điểm đến du lịch cộng đồng cần được quy hoạch và đưa vào hệ thống tuyến điểm du lịch của lãnh thổ. Đây là điều kiện chung để phát triển bất kỳ một điểm đến du lịch nào, trong đó có điểm đến du lịch cộng đồng. Tuy nhiên trong trường hợp du lịch cộng đồng, điều kiện này trở nên quan trọng hơn bởi bản thân cộng đồng

thường không có khả năng tự tổ chức quy hoạch và kết nối với hệ thống tuyến điểm du lịch của lãnh thổ.

1.2. Các yếu tố ảnh hư ng đến du lịch cộng đồng

Theo tác giả Chu Đức Tùng (2016) tính hiệu quả của hệ thống cơ chế chính sách và các biện pháp khuyến khích hợp lý từ các cơ quan quản lý, các ngành liên quan để tạo ra một môi trường thuận lợi cho du lịch cộng đồng phát triển. Các cơ chế, chính sách này liên quan đến việc:

 H trợ hạ tầng du lịch tại các điểm du lịch cộng đồng;

 Tăng khả năng tiếp cận của cộng đồng đối với các nguồn vốn tín dụng với lãi suất ưu đãi như một phần của chính sách xóa đói giảm nghèo;

 Quảng bá du lịch cộng đồng và xúc tiến hình ảnh điểm đến du lịch cộng đồng;

 H trợ đào tạo nguồn nhân lực du lịch cho cộng đồng;

 Ưu đãi và giá thuê đất lập dự án, thuế kinh doanh dịch vụ du lịch cộng đồng,

...;

 H trợ các doanh nghiệp lữ hành có hợp tác đưa khách đến các điểm du lịch cộng đồng;

 Tính hấp dẫn và hình ảnh điểm đến: Có nguồn tài nguyên tại điểm đến du lịch cộng đồng là điều kiện tiên quyết để phát triển du lịch cộng đồng, tuy nhiên điểm đến đó có thu hút được nhiều khách không hay nói cách khác mức độ phát triển của điểm đến du lịch cộng đồng sẽ phụ thuộc nhiều vào mức độ hấp dẫn và hình ảnh điểm đến;

 Năng lực của cộng đồng: bao gồm năng lực về tổ chức quản lý hoạt động du lịch; k năng cung cấp các dịch vụ du lịch cơ bản (dịch vụ lưu trú, dịch vụ ăn uống, dịch vụ hướng dẫn), khả năng về tài chính để phát triển các sản phẩm du lịch tại điểm đến;

 Mức độ h trợ của cơ quan quản lý nhà nước về du lịch đối với thực hiện quy hoạch điểm đến du lịch cộng đồng, đầu tư nâng cấp hạ tầng du lịch tại điểm

đến, đào tạo k năng tổ chức quản lý và cung cấp dịch vụ, xúc tiến hình ảnh điểm đến;

 Mức độ hợp tác của các công ty du lịch, đặc biệt là các công ty lữ hành trong việc quảng bá sản phẩm du lịch cộng đồng và đảm bảo nguồn khách;

 Mức độ h trợ của các tổ chức quốc tế, các tổ chức phi chính phủ về kinh nghiệm tổ chức du lịch cộng đồng cũng như tăng cường năng lực cho cộng đồng tổ chức quản lý và tham gia hoạt động du lịch.

1. . Bài học kinh nghiệm trong phát triển du lịch cộng đồng một số nước Asian và tại Việt Nam

1.3.1. ác m h nh trong phát triển du lịch cộng đồng ở Indonesia và Malaysia

Kinh nghiệm du lịch cộng đồng của Indonesia: xây dựng thành công vùng du lịch biển đảo Bali

Nét tương đồng: Trước đây, vùng biển đảo Bali còn rất hoang sơ và kém phát triển, tài nguyên du lịch chủ yếu là biển đảo và văn hóa truyền thống, nhưng với những chính sách đúng đắn của quốc gia và sự năng động của chính quyền địa phương, cùng sự phối hợp với các doanh nghiệp du lịch - dịch vụ, các tổ chức phi chính phủ gắn với phát triển cộng đồng sở tại đã làm thay đổi một vùng biển đảo hoang sơ thành khu du lịch biển nổi tiếng thế giới.

Indonesia được mệnh danh là đất nước “vạn đảo”, nơi có rừng nhiệt đới rộng lớn nhất Đông Nam Á và có nhiều thiên đường biển đảo đẹp, nổi tiếng trên thế giới. Chính phủ Indonesia đã định hướng cho việc phát triển du lịch bền vững bằng các chiến lược nhằm bảo tồn và duy trì đa dạng sinh học, phát huy bản sắc văn hóa độc đáo, nhờ vậy các năm qua tuy gặp nhiều thiên tai, khủng bố nhưng tốc độ phát triển của ngành kinh tế du lịch vẫn được duy trì. Năm 2010 lượng khách du lịch quốc tế đạt khá cao khoảng 5,185 triệu lượt khách, thu nhập du lịch từ khách quốc tế đạt trung bình hàng năm từ 5,1 - 5,8 tỷ USD. (Đinh Kiệm, 2013)

Mô hình du lịch vùng biển đảo Bali:

Năm 1990, dưới sự h trợ của tổ chức UNDP, dự án quy hoạch tổng thể khu du lịch được chính phủ thông qua và tiến hành xây dựng.

Dự án được quy hoạch phát triển trên một vùng địa lý kinh tế cụ thể nhằm tạo ra sự phát triển cân bằng gồm 16 vùng hiện có, đồng thời bổ sung các vùng mới, vùng biển đảo, đất liền. Ở 16 vùng được chia làm ba loại chính: vùng biển phía Nam Bali, các vùng biển khác, vùng đất liền. Ba vùng có chính sách phát triển khác nhau dựa trên các đặc trưng cơ bản về thiên nhiên, cường độ phát triển, các loại hoạt động và đặc điểm nguồn khách.

Chính phủ Indonesia đã thực hiện quy hoạch phát triển bền vững toàn vùng Bali rồi mới quy hoạch bền vững chi tiết ở địa phương và đảm bảo sự thống nhất từ vùng đến địa phương.

* Kinh nghiệm quản lý trên tầm vi mô:

Chính là sự h trợ của chính quyền về mặt đất đai, cơ sở hạ tầng, chính sách xúc tiến quảng bá hướng dẫn lập quy hoạch … Các doanh nghiệp du lịch ở Indonesia đã phối hợp chặt chẽ với các ngành kinh doanh khác và các địa phương để khai thác các yếu tố văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc, phối hợp hài hòa giữa các loại hình du lịch nhờ vậy nhiều vùng miền ở Indonesia luôn có những sản phẩm du lịch đặc thù và đa dạng.

Dưới sự h trợ của các cơ quan chính phủ, các doanh nghiệp du lịch, các hợp tác xã, các tổ chức cộng đồng địa phương đã chủ động xây dựng nội dung quy hoạch phát triển cho các khu du lịch do mình quản lý dựa theo các tiêu chí thống nhất gồm:

i.Đánh giá sự giàu có và độc đáo của tài nguyên du lịch hiện có (Hệ sinh thái, thực, động vật đặc hữu và cảnh quan thiên nhiên, nền văn hóa truyền thống và các di sản,…)

ii.Nền văn hóa truyền thống bản địa (yếu tố đa văn hóa kết hợp)

iii. Nhu cầu của khách du lịch, các sản phẩm chủ lực

iv. Cung cấp các lợi ích kinh tế xã hội nhằm cải thiện cuộc sống cho cộng đồng địa phương trong quá trình hoạt động

v.Các mối đe dọa đến hệ sinh thái, ô nhiễm khi khai thác tài nguyên

vi. Đầu tư cơ sở hạ tầng, gắn kết với hệ thống giao thông đến các khu du lịch

vii. Phạm vi đất đai được giao hoặc thuê.

Một kinh nghiệm quan trọng được rút ra là việc tận dụng tối đa các nguồn tài nguyên du lịch nhân văn với sự tham gia chủ động của cộng đồng nhằm tạo ra sản phẩm du lịch văn hóa đáp ứng cho du khách (trùng tu chùa chiềng, đền đài, nhà cửa, khôi phục lễ hội văn hóa truyền thống). Phát triển du lịch dựa vào yếu tố văn hóa đã giúp người dân trong cộng đồng tự hào về bản sắc văn hóa của mình hơn, ý thức được du lịch không chỉ để cải thiện kinh tế mà còn là công cụ để bảo tồn, được sử dụng để quảng bá triết lý phát triển bền vững (vùng Ubud-Bali). (Đinh Kiệm, 2013)

Kinh nghiệm của Malaysia: phát triển loại hình Du lịch sinh thái văn hóa gắn kết với du lịch cộng đồng – Homestay

Nét tương đồng: Vùng Duyên hải Cực Nam Trung Bộ hiện có trên 1040 làng bản, trong đó có khoảng 400 làng nông nghiệp, ngư nghiệp ven biển có điều kiện có thể triển khai loại hình du lịch homestay, nhưng việc khai thác còn nhiều bất cập vì địa phương và các công ty du lịch chưa có kinh nghiệm triển khai.

Malaysia là một quốc gia rất coi trọng đến phát triển du lịch, theo thống kê của UNWTO trong vùng Châu Á – Thái Bình dương, lượng khách quốc tế đến Malaysia chiếm hàng thứ hai chỉ sau cường quốc du lịch là Trung Quốc. Du khách khi đến Malaysia thường chọn các tour dạng du lịch sinh thái (DLST), và một trong các loại hình du lịch được ưa chuộng phải kể đến du lịch sinh thái văn hóa dựa vào cộng đồng – Homestay, đây là loại hình DLST văn hóa nông thôn dựa vào cộng đồng. Với loại hình này, du khách sẽ được sinh hoạt chung nhà với người dân bản địa như một thành viên trong gia đình và trải nghiệm cuộc sống hằng ngày để biết về văn hóa của người dân nơi đó. Bắt đầu được triển khai từ những năm 1980, đến nay loại hình du lịch homestay đã phát triển rộng rãi ở 13 bang trên toàn quốc với gần 3300 hộ dân từ 230 ngôi làng khắp cả nước. Hàng năm đón hơn 160.000 lượt du khách

trong đó có 30.000 khách quốc tế đến chủ yếu từ Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore, Úc mang lại nguồn thu trên 16 triệu USD cho các hộ tham gia.

Kết quả thu được tại 5 bang có loại hình homestay phát triển nhất năm 2009:

Bảng 1.1: Tình hình hoạt động Homestay tại 5 Bang/ Tỉnh của Malaysia

Bang/Tỉnh

Số làng tham gia

Tổng lượng

khách đến (Lượt khách)

Khách quốc tế

Khách nội địa

Doanh thu (RM)

Selangor Jahore N.Sembilan Sabah

Sarawak

17.543

22.342

13.043

4.509

10.480

7.301

4.635

2.939

2.295

2.245

10.242

17.707

10.104

2.214

8.235

917.440

1.054.805

1.068.592

605.708

413.823