Thi pháp truyện ngắn Việt Nam thời kỳ hậu chiến 1975

của các nhân vật thường đan cài vào nhau làm nổi bật những chân dung, tính cách, số phận nhân vật trong chiều sâu triết lí.

4. Một thành tựu nữa của truyện ngắn giai đoạn này là thi pháp thể hiện. Về kết cấu, trong quá trình phát triển đa số không theo trình tự truyền thống mà có nhiều đảo lộn trật tự hoặc được lược bỏ, tổ chức theo dòng phát triển tâm lý của nhân vật hoặc thay đổi ngôi vị người trần thuật. Kiểu kết cấu linh hoạt này, giúp nhà văn đi sâu khám phá sự vi tế của nội tâm nhân vật, tạo nên những bức tranh tâm lý sinh động, lôi cuốn, đem đến cho độc giả với những logic phát triển bất ngờ. Tuy nhiên, vẫn còn một vài truyện không tránh khỏi lối phản ánh đơn giản trong việc xây dựng kết cấu và tình huống, làm cho câu chuyện trở nên tẻ nhạt. Giọng điệu truyện ngắn giai đoạn này đã bớt đi quyền uy, lên gân, mà có giọng của ý thức công dân, của trí thức mang khát vọng đối thoại trước những vấn đề nóng bỏng của đất nước và con người. Ngôn ngữ có chuyển biến nhưng có phần dè dặt, mãi cho đến những năm 80 mới có bước đột phá. Ngôn ngữ trong một số truyện ít nhiều bị tỉnh lượt các thành phần, mật độ tính thời sự, thông tục và suồng sã có phần gia tăng. Qua đó, thể hiện cái bức bối, hoang mang của con người và xã hội hậu chiến, bởi trong họ có nhiều khát vọng, hoài bão, nhưng cũng không ít nỗi băn khoăn và hoài nghi. Đó là điều không thể tránh khỏi trong một xã hội sau chiến tranh, với những định kiến sai lầm, những rạn nứt về niềm tin, về cơ chế vận hành của xã hội đang kìm hãm sự phát triển. Chính những yếu tố trên đã trở thành nguồn cảm hứng, đề tài cho những suy tư, kích thích nhà văn khai vỡ, nhìn thẳng sự thật từ năm 1986.

5. Nhìn chung, truyện ngắn giai đoạn 1975 - 1985 có thể xem như là những mũi khoan thử nghiệm, một hướng tìm tòi, khát vọng đổi mới về thể loại trước hoàn cảnh. Nó nằm trong quỹ đạo vận động, phát triển không ngừng của văn học Việt Nam. Trong bối cảnh xã hội hậu chiến, nhu cầu giao lưu, tiếp xúc với văn học thế giới, càng thôi thúc nhà văn cầm bút đánh

giá đúng sự thật, mở đường cho văn học Việt Nam phát triển. Lúc này, nhà văn không còn là người độc tôn cho những chân lí phán truyền tư tưởng mà đại diện cho một tư cách, sứ mệnh của người cầm bút. Nhìn lại truyện ngắn 1975 – 1985, luận án nhận thấy có nhiều cây bút tiên phong góp phần khám phá, mở đường, tạo tâm thế cần thiết cho chặng đường đổi mới văn học. Bên cạnh những cây bút thể nghiệm thành công, thì vẫn có không ít những sáng tác theo thói quen bị tụt hậu trong sự phát triển không ngừng của văn học. Nhưng dù sao cũng ghi nhận những nỗ lực của họ, vì chính những việc làm này đã góp phần chuẩn bị để tạo ra một vụ mùa bội thu cho văn học Việt Nam từ sau 1985. Trong một chừng mực nào đó, văn học giai đoạn 1975 – 1985 đã nỗ lực tự cởi trói chính mình và góp phần thay đổi quan điểm, tư duy, định hướng phát triển đất nước trước thềm Đại hội Đảng lần VI (1986).

DANH MỤC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ

1. Đoàn Vũ Công Hoài (2016), “Đổi mới thi pháp Cốt truyện truyện ngắn Việt Nam sau 1975”, Kỷ yếu Hội thảo khoa học Thành tựu Văn học Việt Nam 30 năm đổi mới (1986 – 2016), Khoa Ngữ Văn, Trường ĐH Khoa học Huế, tr. 457 - 467.

2. Đoàn Vũ Công Hoài (2016), “Trần Thuật, quá trình đổi mới trong truyện ngắn Việt Nam (1975 – 1985)”, Tạp chí Lý luận Phê bình Văn học, nghệ thuật, (48), tr.47 - 52.

3. Đoàn Vũ Công Hoài (2016), “Quan niệm nghệ thuật về con người trong truyện ngắn thời hậu chiến (1975 – 1985)”, Tạp chí Nhân lực Khoa học Xã hội, (9), tr.72 - 82.

4. Đoàn Vũ Công Hoài (2016), “Nguyễn Minh Châu – Người mở đường tinh anh”, Tạp chí Khoa học ĐH Tiền Giang, (4), tr.139 - 145.