Chất lượng tranh tụng của Kiểm sát viên Viện Kiểm sát nhân dân cấp huyện tại phiên tòa xét xử hình sự theo yêu cầu cải cách tư pháp ở Việt Nam hiện nay

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

MAI THỊ NAM

CHẤT LƯỢNG TRANH TỤNG CỦA KIỂM SÁT VIÊN VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN CẤP HUYỆN TẠI PHIÊN TÒA XÉT XỬ HÌNH SỰ THEO YÊU CẦU CẢI CÁCH TƯ PHÁP

Ở VIỆT NAM HIỆN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ

NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ LỊCH SỬ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT

Có thể bạn quan tâm!

Chất lượng tranh tụng của Kiểm sát viên Viện Kiểm sát nhân dân cấp huyện tại phiên tòa xét xử hình sự theo yêu cầu cải cách tư pháp ở Việt Nam hiện nay - 2
Chất lượng tranh tụng của Kiểm sát viên Viện Kiểm sát nhân dân cấp huyện tại phiên tòa xét xử hình sự theo yêu cầu cải cách tư pháp ở Việt Nam hiện nay - 3
Chất lượng tranh tụng của Kiểm sát viên Viện Kiểm sát nhân dân cấp huyện tại phiên tòa xét xử hình sự theo yêu cầu cải cách tư pháp ở Việt Nam hiện nay - 4

Xem toàn bộ 220 trang tài liệu này.

Mã số: 9380106

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:

1. PGS, TS. TRỊNH ĐỨC THẢO

2. TS. LÊ HỮU THỂ

HÀ NỘI - 2022

LỜI CAM ĐOAN

Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu do tôi thực hiện. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng, được trích dẫn theo đúng quy định về trình bày luận án.

Tác giả

Mai Thị Nam

MỤC LỤC

Trang

MỞ ĐẦU 1

Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ

TÀI LUẬN ÁN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU 9

1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án 9

1.2. Những vấn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu, giả thuyết nghiên cứu và câu

hỏi nghiên cứu 42

Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHẤT LƯỢNG TRANH TỤNG CỦA KIỂM SÁT VIÊN VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN CẤP HUYỆN TẠI PHIÊN TÒA XÉT

XỬ HÌNH SỰ THEO YÊU CẦU CẢI CÁCH TƯ PHÁP Ở VIỆT NAM 46

2.1. Khái niệm, đặc điểm và yêu cầu của cải cách tư pháp về chất lượng tranh tụng của kiểm sát viên Viện Kiểm sát nhân dân cấp huyện tại phiên tòa xét

xử hình sự 46

2.2. Tiêu chí đánh giá và các yếu tố bảo đảm chất lượng tranh tụng của kiểm sát viên Viện Kiểm sát nhân dân cấp huyện tại phiên tòa xét xử hình sự theo

yêu cầu cải cách tư pháp ở Việt Nam 68

2.3. Tranh tụng của kiểm sát viên (công tố viên) tại phiên tòa xét xử hình sự một

số nước trên thế giới và giá trị tham khảo cho Việt Nam 79

Chương 3: THỰC TRẠNG CHẤT LƯỢNG TRANH TỤNG CỦA KIỂM SÁT VIÊN VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN CẤP HUYỆN TẠI PHIÊN TÒA XÉT XỬ

HÌNH SỰ THEO YÊU CẦU CẢI CÁCH TƯ PHÁP Ở VIỆT NAM 88

3.1. Khái quát tình hình đội ngũ kiểm sát viên Viện Kiểm sát nhân dân cấp huyện 88

3.2. Ưu điểm và nguyên nhân trong đánh giá chất lượng tranh tụng của kiểm sát

viên Viện Kiểm sát nhân dân cấp huyện tại phiên tòa xét xử vụ án hình sự 91

3.3. Hạn chế và nguyên nhân trong đánh giá chất lượng tranh tụng của kiểm sát

viên Viện Kiểm sát nhân dân cấp huyện tại phiên tòa xét xử vụ án hình sự 107

Chương 4: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM CHẤT LƯỢNG TRANH TỤNG CỦA KIỂM SÁT VIÊN VIỆN KIỂM SÁT NHÂN DÂN CẤP HUYỆN TẠI PHIÊN TÒA XÉT XỬ HÌNH SỰ ĐÁP ỨNG YÊU CẦU CẢI CÁCH TƯ

PHÁP Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 120

4.1. Quan điểm bảo đảm chất lượng tranh tụng của kiểm sát viên Viện Kiểm sát nhân dân cấp huyện tại phiên tòa xét xử hình sự đáp ứng yêu cầu cải cách

tư pháp ở Việt Nam hiện nay 120

4.2. Giải pháp bảo đảm chất lượng tranh tụng của kiểm sát viên Viện Kiểm sát nhân dân cấp huyện tại phiên tòa xét xử hình sự đáp ứng yêu cầu cải cách

tư pháp ở Việt Nam hiện nay 131

KẾT LUẬN 155

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN

ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 157

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 158

PHỤ LỤC 174

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

CCTP : Cải cách tư pháp ĐCSVN : Đảng Cộng sản Việt Nam HĐXX : Hội đồng xét xử

HTND : Hội thẩm nhân dân

KSND : Kiểm sát nhân dân

KSV : Kiểm sát viên

QLNN : Quyền lực nhà nước

TTHS : Tố tụng hình sự

TAND : Tòa án nhân dân

VKS : Viện Kiểm sát

VKSND : Viện Kiểm sát nhân dân VKSNDTC : Viện Kiểm sát nhân dân tối cao XHCN : Xã hội chủ nghĩa

XXHS : Xét xử hình sự

XXST : Xét xử sơ thẩm

MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Trong công cuộc đổi mới đất nước, cải cách tư pháp (CCTP) được xác định là một nhiệm vụ trọng tâm nhằm xây dựng và từng bước hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa (XHCN) Việt Nam của nhân dân, do nhân dân và vì nhân dân. Nhiệm vụ CCTP đã được Đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCSVN) đề ra trong nhiều văn kiện; đặc biệt là Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về “Một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp trong thời gian tới”; Nghị quyết 48-NQ/TW ngày 24/5/2005 của Bộ Chính trị về “Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật ở Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020”; Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị về “Chiến lược CCTP đến năm 2020”; nhằm hướng tới mục tiêu “Xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, bảo vệ công lý, từng bước hiện đại, phục vụ nhân dân, phụng sự Tổ quốc Việt Nam XHCN; hoạt động tư pháp mà trọng tâm là hoạt động xét xử được tiến hành có hiệu quả và hiệu lực cao” [10]. Khẳng định những giá trị đúng đắn về CCTP, Bộ Chính trị đã ban hành Kết luận số 92-KL/TW ngày 12/3/2014 “về việc tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 49-NQ/TW”; Kết luận số 01-KL/TW ngày 04/4/2016 “về tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 48-NQ/TW”; Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của ĐCSVN xác định chủ trương “Nghiên cứu, ban hành Chiến lược hoàn thiện nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam đến năm 2030, định hướng đến năm 2045, trong đó có Chiến lược pháp luật và CCTP” [26]. Nghị quyết Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII khẳng định một trong sáu nhiệm vụ trọng tâm trong nhiệm kỳ Đại hội XIII có nội dung “CCTP, tăng cường pháp chế, bảo đảm kỷ cương xã hội” [26]. Thực hiện mục tiêu, nhiệm vụ CCTP, nhiều vấn đề được đặt ra, trong đó “Nâng cao chất lượng công tố của Kiểm sát viên (KSV) tại phiên toà, bảo đảm tranh tụng dân chủ với Luật sư, người bào chữa và những người tham gia tố tụng khác...” [8]; “bảo đảm chất lượng tranh tụng tại các phiên tòa xét xử, lấy kết quả tranh tụng tại tòa làm căn cứ quan trọng để phán quyết bản án, coi đây là khâu đột phá để nâng cao chất lượng hoạt động tư pháp” [9]; “nâng cao chất lượng, hiệu lực, hiệu quả hoạt động và uy tín của Tòa án nhân dân, Viện Kiểm sát nhân dân…” [26].

Thể chế hóa đường lối, chủ trương lãnh đạo của Đảng; Nhà nước đã ban hành các văn bản quy phạm pháp luật về các lĩnh vực hình sự, dân sự, tố tụng hình sự (TTHS) và tổ chức, hoạt động của cơ quan tư pháp, bổ trợ tư pháp. Trong đó, Hiến pháp năm 2013 [84] và Bộ luật TTHS năm 2015 chính thức ghi nhận vấn đề tranh tụng và nguyên tắc tranh tụng trong xét xử được bảo đảm [86]. Với quy định này, không chỉ khẳng định tầm quan trọng của một nguyên tắc cơ bản trong hoạt động TTHS mà còn đặt ra những yêu cầu, đòi hỏi đối với KSV trong nhận thức và thực hiện nguyên tắc, bảo đảm hoàn thành tốt nhiệm vụ “thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp” [84]; góp phần “bảo vệ pháp luật, bảo vệ quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ XHCN, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân, góp phần bảo đảm pháp luật được chấp hành nghiêm chỉnh và thống nhất” [84].

Trong TTHS, Kiểm sát viên có vai trò rất quan trọng, thể hiện ở tất cả các giai đoạn tố tụng, từ khi khởi tố vụ án hình sự đến giai đoạn thi hành bản án; trong đó, tại phiên tòa xét xử hình sự (XXHS), KSV đóng vai trò là người buộc tội. Quan điểm buộc tội của Viện Kiểm sát (VKS) được thể hiện bằng Bản cáo trạng và KSV là người trực tiếp bảo vệ cáo trạng tại phiên tòa. Để thực hiện nhiệm vụ này, KSV phải nắm chắc toàn bộ tiến trình điều tra vụ án, những tài liệu, chứng cứ trong hồ sơ vụ án, đặc biệt là chuẩn bị và tiến hành các hoạt động tranh tụng có hiệu quả tại phiên tòa. Điều đó không chỉ giúp cho KSV hoàn thành các nhiệm vụ đặt ra trong quá trình tố tụng mà quan trọng hơn còn khẳng định KSV, Viện Kiểm sát nhân dân (VKSND) nói riêng, các cơ quan tư pháp nói chung thực sự là chỗ dựa, niềm tin của nhân dân trong việc bảo vệ công lý, pháp luật, pháp chế XHCN, bảo đảm quyền con người, đấu tranh có hiệu quả với các loại tội phạm và vi phạm pháp luật khác. Như vậy, hoạt động tranh tụng diễn ra tại phiên tòa XXHS phản ánh yêu cầu bảo đảm tính công bằng, khách quan, công khai, dân chủ giữa người tham gia tố tụng với VKS, Kiểm sát viên; đồng thời là căn cứ quan trọng, không thể thiếu để xác định sự thật khách quan của vụ án, làm cơ sở để Hội đồng xét xử (HĐXX) tuyên bản án đúng người, đúng tội. Đặc biệt, tinh thần cốt lõi của CCTP là nhằm nâng cao chất lượng xét xử và bảo vệ công lý; vì thế, tranh tụng của Kiểm sát viên VKSND cấp huyện đóng vai trò quyết định đối với chất lượng xét xử, bảo vệ công lý. Ở cấp xét

xử cấp huyện, phần lớn các vụ án hình sự được xét xử ở cấp này, nếu chất lượng tranh tụng của Kiểm sát viên VKSND cấp huyện được bảo đảm thì các vụ án xét xử thỏa đáng, rõ ràng, sẽ giảm kháng cáo, kháng nghị và giảm tải công việc cho VKSND và Tòa án nhân dân (TAND) cấp trên. Như vậy, có thể khẳng định, chất lượng tranh tụng của Kiểm sát viên VKSND cấp huyện tốt hơn thì chất lượng xét xử và công lý được bảo đảm tốt hơn.

Trong thời gian qua, nhìn chung đội ngũ Kiểm sát viên VKSND cấp huyện đã thể hiện tinh thần trách nhiệm trong thực hiện hoạt động tranh tụng tại phiên tòa, tích cực rèn luyện kỹ năng tranh tụng, khẳng định vị thế của KSV và cơ quan VKS; góp phần nâng cao chất lượng tranh tụng tại phiên tòa. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện nhiệm vụ vẫn còn nhiều hạn chế như: “nhận thức của các cán bộ tư pháp về chủ trương tăng cường tranh tụng chưa nhất quán… Các phiên tòa thực hiện chủ trương tranh tụng không nhiều, chưa đúng định hướng, hiệu quả chưa cao” [5]; “tranh tụng tại phiên tòa được coi là khâu đột phá của CCTP nhưng chưa được nghiên cứu xây dựng quy trình, cơ chế cụ thể;… việc tranh tụng còn hình thức, hiệu quả chưa cao” [5]; “hoạt động tranh tụng của KSV tại phiên tòa hình sự còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng phiên tòa và chất lượng công tác thực hành quyền công tố, kiểm sát xét xử án hình sự” [130]. Điều này do nhiều nguyên nhân như đội ngũ KSV chưa có nhiều kinh nghiệm thực tiễn, chưa được chuẩn bị đầy đủ về kỹ năng tranh tụng; sự ảnh hưởng của thói quen và kinh nghiệm tham gia phiên tòa theo mô hình, quy định cũ; trình độ, năng lực của một bộ phận KSV chưa đáp ứng yêu cầu, nhiệm vụ trong giai đoạn mới… Bên cạnh đó, mặc dù vấn đề tranh tụng đã được các nhà khoa học quan tâm nghiên cứu có hệ thống, toàn diện hơn kể từ sau khi có các nghị quyết của Đảng về tranh tụng, nhưng nhiều nội dung liên quan đến tranh tụng còn có những ý kiến khác nhau hoặc chưa được làm rõ, đặc biệt là việc nghiên cứu về chất lượng tranh tụng của Kiểm sát viên VKSND cấp huyện theo yêu cầu CCTP là vấn đề còn có nhiều cách đánh giá, nhìn nhận khác nhau. Rõ ràng, trong khoa học pháp lý của Việt Nam còn thiếu nghiên cứu quy mô về chất lượng tranh tụng của Kiểm sát viên VKSND cấp huyện nói riêng và chất lượng tranh tụng tại phiên tòa hình sự nói chung.

Trong giai đoạn cách mạng mới, những yêu cầu đặt ra đối với Kiểm sát viên VKSND cấp huyện ngày càng cao, đòi hỏi phải có sự nghiên cứu đầy đủ, toàn diện về vấn đề này, góp phần khắc phục hạn chế “CCTP chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu phát triển đất nước” [26]; theo định hướng của ĐCSVN “chú trọng lãnh đạo đổi mới nâng cao chất lượng…CCTP” [26]; xây dựng nền tư pháp trong sạch, vững mạnh, dân chủ, nghiêm minh, từng bước hiện đại; hiện thực hóa quyết tâm của Đảng, quan điểm của Nhà nước đối với nhiệm vụ CCTP; bảo đảm sự phù hợp của CCTP với quá trình phát triển kinh tế - xã hội của đất nước và yêu cầu, đòi hỏi hội nhập quốc tế trong giai đoạn mới. Xuất phát từ các lý do trên, nghiên cứu sinh lựa chọn thực hiện đề tài luận án tiến sĩ luật học “Chất lượng tranh tụng của Kiểm sát viên Viện Kiểm sát nhân dân cấp huyện tại phiên tòa xét xử hình sự theo yêu cầu cải cách tư pháp ở Việt Nam hiện nay”.

2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu

2.1. Mục đích nghiên cứu

Đề tài luận án đề xuất các quan điểm, giải pháp bảo đảm chất lượng tranh tụng của Kiểm sát viên VKSND cấp huyện tại phiên tòa XXHS theo yêu cầu CCTP ở Việt Nam hiện nay.

2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Đề tài có các nhiệm vụ nghiên cứu sau:

- Đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án trên cơ sở khái quát tình hình nghiên cứu ở trong nước, nước ngoài và xác định những vấn đề lý luận và thực tiễn cần tiếp tục nghiên cứu trong đề tài luận án.

- Phân tích cơ sở lý luận về chất lượng tranh tụng của Kiểm sát viên VKSND cấp huyện tại phiên tòa XXHS theo yêu cầu CCTP ở Việt Nam (bao gồm phân tích khái niệm và các vấn đề lý luận có liên quan khác), đồng thời, làm rõ vấn đề chất lượng tranh tụng của Kiểm sát viên VKSND (Viện Công tố) tại phiên tòa XXHS một số nước trên thế giới và giá trị tham khảo cho Việt Nam.

- Nghiên cứu, khảo sát, làm rõ thực trạng chất lượng tranh tụng của Kiểm sát viên VKSND cấp huyện tại phiên tòa XXHS theo yêu cầu CCTP ở Việt Nam hiện nay; từ đó chỉ rõ những ưu điểm, hạn chế và nguyên nhân của thực trạng này.