Áp dụng pháp luật trong giải quyết các vụ án về Hôn nhân và gia đình trên địa bàn Hà Nội

máy tổ chức và làm tốt công tác bồi dưỡng nghiệp vụ, phẩm chất chính trị cho Thẩm phán, là giải pháp trực tiếp góp phần nâng cao hiệu quả ADPL trong hoạt động giải quyết án Hôn nhân và gia đình.

3.3.3. Nâng cao năng lực trình độ chuyên môn của Hội thẩm nhân dân

Hội thẩm nhân dân là chế định tiến bộ của pháp luật Việt Nam, lần đầu tiên được Hiến pháp năm 1946 ghi nhận với tên Phụ thẩm nhân dân “Phụ thẩm nhân dân được tham gia góp ý kiến nếu là việc tiểu hình và cùng quyết định với Thẩm phán nếu là việc đại hình” [23, Điều 65]. Với quy định này, hoạt động xét xử vụ án của Toà án, lần đầu tiên trong lịch sử Việt Nam, được đảm bảo dân chủ, nhân dân được cử đại diện tham gia. Hiến pháp năm 1959 trao cho Hội thẩm nhân dân có quyền năng lớn hơn đó là “Khi xét xử, Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân độc lập và chỉ tuân theo pháp luật” [24, Điều 130]. Việc tham gia của Hội thẩm nhân dân vào hoạt động xét xử của Toà án là biểu hiện tính ưu việt của một nền Tư pháp ở Việt Nam. Đa số các Hội thẩm nhân dân tham gia hoạt động xét xử đã phát huy được vai trò là “Người đại diện của nhân dân” và là chủ thể ADPL trực tiếp cùng với Thẩm phán.

Tuy nhiên trong thời gian qua việc tham gia ADPL xét xử nói chung của Hội thẩm nhân dân trên các lĩnh vực cũng như trong giải quyết án Hôn nhân và gia đình còn nhiều hạn chế, nhất là trình độ kiến thức pháp luật, Hội thẩm nhân dân do làm công tác kiêm nhiệm nên thời gian dành cho việc nghiên cứu hồ sơ còn ít, khi tham gia xét xử việc thẩm vấn chủ yếu là do Thẩm phán thực hiện. Vì vậy, để nâng cao hiệu quả ADPL trong hoạt động xét xử các loại án trong đó có án Hôn nhân và gia đình, Hội thẩm nhân dân phải là những người có kiến thức nghiệp vụ vững vàng thì mới thực hiện được quyền mà pháp luật giao cho, đó là Hội thẩm nhân dân ngang quyền với Thẩm phán, do vậy trình độ năng lực của Hội thẩm nhân dân cũng phải tương đương Thẩm phán.

Thực hiện yêu cầu của cải cách tư pháp, Nghị quyết số 08/NQ- TƯ ngày 02/01/2004 chỉ rò: Nghiên cứu hoàn thiện cơ chế lựa chọn bầu cử, bồi dưỡng, quản lý Hội thẩm nhân dân nhằm đề cao trách nhiệm và vai trò của Hội thẩm nhân dân trong công tác xét xử.

Hiện nay hai cấp xét xử TAND ở thành phố Hà Nội có 208 Hội thẩm nhân dân được Hội đồng nhân dân địa phương bầu, chất lượng Hội thẩm nhân dân tốt hơn so với nhiệm kỳ trước. Hội thẩm nhân dân là chủ thể ADPL trong hoạt động xét xử của TAND. Do đó, việc nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ xét xử của Hội thẩm nhân dân ở thành phố Hà Nội là vấn đề cần quan tâm, cần phải nâng cao năng lực và trình độ của Hội thẩm nhân dân tương đương với Thẩm phán trong TAND, đây là một trong những việc quan trọng góp phần nâng cao chất lượng xét xử các vụ án Hôn nhân và gia đình.

3.3.4. Tăng cường phương tiện và điều kiện cơ sở vật chất cho các TAND ở thành phố Hà Nội và hoàn thiện chế độ chính sách đối với Thẩm phán, cán bộ Toà án

Để đảm bảo hiệu quả cho việc xét xử và ADPL trong việc giải quyết án của TAND ở thành phố Hà Nội thì cần phải quan tâm đến việc tăng cường điều kiện cơ sở vật chất, phương tiện làm việc là một yêu cầu cấp thiết. Mặc dù đã được Nhà nước quan tâm và đổi mới, nhưng đến nay kinh phí hoạt động của ngành Toà án nói chung và của TAND ở thành phố Hà Nội nói riêng vẫn còn hạn hẹp, điều kiện cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ cho công tác của Thẩm phán trong giải quyết án Hôn nhân và gia đình còn hạn chế. Hoạt động xét xử của các TAND do vậy cũng bị ảnh hưởng nhất định, như những phiên toà đáng ra phải được xét xử trong nhiều ngày nhưng do thiếu kinh phí nên thường phải rút ngắn thời gian xét xử, ảnh hưởng tới việc xem xét và đánh giá chứng cứ, hoặc khi tiến hành định giá và các phiên toà xét xử lưu động, nhất là ở cấp quận, huyện, kinh phí hạn hẹp, không có ô tô vận chuyển các phương tiện phục vụ cho công tác nghiệp vụ của Thẩm phán và cán bộ

còn thiếu, các Thẩm phán thường gặp nhiều khó khăn trong việc tìm tài liệu, văn bản pháp luật, trang Web của TANDTC không cập nhật những văn bản mới. Công tác theo dòi hồ sơ, số liệu, thụ lý vụ án và lưu trữ được thực hiện theo phương pháp thủ công, do đó không đáp ứng được yêu cầu của công việc ngày càng đa dạng và phực tạp. Do vậy, cần tăng cường điều kiện về phương tiện cơ sở vật chất cho các TAND ở thành phố Hà Nội, cụ thể như sau:

- Hiện đại hoá các phương tiện làm việc và cơ sở vật chất phục vụ cho công tác xét xử. Nhà nước nên có quy định rò về việc cấp phát tài liệu và văn bản pháp luật cho Thẩm phán TAND hoặc trang bị cho mỗi Thẩm phán một máy tính cá nhân và phần mềm lưu trữ văn bản pháp luật được cấp nhật định kỳ, để các Thẩm phán có điều kiện thuận lợi trong việc đối chiếu quy phạm pháp luật và ADPL. Ứng dụng công nghệ thông tin vào công tác thụ lý vụ án, theo dòi việc triệu tập những người tham gia tố tụng, công tác lưu trữ và cấp phát trích lục bản án sau khi xét xử.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 128 trang tài liệu này.

- Tăng cường việc cấp tài liệu, sách báo về khoa học pháp lý cho các Thẩm phán và cán bộ, nhất là các tạp chí lý luận chuyên ngành để họ có thể kịp thời nắm bắt được những thành tựu và sự phát triển của khoa học pháp lý trong tình hình mới.

- Trang bị cơ sở vật chất và hiện đại hoá phòng xét xử của TAND, đảm bảo cho hoạt động xét xử tại phiên toà được thuận lợi, an toàn, phòng xét xử phải thể hiện được tính trang nghiêm, tạo ra ý thức tin tưởng vào công lý cho những người tham dự phiên toà. Công tác bảo vệ cho Toà án và các phiên toà cũng cần phải được chú trọng, tránh các hiện tượng gây rối tại phiên toà ảnh hưởng đến sự tôn nghiêm ở nơi công đường.

Bên cạnh việc tăng cường điều kiện, phương tiện cơ sở vật chất, Nhà nước phải chú trọng đến việc hoàn thiện các chế độ chính sách đối với Thẩm phán và cán bộ ngành Toà án. Trong thời gian qua, chính sách đối với Thẩm

phán và cán bộ Toà án được quan tâm, Thẩm phán có thang bậc lương riêng, được hưởng phụ cấp trách nhiệm, để họ yên tâm công tác và đầu tư nhiều thời gian vào công tác chuyên môn.

Nghề Thẩm phán là một nghề có tính đặc thù riêng, vất vả, khó khăn, phức tạp, chịu nhiều áp lực, có khi còn gặp nguy hiểm cho bản thân và gia đình. Do vậy, cần xây dựng cơ chế bảo vệ đối với Thẩm phán và gia đình họ, xây dựng quy định về chế độ bảo hiểm để họ được hưởng bồi thường khi gặp rủi ro trong cuộc sống nghề nghiệp.

3.3.5. Tăng cường hoạt động kiểm tra giám đốc án đối với TAND cấp quận, huyện, đảm bảo việc ADPL thống nhất

Theo quy định tại Luật Tổ chức Toà án hiện hành, Uỷ ban Thẩm phán TAND cấp tỉnh, thành phố trực thuộc Trung Ương có nhiệm vụ, quyền hạn:

a. Giám đốc thẩm, tái thẩm những vụ án mà bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của TAND cấp dưới bị kháng nghị.

b. Bảo đảm việc áp dụng thống nhất pháp luật tại TAND cấp mình và Toà án cấp dưới.

c. Tổng kết kinh nghiệm xét xử [31, Điều 29, Khoản 2].

Với quy định này, nhiệm vụ của Uỷ Ban Thẩm phán TAND thành phố Hà Nội là quan trọng và tương đối nặng nề. Để giúp việc cho Uỷ ban Thẩm phán, Phòng kiểm tra giám đốc TAND thành phố Hà Nội có 25 cán bộ, trong đó có 01 trưởng phòng, 02 phó phòng và các Thẩm tra viên, Chuyên viên pháp lý có trình độ chuyên môn nghiệp vụ vững vàng. Hàng năm, Phòng kiểm tra giám đốc đã kiểm tra toàn bộ hồ sơ các vụ án của 29 TAND cấp quận, huyện, giúp Uỷ ban Thẩm phán TAND thành phố Hà Nội phát hiện những sai sót về ADPL trong giải quyết án Hôn nhân và gia đình, kịp thời rút kinh nghiệm, uốn nắn sửa chữa những sai sót đó. Khi phát hiện có sai sót, thẩm tra viên đã tham mưu cho Chánh án kháng nghị những quyết định, bản án Hôn

nhân và gia đình đã có hiệu lực pháp luật để Uỷ ban Thẩm phán xem xét lại theo trình tự giám đốc thẩm.

Trước yêu cầu của cuộc cải cách tư pháp, thì nhiệm vụ của Uỷ ban Thẩm phán và Phòng kiểm tra giám đốc TAND thành phố Hà Nội ngày càng nặng nề hơn. Như vậy, việc tăng cường cho hoạt động kiểm tra giám đốc án của TAND ở thành phố Hà Nội về biên chế và trang thiết bị phục vụ cho công tác là yêu cầu đòi hỏi khách quan.

Tăng cường hoạt động kiểm tra giám đốc án của TAND thành phố Hà Nội đối với việc ADPL trong giải quyết án Hôn nhân và gia đình cần phải được thực hiện như sau:

- Kiện toàn tổ chức Uỷ ban Thẩm phán của TAND thành phố Hà Nội, ngoài các chức danh bắt buộc theo quy định của pháp luật là Chánh án, Phó Chánh án, Uỷ ban Thẩm phán cần phải có thêm những Thẩm phán giỏi về trình độ, nghiệp vụ xét xử và có bề dày kinh nghiệm để hướng dẫn đường lối giải quyết án Hôn nhân và gia đình được chính xác.

- Kiện toàn về tổ chức, tăng số lượng Thẩm tra viên và chuyên viên cho Phòng giám đốc kiểm tra của TAND thành phố Hà Nội. Các Thẩm tra viên, chuyên viên pháp lý phải là người có trình độ lý luận và có kinh nghiệm nghiệp vụ, để có thể giúp việc tốt cho Uỷ ban Thẩm phán trong công tác giám đốc án và hướng dẫn việc ADPL trong giải quyết án Hôn nhân và gia đình cho các TAND ở thành phố Hà Nội.

- Công tác nghiên cứu hồ sơ vụ án trong hoạt động giám đốc án theo hướng khoa học, hiệu quả cao, thường xuyên tổ chức các buổi hội thảo, đẩy mạnh công tác nghiên cứu các đề tài khoa học ở cấp cơ sở về ADPL trong giải quyết án Hôn nhân và gia đình, tạo cơ sở lý luận cho thực tiễn.

Tóm lại, công tác kiểm tra giám đốc án là hoạt động thường xuyên,

muốn làm tốt công tác này, cần phải làm tốt các giải pháp nêu trên. Qua công tác kiểm tra giám đốc án có tác dụng uốn nắn, khắc phục những sai sót về ADPL trong giải quyết án Hôn nhân và gia đình. Do vậy, cần coi trọng và quan tâm công tác kiểm tra giám đốc án, đây chính là một trong các biện pháp để nâng cao hiệu quả ADPL trong giải quyết án Hôn nhân và gia đình của TAND ở thành phố Hà Nội ngày một tốt hơn.

3.3.6. Tăng cường công tác tổng kết kinh nghiệm xét xử của ngành Toà án làm cơ sở cho hoạt động giải quyết án Hôn nhân và gia đình được thực hiện thống nhất

Muốn nâng cao chất lượng ADPL giải quyết án Hôn nhân và gia đình trong cả nước cũng như ở thành phố Hà Nội và hạn chế những thiếu sót, thì hàng năm phải thường xuyên tổng kết, rút kinh nghiệm trong hoạt động ADPL là một trong những nhiệm vụ, quyền hạn quan trọng của TANDTC và TAND cấp thành phố đã được pháp luật quy định cụ thể là Hội đồng Thẩm phán TANDTC và Uỷ ban Thẩm phán TAND cấp tỉnh phải có trách nhiệm tổ chức thực hiện công tác tổng kết, rút kinh nghiệm trong việc ADPL để rút ra những mặt đã đạt được và những thiếu sót, những tồn tại về nhận thức pháp luật trong giải quyết án Hôn nhân và gia đình. Với những vụ án có tính mẫu mực cho toàn ngành học tập và những bản án, quyết định đã ban hành chưa chính xác, chưa thoả đáng, còn có những sai lầm trong xem xét, đánh giá chứng cứ, trong việc lựa chọn quy phạm pháp luật thì ban hành các bản án và quyết định đó để rút kinh nghiệm cho toàn ngành.

Tổng kết kinh nghiệm trong ADPL giải quyết án Hôn nhân và gia đình bao gồm cả việc xem xét, đánh giá kỹ năng xây dựng hồ sơ, chất lượng hồ sơ, cách sắp xếp hồ sơ, nghiên cứu hồ sơ vụ án của Thẩm phán và Hội thẩm nhân dân, kỹ năng tìm và lựa chọn quy phạm pháp luật phù hợp để giải quyết những yêu cầu của vụ án và cả kỹ năng thực hiện các thao tác bắt buộc của

quy trình tố tụng khi xét xử như xét hỏi, điều khiển phiên toà, tranh luận, nghị án, ban hành bản án, quyết định của Toà án. Công tác tổng kết kinh nghiệm xét xử giúp cho ngành TAND có điều kiện tìm ra những nguyên nhân xét xử đúng pháp luật và cả nguyên nhân sai lầm khi áp dụng các quy phạm pháp luật. Qua công tác tổng kết, từ đó có cơ sở đề nghị xem xét, sửa đổi, bổ sung, huỷ bỏ, giải thích, hướng dẫn những quy phạm pháp luật điều chỉnh lĩnh vực về Hôn nhân và gia đình nhằm nâng cao tính khả thi pháp luật khi ban hành.

Thông qua công tác tổng kết kinh nghiệm ADPL trong giải quyết án Hôn nhân và gia đình ở thành phố Hà Nội, giúp cho Thẩm phán, Hội thẩm nhân dân và cán bộ thư ký có những bài học bổ ích rút ra từ thực tiễn xét xử để nâng cao kỹ năng trong quá trình ADPL giải quyết án Hôn nhân và gia đình, những nhận định và lập luận sắc sảo, chính xác sẽ cho những bản án, quyết định đúng có sức thuyết phục, những phương pháp xử lý tình huống thông minh…sẽ giúp cho người Thẩm phán có những bài học đúc kết từ thực tiễn. Những sai lầm của việc ADPL trong giải quyết án Hôn nhân và gia đình, những khiếm khuyết trong việc tổ chức và điều khiển phiên toà, những bản án, quyết định chưa đúng pháp luật; chưa hợp tình, hợp lý cũng là những bài học quý giá, bổ ích cho công tác của người Thẩm phán.

Như vậy, việc tổng kết kinh nghiệm xét xử, đặc biệt là việc tổng kết kinh nghiệm trong giải quyết án Hôn nhân và gia đình của TAND ở thành phố Hà Nội có một ý nghĩa rất quan trọng về mặt lý luận lẫn thực tiễn trong việc nâng cao chất lượng ADPL giải quyết án Hôn nhân và gia đình.

Do vậy, TANDTC và TAND thành phố Hà Nội cần tập trung vào công tác kiểm tra, xét xử phúc thẩm, giám đốc thẩm, tổng kết kinh nghiệm xét xử trong hoạt động giải quyết các loại án nói chung và án Hôn nhân và gia đình nới riêng. Qua công tác tổng kết kinh nghiệm giải quyết án Hôn nhân và gia đình của TAND cần được coi là một nguồn để sửa đổi, bổ sung, xây dựng các

quy phạm pháp luật để điều chỉnh tốt các quan hệ về Hôn nhân và gia đình phù hợp với thực tế hiện nay.

3.3.7. Toà án nhân dân Tối cao sớm ban hành các mẫu bản án, quyết định thống nhất áp dụng cho toàn ngành Toà án

Bản án là một văn bản tố tụng rất quan trọng, là sự kết tinh của toàn bộ quá trình hoạt động của cơ quan tiến hành tố tụng phản ánh nội dung vụ án, diễn biến phiên toà, nhận định của Hội đồng xét xử và cuối cùng quyết định giải quyết một vụ án. Trong tố tụng dân sự, việc ra bản án đánh dấu sự kết thúc quá trình ADPL của TAND và là tài liệu tố tụng cần thiết phục vụ các bước tố tụng tiếp theo như: Bản án là căn cứ để Cơ quan Thi hành án thi hành, là tài liệu để thực hiện công tác giám đốc việc xét xử, tổng kết thực tiễn xét xử, xây dựng pháp luật, nghiên cứu khoa học pháp lý.

Hiện nay, tình trạng phổ biến ở các Toà án địa phương, trong đó có các Toà án ở thành phố Hà Nội là các bản án được đánh máy tính tuỳ tiện, không có sự thống nhất về hình thức trình bày đến nội dung, như số, ký hiệu của bản án, thời gian thụ lý, xét xử, cấu trúc bản án không hợp lý, ngôn ngữ sử dụng trong bản án mang phong cách đời thường, không mang tính pháp lý, lập luận thiếu chặt chẽ… Tất cả những điều đó làm cho ý nghĩa, mục đích của bản án,quyết định không được đảm bảo.