Giáo Dục Môi Trường Thông Qua Hoạt Động Trải Nghiệm

Trải nghiệm là một phạm trù của nhận thức luận, được đúc kết từ sự thống nhất của hoạt động tình cảm - nhận thức.

Trải nghiệm là kiến thức mà ngay lập tức cho chủ thể ý thức được và có cảm giác tiếp xúc trực tiếp với thực tế, cho dù đó là một thực tế bên ngoài của các đối tượng và tình huống (nhận thức), hoặc các thực tại của trạng thái ý thức (quan niệm, những kỷ niệm, xúc động…).

Trong các nghiên cứu tâm lý học, kinh nghiệm thường được coi là năng lực của cá nhân, ví dụ Platon K.K. nhận định trải nghiệm cũng như sự tích lũy của hiểu biết và năng lực (cá nhân, nhóm) hình thành trong quá trình hoạt động, đào tạo và giáo dục, trong đó tổng hợp những kiến thức, kỹ năng, khả năng và thói quen. Dưới góc độ của tâm lý học giáo dục, A. N. Leontiev đã giải quyết được vấn đề trải nghiệm của nhân loại: “Trong cuộc đời mình, con người đã đồng hóa kinh nghiệm của nhân loại, kinh nghiệm của những thế hệ trước. Nó diễn ra dưới hình thức nắm vững kiến thức và ở mức độ làm chủ kiến thức”. Trong các tài liệu sư phạm học, lý thuyết về trải nghiệm trở thành đối tượng nghiên cứu.

Trải nghiệm dưới góc nhìn sư phạm được hiểu theo một vài ý nghĩa sau:

Trải nghiệm trong đào tạo là một hệ thống kiến thức và kỹ năng có được trong quá trình giáo dục và đào tạo chính quy.

Trải nghiệm là kiến thức, kỹ năng mà trẻ nhận được bên ngoài các cơ sở giáo dục: thông qua sự giao tiếp với nhau, với người lớn, hay qua những tài liệu tham khảo, không được giảng dạy trong nhà trường hoặc thông qua hoạt động thực tiễn…

1.2.4. Giáo dục môi trường thông qua hoạt động trải nghiệm

GDMT là tiền đề của sự phát triển bền vững. Vì GDMT là làm cho từng người và cộng đồng hiểu được bản chất phức tạp của MT tự nhiên và nhân tạo, có được tri thức thái độ và kĩ năng thực tế để tham gia có hiệu quả và có trách nhiệm vào việc tiên đoán và giải quyết các vấn đề MT và quản lí chất lượng MT.

GDMT thông qua hoạt động trải nghiệm là quá trình củng số, khắc sâu cho người học những hiểu biết, tri thức về MT và các vấn đề MT liên quan đã được học trên ghế nhà trường, thông qua đó giúp cho người học hiểu được mối quan hệ giữa con người với MT tự nhiên và MT xã hội bao quanh, nhận thức được các vấn đề dân số, ô nhiễm, bảo toàn thiên nhiên, kĩ thuật phát triển đô thị và nông thôn... có ảnh hưởng đến MT con người như thế nào.

Không những thế GDMT còn hình thành cho học sinh những thái độ và hành động giải quyết các vấn đề MT, bảo vệ và cải thiện MT. Hơn nữa, GDMT thông qua hoạt động trải nghiệm cũng đòi hỏi hình thành ở học sinh khả năng quyết định và những hành động có liên quan tới chất lượng MT.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 119 trang tài liệu này.

Như vậy, việc GDMT thông qua hoạt động trải nghiệm cần phải được tiến hành thường xuyên, qua đó con người nhận thức được môi trường của họ và thu được kiến thức, giá trị, kĩ năng, kinh nghiệm cùng quyết tâm hành động giúp họ giải quyết các vấn đề môi trường hiện tại và tương lai, để đáp ứng yêu cầu của thế hệ hiện nay mà không vi phạm khả năng đáp ứng các nhu cầu của các thế hệ tương lai

1.2.5. Quản lý giáo dục môi trường thông qua hoạt động trải nghiệm

Từ khái niệm quản lý giáo dục, hoạt động trải nghiệm và khái niệm giáo dục môi trường thông qua hoạt động trải nghiệm, ta có thể hiểu quản lý giáo dục môi trường thông qua hoạt động trải nghiệm là sự tác động có ý thức của chủ thể quản lý đến khách thể quản lý nhằm đưa hoạt động giáo dục môi trường đến kết quả mong muốn một cách hiệu quả nhất.

Về bản chất, quản lý giáo dục môi trường thông qua hoạt động trải nghiệm là quá trình tác động có định hướng của chủ thể quản lý lên các thành tố tham gia vào quá trình hoạt động giáo dục môi trường nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục môi trường. Như vậy, quản lý giáo dục môi trường thông qua hoạt động trải nghiệm là hoạt động điều hành công tác giáo dục môi trường.

1.3. Những vấn đề cơ bản về GDMT thông qua hoạt động trải nghiệm ở trường THCS

1.3.1. Vai trò ý nghĩa của GDMT thông qua hoạt động trải nghiệm

Đối với GD- ĐT, một trong những quan điểm chỉ đạo chiến lược là: Phát triển Giáo dục và Đào tạo gắn với nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội, những tiến bộ khoa học công nghệ và củng cố quốc phòng an ninh, trong đó có nhu cầu bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.

Chỉ thị 36/CT/TW của Bộ Chính trị - Ban chấp hành Trung ương Đảng khoá VIII , ngày 25/4/1998 về tăng cường công tác bảo vệ môi trường trong thời kỳ CNH - HĐH đất nước đã nhấn mạnh những giải pháp cơ bản để thực hiện các mục tiêu bảo vệ môi trường là “Đưa các nội dung bảo vệ môi trường vào chương trình giáo dục của tất cả các bậc học trong hệ thống giáo dục quốc dân” [3].

Với tinh thần đó, GDMT là một nhiệm vụ quan trọng và cấp bách của hệ thống GD - ĐT nước ta trong giai đoạn hiện nay. Trong chiến lược GDMT ở Việt Nam, giai đoạn đầu tiên là tập trung vào học sinh ở trường phổ thông. Vì thế GDMT thông qua hoạt động TN cho học sinh không chỉ đạt kết quả trước mắt mà còn đạt kết quả lâu dài vì thế hệ trẻ vẫn ở trong quá trình phát triển nhận thức, thái độ và hành vi. Họ là thành viên trong nhóm dân cư lớn nhất. Sự thành đạt của họ trong tương lai phụ thuộc vào phát triển bền vững hơn bất kỳ nhóm nào khác. Và một trong những con đường để GDMT cho thế hệ trẻ một cách hiệu quả nhất đó là thông qua hệ thống trường học. Vì trường học có khả năng thực hiện chương trình học tập theo khuôn khổ chính quy, có cấu trúc và được hỗ trợ chính thức.

Trong nhà trường phổ thông hiện nay, đặc biệt là ở trường THCS, GDMT được coi là một nội dung trong công tác giáo dục toàn diện học sinh bao gồm: GD đạo đức, GD trí tuệ, GD thẩm mỹ, GD lao động, GD dân số và sức khoẻ sinh sản, GD kĩ năng sống, GD văn hoá hoà bình, GD quốc tế…

GDMT là một nội dung quan trọng có tác động tương hỗ qua lại với các mặt GD khác. Qua GDMT làm tăng giá trị đạo đức, quan niệm thẩm mỹ, thói quen và ý thức lao động, làm tăng cường kỹ năng sống… cho thế hệ trẻ. Mặt khác GDMT là một phần quan trọng của kết quả các mặt GD khác. Và nó thực sự cần thiết đối với tất cả các lứa tuổi, các bậc học.

Đối với lứa tuổi học sinh THCS, GDMT là một trong những nội dung giáo dục cực kỳ quan trọng và cần thiết, bởi ở lứa tuổi này con người đang đứng trước ngưỡng cửa của cuộc đời, toàn bộ nhân cách, năng lực, trí tuệ, thế giới quan có những bước biến đổi lớn… Tất cả những gì các em tích luỹ được ở giai đoạn này này sẽ trở thành hành trang để các em bước vào cuộc sống tự lập một cách vững tin, chắc chắn. Những kiến thức về môi trường và bảo vệ môi trường mà các em được tiếp nhận ở giai đoạn này không chỉ có tác dụng thay đổi nhận thức về môi trường mà còn có tác dụng định hướng hành động cho các em khi tham gia giải quyết các vấn đề về môi trường nhằm xây dựng môi trường phát triển bền vững. Đối với một số em, thì những kiến thức về GDMT mà các em tích luỹ được ở giai đoạn này có thể trở thành động cơ thúc đẩy việc lựa chọn hướng đi nghề nghiệp trong tương lai của các em.

Chính vì vậy, GDMT là một bộ phận quan trọng không thể thiếu trong nhà trường phổ thông nói chung và trường THCS nói riêng.

1.3.2. Mục tiêu, nhiệm vụ của GDMT thông qua hoạt động trải nghiệm

Xuất phát từ mục tiêu chung về GDMT trong hiến chương Belgrade (1975), các nước sẽ xây dựng mục tiêu riêng cho nước mình, phù hợp với đặc điểm lứa tuổi, trình độ nhận thức và khả năng hành động của từng cấp học, dựa trên tiêu chuẩn quan trọng nhất là hành động tích cực của cá nhân và tập thể trong việc cải thiện chất lượng MT. Thông qua chỉ thị 36/CT-TƯ đưa ra ngày 25/6/1998 của Bộ chính trị về “tăng cường công tác BVMT trong thời kỳ công nghiệp hoá hiện đại hoá đất nước” ở đó nêu công tác GDMT là giải pháp đầu tiên: “Thường xuyên giáo dục, tuyên truyền, xây dựng thói quen, nếp sống và

phong trào quần chúng BVMT”. Vì vậy, mục tiêu GDMT trong nhà trường phổ thông nhằm: “Mỗi trẻ được trang bị một ý thức trách nhiệm đối với sự phát triển bền vững của Trái đất, một khả năng biết đánh giá vẻ đẹp của thiên nhiên và một giá trị nhân cách được khắc sâu bởi một nền tảng đạo lí về môi trường”[3].

Trên cơ sở mục tiêu chung, GDMT ở các cấp học, bậc học cũng được xây dựng với những mục tiêu cụ thể. Đối với bậc THCS thì GDMT thông qua hoạt động trải nghiệm nhằm đạt đến những mục tiêu sau:

* Về kiến thức: Trang bị và giúp học sinh hiểu biết rõ và khắc sâu những kiến thức về môi trường bao gồm:

- Khái niệm môi trường, hệ sinh thái, các thành phần của môi trường và mối quan hệ giữa chúng.

- Nguồn tài nguyên thiên nhiên, khai thác, sử dụng và vấn đề môi trường.

- Ô nhiễm môi trường: nguyên nhân, tác hại và các biện pháp giảm thiểu ô nhiễm môi trường.

- Một số vấn đề gay cấn của môi trường.

- Mối quan hệ giữa con người và môi trường: Tác động của con người đến môi trường và tài nguyên.

- Luật bảo vệ môi trường và những chủ trương chính sách của Đảng và Nhà nước về BVMT.

* Về thái độ - tình cảm

- Xây dựng ở học sinh những tình cảm tích cực đối với môi trường và vấn đề bảo vệ môi trường, yêu quý và tôn trọng thiên nhiên

- Có thái độ thân thiện với môi trường và ý thức được hành động trước các vấn đề môi trường nảy sinh.

- Có ý thức về tầm quan trọng của môi trường trong sạch đối với sức khoẻ con người, về bảo vệ đa dạng sinh học, bảo vệ rừng, bảo vệ đất đai, bảo vệ nguồn nước… ủng hộ các hoạt động bảo vệ môi trường, phê phán hành vi gây hại cho môi trường.

* Về kỹ năng - hành vi

- Trang bị và phát triển ở học sinh những kỹ năng cơ bản để bảo vệ và gìn giữ môi trường, kỹ năng dự đoán, phòng tránh và giải quyết những vấn đề môi trường nảy sinh, biết ứng xử tích cực đối với những vấn đề môi trường cụ thể.

- Giúp cho mỗi học sinh trở thành những tuyên truyền viên tích cực trong gia đình, nhà trường và địa phương về bảo vệ môi trường và tham gia tích cực vào các hoạt động khôi phục, bảo vệ và gìn giữ môi trường.

Những mục tiêu trên là cơ sở để xây dựng và triển khai các nội dung GDMT thông qua hoạt động trải nghiệm, phù hợp với từng khối, từng đối tượng học sinh và điều kiện để tiến hành GDMT của các nhà trường, đồng thời mục tiêu đó cũng là một trong những căn cứ để đánh giá kết quả và chất lượng GDMT trong nhà trường THCS hiện nay.

1.3.3. Nội dung GDMT thông qua hoạt động trải nghiệm

Xuất phát từ mục tiêu GDMT, nội dung GDMT đã được UNEP (1995) nhấn mạnh 5 đặc điểm:

- Có tính liên ngành rộng, do GDMT phải xem xét môi trường như một tổng thể hợp thành bởi nhiều thành phần: Thiên nhiên và các quan hệ sinh thái của nó; Kinh tế, dân số, xã hội, công nghệ, văn hoá…

- Nhấn mạnh nhận thức về giá trị nhân cách trong thái độ ứng xử và hành động trước các vấn đề về môi trường.

- Cung cấp cho người học không chỉ những kiến thức cụ thể về môi trường mà còn bao hàm cả kỹ năng thực hành, phương pháp phân tích và đánh giá chi phí - lợi ích để họ có thể hành động độc lập, ra những quyết định phù hợp, hoặc cùng cộng đồng phòng ngừa xử lý các vấn đề môi trường một cách hiệu quả.

- Phải đề cập đến các vấn đề môi trường và phát triển bền vững của địa phương, vùng, quốc gia, khu vực và quốc tế.

- Phải xem xét các vấn đề môi trường hiện nay và quan hệ với các vấn đề môi trường tương lai.

Để đạt được mục tiêu đào tạo nên những con người giác ngộ về môi trường, nội dung cơ bản của GDMT thông qua hoạt động trải nghiệm trong nhà trường THCS bao gồm những vấn đề cụ thể sau đây:[23].

- Khái niệm cơ bản về môi trường, hệ sinh thái, các thành phần của môi trường và quan hệ giữa chúng.

- Nguồn tài nguyên thiên nhiên, khai thác, sử dụng và phát triển bền vững.

- Ô nhiễm môi trường: Nguyên nhân, tác hại và các biện pháp giảm thiểu ô nhiễm môi trường.

- Một số vấn đề cấp bách của môi trường.

- Mối quan hệ giữa con người và môi trường: Tác động của môi trường đến sinh vật và con người; tác động của con người đến môi trường và tài nguyên.

- Luật bảo vệ môi trường và chủ trương chính sách của Đảng và nhà nước về bảo vệ môi trường.

- Các biện pháp để bảo vệ môi trường.

- Kỹ năng - hành vi bảo vệ môi trường.

- Ý thức - thái độ đối với các vấn đề MT, trong việc tham gia BVMT. Trong nhà trường phổ thông nói chung và THCS nói riêng hiện nay,

chưa có bộ môn riêng về GDMT, cho nên các nội dung về GDMT thường được lồng ghép trong các hoạt động trải nghiêm, hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp hoặc được xây dựng theo hướng tích hợp, lồng ghép vào nội dung các môn học như: Sinh học, Công nghệ, Địa lý, Hoá học, Ngữ văn,…

1.3.4. Nguyên tắc và phương pháp GDMT thông qua hoạt động trải nghiệm

1.3.4.1. Nguyên tắc GDMT thông qua hoạt động trải nghiệm

Thứ nhất: GDMT thông qua hoạt động trải nghiệm trong nhà trường phổ thông cần thực hiện theo nguyên tắc vì môi trường, về môi trường và trong môi trường.

- Giáo dục vì môi trường khêu gợi sự quan tâm thực sự đối với chất lượng môi trường chúng ta đang sống và thừa nhận trách nhiệm của con người phải chăm sóc môi trường.

- Giáo dục về môi trường cung cấp những kiến thức hiểu biết về môi trường, các mối quan hệ ảnh hưởng qua lại giữa con người và giới tự nhiên trên cơ sở khai thác triệt để các tri thức về môi trường hiện có trong nhà trường phổ thông.

- Giáo dục trong môi trường là sử dụng môi trường như một nguồn lực cho dạy học, một phòng thí nghiệm tự nhiên cung cấp những kiến thức, kỹ năng cần thiết về giữ gìn và bảo vệ môi trường.

Thứ hai: Đảm bảo các điều kiện và hình thức phù hợp về GDMT cho tất cả học sinh ở tất cả các cấp học, bậc học trong nhà trường phổ thông. Nội dung GDMT được lồng ghép vào những môn học của chương trình chính khoá và các hoạt động trải nghiệm tiến hành trong và ngoài nhà trường. Bảo đảm sự phối hợp, liên kết chặt chẽ giữa các nội dung giáo dục môi trường với các nội dung khác có liên quan như: giáo dục dân số, giáo dục pháp luật, giáo dục phòng chống các tệ nạn xã hội, giáo dục sức khỏe sinh sản vị thành niên…

Thứ ba: Thực hiện GDMT thông qua hoạt động trải nghiệm ở nhà trường phổ thông phải phù hợp với đặc trưng địa lý sinh thái của môi trường địa phương. Những vấn đề trọng tâm của GDMT phải liên quan trực tiếp đến môi trường địa phương và trên cơ sở đó mở rộng sự hiểu biết, quan tâm của học sinh đến vấn đề môi trường quốc gia, khu vực và quốc tế.

Thứ tư: Đảm bảo tính bền vững của GDMT

GDMT thông qua hoạt động trải nghiệm cần được thực hiện phù hợp với các xu hướng và phương pháp giáo dục hiện đại, phải lôi cuốn các nhà lãnh đạo, các nhà quản lý giáo dục mọi cấp, giáo viên, học sinh, các bậc cha mẹ học sinh và các thành viên trong cộng đồng. Tổ chức GDMT bằng chính các hoạt động do học sinh thực hiện dưới sự hướng dẫn của GV và thông qua đó mà thu được hiệu quả thực tiễn. Thực hiện phương châm “Học thông qua hành động”.

Thứ năm: GDMT thông qua hoạt động trải nghiệm trong nhà trường phổ thông phải góp phần nâng cao nhận thức và sự hiểu biết cho giáo viên và học sinh. Nâng cao nhận thức và sự hiểu biết của đội ngũ cán bộ quản lý, giáo viên phổ thông về tầm quan trọng và nhu cầu giáo dục môi trường trong nhà trường