Xuân Diệu trong dòng truyện ngắn trữ tình 1930 - 1945

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN

-----------

NGUYỄN THANH HỒNG

XUÂN DIỆU TRONG DÒNG TRUYỆN NGẮN TRỮ TÌNH

1930-1945

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 134 trang tài liệu này.

Chuyên ngành : Văn học Việt Nam Mã số : 60 22 34

LUẬN VĂN THẠC SỸ

Người hướng dẫn : PGS.TS Lưu Khánh Thơ

HÀ NỘI - 2011

PHẦN MỞ ĐẦU‌

1. Lý do chọn đề tài

Xuân Diệu là một trong những tác giả lớn trong nền văn học Việt Nam. Trong sự nghiệp sáng tác của mình, Xuân Diệu đã có nhiều đóng góp quan trọng cho nền văn học hiện đại trước và sau cách mạng và để lại một khối lượng đồ sộ các tác phẩm gồm nhiều thể loại khác nhau : thơ, bút kí, tiểu luận, phê bình văn học...Ở lĩnh vực nào Xuân Diệu cũng đạt được những thành tựu xuất sắc tạo nên những dấu ấn mang bản sắc riêng. Bạn đọc biết nhiều đến ông với tư cách là “nhà thơ mới nhất trong các nhà thơ mới”, chàng “hoàng tử của thi ca Việt Nam hiện đại” và là nhà thơ tình sống để yêu và phụng sự cho tình yêu. Với tư cách là nhà thơ, Xuân Diệu trở thành một hiện tượng hiếm có của phong trào Thơ Mới và đưa nó lên đỉnh cao của sáng tạo nghệ thuật. Sáng tác của ông không chỉ phong phú về mặt số lượng mà còn dày dặn về mặt chất lượng. Bạn đọc mến mộ tài năng của Xuân Diệu, yêu quý những trang thơ của ông bởi ở đó có một cái tôi thi sĩ luôn rạo rực tình yêu đến khát khao, cháy bỏng, một tình yêu cuộc sống, lòng yêu đời, yêu người đến thiết tha.

Đọc những trang thơ của ông, chúng ta cảm nhận được một tâm hồn tươi trẻ, sống để yêu, để khát vọng, để bừng sáng, cảm mà ngấm mà thấm hết tình yêu “cho đến mãi muôn đời, đến tan cả đất trời” “mới thôi dào dạt” của Xuân Diệu. Cái tôi thi sĩ ấy luôn rạo rực, cuống quýt, hối hả gấp gáp với nhịp trôi chảy của thời gian để toàn tâm toàn ý toàn hồn và “sắc nhọn giác quan” cho cuộc sống hiện tại.

Song Xuân Diệu còn được biết đến là một trong những nhà văn tài năng của dòng truyện ngắn trữ tình 1930-1945. Nói đến dòng truyện ngắn trữ tình là nói đến một đội ngũ đông đảo các cây bút đã thành danh trên văn đàn văn học nghệ thuật như: Thạch Lam, Thanh Tịnh, Hồ Dzếnh, Xuân Diệu, Đỗ Tốn, Ngọc Dao, Thanh Châu…Những tên tuổi trên đã tạo nên và đưa dòng truyện ngắn trữ tình trở thành một trong những dòng truyện ngắn nổi bật trên

văn đàn thời bấy giờ. Lối viết với sức lan tỏa sâu rộng, với những trang văn nhẹ nhàng nhưng rung động, sâu sắc đã ngấm ngầm thấm sâu vào lòng người đọc tạo nên những ấn tượng khó phai mờ và những rung cảm thẩm mỹ khẽ khàng mà thật tinh tế, sâu xa. Vì thế quan tâm và tìm hiểu về Xuân Diệu trong mảng văn xuôi nói chung và về truyện ngắn trữ tình nói riêng sẽ vừa thấy được thấy được mối tương quan của văn xuôi trữ tình Xuân Diệu với văn xuôi trữ tình đương thời, đồng thời nhận ra được phong cách riêng của ông cũng như những đóng góp của Xuân Diệu cho dòng truyện ngắn trữ tình.

Bên cạnh đó có thể thấy rằng, nếu thơ là địa hạt cho Xuân Diệu kết tinh những tình cảm, cảm xúc dạt dào thì văn xuôi lại cho phép ông phát biểu và trình bày quan điểm, tư tưởng sáng tác một cách đầy đủ hơn, rành mạch hơn và sâu sắc hơn. Đó là sự nối dài, mở rộng ý tưởng mà ông đã từng gửi gắm, từng nói đến…Những sáng tác văn xuôi của ông trong đó phải kể đến tập Phấn thông vàng (1939) và Trường ca là sự tiếp nối và hoàn chỉnh hơn những tư tưởng của Xuân Diệu trong thơ mà cụ thể là tập Thơ thơ và Gửi hương cho gió. Điều đó đồng nghĩa với việc muốn hiểu rõ về con người Xuân Diệu, các quan điểm sáng tác, ý thức nghệ thuật của Xuân Diệu một cách toàn diện thì cần phải nghiên cứu các sáng tác bằng văn xuôi của ông.

Trong chương trình giáo dục bậc trung học phổ thông và đại học hiện nay, Xuân Diệu là tác gia lớn được quan tâm, cũng như những sáng tác của ông được tìm hiểu, học tập và nghiên cứu. Tiếp cận Xuân Diệu với tư cách không chỉ là một nhà thơ lớn mà còn là một nhà văn xuất sắc sẽ đóng góp thêm cái nhìn đầy đủ hơn về ông.

Từ những lý do trên, chúng tôi quyết định chọn đề tài: “Xuân Diệu trong dòng truyện ngắn trữ tình 1930-1945” làm đối tượng nghiên cứu cho luận văn này.

2 Lịch sử vấn đề

Xuân Diệu được xem là một tài năng đa dạng, một nghệ sĩ lớn, một nhà

văn hóa lớn. Vì thế, những sáng tác của ông đã được bạn đọc và những nhà nghiên cứu quan tâm tìm hiểu. Đã có một số bài viết, công trình nghiên cứu về văn xuôi Xuân Diệu. Trong số đó có thể kể đến những bài viết tiêu biểu gồm:

Vũ Ngọc Phan, tác giả của Nhà văn hiện đại đã rất tinh tế khi phát hiện ra chất thơ chan chứa ở văn xuôi Xuân Diệu; “Xuân Diệu ở đâu cũng đem theo một hồn thơ bát ngát và mộng mơ. Trong quyển Phấn thông vàng mà Xuân Diệu gọi là một tập tiểu thuyết ngắn, tôi chỉ thấy thơ là thơ. Không phải thơ bằng những câu có vần, có điệu, không phải thơ ở những lời gọt đẽo mà là thơ ở những lối diễn tính tình cùng tư tưởng, ở những cảnh vật cỏn con mà tác giả vẽ nên nhưng nét tỉ mỉ, khi ảm đạm lúc xinh tươi tuỳ theo cái hứng sáng tạo của tác giả” [72,52].

Đồng thời, Vũ Ngọc Phan sau khi đọc Phấn thông vàng cũng đưa ra nhận xét về mố i quan hệ giữa ý và lời văn Xuân Diệu : “lời chẳng qua chỉ là những dấu hiệu để ghi những ý nghĩ và tình cảm, vậy cứ gì lời thanh, lời thô, lời nào phô diễn được hết tình ý đều có thể dùng được cả” [72,53].

Huy Cận - người bạn thân thiết nhất của Xuân Diệu trong bài Phấn thông vàng và những truyện ngắn trữ tình của Xuân Diệu đưa ra nhận xét về một đặc trưng của văn xuôi Xuân Diệu: “Truyện mà gần như không có truyện, không phải là truyện đời mà là chuyện tâm hồn, còn văn là những bài thơ văn xuôi dạt dào cảm xúc, gợi cảm cực kì [11,442] và chính Xuân Diệu cũng cho rằng: Tâm hồn người có biết bao nhiêu là chuyện. Vấn đề tâm hồn mà Xuân Diệu muốn nói ở đây là vấn đề nhân bản chủ nghĩa, trong đó tác giả đầu tư cảm nghĩ của mình về cuộc sống, về con người, nhưng trong đó cũng đầy rẫy những nét, những tình tiết của cuộc đời “thiên hạ”. Rõ ràng là tác phẩm của một người có các thớ lòng đã gắn bó xoắn xuýt với đồng loại” [11,442].

Nhà phê bình văn học Hoài Thanh trong nghiên cứu về lối viết văn xuôi của Xuân Diệu, khẳng định ngay rằng cái đ iều tưởng như “chơi vơi”,

tưởng như “trẻ con học nói, hay người ngoại quốc võ vẽ tiếng Nam, câu văn tuồng bỡ ngỡ” lại chính là chỗ “Xuân Diệu hơn người”. Sở dĩ theo Hoài Thanh, đó là do “dòng tư tưởng quá sôi nổi không thể đi theo những điều sẵn có, ý văn xô đẩy, khuôn khổ câu văn cũng phải lung lay” [11,116].

Tác giả Lưu Khánh Thơ cũng dành nhiều tâm huyết viết về Xuân Diệu trong rất nhiều các bài viết và công trình nghiên cứu của mình. Trong đó đáng ý chú là bài “ Xuân Diệu - một tài năng đa dạng” (in trong Xuân Diệu về tác giả và tác phẩm, NXB Giáo dục 2003), tác giả đã đánh giá một cách khái quát, toàn diện về sự sáng tạo của Xuân Diệu trên suốt nửa thế kỷ, ngoài những nhận định về thơ, tiểu luận, phê bình, dịch thuật…Tác giả đã đưa ra những nhận xét về văn xuôi Xuân Diệu (Thời trước cách mạng 1945): “Đặc điểm nổi bật trong văn xuôi Xuân Diệu thời kỳ này là trữ tình lãng mạn. Những trang văn thật đẹp với những câu văn, những hình ảnh được trau chuốt, gọt giũa kĩ càng. Câu văn giàu nhạc điệu, không sa vào biền ngẫu, song lại luôn tạo được âm hưởng riêng. Chất thơ thẫm đẫm trên từng trang văn xuôi Xuân Diệu”. Và khẳng định âm hưởng chủ đạo trong truyện ngắn, bút kí Xuân Diệu là tấm lòng yêu tha thiết với cuộc sống và tình yêu; “bao trùm lên trang văn Xuân Diệu là niềm khao khát gắn bó với cuộc đời, là một tình yêu say đắm không giới hạn”[72,43].

Đồng thời, tác giả Lưu Khánh Thơ cũng đưa ra lời nhận định: “Trong văn xuôi trước Cách mạng, Xuân Diệu đã sớm hình thành một giọng điệu riêng, tinh tế, tự nhiên, mượt mà, pha chút buồn duyên dáng. Văn xuôi trong Phấn thông vàng và Trường ca dường như là sự nối dài, mở rộng những ý tưởng mà ông đã từng gửi gắm, từng nói đến trong Thơ thơ và Gửi hương cho gió. Có thể dễ dàng tìm thấy trong văn xuôi những hình ảnh, những tư tưởng nghệ thuật mà Xuân Diệu đã nhiều lần nói tới trong thơ. Ở văn xuôi, với những đặc trưng riêng của thể loại, Xuân Diệu đã giãi bày được đầy đủ, rõ ràng và đậm nét hơn những quan niệm về tình yêu, con người và cuộc sống.”

Mã Giang Lân trong bài Sự đa dạng của Xuân Diệu cũng thống nhất về vẻ đẹp và chất thơ lai láng trong văn Xuân Diệu: “Văn Xuân Diệu cũng mang một hình thức hoàn mỹ và rất thơ” [72,38]

Là một người quan tâm và nghiên cứu sâu sắc về Xuân Diệu, Trong Vài cảm nghĩ về văn xuôi Xuân Diệu, giáo sư Nguyễn Đăng Mạnh đã đề cập tới toàn bộ văn xuôi của Xuân Diệu trước và sau cách mạng. Ông nhận định: “Văn xuôi Xuân Diệu trước Cách mạng tháng Tám chủ yếu gồm trong hai tập Phấn thông vàng và Trường ca. Phấn thông vàng là một tập tùy bút tâm tình (tác giả gọi là “truyện ý tưởng”). Xen vào đấy có một ít truyện ngắn: Người học trò tốt. Cái hỏa lò, Đứa ăn mày, Tỏa nhị kiều. Trường ca là áng văn thật đẹp, lời trau ý chuốt, chứa đầy thơ.

Cả hai tác phẩm đều mang một đặc tính chung: Tính trữ tình “mà nội dung trữ tình khi thì sôi sục mãnh liệt…khi thì tha thiết vỗ về như ru lòng người trong tình thương mến” [72,98].

Về nghệ thuật văn xuôi Xuân Diệu, ông cho rằng văn xuôi Xuân Diệu có thể coi giống như những tứ thơ được chau chuốt công phu, cầu kì mà ở đó “kĩ thuật thơ còn giúp cho Xuân Diệu điểm xuyết trong những bài viết của mình những chi tiết, hình ảnh đẹp, vừa ngụ nhiều ý nghĩa vừa đầy chất thơ…[72,106]. Bởi “văn xuôi Xuân Diệu là văn xuôi của một người làm thơ, của một thi sĩ đầy kinh nghiệm” [72,104].

Nhìn chung, các tác giả đều đã đề cập ít nhiều đến mảng văn xuôi của Xuân Diệu và những đóng góp của ông đối với nền thơ ca trước và sau Cách mạng. Điều đó cho thấy cho thấy văn xuôi Xuân Diệu đã được các nhà nghiên cứu quan tâm, đánh giá. Song, phần nhiều các nhà nghiên cứu mới đi vào một số khía cạnh nhất định trong mảng truyện ngắn của Xuân Diệu, còn thiếu một cái nhìn bao quát về phần đóng góp cũng có nhiều giá trị này của ông. Nghiên cứu đề tài này, chúng tôi mong muốn có một cái nhìn có hệ thống và

đầy đủ hơn về mảng truyện ngắn trữ tình của Xuân Diệu trong dòng truyện ngắn trữ tình 1930-1945. Qua đó có thể thấy được sự phong phú, đa dạng trong sự nghiệp sáng tạo của một tác gia lớn trong văn học Việt Nam hiện đại.

3 Phạm vi và phương pháp nghiên cứu

3.1 Phạm vi

- Toàn bộ truyện ngắn của Xuân Diệu qua: Tập truyện ngắn Phấn thông vàng (1939) và Trường ca (1945) cùng một số tác phẩm lẻ in trong Tuyển tập Xuân Diệu 2, Nxb Văn học Hà Nội 1987.

- Ngoài ra chúng tôi còn tham khảo thơ, bút kí, phê bình tiểu luận của Xuân Diệu để hiểu rõ hơn tâm thế sáng tạo nhiều mặt của tác giả.

- Tìm hiểu truyện ngắn trữ tình của một số nhà văn khác cùng thời trong cái nhìn so sánh, đối chiếu để làm nổi rõ những đặc điểm chung và riêng của Xuân Diệu.

3.2 Phương pháp nghiên cứu

3.2.1 Phương pháp thống kê

Chúng tôi sử dụng phương pháp này để xem xét các yếu tố về nghệ thuật trong sáng tác của Xuân Diệu từ đó làm nổi bật hơn những đóng góp của ông cho nghệ thuật dòng truyện ngắn trữ tình giai đoạn 1930-1945

3.2.2 Phương pháp phân tích tổng hợp

Phương pháp này sẽ giúp chúng tôi tiến hành phân tích các truyện ngắn tiêu biểu của Xuân Diệu làm sáng tỏ những đặc điểm lớn có tính đặc trưng trong truyện ngắn trữ tình của ông, đồng thời làm rõ hơn những nét tiêu biểu của nội dung và hình thức nghệ thuật của các truyện ngắn.

3.2.3 Phương pháp so sánh, đối chiếu

Để nhìn nhận rõ hơn về truyện ngắn Xuân Diệu có ý nghĩa và có đóng góp như thế nào cho dòng truyện ngắn trữ tình 1930-1945, chúng tôi sẽ so sánh, đối chiếu nhà văn Xuân Diệu và những sáng tác của ông với những tác

giả cùng thời như Thạch Lam, Thanh Tịnh…để thấy được rõ nét hơn nét đặc trưng trong truyện ngắn trữ tình Xuân Diệu so với các tác giả cùng thời.

3.2.4 Phương pháp lịch sử

Nhìn nhận truyện ngắn trữ tình Xuân Diệu trong quan hệ tương cận với lịch sử phát triển của dòng truyện ngắn trữ tình 1930-1945, trong việc nhìn nhận quá trình sáng tác và quan niệm nghệ thuật của tác giả. Mặt khác những yếu tố liên quan đến cuộc đời và những trải nghiệm cuộc sống của Xuân Diệu cũng cần được quan tâm nhìn nhận phân tích để có thể thấy được sự ảnh hưởng của nó đến phong cách sáng tác của nhà văn.

4. Cấu trúc của luận văn

Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, nội dung của luận văn được phân bố trong ba chương :

- Chương 1 : Dòng truyện ngắn trữ tình Việt Nam 1930-1945 và sự nghiệp sáng tác của Xuân Diệu

- Chương 2 : Truyện ngắn Xuân Diệu nhìn từ phương diện nội dung

- Chương 3: Truyện ngắn Xuân Diệu nhìn từ một số phương diện nghệ thuật