Những Vấn Đề Cơ Bản Của Hoạt Động Ngoại Khóa Ở Trường Thcs

trình chính khóa và quản lý hoạt động dạy học theo chương trình ngoại khóa môn học. Quản lý hoạt động ngoại khóa là quá trình lãnh đạo, chỉ đạo, tổ chức của hiệu trưởng đối với đội ngũ giáo viên, các hoạt động của giáo viên và học sinh trong mối quan hệ thống nhất nhằm giúp cho hoạt động ngoại khóa môn học được tiến hành một cách hiệu quả, thực hiện tốt mục tiêu dạy học.

Quản lý hoạt động ngoại khoá trong nhà trường THCS là quá trình người hiệu trưởng đặt ra các mục tiêu, lập kế hoạch, xây dựng các điều kiện, tổ chức, chỉ đạo thực hiện và kiểm tra giám sát các hoạt động này trong mối quan hệ với hoạt động dạy học chính khoá để nâng cao chất lượng học tập, phát triển toàn diện nhân cách cho học sinh trí tuệ theo mục tiêu dạy học và mục tiêu giáo dục nói chung.

1.3. Những vấn đề cơ bản của hoạt động ngoại khóa ở trường THCS

1.3.1. Trường THCS trong hệ thống giáo dục quốc dân

Trường THCS là đơn vị cơ sở của hệ thống giáo dục quốc dân thực hiện mục tiêu và chương trình giáo dục cấp THCS do Bộ GD&ĐT ban hành. Giáo dục THCS nằm trong hệ thống giáo dục phổ thông, là cấp học có mục tiêu tiếp tục củng cố và phát triển những kết quả của cấp tiểu học, giúp học sinh hình thành và phát triển học vấn phổ thông ở trình độ cơ sở, những hiểu biết ban đầu về kĩ thuật và hướng nghiệp để tiếp tục học THPT, trung cấp chuyên nghiệp, học nghề hoặc đi vào cuộc sống lao động. Giáo dục THCS được thực hiện trong 4 năm từ lớp 6 đến lớp 9, nhận học sinh đã hoàn thành chương trình giáo dục tiểu học, có độ tuổi từ 11 đến 15.

Chương trình giáo dục cấp THCS quy định, học sinh THCS được học 12 môn, riêng môn Hóa học chỉ học ở lớp 8 và lớp 9; được học các môn tự chọn như Tin học, Ngoại ngữ, Nghề phổ thông; được tham gia các hoạt động sinh hoạt tập thể; hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp; hoạt động giáo dục hướng nghiệp, hoạt động xã hội.

Theo Điều lệ trường phổ thông, trường THCS [5] có nhiệm vụ và quyền hạn sau: Tổ chức giảng dạy, học tập và các hoạt động giáo dục khác theo mục tiêu, chương trình giáo dục phổ thông dành cho cấp THCS do Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành; Công khai mục tiêu, nội dung các hoạt động giáo dục, nguồn lực và tài chính, kết quả đánh giá chất lượng giáo dục; Quản lý giáo viên, cán bộ, nhân viên theo quy định của pháp luật; Tuyển sinh và tiếp nhận học sinh; vận động học sinh đến trường; quản lý học sinh theo quy định của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Thực

hiện kế hoạch phổ cập giáo dục trong phạm vi được phân công; Huy động, quản lý, sử dụng các nguồn lực cho hoạt động giáo dục, phối hợp với gia đình học sinh, tổ chức và cá nhân trong hoạt động giáo dục; Quản lý, sử dụng và bảo quản cơ sở vật chất, trang thiết bị theo quy định của Nhà nước; Tổ chức cho giáo viên, nhân viên, học sinh tham gia hoạt động xã hội; Thực hiện các hoạt động về kiểm định chất lượng giáo dục; Thực hiện các nhiệm vụ, quyền hạn khác theo quy định của pháp luật.

1.3.2. Đặc điểm và ý nghĩa của hoạt động ngoại khoá ở THCS

1.3.2.1. Đặc điểm của hoạt động ngoại khoá ở THCS

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 127 trang tài liệu này.

Hoạt động ngoại khoá được phân biệt với các hình thức tổ chức dạy học khác bởi những đặc điểm chủ yếu sau:

- Với nhiệm vụ củng cố, bổ sung những kiến thức, kĩ năng, thực hành, trải nghiệm cho các môn học chính khoá, hoạt động ngoại khoá là hoạt động ngoài giờ lên lớp, không được quy định trong chương trình chính khoá.

- Hoạt động ngoại khoá là hoạt động tự nguyện của cá nhân học sinh hay của một nhóm học sinh có cùng sở thích, hứng thú về một vấn đề nào đó của nội dung học tập. Và là một hoạt động tự quản, toàn thể các thành viên cùng nhau hoạt động vì mục đích chung với tinh thần tự giác, tích cực. Việc tổ chức hoạt động ngoại khoá được xây dựng dựa trên lòng yêu thích vận động và ham muốn tìm tòi sáng tạo của học sinh. Từ đó tạo điều kiện cho tài năng được nảy nở và phát triển. Số lượng học sinh tham gia ngoại khoá là không hạn chế, không phân biệt học sinh giỏi, yếu kém.

Hoạt động ngoại khoá phải được tổ chức với mục đích thiết thực, có kế hoạch hợp lí, có sự phân công cụ thể, có những điều kiện vật chất tối thiểu cần thiết. Mục đích của hoạt động ngoại khóa gắn với mục đích của các môn học và mục tiêu của cấp học và mục tiêu giáo dục của nhà trường và đặc điểm trình độ nhận thức của học sinh.

Trong hoạt động ngoại khoá ở THCS, giáo viên phải là người hướng dẫn, tổ chức và có thể trong nhiều trường hợp giáo viên còn là người chỉ đạo, điều khiển các hoạt động này.

- Về mặt hình thức tổ chức, hoạt động ngoại khoá cần phong phú, đa dạng, sinh động và mới lạ. Nếu chỉ gây hứng thú lúc đầu, về sau lại rập khuôn thì học sinh dễ chán, đặc biệt là với học sinh THCS cần phải coi trọng điều này.

- Về nội dung, hoạt động ngoại khoá không bị hạn chế trong phạm vi chương trình dạy học chính khoá mà nó có thể dựa vào những kiến thức nội khoá để mở rộng, đào sâu ở mức độ vừa phải, vừa sức với trình độ nhận thức của học sinh. Là hoạt động giúp học sinh có cơ hội vận dụng những kiến thức đã học và trải nghiệm thái độ, kĩ năng trong thực tế.

- Là hoạt động với ý nghĩa vừa là sân chơi vừa là môi trường trải nghiệm của học sinh nên hoạt động ngoại khoá không có sự kiểm tra, đánh giá kết quả bằng các hình thức như trên lớp học chính khoá (như cho điểm) mà dựa vào các yếu tố:

+ Sản phẩm của buổi ngoại khoá

+ Tính tích cực và tự lực của học sinh

+ Kết quả được đánh giá công khai

+ Không cho điểm nhưng phải có hình thức động viên, khuyến khích kịp thời như: biểu dương, tặng phần thưởng.

- Trong quá trình tiến hành các hoạt động ngoại khoá, cần gây được dư luận xã hội lành mạnh và thu hút được sự hỗ trợ, phối hợp của các lực lượng giáo dục khác: xã hội và gia đình học sinh, Đoàn thanh niên, câu lạc bộ.

Như vậy hoạt động ngoại khoá là một hình thức tổ chức học tập đặc thù, không giống với các hình thức dạy học khác cũng không phải là phụ đạo học sinh yếu hay bồi dưỡng học sinh giỏi, bởi lẽ việc phụ đạo học sinh yếu và bồi dưỡng học sinh giỏi tuỳ thuộc vào tính chất và nhiệm vụ của từng trường mà tính chất bắt buộc nhiều hay ít, còn hoạt động ngoại khoá thì hoàn toàn không bắt buộc. Và chính vì không bắt buộc nên hoạt động ngoại khoá có phát huy được tác dụng hay không trước hết phụ thuộc vào lòng yêu nghề, yêu trẻ, sự nhận thức đúng đắn, sự năng nổ, năng lực tổ chức của người thầy và sự hứng thú, niềm say mê, nhiệt tình tham gia của học sinh.

1.3.2.2. Ý nghĩa của tổ chức hoạt động ngoại khoá ở trường THCS

Với tư cách là một hình thức hoạt động ngoài giờ lên lớp, hoạt động ngoại khoá môn học có một tầm quan trọng đặc biệt, đem lại nhiều tác dụng to lớn, góp phần đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục đào tạo, nâng cao chất lượng giáo dục, nâng cao năng lực sư phạm cho giáo viên, bồi dưỡng và phát triển năng lực tổ chức hoạt động dạy học (kiến thức đối với môn học, kĩ năng dạy học phân hóa...). Theo

quan niệm của nhiều nhà giáo dục, chất lượng giáo dục phổ thông là sự phát triển toàn diện nhân cách học sinh về tất cả các mặt: trí tuệ, thể chất, tâm hồn, thể hiện ở việc học sinh có được những kiến thức và kĩ năng cơ bản trong các lĩnh vực đọc, viết, khoa học, các kĩ năng ứng xử, giao tiếp xã hội.., được đo bằng các chuẩn nhằm xem xét mức độ đạt được các nhiệm vụ, mục tiêu giáo dục. Các chuẩn này được xây dựng trên cơ sở thống nhất giữa nhà trường và cộng đồng, được công chúng chấp nhận, đáp ứng nhu cầu phát triển của mỗi cá nhân học sinh và yêu cầu của cộng đồng đối với nhân cách được đào tạo.

Hoạt động ngoại khoá môn học góp phần thực hiện hiệu quả mục tiêu dạy học vì nó có các tác dụng sau đây:

- Tổ chức hoạt động ngoại khoá là con đường giúp học sinh mở rộng, nâng cao kiến thức, phát triển và hoàn thiện về kiến thức khoa học, kĩ năng học tập của các môn học trong chương trình dạy học. Hiện nay, khối lượng tri thức nhân loại ngày càng tăng lên nhanh chóng. Các dự báo khoa học cho thấy vào những thập niên đầu của thế kỷ 21, cứ khoảng 5 năm tri thức nhân loại lại tăng gấp đôi. Nhà trường không thể cung cấp tất cả nguồn tri thức đó mà chỉ có thể trang bị cho học sinh kiến thức cơ bản của các môn học. Ngay trong những bài học trên lớp, học sinh cũng chỉ có thể học được những kiến thúc cơ bản nhất, những khái niệm những quy tắc chung nhất. Còn rất nhiều kiến thức khác mà học sinh có nhu cầu tiếp thu, cần phải nắm, phải hiểu, phải vận dụng được vào trong thực tế cuộc sống của mình nhưng lại chưa được đưa và cũng không thể đưa hết vào trong chương trình dạy học chính khóa. Vì thế ngoại khoá môn học là một trong những cách thức, những con đường tốt nhất giúp học sinh bổ sung, mở rộng, tích luỹ thêm những kiến thức cần thiết cho mình, hiểu biết, vận dụng vào trong cuộc sống hàng ngày của bản thân. Mặt khác, mỗi học sinh là một chủ thể của quá trình học tập của mình, mang trong mình những tiềm năng to lớn về trí nhớ, lập luận, quan sát, giao tiếp. Ngoại khoá môn học tạo cho học sinh khả năng phát huy, đa dạng hoá tất cả những tiềm năng đó, tạo điều kiện để học sinh tham gia, có dịp thể hiện những hiểu biết của mình, bổ sung, phát triển những tri thức cần thiết; Là điều kiện rèn luyện, củng cố và nâng cao các kỹ năng giao tiếp, tìm tòi, phát hiện và hệ thống hoá thêm những kiến thức khác để làm giàu vốn tri thức cho mình;

Nâng cao hiểu biết các giá trị truyền thống dân tộc, khơi dậy tình yêu với khoa học, những ham muốn tìm tòi sáng tạo, giải thích những hiện tượng tự nhiên - xã hội có cơ sở khoa học.

- Hoạt động ngoại khoá giúp phát hiện năng khiếu của học sinh, là con đường giúp học sinh phát triển hứng thú, óc tò mò khoa học, tính ham hiểu biết, thỏa mãn các nhu cầu nhận thức... Trong hoạt động ngoại khoá môn học, học sinh có dịp trổ tài bộc lộ những hiểu biết của mình, đó là lúc để người giáo viên nhìn nhận để phát hiện ra những học sinh có năng khiếu, từ đó có kế hoạch bồi dưỡng. Trong hoạt động ngoại khoá môn học, tính độc lập và sự sáng tạo của học sinh rất được tôn trọng. Các kỹ năng nghe nói của các em được hình thành và phát triển một cách tự giác, chủ động, tạo cơ sở thuận lợi cho việc giáo viên thực hiện việc đổi mới các phương pháp dạy học trong nhà trường trung học phổ thông theo hướng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động sáng tạo của học sinh, bồi dưỡng phương pháp tự học đặc biệt là rèn kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tế.

- Hoạt động ngoại khoá hướng hứng thú của người học vào các hoạt động bổ ích, làm giảm thiểu tình trạng yếu kém về đạo đức của học sinh; tăng cường các cơ hội giao lưu, tạo môi trường, phong trào học tập cho học sinh, giúp học sinh được trải nghiệm học tập trong môi trường thực tiễn, phát triển kĩ năng sống như kĩ năng giao tiếp, kĩ năng hợp tác, kĩ năng thiết kế và tổ chức các hoạt động tập thể... Hoạt động này hướng các em sử dụng thời gian rảnh rỗi vào những việc có ích, hợp lý trong quá trình học tập của mình. Một sân chơi thú vị với nhiều hình thức phong phú giúp các em giảm bớt việc tham gia những hoạt động không lành mạnh.

Thông qua hoạt động ngoại khoá, giáo viên có thể phát huy được tính tích cực học tập, giao tiếp, hoạt động tập thể từ chính những đặc điểm tâm lý của những học sinh yếu kém về đạo đức. Qua hoạt động ngoại khoá môn học nếu giáo viên tin tưởng, giao việc, khích lệ sẽ có thể làm thay đổi cách nhìn, cách sống của chính những học sinh đó, học sinh sẽ hoàn thành nhiệm vụ một cách vui vẻ, tự nguyện. Mỗi lần như vậy, học sinh sẽ sích lại gần nhau hơn. Dần dần, giáo viên tạo ra được thói quen và cách ứng xử tốt cho học sinh. Hoạt động ngoại khoá môn học với nhiều hình thức phong phú, lại diễn ra ở nhiều thời điểm, hoàn cảnh khác nhau đòi hỏi cách thức

hoạt động khác nhau sẽ rèn luyện cho học sinh đức tính thích nghi chủ động, năng động, bước đầu làm quen với việc sưu tầm tài liệu, tập dượt hoạt động và kỹ năng nghiên cứu, giáo dục thói quen quan sát, phán xét, suy luận. Từ đó góp phần tăng cường hứng thú học tập cho học sinh với các môn học.

- Hoạt động ngoại khoá tạo sự gắn bó đoàn kết trong tập thể: Để thực hiện tốt hoạt động ngoại khoá môn học đòi hỏi các tập thể học sinh phải có sự đoàn kết hợp tác, giúp đỡ nhau để cùng hoàn thành nhiệm vụ. Hoạt động ngoại khoá môn học còn rèn luyện tinh thần trách nhiệm ý thức gắn bó với tập thể của học sinh. Qua đó học sinh vừa khẳng định được bản ngã, vừa xác định được vai trò, trách nhiệm của mỗi cá nhân trước cộng đồng. Học sinh sẽ hoà nhập vào cuộc sống tập thể một cách vui vẻ. Đó là những tiền đề quan trọng để rèn luyện học sinh trở thành những con người lao động mới, đáp ứng mục tiêu giáo dục phổ thông.

Những phân tích trên cho thấy hoạt động ngoại khoá là con đường quan trọng để hình thành, phát triển nhân cách cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục. Qua hoạt động ngoại khoá giáo viên giúp học sinh hình thành được một số năng lực như năng lực tổ chức quản lý, năng lực tự hoàn thiện, năng lực giao tiếp, năng lực hoạt động chính trị - xã hội. Nó cũng giúp cho học sinh khả năng làm việc độc lập, khả năng diễn đạt trước đám đông, khả năng phản xạ nhanh… các em hình thành cho mình một cách sống đúng đắn, phù hợp với những chuẩn mực của thanh niên Việt Nam trong giai đoạn công nghiệp hoá - hiện đại hoá đất nước, biết hoà đồng với tự nhiên xã hội và cộng đồng, biết đấu tranh với những biểu hiện sai trái của bản thân và của người khác.

- Hoạt động ngoại khoá đẩy mạnh việc huy động các lực lượng xã hội, gia đình cùng nhà trường tham gia giáo dục thế hệ trẻ; thúc đẩy và khẳng định hiệu quả của công tác xã hội hóa giáo dục trong xây dựng và phát triển nhà trường. Chất lượng giáo dục phụ thuộc rất nhiều vào sự tác động tích cực của các yếu tố môi trường khác nhau như môi trường gia đình - môi trường nhà trường và xã hội.

Hoạt động ngoại khoá là dịp để từng gia đình học sinh có thêm ý thức đóng góp trong điều kiện có thể để xây dựng phong trào giáo dục ở địa phương. Hoạt động ngoại khoá môn học trong chừng mực nhất định còn tạo được sự phối hợp của liên

ngành chức năng trong xã hội. Tuỳ từng lĩnh vực một mà các ngành có phần việc tham gia với giáo dục đào tạo nhà trường. Những ngành cần phối hợp để làm tốt hoạt động này như: Hội cựu chiến binh (ngoại khoá về anh bộ đội Cụ Hồ trong văn học và trong thực tế sống chiến đấu), các trung tâm văn hoá (ngoại khoá về lịch sử - địa lý) Toà án, Viện kiểm sát (ngoại khoá về giáo dục công dân). Các trung tâm nghiên cứu vật nuôi, cây trồng (ngoại khoá về sinh học)… Sự phối hợp này không đơn thuần là một hành động nhất thời mà phải được xác định trong một chương trình, kế hoạch dài hạn, được xây dựng trên cơ sở chiến lược giáo dục nói chung của trường. Sự huy động các lực lượng tham gia vào hoạt động ngoại khoá trong nhà trường sẽ tạo ra được môi trường cần thiết để thúc đẩy chất lượng giáo dục.

Mặt khác quản lý tốt hoạt động ngoại khoá buộc người giáo viên phải có sự làm việc nghiêm túc từ khâu lên kế hoạch đến tổ chức thực hiện. Mỗi chương trình ngoại khoá môn học cụ thể đều do một hoặc một nhóm giáo viên phụ trách. Họ sẽ phải trình bày toàn bộ quá trình thực hiện ngoại khoá của mình và tổ chuyên môn giao việc cho từng thành viên. Trước đồng nghiệp, trước học sinh người giáo viên không thể làm việc thiếu trách nhiệm. Sự chuẩn bị tốt, công phu, là cơ sở cho sự thành công. Buổi tổ chức hoạt động ngoại khoá môn học sẽ không chỉ khắc sâu kiến thức, mở rộng tầm hiểu biết mà còn giúp các em có thêm hứng thú trong quá trình học tập. “Trăm nghe không bằng một thấy’’ Các em có dịp chứng kiến những kiến thức sách vở thầy cô truyền đạt nay có trong thực tế cuộc sống, được vận dụng vào cuộc sống một cách có kết quả tốt. Đồng thời tổ chức hoạt động ngoại khóa môn học sẽ phát triển năng lực thiết kế, tổ chức, đánh giá hoạt động, phát triển năng lực nghề nghiệp của giáo viên.

Với những tác dụng to lớn trên đây, nếu tổ chức quản lý tốt hoạt động ngoại khoá môn học cho học sinh thì có thể tạo chiếc cầu nối, sự thể nghiệm chặt chẽ giữa lý thuyết với kỹ năng thực hành, góp phần đa dạng hoá các hình thức tổ chức dạy học, tạo hứng thú cho học sinh. Có thể nói hoạt động ngoại khoá môn học là hình thức dạy học mang tính tích hợp cao, có tác dụng phát triển kiến thức, cảm xúc, thái độ và rèn luyện kỹ năng một cách toàn diện.

Như vậy hoạt động ngoại khoá có mục đích và ý nghĩa rất lớn. Đó là một hình thức để nâng cao chất lượng giảng dạy và học trong nhà trường, là một biện pháp để

thực hiện việc kết hợp giáo dục nhà trường với giáo dục của gia đình và xã hội, để gắn liền lí luận với thực tiễn.

1.3.3. Hoạt động ngoại khóa ở trường THCS

1.3.3.1. Mục tiêu của hoạt động ngoại khoá ở trường THCS

Thông qua hoạt động ngoại khóa môn học sẽ giúp học sinh củng cố, mở rộng, khắc sâu kiến thức đã học được ở trên lớp, những tri thức mới về các lĩnh vực trong cuộc sống được tăng cường, mở rộng, các em biết tiếp thu những giá trị tốt đẹp của dân tộc, nhân loại. Qua đó định hướng giá trị sống cho học sinh trong xu thế quốc tế hóa và hội nhập hiện nay. Cũng qua chương trình ngoại khoá học sinh hình thành được nhiều kỹ năng và năng lực rất quan trọng như: Kỹ năng học tập độc lập (Kỹ năng tính toán, xử lý thông tin...); Kỹ năng học tập hợp tác; Kỹ năng học tập chuyên biệt của từng môn; Kỹ năng chung đối với hoạt động học tập (Kỹ năng lập kế hoạch học tập; kĩ năng tổ chức thực hiện, giải quyết vấn đề, kỹ năng tự kiểm soát và cạnh tranh; Kỹ năng sống (Kỹ năng giao tiếp, hòa nhập, thích ứng...) Phát triển những năng lực sở trường (Năng lực tự hoàn thiện, năng lực thích ứng, năng lực giao tiếp, năng lực tổ chức, quản lý, năng lực hoạt động nghệ thuật, thể dục thể thao…) Học sinh tham gia các HĐNK giúp các em có thái độ đúng đắn đối với các môn học, với những vấn đề của cuộc sống, kích thích nhu cầu tìm tòi, ham học hỏi, nêu cao tinh thần trách nhiệm về hành vi của cá nhân trong tập thể. Ngoài ra, khả năng cảm thụ, nhận xét đánh giá về những giá trị thẩm mỹ, đạo đức lối sống ngày một hoàn thiện khi học sinh tham ra các HĐNK môn học.

1.3.3.2. Nội dung hoạt động ngoại khoá ở trường THCS

Nội dung hoạt động ngoại khoá môn học có thể là những tri thức khoa học, kĩ năng và hệ thống thái độ có liên quan trực tiếp đến chương trình dạy học, mở rộng, phát triển và đào sâu nhằm phục vụ cho quá trình và kết quả học tập nội khoá. Gắn với kiến thức các môn học trong chương trình dạy học THCS theo hướng đáp ứng mức độ nhận thức theo chuẩn và nâng cao về từng lĩnh vực kiến thức và kĩ năng của môn học, trình độ năng lực học tập của học sinh.

Nội dung kiến thức ngoại khoá môn học không thể là những vấn đề xa lạ đối với học sinh. Ngoại khoá tách rời khỏi nội khoá chẳng những không có lợi gì mà còn làm phương hại đến học tập của học sinh. Giáo viên cần cho học sinh hiểu được kiến