Chính Sách, Pháp Luật Liên Quan Đến Thực Thi Quyền Shtt

Luật SHTT bao gồm 222 điều chia làm 6 phần, 18 chương, được đánh giá là đã thể chế hoá được quan điểm của Đảng và Nhà nước ta tiếp tục thực hiện chính sách nhất quán trong việc bảo hộ quyền SHTT trên cơ sở đảm bảo lợi ích hài hoà của các chủ thể quyền với lợi ích xã hội, nhằm tiếp tục khuyến khích và thúc đẩy sáng tạo, khai thác tối đa quyền SHTT phục vụ cho phát triển kinh tế- xã hội và nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của nhân dân, đáp ứng được nhu cầu hội nhập kinh tế quốc tế. Xét khái quát, Luật SHTT có một số điểm mới đáng chú ý sau đây:

- Thứ nhất, Luật SHTT là sự tổng hợp các quy định liên quan đến SHTT từ nhiều văn bản pháp luật. Theo thống kê, các quy định liên quan đến SHTT nằm rải rác ở khoảng 40 văn bản pháp luật khác nhau như Bộ luật Dân sự, Bộ luật Hình sự, Luật Hải quan, Luật Cạnh tranh, Pháp lệnh về Giống cây trồng, các nghị định của Chính phủ… Luật SHTT đã quy về một mối duy nhất các quy định rải rác nói trên, bao gồm các quy định về nội dung cũng như thủ tục để xử lý các vấn đề liên quan đến SHTT như xác lập quyền, thực thi quyền,… Để tránh sự chồng chéo các luật khi áp dụng, Luật SHTT quy định: (i) nếu các luật khác có quy định về SHTT trái với Luật SHTT thì sẽ áp dụng Luật SHTT; (ii) đối với các vấn đề dân sự liên quan đến SHTT không được quy định tại Luật SHTT thì áp dụng Bộ luật Dân sự.

- Thứ hai, Luật SHTT được ban hành thể hiện nỗ lực hội nhập quốc tế của Việt Nam. Mặc dù trong quá trình soạn thảo và thảo luận tại Quốc hội, đã có rất nhiều áp lực từ phía các cơ quan và đại biểu quốc hội chủ trương bảo hộ trong nước, nhất là về các quy định liên quan đến quyền tác giả và quyền đối với giống cây trồng, nhưng Luật SHTT đã được thông qua với các điều khoản tương đối phù hợp với chuẩn mực mà Hiệp định TRIPs quy định và các điều ước quốc tế mà Việt Nam đã tham gia. Ngoài ra, Luật SHTT cũng khẳng định rõ, trong trường hợp Luật SHTT có quy định trái với các điều ước quốc tế mà Việt Nam tham gia thì sẽ áp dụng các điều ước quốc tế đó.

- Thứ ba, Luật SHTT đã luật hoá các đối tượng SHTT để phù hợp hơn với Hiệp địnhTRIPs, bao gồm: Quyền tác giả và các quyền liên quan; Quyền sở hữu công nghiệp; và Quyền về giống cây trồng.

- Thứ tư, với việc dành riêng cả Phần thứ năm để quy định về “Bảo vệ quyền SHTT”, Luật SHTT được đánh giá là đã khắc phục được khâu yếu nhất trong hệ thống pháp luật SHTT hiện hành (xem cụ thể trong Mục 2.2 của Chương này).

Để tăng cường hiệu lực thực thi Luật SHTT, trong tháng 9/2006, Chính phủ đã ban hành một loạt nghị định hướng dẫn thực thi các vấn đề được quy định trong Luật, bao gồm: Nghị định 100/2006/NĐ-CP quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Bộ Luật Dân sự, Luật SHTT về quyền tác giả và quyền liên quan; Nghị định 103/2006/NĐ-CP về việc quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật SHTT về sở hữu công nghiệp; Nghị định 104/2006/NĐ-CP quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành một số điều của Luật SHTT về quyền đối với giống cây trồng; Nghị định 105/2006/NĐ-CP về việc quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật SHTT về bảo vệ quyền SHTT và quản lý nhà nước về SHTT; và Nghị định 106/2006/NĐ-CP quy định xử phạt hành chính về STTT.

2.1.2. Chính sách, pháp luật liên quan đến thực thi quyền SHTT

Cũng giống như các quy định pháp luật về tiêu chuẩn bảo hộ và trình tự, thủ tục xác lập quyền SHTT, trước khi có Luật SHTT, các quy định pháp luật về thực thi quyền SHTT nằm rải rác ở nhiều văn bản pháp luật khác nhau, đáng chú ý là một số văn bản quan trọng như Bộ luật Hình sự (1999), Bộ luật Tố tụng Hình sự (2003), Bộ luật Tố tụng Dân sự (2004), Luật Thương mại (1997), Luật Hải Quan (2001), Pháp lệnh Xử lý Vi phạm hành chính (2002),… Nghiên cứu các quy định pháp luật thực thi quyền SHTT trong hệ thống pháp luật Việt Nam thì thấy rằng, vị trí của pháp luật về quyền SHTT ở nước ta còn mờ nhạt, phân mảng và chưa thực sự đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn, chưa thể hiện được đầy đủ bản chất của các quan hệ phát sinh trong lĩnh vực quyền SHTT. Do quan niệm

vấn đề quyền SHTT là một bộ phận không tách rời của Bộ luật Dân sự nên hầu hết các quan hệ phát sinh trong lĩnh vực quyền SHTT đều được điều chỉnh bởi các quy định của Bộ luật Dân sự (1995 và 2005) và hệ thống các văn bản hướng dẫn thi hành. Quan điểm và việc xác định vị trí của chế định về quyền SHTT trong hệ thống pháp luật như vậy của Việt Nam đã dẫn đến những hạn chế nhất định trong quá trình xây dựng, áp dụng và thực thi pháp luật, chính sách về SHTT. Chính vì vậy mà nội dung thực thi quyền SHTT trong những năm vừa qua được coi là một trong những điểm yếu nhất của hệ thống chính sách, pháp luật về bảo hộ quyền SHTT của Việt Nam.

Điểm yếu này đã được khắc phục cơ bản khi Luật SHTT được ban hành. Luật SHTT dành toàn bộ Phần thứ năm với tiêu đề “Bảo vệ quyền SHTT” (không dùng thuật ngữ “Thực thi quyền”) gồm 22 điều để quy định về vấn đề thực thi quyền SHTT. Để quyền của chủ thể quyền SHTT được thực thi trong cuộc sống thì trước tiên phải nêu cao tính chủ động tự bảo vệ quyền của chủ thể bằng các biện pháp theo luật định, sau đó mới quy định trách nhiệm bảo vệ quyền của các cơ quan có thẩm quyền. Việc bảo vệ quyền SHTT có thể tiến hành bằng biện pháp dân sự, biện pháp hình sự và biện pháp hành chính, bao gồm cả kiểm soát hàng hoá xuất khẩu, nhập khẩu liên quan đến quyền SHTT, trong đó nhấn mạnh đến biện pháp dân sự là chủ yếu thông qua hình thức buộc bồi thường thiệt hại trên cơ sở các mức được ấn định trong Luật. Một trong các biện pháp nâng cao hiệu quả của công tác thực thi quyền đó là dùng các biện pháp ngăn chặn nhằm chống lại các hành vi xâm phạm quyền SHTT có tính chất tinh vi, xảo quyệt và có dấu hiệu xoá dấu vết vi phạm. Luật đã quy định áp dụng biện pháp khẩn cấp tạm thời trong xử lý dân sự và biện pháp ngăn chặn trong xử lý hành chính. Nhìn chung thì các quy định về bảo vệ quyền SHTT trong Luật SHTT đã có nhiều điểm phù hợp với các quy định về thực thi quyền SHTT trong Hiệp định TRIPs (từ Điều 41 đến Điều 61).

Nhằm nâng cao hiệu lực thực thi Luật SHTT, ngày 19/1/2006, các Bộ Khoa học và Công nghệ, Văn hoá – Thông tin, Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Tài chính, Thương mại và Công an đã ký kết chương trình hành động số 168/CTHĐ/VHTT-KHCN-NN&PTNT-TC-TM-CA về hợp tác phòng và chống xâm phạm quyền SHTT giai đoạn 2006-2010 (sau đó có bổ sung thêm Bộ Bưu chính - Viễn thông). Chương trình này tập trung vào những nội dung chủ yếu như: tuyên truyền, phổ cập, hướng dẫn xã hội tôn trọng, tự giác chấp hành các quy định của pháp luật về quyền sở hữu công nghiệp, quyền tác giả và quyền liên quan, quyền đối với giống cây trồng; đẩy mạnh các hoạt động thanh tra, kiểm tra xử lý vi phạm; xây dựng và kiến nghị sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện các quy định của pháp luật về quyền sở hữu công nghiệp, quyền tác giả và quyền liên quan, quyền đối với giống cây trồng; đẩy mạnh các hoạt động trao đổi, cung cấp thông tin, đào tạo, tập huấn và hợp tác quốc tế; và hỗ trợ các địa phương trong việc nâng cao năng lực phòng và chống xâm phạm quyền SHTT.

Tóm lại, trong quá trình hơn 10 năm qua kể từ khi Việt Nam đệ đơn xin gia nhập WTO, hệ thống chính sách, pháp luật về quyền SHTT của Việt Nam đã từng bước được hoàn thiện theo hướng phù hợp với Hiệp định TRIPs. Đặc biệt, Luật SHTT được ban hành đã cơ bản đáp ứng được các chuẩn mực là tính đầy đủ và hiệu lực thực thi. Một điều rất đáng chú ý là trong những năm qua, việc Việt Nam tham gia các hiệp định song phương và các điều ước quốc tế đa phương có liên quan đến bảo hộ quyền SHTT đã góp phần đẩy mạnh sự hoàn thiện hệ thống chính sách, pháp luật theo hướng phù hợp với Hiệp định TRIPs, điển hình là Hiệp định Thương mại song phương Việt Nam- Hoa Kỳ. Các quy định của Hiệp định TRIPs về cơ bản giống với các quy định tại Chương II của Hiệp định Thương mại song phương Việt Nam- Hoa Kỳ. Do đó, việc thực hiện Hiệp định này là bước tiến quan trọng trong hệ thống bảo hộ quyền SHTT ở Việt Nam hướng tới thích ứng với các yêu cầu của Hiệp định TRIPs. Đồng thời, theo Hiệp định TRIPs, Việt Nam có nghĩa vụ phải tham gia các điều ước quốc tế quan trọng về

quyền SHTT. Đến nay Việt Nam đã tham gia các công ước quốc tế quan trọng về vấn đề này, bao gồm: Công ước Paris về Bảo hộ sở hữu công nghiệp, Công ước Bern về Bảo hộ các tác phẩm văn học và nghệ thuật, Thoả ước Madrid về Đăng ký quốc tế các nhãn hiệu hàng hoá, Hiệp ước Hợp tác bằng sáng chế (PCT), Công ước Stokholm về thành lập Tổ chức SHTT Thế giới (WIPO), Công ước Geneva về bảo hộ các nhà sản xuất bản ghi âm chống sự sao chép trái phép, Công ước Brussels về Phân phối tín hiệu vệ tinh mang chương trình mã hoá, và Công ước UPOV về Bảo hộ giống cây trồng mới. Theo Hiệp định TRIPs, Việt Nam còn phải tham gia Công ước Rome về Bảo hộ người biểu diễn, nhà sản xuất bản ghi âm và tổ chức phát thanh, truyền hình.‌

2.2. Tình hình thực thi bảo hộ quyền SHTT

2.2.1. Đăng ký xác lập quyền SHTT

2.2.1.1. Đối với quyền sở hữu công nghiệp

Kể từ khi có Bộ luật Dân sự (1995), tình hình đăng ký bảo hộ quyển sở hữu công nghiệp đã từng bước được triển khai, thể hiện được vai trò và tác động tích cực đối với nền kinh tế quốc dân. Theo số liệu thống kê của Cục Sở hữu Trí tuệ Việt Nam, trong những năm vừa qua, số đơn yêu cầu bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp và số văn bằng bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp đã cấp tại Việt Nam có xu hướng gia tăng liên tục, đặc biệt là từ năm 2002 đến nay. Tuy nhiên, đối với từng đối tượng sở hữu công nghiệp, sự biến động về số đơn đăng ký và số văn bằng bảo hộ có sự khác biệt khá lớn, cụ thể như sau:

- Thứ nhất, đối với sáng chế: tính từ năm 1995 đến nay, số đơn đăng ký sáng chế và số bằng độc quyền sáng chế được cấp đã tăng lên rất nhanh chóng, tương ứng từ mức 682 đơn và 56 bằng năm 1995 lên 1947 đơn và 668 bằng năm 2005 (Bảng 2.1).

Điều đáng chú ý là số đơn đăng ký và số bằng độc quyền sáng chế của người Việt Nam chiếm một tỷ lệ rất nhỏ trong tổng số đơn đăng ký và số bằng đã cấp. Tính trung bình trong giai đoạn 1995-2005, số đơn của người Việt Nam chỉ

chiếm 4,95% tổng số đơn đăng ký sáng chế đã nộp tại Cục Sở hữu Trí tuệ. Số bằng độc quyền sáng chế cấp cho người Việt Nam trong thời gian này còn thấp hơn nhiều, chỉ chiếm 2,25% tổng số bằng độc quyền sáng chế đã cấp. Tuy nhiên, số đơn đăng ký sáng chế và số bằng độc quyền sáng chế đã cấp cho người Việt Nam đang có xu hướng gia tăng nhanh chóng, từ 23 đơn và 3 bằng năm 1995 lên tương ứng 180 đơn và 27 bằng năm 2005. Tính chung trong giai đoạn 1995-2005, tổng số bằng độc quyền sáng chế đã cấp tại Việt Nam là 5208, trong đó số bằng độc quyền sáng chế của người Việt Nam là 117 bằng.

Bảng 2.1. Đăng ký sáng chế giai đoạn 1995-2005

Năm

Số đơn đăng ký			Số bằng được cấp
Người nộp đơn Việt Nam	Người nộp đơn nước ngoài	Tổng số	Người nộp đơn Việt Nam	Người nộp đơn nước ngoài	Tổng số
1995	23	659	682	3	53	56
1996	37	971	1008	4	58	62
1997	30	1234	1264	0	111	111
1998	25	1080	1105	5	343	348
1999	35	1107	1142	13	322	335
2000	34	1205	1239	10	620	630
2001	52	1234	1286	7	776	783
2002	69	1142	1211	9	734	743
2003	78	1072	1150	17	757	774
2004	103	1328	1431	22	676	698
2005	180	1767	1947	27	641	668
Tổng số	666	12799	13465	117	5091	5208