Nâng Cao Nhận Thức Của Đơn Vị Về Hoạt Động Kiểm Toán Nói Chung Và Kiểm

chuyên đề và kiểm toán hoạt động độc lập cùng với thực hiện kiểm toán hoạt động kết hợp trong các cuộc kiểm toán báo cáo tài chính và kiểm toán tuân thủ.

Hai là, Về phương châm chỉ đạo thực hiện

Để phát triển kiểm toán hoạt động, Kiểm toán Nhà nước cần chuẩn bị đồng bộ các yếu tố cần thiết cho việc tổ chức thực hiện như: xây dựng các quy trình, chuẩn mực kiểm toán, phương pháp chuyên môn nghiệp vụ, phương thức tổ chức hoạt động kiểm toán; đào tạo, bồi dưỡng và phát triển đội ngũ kiểm toán viên, trưởng đoàn kiểm toán; phát triển và ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động kiểm toán... phù hợp với yêu cầu tổ chức thực hiện kiểm toán hoạt động. Cần xây dựng một lộ trình hợp lý tiến hành kiểm toán hoạt động, trên cơ sở vừa triển khai, vừa tổng kết kinh nghiệm thực tiễn và phát triển lý luận để trong khoảng thời gian 5 năm tới (đến năm 2015), hoàn thiện tổ chức hoạt động của loại hình kiểm toán hoạt động phù hợp với yêu cầu của công tác kiểm toán.

Ba là, Về phương thức tổ chức hoạt động kiểm toán

Mở rộng đối tượng cụ thể của hoạt động kiểm toán nhà nước sang kiểm toán hoạt động. Đây là yêu cầu khách quan, tạo nên sự phát triển mới trong hoạt động của Cơ quan Kiểm toán Nhà nước để phát huy ngày càng đầy đủ vai trò của kiểm toán hoạt động đối với sự phát triển kinh tế xã hội. Mặt khác, việc mở rộng này cũng đặt ra cho Cơ quan Kiểm toán Nhà nước một trách nhiệm lớn mà trước hết cần đổi mới phương thức tổ chức kiểm toán theo hướng vừa đa dạng đảm bảo cho sự năng động, phù hợp với mục tiêu của từng cuộc kiểm toán, vừa thống nhất trên cơ sở đảm bảo được sự kết hợp giữa các loại hình kiểm toán mà trước hết là kiểm toán báo cáo tài chính và kiểm toán hoạt động trong một cuộc kiểm toán. Kiểm toán Nhà nước thực hiện kiểm toán hoạt động các khoản chi tiêu ngân sách nhà nước: kiểm toán trước (tiền kiểm) và kiểm toán sau (hậu kiểm). Kiểm toán trước một cách có hiệu quả là điều không thể thiếu được đối với lĩnh vực kinh tế cộng cộng.

Kiểm toán trước do kiểm toán nhà nước thực hiện có thể ngăn ngừa thiệt hại ngay trước khi nó xảy ra, kiểm toán trước hiện hành chính là kiểm toán hoạt động mang tính cập nhật thường xuyên hoạt động đang diễn ra. Kiểm toán sau do kiểm toán nhà nước thực hiện chỉ rõ trách nhiệm của cơ quan có nghĩa vụ báo cáo, có thể quy trách nhiệm bồi hoàn thiệt hại đã xẩy ra và ngăn chặn những tái phạm sau này. Kiểm toán sau là công việc phổ biến của Cơ quan Kiểm toán Nhà nước và do đó kết hợp với kiểm toán hoạt động là phương thức có hiệu quả. Phương hướng phát triển kiểm toán hoạt động trên đây sẽ đảm bảo phát huy ngày càng đầy đủ vai trò của kiểm toán hoạt động đối với quản lý nền kinh tế - xã hội.

3.3. Một số giải pháp chủ yếu tăng cường vai trò của kiểm toán hoạt động ở Việt Nam do kiểm toán nhà nước thực hiện

3.3.1. Nâng cao nhận thức của đơn vị về hoạt động kiểm toán nói chung và kiểm toán hoạt động nói riêng

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 208 trang tài liệu này.

Trong thời gian qua, nhận thức của các cấp, các ngành về hoạt động của kiểm toán nhà nước vẫn còn khá nhiều bất cập trên cả hai giác độ lý luận và thực tiễn. Nhận thức đúng về bản chất của kiểm toán nhà nước có ý nghĩa lý luận và thực tiễn hết sức quan trọng, điều này được thể hiện:

Thứ nhất, Là cơ sở xác định vị trí, vai trò của hoạt động kiểm toán nhà nước trong việc thực hiện quyền lực nhà nước.

Thứ hai, Là cơ sở và căn cứ để phân định một cách khoa học chức năng, nhiệm vụ, phạm vi hoạt động của Cơ quan Kiểm toán Nhà nước với các cơ quan thực hiện chức năng thanh tra, kiểm tra, giám sát khác.

Thứ ba, Là cơ sở pháp lý cho việc xây dựng mô hình tổ chức, hoàn thiện các chức năng của Kiểm toán Nhà nước. Đồng thời, xác lập các mục tiêu, nguyên tắc, phương châm hoạt động và trách nhiệm pháp lý của từng thiết chế trong việc thực hiện chức năng kiểm tra, kiểm soát tài chính công.

Mặc dù gần đây Quốc hội, Chính phủ, các ngành, các cấp, các địa phương bước đầu đã nhận thức được vai trò của Cơ quan Kiểm toán Nhà nước trong công cuộc đổi mới quản lý vĩ mô nền kinh tế ở Việt Nam, đã coi Kiểm toán Nhà nước chính là công cụ kiểm soát vĩ mô nền kinh tế hoạt động theo cơ chế thị trường. Tuy nhiên, theo quan điểm của tác giả để Cơ quan Kiểm toán Nhà nước có thể đảm nhiệm được những chức năng, nhiệm vụ của mình trong nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa thì phải nâng cao nhận thức của các cơ quan, tổ chức, nhân dân về Cơ quan Kiểm toán Nhà nước trên các phương diện sau:

Một là, Phải nâng cao nhận thức về tính độc lập của Cơ quan Kiểm toán Nhà nước với các cơ quan quyền lực khác của nhà nước và phải được quy định trong văn bản có tính pháp lý cao nhất (Hiến pháp). Tính độc lập được hiểu theo hai khía cạnh đó là khi thực hiện nhiệm vụ kiểm toán phải hoàn toàn độc lập, khách quan vô tư, công bằng và phải được đảm bảo bằng các quy định, các chế tài để tránh mọi sự tác động trực tiếp hoặc gián tiếp. Tính độc lập thể hiện rõ ở một số vấn đề cụ thể sau đây:

- Độc lập về tổ chức bộ máy và vị trí người lãnh đạo, đây là một yêu cầu bức xúc nhất hiện nay, bởi theo quy định hiện tại Cơ quan Kiểm toán Nhà nước không rõ thuộc về cơ cấu tổ chức của cơ quan lập pháp, hành pháp hay tư pháp, bởi trong các Luật Tổ chức Quốc hội, Luật Tổ chức Chính phủ…đều chưa đề cập đến Cơ quan Kiểm toán Nhà nước… Do đó trong thời gian tới tính độc lập và vị trí của Cơ quan Kiểm toán Nhà nước cũng như của kiểm toán viên nhà nước cần phải được quy định trong “Hiến pháp”, bởi đây là tiền đề cơ bản, nhằm đảm bảo cho công tác kiểm tra tài chính công mang lại hiệu quả cao nhất, phù hợp với Tuyên bố Lima và Hiến pháp của một số nước như Khoản 2, Điều 114 Hiến pháp Cộng hoà Liên bang Đức quy định “Kiểm toán Nhà nước Liên bang, với các ủy viên kiểm toán có tính độc lập như các thẩm phán kiểm tra báo cáo quyết toán cũng như tính tuân thủ và tính hiệu quả của công tác quản lý ngân sách và quản lý kinh tế...”[88].

- Độc lập về tài chính là điều kiện tương đối tiên quyết để đảm bảo tính độc lập trong hoạt động kiểm toán, khi tài chính bị hạn chế sẽ dẫn đến phạm vi kiểm toán bị thu hẹp hoặc phải lệ thuộc một phần vào đối tượng kiểm toán. Hiện tại, vấn đề này mới đang từng bước được khắc phục, trong khi ở hầu hết các nước trên thế giới đều quy định việc cấp phát ngân sách cho Kiểm toán Nhà nước là do một “Uỷ ban riêng biệt lập” trước khi ngân sách này được trình lên hạ viện thông qua. Ở Việt Nam, Điều 67, Luật Kiểm toán nhà nước quy định về kinh phí hoạt động của Kiểm toán Nhà nước “Kiểm toán Nhà nước có kinh phí hoạt động riêng, là đơn vị dự toán cấp I của ngân sách trung ương. Kinh phí hoạt động của Kiểm toán Nhà nước do Kiểm toán Nhà nước lập dự toán và đề nghị Chính phủ trình Quốc hội quyết định”[81]. Điều đó có nghĩa là định mức phân bổ, cũng như việc cấp phát kinh phí cho Kiểm toán Nhà nước được thực hiện như các cơ quan hành chính cấp bộ khác.

Hai là, Việc nhận thức về nguyên tắc kiểm toán đầy đủ phải được xác định bằng luật pháp. Cụ thể, Cơ quan Kiểm toán Nhà nước có quyền kiểm toán (tính hợp pháp, tính tuân thủ, tính kinh tế và tính hiệu quả) tất cả các cơ quan, đơn vị, tổ chức và cá nhân có sử dụng ngân sách nhà nước và tài sản công, không phụ thuộc vào những cơ quan, đơn vị, tổ chức và cá nhân đó như thế nào. Có như vậy thì thẩm quyền kiểm toán của Cơ quan Kiểm toán Nhà nước mới không bị hạn chế về thực chất.

Ba là, Phải có một cơ quan tài phán độc lập được quy định trong Luật để Cơ quan Kiểm toán Nhà nước có thể khiếu kiện khi tính độc lập và thẩm quyền kiểm toán của mình bị xâm phạm như Khoản 11 Tuyên bố Lima khuyến cáo:

Trong thời hạn do luật định chung hoặc trong trường hợp riêng do Cơ quan Kiểm toán Tối cao quy định, các đơn vị được kiểm toán phải có ý kiến về các kết luận của Cơ quan Kiểm toán Tối cao và đề ra các biện pháp cần thiết trên cơ sở những kết luận kiểm toán. Trong trường hợp các kết luận của Cơ quan Kiểm toán Tối cao

không được đưa ra đúng theo hiệu lực pháp lý và khả năng thực hiện, thì Cơ quan Kiểm toán Tối cao có quyền đề đạt ý kiến với các cơ quan có thẩm quyền để có các biện pháp xử lý cần thiết và buộc bên có liên quan phải gánh chịu trách nhiệm[95].

Trên đây là vấn đề thật sự cần thiết đối với sự tồn tại của Cơ quan Kiểm toán Nhà nước. Hiện nay vẫn còn không ít kết luận và kiến nghị của Kiểm toán Nhà nước không được các cơ quan, tổ chức thực hiện một các nghiêm túc, nhưng hiện tại chưa có chế tài để xử lý. Do vậy trong thời gian tới nhất thiết phải có một tổ chức độc lập, để xử lý các kiến nghị của các cơ quan thanh tra, kiểm tra, kiểm toán chưa được thực hiện…

3.3.2. Nâng cao chất lượng kiểm toán hoạt động

Nâng cao chất lượng công tác kiểm toán và giữ gìn đạo đức nghề nghiệp là mục tiêu hàng đầu trong hoạt động kiểm toán nhà nước. Mục tiêu nâng cao chất lượng kiểm toán cần được xác định trên cả 3 mặt: năng lực hoạt động, hiệu lực và hiệu quả kiểm toán.

Một là, Về năng lực kiểm toán

Năng lực của Kiểm toán Nhà nước là khả năng đáp ứng được các nhiệm vụ theo chức năng, nhiệm vụ được giao. Kiểm toán Nhà nước phải phục vụ tốt việc quản lý, điều hành, kiểm tra, giám sát của Đảng, Quốc hội, Chính phủ trong quản lý, sử dụng ngân sách, tiền và tài sản nhà nước; góp phần thực hành tiết kiệm, chống tham nhũng, thất thoát, lãng phí, phát hiện và ngăn chặn hành vi vi phạm pháp luật; nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, tiền và tài sản nhà nước. Về lâu dài, Cơ quan Kiểm toán Nhà nước phải bảo đảm kiểm toán hàng năm báo cáo quyết toán của các cấp ngân sách và tăng dần đối tượng kiểm toán là các cơ quan, đơn vị, tổ chức có sử dụng ngân sách, tiền và tài sản nhà nước theo quy định của Luật Ngân sách nhà nước và Luật Kiểm toán nhà nước. Do vậy phấn đấu đến 2015, cơ bản tiến hành kiểm toán thường xuyên hàng năm 100% đơn vị dự toán cấp I trực thuộc ngân sách trung ương và các tỉnh, thành

phố trực thuộc trung ương. Tăng quy mô mẫu kiểm toán về tổng thể và tại các đầu mối kiểm toán để đạt yêu cầu xác nhận tính đúng đắn, trung thực của báo cáo tài chính, báo cáo quyết toán ngân sách.

Tập trung kiểm toán việc quản lý và sử dụng ngân sách nhà nước, việc thực hiện các chính sách tài khoá, chính sách tiền tệ, quản lý và sử dụng tài sản công, việc quản lý và sử dụng các quỹ tài chính công ngoài ngân sách nhà nước, các dự án đầu tư xây dựng và chương trình mục tiêu quốc gia, việc quản lý và sử dụng vốn và tài sản nhà nước tại doanh nghiệp và tổ chức kinh tế. Nâng cao chất lượng kiểm tra, phân tích, đánh giá dự toán ngân sách nhà nước giúp Quốc hội có nguồn thông tin tin cậy, độc lập, khách quan để quyết định dự toán ngân sách nhà nước, phân bổ ngân sách trung ương, quyết định đầu tư dự án, công trình quan trọng quốc gia. Từng bước tư vấn cho Hội đồng nhân dân quyết định ngân sách địa phương. Chuẩn bị đầy đủ các điều kiện cần thiết để tiến hành kiểm toán trong môi trường ứng dụng công nghệ thông tin. Trọng điểm phát triển của Kiểm toán Nhà nước đến năm 2015 chủ yếu vẫn là kiểm toán báo cáo tài chính và kiểm toán tuân thủ, song từng bước mở rộng kiểm toán hoạt động, trước hết là trong lĩnh vực quản lý, sử dụng ngân sách, đầu tư xây dựng và chương trình mục tiêu quốc gia.

Hai là, Về hiệu lực kiểm toán

Hiệu lực kiểm toán phụ thuộc vào chất lượng hoạt động kiểm toán, giá trị pháp lý của báo cáo kiểm toán, công khai kết quả kiểm toán, tính kịp thời của thông tin kiểm toán. Vì vậy, Kiểm toán Nhà nước phải xác nhận được độ tin cậy của báo cáo tài chính, báo cáo quyết toán ngân sách; đánh giá được việc tuân thủ pháp luật, tính kinh tế, hiệu lực và hiệu quả trong quản lý, sử dụng ngân sách, tiền và tài sản nhà nước theo quy định của Luật Kiểm toán nhà nước. Nâng cao hiệu lực pháp lý và giá trị của báo cáo kiểm toán và tăng cường kiểm toán chuyên đề đối với những vấn đề được dư luận xã hội quan tâm, những vấn đề quan trọng của đất nước nhằm cung cấp các thông tin tin

cậy, trung thực, kịp thời đáp ứng yêu cầu của việc quản lý, điều hành, kiểm tra, giám sát của Đảng, Quốc hội, Chính phủ trong quản lý, sử dụng ngân sách, tiền và tài sản nhà nước; đồng thời cung cấp thông tin cho các cơ quan bảo vệ pháp luật và các cơ quan khác của nhà nước trong việc thực hiện chức năng nhiệm vụ của mình. Đáp ứng kịp thời yêu cầu được cung cấp thông tin và giám sát của nhân dân, của báo chí và công luận nói chung thông qua việc công khai kết quả kiểm toán và kết quả thực hiện kết luận, kiến nghị kiểm toán của Kiểm toán Nhà nước theo quy định của pháp luật. Tăng cường kiểm tra việc thực hiện kết luận và kiến nghị kiểm toán góp phần nâng cao chất lượng quản lý tài chính - ngân sách. Hiệu lực kiểm toán sẽ được nâng cao nếu bổ sung được một số chế tài đối với các hành vi vi phạm Luật Kiểm toán nhà nước, Luật Ngân sách nhà nước, bổ sung quyền hạn và trách nhiệm của Kiểm toán Nhà nước trong việc xử lý các sai phạm trong việc quản lý, sử dụng ngân sách, tiền và tài sản nhà nước.

Ba là, Về hiệu quả kiểm toán

Lợi ích từ kết quả do kiểm toán mang lại phải lớn hơn chi phí xã hội cho hoạt động của Kiểm toán Nhà nước. Do đó, để đạt được hiệu quả kiểm toán phải hoàn thành tốt nhất nhiệm vụ kiểm toán hàng năm với chất lượng ngày càng cao và sử dụng hiệu quả các nguồn lực được giao; tăng năng suất kiểm toán và rút ngắn thời gian kiểm toán; đổi mới tổ chức kiểm toán, nhất là tổ chức đoàn kiểm toán, tổ kiểm toán; nâng cao chất lượng công tác khảo sát lập kế hoạch kiểm toán và phân tích, tổng hợp kết quả kiểm toán. Đẩy mạnh tin học hóa các hoạt động quản lý nhà nước và hoạt động kiểm toán nhà nước; tăng cường áp dụng các phương pháp và công nghệ hiện đại để có thể tăng dần số lượng các cuộc kiểm toán tại trụ sở Kiểm toán Nhà nước, giảm dần thời gian kiểm toán tại đơn vị nhằm tiết kiệm chi phí, tăng cường quản lý đội ngũ cán bộ, kiểm toán viên, không gây phiền hà cho đơn vị được kiểm toán.

Phối hợp chặt chẽ với các cơ quan thanh tra, kiểm tra của Đảng và của nhà nước trong thực hiện nhiệm vụ chuyên môn, nhất là công tác xây dựng kế

hoạch kiểm toán và trao đổi thông tin; tăng cường phối hợp với các cơ quan chức năng trong việc thực hiện các kết luận, kiến nghị của hệ thống thanh tra, kiểm tra nói chung và Kiểm toán Nhà nước nói riêng.

Các mục tiêu trên đây vừa có tính độc lập, vừa có quan hệ chặt chẽ và biện chứng với nhau để có thể xây dựng Kiểm toán Nhà nước thành một công cụ quan trọng và đủ mạnh của nhà nước thực hiện việc kiểm tra, kiểm soát việc quản lý và sử dụng ngân sách, tiền và tài sản nhà nước. Để đạt được các mục tiêu trên đòi hỏi:

Kiểm toán Nhà nước cần tập trung hoàn thiện kiểm toán báo cáo tài chính để xác nhận tính đúng đắn, trung thực của báo cáo quyết toán ngân sách nhà nước các cấp; nâng cao chất lượng kiểm toán tuân thủ, phát hiện kịp thời, chỉ rõ các sai phạm, cương quyết kiến nghị xử lý mọi hành vi vi phạm pháp luật; triển khai từng bước và tiến tới tập trung nhiều hơn cho loại hình kiểm toán hoạt động khi nền kinh tế ngày càng phát triển để kiểm tra, đánh giá tính kinh tế, hiệu lực và hiệu quả trong quản lý ngân sách, tiền và tài sản nhà nước. Từng bước nâng cao chất lượng chuẩn bị ý kiến về dự toán ngân sách nhà nước, phân bổ ngân sách trung ương, dự án, công trình quan trọng quốc gia.

Bên cạnh đó, Kiểm toán Nhà nước cần tập trung thực hiện việc tiêu chuẩn hóa, chuyên nghiệp hóa để nâng cao chất lượng công tác kiểm toán thông qua việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống các quy trình, chuẩn mực, phương pháp chuyên môn nghiệp vụ kiểm toán, Quy chế kiểm soát hoạt động kiểm toán, hệ thống biểu mẫu, hồ sơ đối với tất cả các lĩnh vực. Phương thức tổ chức kiểm toán cũng cần đổi mới phù hợp với tính đặc thù của các cuộc kiểm toán, tập trung nhiều hơn cho việc kiểm toán tổng hợp, kiểm toán trước. Tăng cường công tác kiểm tra, đánh giá việc thực hiện kết luận và kiến nghị của Kiểm toán Nhà nước; phối hợp với các cơ quan chức năng trong việc