Tín ngưỡng thờ mẫu Liễu Hạnh ở Phủ Giày qua tư liệu Hán Nôm

- Hệ thần Tứ phủ được định hình theo các bước phát triển lịch sử - xã hội của người Việt như một tổ chức xã hội liên thông, có nhiều nét tương đồng với mô hình “Nhà nước quân chủ chuyên chế do vua đứng đầu”, với đầy đủ đặc trưng của hai giới. Theo đó, dưới diễn giải của thế giới quan tôn giáo theo thiên hướng nam hoặc nữ sẽ dẫn đến cách hiểu khác nhau, nhưng cơ bản gồm Tứ phủ Nam và Tứ phủ nữ. Cụ thể, với cách diễn giải nặng về thiên hướng nam, thế giới thần linh do Thiên phủ (Nam) đứng đầu, cai quản Tứ phủ. Các phủ khác thừa hành, thực hiện chức trách, phận vị của mình trong địa hạt. Ứng với mỗi phủ, hệ thần lại được chia theo hai giới, với bên nam có đủ vua quan nam và bộ phận thừa hành…, nhóm nữ tương ứng với đám hậu cung, do một vị thần nữ cai quản, cũng đầy đủ cơ cấu như bên nam… Tương tự, theo cách diễn giải nặng về thiên hướng nữ, có lẽ sẽ được hiểu ngược lại dù dấu vết còn hiện diện khá mờ. Đó là một biểu hiện cụ thể về sự dung hội của hai xu hướng sáng lập và diễn giải về thế giới tự nhiên và thần linh theo vũ trụ quan hai giới từng song hành tồn tại, sau hội lại theo triết lý âm dương để phản ánh về tôn ti, trật tự trong cơ cấu tổ chức xã hội với đầy đủ đặc trưng hai giới còn có thể nhận diện được qua hệ thần Tứ phủ Việt.

- Hệ thần Mẫu Tứ phủ, Mẫu Tam phủ không thể tách rời hệ thần Tứ phủ và nằm trong Tứ phủ. Về bản chất, đây là cách gọi tôn xưng mang tính đại diện, được thể hiện dưới hình thức tôn thờ ba vị Thánh Mẫu (hiển hiện) trong hệ thần Tứ phủ (ẩn tàng) mà dân gian đã khái quát, đó là mô hình Tam tòa Thánh Mẫu - Tứ phủ công đồng.

- Trong tín ngưỡng dân gian, tùy theo yêu cầu lịch sử và xu hướng tôn giáo, tín ngưỡng, vị trí, vai trò của các vị thần trong Tứ phủ cũng như các phủ trong Tứ phủ được kết hợp và diễn giải khác nhau./.

DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN

1. Nguyễn Đạt Thức (2017), “Về hủ tục và mê tín dị đoan trong lễ hội truyền thống”, Tạp chí Di sản văn hóa, số 4 (61), tr. 87 - 97.

2. Nguyễn Đạt Thức (2019), “Về công đức xây dựng, tu bổ, tôn tạo di tích qua tư liệu Hán - Nôm tại quần thể di tích phủ Giầy, tỉnh Nam Định”, Tạp chí Di sản văn hóa, số 9 (69), tr. 46 - 49.

3. Nguyễn Đạt Thức (2020), “Kẻ Giầy - Vân Cát - Tiên Hương trong sự biến đổi cơ cấu làng xã có thể khảo”, Tạp chí Văn hóa học, số 3 (49), tr. 77 - 82.

4. Nguyễn Đạt Thức (2020), “Chính tự - chính từ - chính thần quanh tục thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh trên vùng đất kẻ Giầy”, Đặc san Di sản văn hóa, số 2 (02), tr. 57 - 61.