Phương Hướng Tăng Cường Vai Trò Của Kiểm Toán Hoạt Động Ở Việt Nam Những

Mặc dù kiểm toán hoạt động là một trong những công cụ quan trọng trong quản lý vĩ mô nền kinh tế, nhưng hiện nay vai trò của kiểm toán hoạt động vẫn chưa được nhận thức và đánh giá một cách đầy đủ trên cả hai mặt lý luận và thực tiễn trong quản lý kinh tế. Trong hoạt động chi ngân sách, hoạt động kiểm toán nhà nước trong những năm vừa qua tuy đã đạt được những kết quả nhất định song vẫn còn nhiều vấn đề cần phải hoàn thiện về tổ chức và hoạt động. Vì vậy, để có thể quản lý vĩ mô nền kinh tế một cách có hiệu quả, đòi hỏi phải tăng cường vai trò của các công cụ kiểm tra, kiểm soát của nhà nước và đặc biệt là sự kiểm tra, kiểm soát các hoạt động tài chính công của kiểm toán nhà nước.

Trong kiểm tra, kiểm soát chi ngân sách nhà nước, kiểm toán nhà nước đã khẳng định vai trò, vị trí trong hệ thống các cơ quan kiểm tra, kiểm soát tài chính của nhà nước; khẳng định sự phù hợp trong tiến trình cải cách hành chính ở nước ta và hội nhập kinh tế quốc tế. Về mặt pháp lý, kiểm toán nhà nước là công cụ để tăng cường kiểm tra, kiểm soát hoạt động quản lý, sử dụng ngân sách nhà nước, tiền và tài sản nhà nước, góp phần làm lành mạnh, minh bạch hoá nền tài chính quốc gia. Về nguyên lý, hoạt động kiểm toán nhà nước hoạt động độc lập, chỉ tuân theo pháp luật và trung thực, khách quan. Đây là nguyên tắc cơ bản xuyên suốt quá trình hoạt động của Cơ quan Kiểm toán Nhà nước, đảm bảo cho hoạt động kiểm toán nhà nước có hiệu quả, phù hợp với tiến trình cải cách hành chính và thông lệ quốc tế. Nâng cao vai trò của kiểm toán hoạt động trong quản lý kinh tế vĩ mô đòi hỏi phải phù hợp với định hướng chung về chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của nhà nước trong từng thời kỳ. Muốn vậy cần phải có và thực hiện tốt những quan điểm và định hướng xác định, đảm bảo hoạt động kiểm toán nhà nước phát triển đúng hướng, đạt được những mục tiêu đã đặt ra và khẳng định được vai trò của kiểm toán nhà nước trong hệ thống các công cụ kiểm tra, kiểm soát nền kinh tế. Những quan điểm và định hướng này phải được xây dựng phù

hợp với hoạt động kiểm toán nhà nước hiện nay cũng như xu hướng phát triển chung của cả Hệ thống Kiểm toán Nhà nước trong tương lai. Mục tiêu phát triển của Cơ quan Kiểm toán Nhà nước Việt Nam đến năm 2020 là:

Nâng cao năng lực hoạt động, hiệu lực pháp lý, chất lượng và hiệu quả hoạt động của kiểm toán nhà nước như một công cụ hữu hiệu của nhà nước trong kiểm tra, giám sát quản lý và sử dụng ngân sách, tiền và tài sản nhà nước; xây dựng Kiểm toán Nhà nước có trình độ chuyên nghiệp cao, tùng bước hiện đại, trở thành cơ quan kiểm tra tài chính công có trách nhiệm và uy tín, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, phù hợp với các thông lệ và chuẩn mực quốc tế[60,15].

Trên cơ sở mục tiêu và định hướng phát triển của Kiểm toán Nhà nước, quan điểm phát triển kiểm toán hoạt động được cụ thể như sau:

Thứ nhất: Nâng cao vai trò kiểm toán hoạt động trong quản lý vĩ mô nền kinh tế thị trường phải nhằm thúc đẩy tăng trưởng và phát triển kinh tế bền vững. Quan điểm này đòi hỏi phải được thực hiện theo hướng:

Một là, Hoàn thiện các loại thị trường đi đôi với xây dựng khuôn khổ pháp lý và các tiêu chuẩn, định mức làm cơ sở đo lường để đánh giá hoạt động; tăng cường sự kiểm tra, giám sát của nhà nước để thị trường hoạt động năng động, có hiệu quả, có kỷ cương trong môi trường cạnh tranh lành mạnh, công khai, minh bạch; hạn chế và kiểm soát độc quyền kinh doanh gắn với các giải pháp hữu hiệu chống buôn lậu và gian lận thương mại.

Hai là, Nhà nước kiểm tra, kiểm soát mọi hoạt động sản xuất kinh doanh theo tiêu chuẩn và quy định cụ thể của pháp luật, chống buôn lậu, làm hàng giả, gian lận thương mại.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 208 trang tài liệu này.

Ba là, Tiếp tục đổi mới các công cụ quản lý vĩ mô của nhà nước đối với nền kinh tế; nâng cao chất lượng công tác xây dựng các chiến lược quy hoạch và kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội; tăng cường thông tin kinh tế trong và

ngoài nước, công tác kế toán, thống kê; ứng dụng rộng rãi các thành tựu khoa học và công nghệ trong dự đoán, dự báo…

Thứ hai: Nâng cao vai trò kiểm toán hoạt động trong quản lý vĩ mô nền kinh tế thị trường phải trên cơ sở nâng cao địa vị pháp lý của Cơ quan Kiểm toán Nhà nước ở trong nước và quốc tế

Việc phát triển Cơ quan Kiểm toán Nhà nước nhằm khẳng định vị trí, quyền hạn và trách nhiệm pháp lý của Kiểm toán Nhà nước là cơ quan công quyền và là cơ quan kiểm tra tài chính công cao nhất của nhà nước. Vì vậy, phát triển kiểm toán hoạt động chi ngân sách phải trên cơ sở nâng cao hiệu lực pháp lý của kiểm toán nhà nước và chất lượng kiểm toán nhà nước như một công cụ mạnh của nhà nước để từng bước xây dựng nền tài chính quốc gia lành mạnh, công khai, minh bạch, dân chủ, sử dụng có hiệu quả toàn bộ nguồn lực tài chính của đất nước, có đủ tiềm lực và đủ mạnh để thúc đẩy nền kinh tế tăng trưởng nhanh và bền vững, thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

Nâng cao địa vị pháp lý của Kiểm toán Nhà nước trên cơ sở đề cao vai trò của Cơ quan Kiểm toán Nhà nước trong việc kiểm toán mọi cơ quan, tổ chức có sử dụng ngân sách nhà nước chính là cơ sở, là động lực để nâng cao vai trò kiểm toán hoạt động chi ngân sách nhà nước.

Nâng cao vai trò kiểm toán hoạt động phải trên cơ sở hoàn thiện mô hình tổ chức, cơ chế hoạt động của Cơ quan Kiểm toán Nhà nước, cụ thể là:

Một là, Xây dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo và kiểm toán viên của Kiểm toán Nhà nước đủ về số lượng, có phẩm chất chính trị tốt, có bản lĩnh vững vàng, có đạo đức trong sáng, có lề lối làm việc văn minh, khoa học, có nghiệp vụ tinh thông…

Hai là, Củng cố và hoàn thiện cơ cấu tổ chức bộ máy Kiểm toán Nhà nước Trung ương theo hướng chuyên môn hoá.

Ba là, Nâng cao năng lực các bộ phận tham mưu cho lãnh đạo Cơ quan Kiểm toán Nhà nước.

Bốn là, Xây dựng mạng lưới các Kiểm toán Nhà nước khu vực đủ và mạnh để thực hiện kiểm toán hoạt động thường xuyên đối với các hoạt động, dự án, chương trình.

Thứ ba: Nâng cao vai trò của kiểm toán hoạt động phải trên cơ sở tăng cường việc kiểm tra, soát xét chất lượng kiểm toán và đạo đức hành nghề của kiểm toán viên trong tất cả các khâu của quy trình kiểm toán. Quan điểm này được quán triệt qua các định hướng:

Một là, Bằng các giải pháp hữu hiệu, vừa khuyến khích, vừa bắt buộc các cán bộ và kiểm toán viên nâng cao năng lực chuyên môn về kiểm toán hoạt động;

Hai là, Có cơ chế thích hợp để vừa đảm bảo đạo đức hành nghề, vừa tạo động lực thúc đẩy kiểm toán viên hoàn thành nhiệm vụ;

Ba là, Thường xuyên kiểm tra, soát xét chất lượng kiểm toán, xử lý thưởng phạt một cách nghiêm minh trong hoạt động của Cơ quan Kiểm toán Nhà nước.

Thứ tư: Nâng cao vai trò của kiểm toán hoạt động phải dựa trên cơ sở hoàn thiện các chức năng, nhiệm vụ, chuẩn mực, quy trình và phương pháp kiểm toán của kiểm toán hoạt động

Hiện nay, kiểm toán nhà nước chủ yếu thực hiện chức năng kiểm toán báo cáo tài chính và cũng đã thực hiện một số chức năng của kiểm toán tuân thủ và kiểm toán hoạt động, nhưng chưa thực hiện kiểm toán hoạt động một cách độc lập. Trong khi đó, để kiểm tra, đánh giá tính kinh tế, tính hiệu quả và tính hiệu lực việc quản lý và sử dụng các nguồn lực tài chính công, nhất là ngân sách nhà nước phải sử dụng chức năng kiểm toán hoạt động. Do đó trong thời gian tới, Kiểm toán Nhà nước cần phải tổ chức kiểm toán hoạt động theo hướng: Thường xuyên và định kỳ; tăng cường cơ sở vật chất kỹ thuật, đi đôi với nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động kiểm toán nhà nước đối với ngân sách nhà nước trên cả 3 mặt: kiểm toán báo cáo tài chính; kiểm toán tuân thủ; kiểm toán hoạt động. Trong đó, đặc biệt quan tâm đến chuẩn mực, quy

trình và phương pháp kiểm toán của kiểm toán hoạt động nhằm xây dựng một hệ thống các văn bản nghiệp vụ hoàn chỉnh cho loại hình kiểm toán hoạt động theo chuẩn mực quốc tế và trên cơ sở thực tế tại Việt Nam.

Để đáp ứng yêu cầu quản lý kinh tế trong thực tiễn hiện nay khi nền kinh tế phát triển theo chiều sâu, chất lượng tăng trưởng được coi trọng, Kiểm toán Nhà nước phải từng bước triển khai kiểm toán hoạt động, tăng cường kiểm toán chuyên đề, từng bước tiến tới lấy kiểm toán hoạt động làm trọng tâm kiểm toán đối với mọi cơ quan, tổ chức, đơn vị có sử dụng ngân sách của nhà nước.

3.2.2. Phương hướng tăng cường vai trò của kiểm toán hoạt động ở Việt Nam những năm tới

Thứ nhất, từng bước nâng cao năng lực kiểm toán hoạt động của Cơ quan Kiểm toán Nhà nước

Kiểm toán hoạt động đã được quy định trong Luật Kiểm toán nhà nước. Tuy nhiên, do còn nhiều khó khăn trên một số khía cạnh, trong những năm qua và kể cả một số năm tới, kiểm toán hoạt động chưa được chú trọng để tổ chức thực hiện thường xuyên. Mặc dù kiểm toán tài chính và kiểm toán tuân thủ rất quan trọng nhưng chưa đủ so với yêu cầu quản lý kinh tế - xã hội của đất nước. Hiệu qủa kinh tế - xã hội của việc chi tiêu ngân sách nhà nước chưa thể khẳng định và làm sáng tỏ nếu chưa thực hiện kiểm toán hoạt động tại các đơn vị, tổ chức có sử dụng ngân sách, tiền, tài sản nhà nước. Do đó, để đảm đương được vai trò kiểm tra, kiểm soát quá trình quản lý, điều hành và sử dụng ngân sách nhà nước, tiền và tài sản nhà nước; góp phần thực hành tiết kiệm, chống tham nhũng, thất thoát, lãng phí; nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, tiền và tài sản nhà nước thì Cơ quan Kiểm toán Nhà nước phải từng bước nâng cao năng lực của kiểm toán hoạt động, triển khai kiểm toán hoạt động, mở rộng kiểm toán chuyên đề trước hết là trong lĩnh vực quản lý, sử dụng ngân sách nhà nước, đầu tư xây dựng và chương trình mục tiêu quốc

gia. Để thực hiện tốt định hướng nói trên đòi hỏi phải thực hiện tốt một số công việc sau:

Một là, Thực hiện kiểm toán hoạt động ở tất cả những lĩnh vực hoạt động của các đơn vị sự nghiệp công lập. Trên cơ sở đó đánh giá một cách toàn diện việc triển khai, sự tác động cũng như những hạn chế của một số cơ chế quản lý tài chính mới của nhà nước, trong đó trọng tâm là cơ chế quản lý tài chính áp dụng đối với các đơn vị sự nghiệp có thu (như Nghị định số 43/2006/NĐ - CP ngày 25/4/2006 của Chính phủ quy định quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm về thực hiện nhiệm vụ, tổ chức bộ máy, biên chế và tài chính đối với các đơn vị sự nghiệp công lập; Nghị định số 115/2005/NĐ - CP ngày 05/9/2005 của Chính phủ quy định cơ chế tự chủ, tự chịu trách nhiệm về nhiệm vụ, tài chính và tài sản, tổ chức và biên chế của các tổ chức khoa học và công nghệ công lập...). Từ đó tham gia với Chính phủ và các bộ, ngành để tiếp tục hoàn thiện cơ chế quản lý đối với các đơn vị sự nghiệp có thu nhằm một mặt, giúp đơn vị đánh giá một cách khách quan tính tuân thủ, tính tiết kiệm, hiệu quả, hiệu lực trong quản lý và sử dụng các nguồn lực tại đơn vị. Mặt khác, kiểm toán hoạt động cần đánh giá và kiến nghị với đơn vị hoàn thiện hệ thống kiểm soát nội bộ phù hợp với cơ chế quản lý mới nhằm góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động, hiệu lực quản lý, sử dụng các nguồn lực của đơn vị sự nghiệp có thu.

Hai là, Đổi mới phương thức kiểm toán, nâng cao hơn nữa chất lượng của từng cuộc kiểm toán hoạt động. Ngoài việc đưa ra nhận xét đánh giá mức độ tuân thủ các quy định của pháp luật của các cá nhân, bộ phận hay chính cơ quan tổ chức Nhà nước; chỉ ra những lý do không tuân thủ, xác định hậu quả gây ra, cùng trách nhiệm của các cá nhân, tổ chức có liên quan để kiến nghị với cơ quan có thẩm quyền xử lý theo pháp luật; phát hiện những vấn đề bất cập, gây cản trở quá trình cải cách nền hành chính quốc gia; kiến nghị với Chính phủ, Quốc hội sửa đổi hoặc loại bỏ những văn bản pháp luật không còn phù hợp. Khi kiểm toán hoạt động phải đánh giá được tính kinh tế, hiệu

quả, hiệu lực trong sử dụng các nguồn lực tài chính công tại các đơn vị sự nghiệp công lập. Trên phương diện này, Cơ quan Kiểm toán Nhà nước phải đánh giá được kết quả hoạt động của đơn vị sự nghiệp công lập trong quan hệ với chi phí bỏ ra để đạt được và chỉ rõ các nhân tố và nguyên nhân cản trở đến việc bảo đảm tính kinh tế, tính hiệu quả và tính hiệu lực.

Đánh giá tính kinh tế trong việc sử dụng các nguồn tài chính công của các đơn vị sự nghiệp công lập là nội dung cơ bản trong việc đánh giá tính hiệu quả của hoạt động. Hiện nay, Cơ quan Kiểm toán Nhà nước chưa thực sự làm tốt chức năng này được thể hiện qua số lượng và các lĩnh vực triển khai kiểm toán hoạt động còn rất hạn chế, cũng như kết quả kiểm toán chưa đáp ứng yêu cầu, mục tiêu đặt ra và nhất là chưa có nhiều những đánh giá, kiến nghị sâu sắc với Chính phủ và các bộ, ngành để hoàn thiện cơ chế quản lý đối với các đơn vị sự nghiệp công lập. Chính vì vậy, để nâng cao vai trò của kiểm toán hoạt động nhất thiết phải đổi mới và nâng cao hơn nữa chất lượng từng cuộc kiểm toán.

Thứ hai, nâng cao hiệu lực kiểm toán hoạt động

Trong kiểm toán ngân sách nhà nước nói chung và kiểm toán hoạt động chi nói riêng, kiểm toán nhà nước đóng một vai trò quan trọng trong thực hiện mục tiêu tài chính quốc gia, tài chính nhà nước. Trong những năm gần đây, kết quả kiểm toán đã được công khai hàng năm. Người dân và xã hội có thêm thông tin cũng như cơ sở đánh giá tình hình tài chính nhà nước và quan trọng là tình hình sử dụng và quản lý ngân sách nhà nước. Đây là những đánh giá mang tính chuyên môn, khách quan và có tính tin cậy cao trong kiểm tra, kiểm soát tình hình thu, chi và quản lý ngân sách nhà nước, tình hình quản lý và sử dụng các quỹ quốc gia, các nguồn lực tài chính công. Qua quá trình kiểm toán đã từng bước tăng thêm lòng tin về sự minh bạch của Chính phủ. Ngoài ra, Cơ quan Kiểm toán Nhà nước đã từng bước tăng cường kiểm toán chuyên đề, kiểm toán hoạt động nhằm cung cấp các thông tin tin

cậy, trung thực, chính xác, kịp thời cho Quốc hội, Chính phủ, hội đồng nhân dân và uỷ ban nhân dân các cấp trong quá trình quản lý, điều hành và sử dụng ngân sách nhà nước, quyết định phương án phân bổ ngân sách, phê chuẩn quyết toán ngân sách nhà nước. Bên cạnh đó, kết quả kiểm toán hoạt động cũng giúp các bộ, ngành và các cơ quan tổ chức có căn cứ để đánh giá, rút kinh nghiệm trong quá trình tổ chức và thực hiện nhiệm vụ, đảm bảo tính minh bạch, hiệu quả, kinh tế và tiết kiệm cũng như đáp ứng yêu cầu hoạch định đường lối, xây dựng chính sách, công tác quản lý, giám sát của Đảng, nhà nước; giúp Quốc hội, Chính phủ sử dụng kết quả kiểm toán trong giám sát tài chính công và quyết định các vấn đề kinh tế - xã hội trọng yếu của đất nước.

Thứ ba, nâng cao hiệu quả kiểm toán hoạt động

Nâng cao hiệu quả kiểm toán hoạt động trên cơ sở nâng cao chất lượng kiểm toán, rút ngắn thời gian kiểm toán; đổi mới tổ chức thực hiện kiểm toán, tăng cường năng lực của đội ngũ cán bộ, kiểm toán viên cùng các chính sách, phương tiện kiểm toán. Cụ thể:

Một là, Về phạm vi kiểm toán hoạt động

Mục tiêu triển khai kiểm toán hoạt động trong giai đoạn trước mắt (đến năm 2010) được xác định chủ yếu là phục vụ cho Chương trình Cải cách hành chính nhà nước của Chính phủ làm trọng tâm, trong đó ưu tiên cho việc triển khai kiểm toán đối với hoạt động trong các cơ quan hành chính nhà nước và đơn vị sự nghiệp có thu.

Mục tiêu triển khai kiểm toán hoạt động trong các năm tiếp theo (đến năm 2020) là thực hiện kiểm toán trong các lĩnh vực quản lý, sử dụng ngân sách, tiền và tài sản nhà nước; các dự án đầu tư xây dựng; các chương trình mục tiêu quốc gia sử dụng các nguồn vốn vay lớn (ODA, trái phiếu, công trái) và một số hoạt động đầu tư, mua sắm lớn tại một số Tập đoàn kinh tế và Tổng công ty nhà nước... , song song với việc tăng cường tổ chức các cuộc kiểm