Quyền của người bào chữa từ thực tiễn thành phố Tây Ninh, tỉnh Tây Ninh

mà mình bào chữa, bị hại, người làm chứng và những người khác biết về vụ án; yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân cung cấp tài liệu, đồ vật, dữ liệu điện tử liên quan đến việc bào chữa. Việc thu thập chứng cứ của người bào chữa được thực hiện theo quy định của bộ luật này”.

Trường hợp NBC đề nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân cung cấp các tài liệu, đồ vật, dữ liệu điện tử liên quan đến việc bào chữa gặp không ít khó khăn vì pháp luật thiếu các quy định bảo đảm cho tính khả thi của hoạt động này. Việc phối hợp của các cơ quan, tổ chức, cá nhân với NBC trong hoạt động thu thập chứng cứ chỉ trên tinh thần hợp tác, tự nguyện. Do đó, để đảm bảo quy định này có hiệu quả thực hiện trên thực tế cần bổ sung văn bản hướng dẫn quy định nghĩa vụ của các cơ quan, tổ chức, cá nhân đang nắm giữ các tài liệu, đồ vật, dữ liệu điện tử liên quan đến vụ án, cụ thể “Cơ quan, tổ chức, cá nhân trong phạm vi nhiệm vụ và quyền hạn của mình có trách nhiệm cung cấp tài liệu, đồ vật, dữ liệu điện tử liên quan đến việc bào chữa trong thời gian… ngày kể từ ngày nhận được đề nghị. Trong trường hợp từ chối đề nghị cung cấp tài liệu, đồ vật, dữ liệu điện tử liên quan đến việc bào chữa từ người bào chữa thì phải trả lời bằng văn bản và nêu rò lý do từ chối”.

Pháp luật còn quy định tuỳ theo mỗi giai đoạn tố tụng, khi thu thập được các chứng cứ, tài liệu liên quan đến vụ án thì NBC phải có trách nhiệm giao cho CQTHTT “…Khi thu thập được chứng cứ, tài liệu, đồ vật liên quan đến việc bào chữa, người bào chữa phải kịp thời giao cho cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng để đưa vào hồ sơ vụ án…”. Điều này đôi khi làm mất đi yếu tố bất ngờ trong kế hoạch bào chữa của NBC, hoặc vì lý do nào đó của điều tra viên phụ trách vụ án mà chứng cứ bị làm sai lệch, vô hiệu hoá giá trị chứng minh. Cần hiểu rằng khi pháp luật cho phép NBC được quyền thu thập chứng cứ thì các thông tin, tài liệu, đồ vật mà NBC thu thập đáp ứng được các thuộc tính của chứng cứ theo quy định của pháp luật thì nó có giá trị chứng minh và được xem là chứng cứ “gỡ tội” có giá trị ngang bằng, đối trọng với chứng cứ “buộc tội” của Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát. Tác giả cho rằng mục đích việc giao nộp chứng cứ của NBC cho CQTHTT nhằm đảm bảo chứng cứ được lưu giữ, bảo

quản theo đúng quy định. Do đó quy định NBC phải có nghĩa vụ giao nộp kịp thời các chứng cứ, tài liệu, đồ vật cho CQTHTT không bảo đảm được quyền của NBC trong hoạch định phương án bào chữa cho thân chủ của mình. NBC có thể linh động, xem xét thời gian, hoàn cảnh cụ thể để giao nộp chứng cứ vào thời điểm thích hợp. Chính vì vậy nên xem việc giao nộp chứng cứ của NBC là quyền chứ không phải là nghĩa vụ. Vậy nên, cần chỉnh sửa khoản 2 Điều 81 BLTTHS năm 2015 “Tuỳ từng giai đoạn tố tụng, khi thu thập chứng cứ, tài liệu đồ vật liên quan đến việc bào chữa, người bào chữa có quyền giao nộp cho cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng để đưa vào hồ sơ vụ án…”.

Bảo đảm quyền của NBC chính là bảo đảm quyền của người bị bắt, người bị tạm giữ, bị can, bị cáo, mở rộng ra là bảo đảm quyền con người, quyền công dân. Vì thế cần phải có cơ chế đảm bảo quyền của NBC và người bị buộc tội, cần bổ sung chế tài đối với các cơ quan điều tra, điều tra viên khi vi phạm và gây khó khăn, cản trở hoạt động bào chữa của NBC bằng hình thức ban hành Thông tư liên ngành giữa Bộ Công an và Bộ Quốc phòng xử lý các vi phạm của NTHTT tại các đơn vị này thì mới đủ sức răn đe và ngăn ngừa sự vi phạm nhằm hiện thực hóa được các quy định rất tiến bộ mà pháp luật TTHS đã quy định cho NBC.

Ngoài ra, cần bổ sung các quy định xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi vi phạm của cơ quan, tổ chức, cá nhân thực hiện hành vi cản trở hoạt động bào chữa của NBC.

3.2.2. Các giải pháp khác

Mở rộng quyền của NBC trong TTHS và tạo cơ chế hiệu quả để đảm bảo quyền của NBC trong quá trình tranh tụng trên thực tế là hướng đi phù hợp với xu hướng dân chủ, bình đẳng và bảo vệ quyền con người trong nhà nước pháp quyền. Với xu hướng tiến bộ đó, hoạt động tố tụng của NBC trong vụ án hình sự sẽ có những đóng góp tích cực hơn trong công cuộc cải cách tư pháp và xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam. Để đạt được điều này, ngoài việc hoàn thiện các quy định của pháp luật trong lĩnh vực TTHS, tác giả đưa ra một số kiến nghị sau:

Thứ nhất, giải pháp nâng cao năng lực chuyên môn và nhận thức của NTHTT:

Thực tiễn chứng minh, NBC thực hiện tốt và có hiệu quả chức năng bào chữa của mình phụ thuộc rất nhiều vào NTHTT. Vì vậy, cần phải thay đổi trong nhận thức của những NTHTT về vị trí, vai trò của NBC, sự cần thiết tham gia tố tụng của NBC, mục đích của việc bào chữa, yêu cầu của việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị buộc tội, bảo vệ sự thật, bảo vệ pháp chế. NTHTT cần nhận thức rằng, NBC tham gia tố tụng không phải để làm khó, cản trở công việc của CQTHTT hay NTHTT trong việc buộc tội mà phải thấy được vai trò của việc tạo ra mục đích cạnh tranh giữa họ với NBC nhằm phát hiện kịp thời những sai sót trong giải quyết vụ án hình sự, tránh tình trạng oan sai hoặc buộc tội thiếu căn cứ. Vì sự tham gia của NBC ngay từ đầu và xuyên suốt quá trình tố tụng buộc những NTHTT phải cẩn thận hơn, thực hiện đúng và đầy đủ các quy định của pháp luật trong giải quyết vụ án hình sự, tránh được những hậu quả đáng tiếc như trong một số trường hợp đã xảy ra dẫn đến cán bộ điều tra phải bị thay đổi, thậm chí bị kỷ luật, truy cứu trách nhiệm hình sự vì vi phạm pháp luật hoặc phạm tội trong quá trình điều tra.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 97 trang tài liệu này.

Nghị quyết 49 về chiến lược cải cách tư pháp có nêu “Xây dựng đội ngũ cán bộ tư pháp, bổ trợ tư pháp, nhất là cán bộ có chức danh tư pháp theo hướng đề cao quyền hạn, trách nhiệm pháp lý, nâng cao và cụ thể hoá tiêu chuẩn về chính trị, phẩm chất, đạo đức, chuyên môn nghiệp vụ và kinh nghiệm, kiến thức xã hội đối với từng loại cán bộ”. Quán triệt Nghị quyết của Đảng, các cơ quan tư pháp, đặc biệt là CQTHTT đã triển khai nhiều biện pháp để xây dựng đội ngũ cán bộ tư pháp nói chung, NTHTT nói riêng đủ về số lượng và đảm bảo về chất lượng. Để áp ứng được yêu cầu, nâng cao hiệu quả hoạt động của các CQTHTT, NTHTT thì vấn đề quan trọng là cần tuân thủ triệt để các quy định của Luật tổ chức Cơ quan điều tra hình sự năm 2015; Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2014; Luật tổ chức Toà án nhân dân năm 2014 trong việc bổ nhiệm các chức danh tư pháp. Xây dựng đội ngũ cán bộ tư pháp trong lĩnh vực tố tụng cần đảm bảo họ phải là người có phẩm chất chính trị, đạo đức tốt, trung thực, khách

quan, có trình độ nghiệp vụ chuyên môn vững vàng, có kinh nghiệm thực tế và kiến thức xã hội. Điều này đòi hỏi phải có sự nỗ lực của các ngành trong công tác đào tạo, bổ nhiệm cũng như bồi dưỡng nghiệp vụ, nâng cao trình độ cho những NTHTT. Thường xuyên tổ chức các buổi tập huấn những kiến thức mới về pháp luật, kỹ năng nghiệp vụ, tổ chức các hội thảo về kinh nghiệm thực tiễn trong hoạt động TTHS nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ những người làm công tác tố tụng là yêu cầu cần thiết.

Thứ hai, biện pháp nâng cao năng lực nghề nghiệp và ý thức của những người thực hiện chức năng bào chữa:

Hoạt động bào chữa trong TTHS đạt hiệu quả khi NBC thực sự có năng lực, thoả mãn được các điều kiện về tiêu chuẩn pháp luật cũng như đáp ứng được các yêu cầu của thực tiễn tố tụng. Trước hết, cần quy định và tuân thủ chặt chẽ các tiêu chuẩn về NBC. Bản thân NBC cần phải nhận thức đúng đắn trách nhiệm, nghĩa vụ của mình khi tham gia tố tụng trong mọi hoàn cảnh. Do đó phải thường xuyên bồi dưỡng kiến thức về pháp luật, kỹ năng giao tiếp, hành nghề và đặc biệt đạo đức nghề nghiệp cho NBC.

Đối với đội ngũ luật sư: là người thừa hành pháp luật, hiểu rò các quy định của pháp luật, luôn xem việc bảo vệ lẽ phải và công lý, công bằng xã hội là mục tiêu nghề nghiệp. Đạo đức nghề nghiệp đối với người hành nghề luật sư vừa là chuẩn mực, vừa là tiêu chí trong hoạt động bào chữa của mình. Người hành nghề luật sư phải rèn luyện được tính độc lập, trung thực, tôn trọng sự thật khách quan, không vì lợi ích vật chất, tinh thần hoặc bất kỳ áp lực nào khác để làm việc trái pháp luật và đạo đức nghề nghiệp. Luật sư phải là người tuân thủ pháp luật, không được trực tiếp hay gián tiếp làm những việc giúp đỡ thân chủ thực hiện những hành vi vi phạm pháp luật.

Đội ngũ luật sư phải thường xuyên được bồi dưỡng, đào tạo, cập nhật kiến thức chuyên môn, nghiệp vụ. Việc ban hành Bộ quy tắc đạo đức và ứng xử nghề nghiệp luật sư Việt Nam của Liên Đoàn luật sư Việt Nam vào ngày 13/12/2019 đã đáp ứng được yêu cầu trên thực tế các chuẩn mực mà người hành nghề luật sư phải tuân theo.

Ngoài ra, Nhà nước cần quan tâm hơn đối với công tác đào tạo nghề luật sư, ngoài chương trình đào tạo lý thuyết, kỹ năng hành nghề, thì đạo đức và văn hoá nghề nghiệp luật sư cũng cần phải chú trọng. Từ đó mới hình thành một đội ngũ luật sư thật sự có tâm và có tầm trong bối cảnh toàn cầu hoá hiện nay.

Đối với NBC là người đại diện của người bị buộc tội: Theo quy định của BLTTHS năm 2015, người đại diện có thể tham gia tố tụng với tư cách là NBC. Trường hợp này người bị buộc tội là người dưới 18 tuổi, nhưng không quy định cụ thể về người đại diện của người bị buộc tội dưới 18 tuổi gồm những ai. Tuy nhiên, tại Thông tư liên tịch số 06/2018/TTLT- VKSTC – TANDTC – BCA – BTP – BLĐTBXH ngày 21/12/2018 của Viện Kiểm sát nhân dân tối cao, Toà án nhân dân tối cao, Bộ Công an, Bộ Tư pháp, Bộ Lao động - thương binh xã hội, phối hợp thực hiện một số quy định của BLTTHS năm 2015 về thủ tục tố tụng đối với người dưới 18 tuổi có quy định: Người đại diện của người bị buộc tội dưới 18 tuổi là người từ đủ 18 tuổi trở lên, có đủ năng lực pháp luật, năng lực hành vi dân sự và có đủ điều kiện là người đại diện theo quy định tại các điều 134, 135, 136 Bộ luật dân sự và được xác định theo thứ tự sau đây: cha mẹ đẻ, cha mẹ nuôi; người giám hộ; người do toà án chỉ định. Vấn đề đặt ra ai sẽ là người đại diện để tham gia tố tụng với tư cách là NBC cho người bị buộc tội dưới 18 tuổi? xác định NBC theo thứ tự trên hay là thoả thuận chọn ra giữa người đại diện? Cần có văn bản hướng dẫn chính thức của cơ quan có thẩm quyền giải thích và xác định rò đối tượng và tiêu chuẩn của những người đại diện khi đăng ký làm NBC. Mặc dù pháp luật có quy định cho những chủ thể này được tham gia bào chữa, nhưng thực tế thì rất hiếm các trường hợp họ tham gia, bởi vì rất ít người trong số họ có đủ trình độ khả năng thực hiện việc bào chữa.

Đối với bào chữa viên nhân dân: Pháp luật TTHS cần khẳng định sự tồn tại của chế định bào chữa viên nhân dân trên phương diện pháp lý và thực tiễn tố tụng, tạo điều kiện cho đội ngũ này phát triển về số lượng và chất lượng, góp phần tích cực vào việc thực hiện chức năng bào chữa.

Đối với trợ giúp viên pháp lý: đây là diện chủ thể mới được BLTTHS năm 2015 bổ sung là NBC. Trong thời gian qua hoạt động của trợ giúp viên pháp lý với tư cách là NBC đã có những đóng góp nhất định trong hoạt động tố tụng, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị buộc tội. Để tiếp tục phát huy hiệu quả hoạt động của trợ giúp viên pháp lý, cần tổ chức nhiều lớp tập huấn kỹ năng trợ giúp pháp lý trong lĩnh vực TTHS nói chung và hoạt động bào chữa nói riêng.

Thứ ba, giải pháp tuyên truyền và nâng cao ý thức pháp luật đối với cá nhân, tổ chức liên quan đến thực hiện quyền của NBC:

Công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật là một phương pháp hiệu quả, là cầu nối để đưa các chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước đến gần với người dân, góp phần nâng cao hiểu biết của người dân về kiến thức pháp luật, đặc biệt là trách nhiệm của họ đối với Nhà nước, đối với xã hội và đối với chính bản thân họ. Trong trường hợp này, hoạt động tuyên truyền không chỉ bảo đảm cho người bị buộc tội có ý thức tự bào chữa mà cá nhân, tổ chức khác cũng có ý thức hợp tác, hỗ trợ những NBC thực hiện quyền bào chữa của mình nhằm bảo vệ người bị buộc tội và bảo đảm công lý.

Cần có chính sách nâng cao đời sống kinh tế, trình độ văn hoá, tinh thần là cơ sở quan trọng để người dân ý thức, thúc đẩy tính tự giác, tinh thần hợp tác của người dân đối với các CQTHTT, NTHTT, NBC trong đấu tranh phòng chống tội phạm vừa là quyền vừa là nghĩa vụ. Từ đó nâng cao được trình độ nhận thức pháp luật, niềm tin vào pháp luật và thói quen hành động theo pháp luật của người dân.

Như vậy, chúng ta cần nghiên cứu có nhiều hình thức tuyên truyền để người dân nói chung, người bị buộc tội nói riêng hoặc người đại diện của họ luôn nhận thức rằng NBC là thật sự cần thiết khi họ tham gia tố tụng. Hầu như bản thân người bị buộc tội và người đại diện của người bị buộc tội rất hạn chế trong việc tự bào chữa có hiệu quả, hơn nữa họ chưa hiểu hết về vai trò của NBC cho nên họ không muốn NBC tham gia tố tụng. Việc NBC tham gia tố tụng để bảo vệ cho người bị buộc tội phụ thuộc rất nhiều vào ý chí chủ quan của chính

người bị buộc tội, người đại diện cũng như gia đình của người bị buộc tội. Do vậy, việc thay đổi nhận thức về vai trò của NBC là cách tốt nhất để NBC thực hiện có hiệu quả quyền của mình nhằm giúp người bị buộc tội tránh được những nguy cơ xâm phạm quyền tố tụng có thể xảy ra từ phía CQTHTT, NTHTT nhằm thực hiện quyền bào chữa của mình.

Tiểu kết Chương 3

Trong chương này, tác giả trình bày sự cần thiết phải đảm bảo quyền của NBC trong quá trình tố tụng từ đó đưa ra những định hướng hoàn thiện pháp luật TTHS về quyền của NBC, các giải pháp mang tính chiến lược và các giải pháp khác nhằm đảm bảo quyền của NBC được tôn trọng và thực thi trên thực tế. Những giải pháp này không chỉ tiếp cận vấn đề dưới góc độ khoa học pháp lý mà còn có ý nghĩa trong thực tiễn tố tụng nhằm đảm bảo quyền của người bị buộc tội.

Trên cơ sở quy định của pháp luật TTHS về quyền của NBC, thực trạng áp dụng và nguyên nhân của những hạn chế, tác giả mạnh dạn đề xuất một số giải pháp khắc phục những bất cập còn tồn tại, đó là các giải pháp hoàn thiện pháp luật TTHS về quyền của NBC khi tham gia bào chữa trong vụ án hình sự và các giải pháp khác đảm bảo cho quyền của NBC được thực hiện đầy đủ trong thực tế.

Một là, các CQTHTT ở trung ương cần ban hành các thông tư, thông tư liên tịch, liên ngành giải thích, hướng dẫn thực hiện các quy định của BLTTHS.

Hai là, nhận thức của những CQTHTT, NTHTT trong việc áp dụng các quy định của pháp luật TTHS đảm bảo cho NBC thực hiện tốt các quyền của mình trong quá trình thực hiện công việc bào chữa.

Ba là, ý thức hợp tác của những người tham gia tố tụng, nghiêm túc thực hiện các quy định của pháp luật.

Bốn là, các cơ quan nhà nước, ban ngành, đoàn thể cần tích cực trong công tác tuyên truyền pháp luật, ý thực của người dân trong việc tự nguyện tuân thủ pháp luật. Tất cả sẽ góp phần bảo đảm cho việc phối hợp giữa NTHTT và NBC thực hiện tốt vai trò của mình nâng cao hiệu quả hoạt động tố tụng nói chung và hoạt động bào chữa nói riêng.

Với những kiến nghị và giải pháp được trình bày ở Chương 3, hy vọng trong thời gian tới, quyền của NBC sẽ được hoàn thiện và nâng cao cả về lý luận và thực tiễn.