Tìm hiều sắc thái dục tính trong Truyền kỳ mạn lục

thể hiện sức sáng tạo nghệ thuật của nhà văn tài năng họ Nguyễn. Đặc biệt có hai công trình nghiên cứu so sánh quan trọng nhất là học giả Đài Loan Trần Ích Nguyên với Nghiên cứu so sánh Tiễn đăng tân thoại và Truyền kỳ mạn lục[55] và Tiến sỹ Nguyễn Nam với Luận án tiến sỹ Writing as Response and Translation – Jiandeng Xinhua and the Evolution of the Chuanqui Genre in East Asia, Particularly in Vietnam [50]. Trong công trình nghiên cứu của mình, Trần Ích Nguyên khảo sát về các truyện của Cù Hựu và của Nguyễn Dữ và cho rằng cần phải lý giải “cảm giác quen quen nhưng nếu muốn chỉ ra xem nó giống truyện nào của Tiễn đăng tân thoại thì không thật dễ”[55]. Nhà nghiên cứu còn chỉ ra các nguồn văn bản ảnh hưởng đến Truyền kỳ mạn lục: chịu ảnh hưởng của Tiễn đăng tân thoại, cải biến từ thần thoại và chí quái Việt Nam, chép lại truyền thuyết dân gian địa phương. Đặc biệt nhà nghiên cứu cho rằng ngay cả Tiễn đăng tân thoại cũng mô phỏng chí quái truyền kỳ và ghi chép truyền thuyết dân gian địa phương, một quy trình tương tự như sự sáng tạo Truyền kỳ mạn lục. Không phải chỉ cho rằng Nguyễn Dữ đã chịu ảnh hưởng nhiều từ sáng tác của Cù Hựu (do tiếp thu tình tiết, mô típ và bút pháp thể loại…), nhưng vẫn thể hiện sức sáng tạo khéo léo và tài năng nghệ thuật của mình mà còn phải quan tâm đến một hiện tượng có tính quy luật của văn học trung đại. Đó là nhiều mô típ folklore, các type truyện dân gian của Việt Nam, Trung Quốc khá gần gũi nhau. Đó cũng là hiện tượng tồn tại trong nhiều nền văn học thế giới .

Về vấn đề dục tính trong Truyền kỳ mạn lục qua tìm hiểu tư liệu, chúng tôi thấy đã được một số nhà nghiên cứu như Bùi Kỷ, Bùi Duy Tân, Trần Đình Sử, Phạm Tú Châu, Trần Thị Băng Thanh, Nguyễn Phạm Hùng, Trần Nho Thìn, Trần Ích Nguyên… bàn đến trong các bài viết và công trình nghiên cứu của mình. Các nhà nghiên cứu đã cho rằng Truyền kỳ mạn lục là tác phẩm có yếu tố dục tính, việc thể hiện dục tính trong tác phẩm của Nguyễn Dữ mang tính chất lưỡng phân và bày tỏ nhận định khác nhau về vấn đề này.

Có những nhà nghiên cứu đứng trên quan điểm đạo đức để bày tỏ thái độ không đồng tình về vấn đề dục tính trong Truyền kỳ mạn lục. Nhà nghiên cứu Bùi Kỷ trong Truyền kỳ mạn lục với Lời giới thiệu Truyền kỳ mạn lục (bản dịch của

Trúc Khê Ngô Văn Triện xuất bản năm 1940) đứng trên lập trường nhà Nho để nhìn nhận nhân vật đã bàn về vấn đề dục tính trong truyện. Ông cho rằng: “Truyện 3 (Chuyện cây gạo), cũng như truyện 5 (Chuyện kỳ ngộ ở Trại Tây), truyện 11 (Chuyện yêu quái ở Xương Giang) có ý bài xích những thói đắm đuối trong vòng tình dục của bọn thiếu niên” [82,tr.234]. “Bọn thiếu niên” mà ông muốn nói đến ở đây là nhân vật nam và nữ. Những tác phẩm có màu sắc dục tính đó là để phê phán chứ không đồng tình với dục tính.

Giáo sư Bùi Duy Tân trong bài nghiên cứu Truyền kỳ mạn lục, một thành tựu của truyện ký văn học viết bằng chữ Hán cũng cho rằng những hành động táo bạo và phóng túng của kiểu người phụ nữ như Nhị Khanh trong Chuyện cây gạo, Đào Hồng Nương, Liễu Nhu Nương trong Chuyện kỳ ngộ ở Trại Tây là “thật xa lạ với quan niệm lành mạnh về cuộc sống, về tình yêu nam nữ trong truyện Nôm bình dân, trong văn nghệ dân gian. Đối với những truyện này, Nguyễn Dữ đã có lời bình để phê phán những quan niệm đồi trụy và khẳng định lại những giáo điều về đức hạnh, tiết nghĩa. Sự phê phán và khẳng định đó xuất phát từ thái độ bảo thủ của Nho giáo, nhưng xét về mặt khách quan thì cũng phù hợp với cuộc đấu tranh để giữ gìn phẩm giá con người” [66,tr.519]. Như vậy ông vẫn đứng trên lập trường Nho gia để thể hiện thái độ phê phán những người phụ nữ dám chủ động đi tìm tình yêu và hạnh phúc ái ân, không sống theo chuẩn mực của đạo đức Nho gia.

Có những nhà nghiên cứu thì cho rằng việc thể hiện vấn đề dục tính trong Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ đã thể hiện quan niệm mới về con người của ông và đem đến cho tác phẩm giá trị hiện thực và nhân đạo sâu sắc.

Nhà nghiên cứu Trần Đình Sử trong Về con người cá nhân trong văn học cổ Việt Nam đã nhận định: Nếu nói con người trong thơ thiền Lý- Trần, thơ Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, bên cạnh lý tưởng cao thượng là lý tưởng thoát tục, diệt dục, thuần khiết, trong sáng, thì với Truyền kỳ mạn lục đã gặp một thế giới những con người sống trong bể dục, tình dục”[63,tr.161]. Đánh giá của Trần Đình Sử nghiêng về phía ngợi ca khi ông cho rằng: “Khuynh hướng của tác giả là khuyến thiện, trừng ác, đề cao công đức, lên án vật dục, tình dục, theo tư tưởng Tống Nho:

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 113 trang tài liệu này.

diệt nhân dục, tồn thiên lý. Nhưng mặt khác, cái “dục” của cá nhân tự do trong tình yêu nam nữ, tuy không được thừa nhận trong các lời bình, nhưng lại được miêu tả như những cuộc tình kỳ ngộ lãng mạn đáng nhớ và như thế Truyền kỳ mạn lục là một cái mốc mới trong quan niệm về tự do cá nhân khi thể hiện “tình dục”, “vật dục” này”[63,tr.162].

Trong Giáo trình Văn học trung đại Việt Nam, t.2, NXBĐHSP, 2007, các nhà viết sách nhận định: Chính Nguyễn Tự là “cha đẻ của dòng thơ sexy Việt Nam” [51,tr.51].

Nhà nghiên cứu Nguyễn Phạm Hùng trong bài viết Tìm hiểu khuynh hướng sáng tác trong Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ cho rằng chỉ có Truyền kỳ mạn lục mới viết nên "những câu chuyện tình đã làm xôn xao cả cõi trần thế, cả chốn thuỷ cung, và cả nơi thiên giới" [26,tr.117].Ông đã đưa ra một số nhận định về vấn đề dục tính: Một quan niệm mới về việc phản ánh con người đã xuất hiện. Truyền kỳ mạn lục là như vậy. Nó ca ngợi vẻ đẹp của con người, cả về vật chất và tinh thần. Những hình ảnh da thịt hồng hào, tươi tốt, hở hang rất dễ gặp trong tác phẩm này. Những dục vọng, ước muốn thoát ra ngoài sự tỏa chiết của tư tưởng Nho gia về “tu, tề, trị, bình” với người quân tử, “công, dung, ngôn, hạnh” đối với người phụ nữ phong kiến cũng rất dễ gặp ở đây. Con người, đó không phải là những tấm gương chói lòa về các anh hùng, liệt nữ lưu danh sử sách mà là những con người của đời sống thực tế sôi động, cay nghiệt”[26,tr.501]. Nhận định này của ông thiên về ca ngợi mà không thấy hạn chế nhất định trong những hình tượng này cũng như trong tư tưởng Nguyễn Dữ. Nhận định này có phần cực đoan, bởi lẽ, tuy Nguyễn Dữ đã có nhiều điểm nhân văn tiến bộ hơn so với nhà Nho đương thời nhưng những nhân vật của ông ở một chừng mực nhất định vẫn được khen, chê theo tiêu chí Nho gia, những khát vọng mang hơi hướng vật chất trong truyện không được Nguyễn Dữ công khai ca ngợi, thậm chí ít nhiều còn bị ông phê phán.

Nhà nghiên cứu Nguyễn Đăng Na trong Văn xuôi tự sự Việt Nam thời trung đại chỉ ra rằng: Trong thế giới truyền kỳ, người đọc được tiếp xúc với các nhân vật chỉ xuất hiện trong tưởng tượng…Đó là thế giới vừa hư vừa thực, có cả cái thấp

hèn và cái cao thượng, có cả ma và thánh, quỷ và tiên… Đồng thời có cả những sinh hoạt thường ngày có ái ân, tình dục, ghen tuông, đố kỵ, lọc lừa”[46]. Ông khẳng định giá trị độc đáo riêng biệt của Truyền kỳ mạn lục: “Nếu Lê Thánh Tông hướng văn học vào việc phản ánh con người, lấy con người làm đối tượng và trung tâm phản ánh thì Nguyễn Tự đi xa hơn một bước: phản ánh số phận con người, chủ yếu là số phận mang tính chất bi kịch của người phụ nữ. Nhờ đó mà Nguyễn Tự đã mở đầu cho chủ nghĩa nhân văn trong văn học Việt Nam thời trung đại. Thông qua số phận các nhân vật, Nguyễn Tự đi tìm giải pháp xã hội: Con người phải sống ra sao để vươn tới hạnh phúc, để nắm bắt được hạnh phúc? Hạnh phúc tồn tại ở đâu: trên trần gian này hay miền tiên giới, cõi thiên tào hay nơi thủy cung…? Đối với người đàn ông, hạnh phúc là gì và đối với người phụ nữ, như thế nào là hạnh phúc? Nguyễn Tự đưa ra nhiều giả thiết bằng những cuộc thử nghiệm, nhưng tất cả đều bế tắc. Đó là thông điệp cuối cùng ông để lại cho người đọc…” [46, tr.216].

PGS.TS Đinh Thị Khang trong bài So sánh chuyện tình giữa Người và Hồn ma trong “Tiễn đăng tân thoại” và “Truyền kỳ mạn lục” đánh giá chất dục tính trong Truyền kì mạn lục với thái độ ngợi ca: Không thể không nói rằng: nhà văn họ Nguyễn đã thể hiện trong sáng tác của mình một sự đồng cảm, ngợi ca tình yêu – hạnh phúc trần thế, tự nhiên của con người, của tuổi trẻ vượt qua khỏi sự ràng buộc của quan niệm, tập tục, đạo đức, lễ nghi phong kiến…, phản ánh một góc nhìn mang tư tưởng nhân văn”[35].

Cùng với quan điểm đó, trong bài viết Ngôn ngữ sắc dục trong một số tác phẩm văn chương trung đại, tác giả Trần Thanh Thủy viết “Từ thế kỉ XVI trong tập thiên cổ kì bút Truyền kì mạn lục, Nguyễn Dữ đã không ít lần tỏ ra táo bạo và phóng túng khi thể hiện quan hệ yêu đương không lành mạnh giữa trình Trung Ngộ và Nhị Khanh (Chuyện cây gạo) giữa Hà Nhân và hai nàng Đào Liễu (Chuyện kỳ ngộ ở trại Tây), giữa sư Vô Kỷ và Đào Hàn Than (Nghiệp oan của Đào Thị)” [81].

Một số nhà nghiên cứu đã chỉ ra tính chất lưỡng phân trong việc thể hiện vấn đề dục tính của Nguyễn Dữ trong tác phẩm và những hạn chế nhất định trong việc thể hiện vấn đề này. Nhà nghiên cứu Trần Đình Sử trong Về con người cá nhân

trong văn học cổ Việt Nam đã chỉ rõ tính lưỡng tính của Nguyễn Dữ khi thể hiện vấn đề này trong tác phẩm: Có thể nói, cùng với Hà Ô Lôi trong Lĩnh Nam chích quái, yếu tố tình dục lần đầu tiên được đưa vào văn học dưới dạng lưỡng tính – vừa phủ định vừa khẳng định. Đặc biệt nhất là tình yêu tự do cá nhân không gắn liền với giá thú, nghĩa vụ được khẳng định dưới hình thái tội lỗi, cấm kỵ chỉ có ở loài yêu quái nhưng lại khiến cho người ta thích thú như được ăn trái cấm [63,tr.163].

Nhà nghiên cứu Phạm Tú Châu trong Vài suy nghĩ về tiểu thuyết tình dục chữ Hán của Việt Nam cũng đã chỉ ra những dấu hiệu của việc miêu tả tình dục trong Truyền kỳ mạn lục và cho rằng với điều đó đã đánh dấu bước tiến của văn chương nhà nho trong quan niệm mới về con người nhưng bà vẫn nhận thấy những hạn chế của Nguyễn Dữ khi thể hiện vấn đề này: “Tuy nhiên phần miêu tả "xuân khuê tình trạng" bằng những "diễm từ tuyệt cú, khúc tận kì diệu" ấy chỉ được ông khuôn trong cuộc mây mưa giữa kẻ "thất phu đa dục". Trình Trung Ngộ, kẻ "đồng tâm đa dục" Hà Nhân với những dâm quỉ, hoa yêu để rồi sau đó lời cảnh giới, qui châm có lợi cho thế giáo mới có dịp phát biểu ở phần lời bình cuối truyện. Do vậy nếu có tình tiết "sex" ở "Truyền kì mạn lục, thì đó cũng thuộc loại "cổ điển": chất "sex" chưa đi vào cuộc tình ân ái gối chăn của vợ chồng có cưới hỏi hẳn hoi” [6]

Nhận định về vấn đề dục tính trong Truyền kỳ mạn lục, PGS – TS Trần Nho Thìn cũng đã chỉ ra hai mặt của việc thể hiện vấn đề dục tính trong tư tưởng Nguyễn Dữ : “Một mặt, tác giả say sưa tả mối tính lãng mạn, sức mạnh mê hồn của sắc đẹp và tài thơ của Hàn Than, nhưng mặt khác lại có ý phê phán gay gắt sự nguy hại của sắc đẹp phụ nữ đối với nam giới”.“Phải chăng lời bình là cách tác giả che giấu ý đồ thực của mình nhằm ca ngợi tình yêu nam nữ. Phải chẳng tác giả không lên án người phụ nữ trong những cuộc tình này? Thật khó trả lời một chiều, đơn giản. Nhưng chỉ biết, nhân chuyện kể về sự gian dâm của những người đàn ông mà tác giả có cố chuyển vào truyện những diễn ngôn táo bạo về tình dục nam nữ [80, tr.398 – 399].

Bên cạnh những công trình của các nhà nghiên cứu, phê bình, còn có rất nhiều các khóa luận tốt nghiệp, công trình luận văn, của sinh viên và học viên cao

học tìm hiểu về Truyền kỳ mạn lục. Tiêu biểu là một số công trình Tìm hiểu nghệ thuật miêu tả tâm lý, khắc họa tính cách nhân vật trong Truyền kỳ mạn lục của Phạm Thị Hường( Khóa luận tốt nghiệp Đại học, Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, 2001); Những triết lí nổi bật trong của Nguyễn Dữ của tác giả Phạm Thị Thu Hằng (Khóa luận tốt nghiệp Đại học, Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, 2005); Nhân vật phụ nữ trong Truyền kỳ mạn lục nhìn từ quan điểm giới của tác giả Trần Thị Nhung (Luận văn thạc sĩ Ngữ văn, Đại học Sư Phạm Thái Nguyên, 2014); Hệ thống lời bình ở Truyền kỳ mạn lục- Nguyễn Dữ trong mối quan hệ với phần chính văn của tác giả Mai Thị Thu Huyền (Luận văn thạc sĩ Ngữ văn , học Khoa học xã hội và Nhân văn, 2014)…

Như vậy, tìm hiểu về vấn đề dục tính trong Truyền kỳ mạn lục các bài viết, công trình nghiên cứu đã bàn về vấn đề này với những quan điểm khác nhau. Đó là những gợi dẫn quan trọng cho chúng tôi nghiên cứu một cách có hệ thống về sắc thái dục tính trong Truyền kỳ mạn lục.

3. Mục đích nghiên cứu

Lựa chọn đề tài này, chúng tôi hướng đến hai mục đích sau:

Thứ nhất, chỉ ra biểu hiện của sắc thái dục tính trong Truyền kỳ mạn lục,

đồng thời nêu lên ý nghĩa của sắc thái dục tính trong tác phẩm này.

Thứ hai, nêu rõ nghệ thuật biểu hiện sắc thái dục tính trong Truyền kỳ mạn lục.

4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu nghiên cứu

Trong luận văn này, đối tượng nghiên cứu của chúng tôi là toàn bộ những yếu tố thể hiện sắc thái dục tính trong Truyền kỳ mạn lục, cụ thể trong 20 truyện, chúng tôi chọn được 10 truyện có sắc thái dục tính trong tác phẩm làm đối tượng nghiên cứu chính. Đó là những truyện:

- Chuyện nàng Tuý Tiêu

- Chuyện Lệ Nương

- Chuyện cây gạo

- Chuyện nghiệp oan của Đào Thị

- Chuyện yêu quái ở Xương Giang

- Chuyện kỳ ngộ ở Trại Tây

- Chuyện đối tụng ở Long đình

- Chuyện Từ Thức gặp tiên

- Chuyện người con gái Nam Xương

- Chuyện người nghĩa phụ ở Khoái Châu

Ngoài ra chúng tôi sẽ khảo sát yếu tố thể hiện sắc thái dục tính trong một số tác phẩm khác của các nhà thơ, nhà văn khác trong nền văn học trung đại để có cái nhìn toàn diện hơn về vấn đề này.

5. Phương pháp nghiên cứu

Để thực hiện đề tài này, chúng tôi sử dụng các phương pháp, thao tác sau:

- Phương pháp lịch sử- xã hội: Chúng tôi tìm hiểu Truyền kỳ mạn lục và tác giả trong bối cảnh thời đại của Nguyễn Dữ để thấy ảnh hưởng của hoàn cảnh xã hội tới tác phẩm.

- Phương pháp tiếp cận văn hóa học: Chúng tôi vận dụng phương pháp tiếp cận văn hoá học để nhìn nhận vấn đề dục tính thể hiện trong tác phẩm bởi những quan điểm văn hoá của một quốc gia, một thời đại chi phối nhiều việc thể hiện sắc thái dục tính trong tác phẩm.

- Thao tác thống kê, phân loại: thống kê, phân loại những yếu tố biểu hiện sắc thái dục tính trong Truyền kỳ mạn lục.

- Thao tác so sánh: so sánh biểu hiện của sắc thái dục tính, nghệ thuật thể hiện sắc thái dục tính trong Truyền kỳ mạn lục với một số tác phẩm của các tác giả cùng thời để rút ra những điểm tương đồng và khác biệt.

- Thao tác phân tích - tổng hợp: dựa trên những cứ liệu thu thập được, tiến hành phân tích những yếu tố, những biện pháp nghệ thuật thể hiện sắc thái dục tính trong tác phẩm.

6. Đóng góp mới của luận văn

Đây là luận văn đầu tiên đi sâu tìm hiểu sắc thái dục tính trong Truyền kỳ mạn lục một cách hệ thống và toàn diện. Đề tài góp phần làm rõ hơn một vấn đề

mới của chủ nghĩa nhân đạo: vấn đề dục tính và sự thức tỉnh ý thức cá nhân của con người trong văn học trung đại.

Luận văn có thể được dùng làm tài liệu tham khảo cho những người quan tâm đến tác phẩm Truyền kỳ mạn lục và văn học trung đại Việt Nam.

7. Cấu trúc của luận văn

Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, chúng tôi dự kiến luận văn gồm 3 chương:

Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc tìm hiểu vấn đề sắc thái dục tính trong Truyền kỳ mạn lục.

Chương 2: Sắc thái dục tính trong Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ.

Chương 3: Nghệ thuật thể hiện sắc thái dục tính trong Truyền kỳ mạn lục của Nguyễn Dữ.