Những Nghiên Cứu Trên Thế Giới Về Giáo Dục Giá Trị Sống, Quản Lý Giáo Dục

Chương 1‌

CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ GIÁO DỤC GIÁ TRỊ SỐNG CHO HỌC SINH Ở TRƯỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ THÔNG QUA‌‌‌

HOẠT ĐỘNG TRẢI NGHIỆM SÁNG TẠO

1.1. Lịch sử nghiên cứu vấn đề‌

Giáo dục giá trị sống với tư cách là một nội dung giáo dục cho học sinh các lứa tuổi đã được nhiều nhà nghiên cứu trong và ngoài nước quan tâm từ rất sớm. Có thể kể đến các công trình nghiên cứu tập trung chủ yếu như sau:

1.1.1. Những nghiên cứu trên thế giới về giáo dục giá trị sống, quản lý giáo dục giá trị sống, hoạt động trải nghiệm sáng tạo‌

Rabơle (1494-1553) là một trong những đại biểu xuất sắc của chủ nghĩa nhân đạo Pháp và tư tưởng giáo dục thời kỳ Phục Hưng. Ông đòi hỏi việc giáo dục phải bao hàm các nội dung: “Trí dục, đạo đức, thể chất và thẩm mỹ; và đã có sáng kiến tổ chức các hình thức giáo dục như ngoài việc học ở lớp và ở nhà, còn có các buổi tham quan các xưởng thợ, các cửa hàng, tiếp xúc với các nhà văn, các nghị sĩ, đặc biệt là mỗi tháng một lần thầy và trò về sống ở nông thôn một ngày” [dẫn theo 15; tr.39, 40].

N.K. Crupxcaia (1869 - 1939) là nhà hoạt động chính trị xuất sắc của Đảng và Nhà nước Xô Viết, vừa là một nhà tâm lý học, giáo dục học có những đóng góp kiệt xuất cả về lý luận và thực tiễn. Để đào tạo con người phát triển toàn diện, N.K.Crupxkaia quan tâm tới tất cả mọi mặt giáo dục: Đức, trí, thể, mỹ, quân sự và giáo dục lao động, giáo dục kỷ luật tổng hợp. Đặc biệt, bà coi trọng “Giáo dục qua các hình thức hoạt động tập thể, như tham quan du lịch, cắm trại, lao động hè ở các nông lâm trường kết hợp với sinh hoạt văn hóa nghệ thuật” [dẫn theo 19; tr.226].

Cuối thế kỷ XX và đầu thế kỷ XXI một số nước trên thế giới đã nghiên cứu và xây dựng chương trình chuyên trách về giáo dục giá trị sống, năm 1996 UNICEF đã tổ chức hội thảo thu hút được sự tham gia của nhiều nhà Giáo dục

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 113 trang tài liệu này.

học, Tâm lý học, năm 1998 tại Mỹ đã tiến hành tổ chức một số hoạt động giáo dục giá trị sống ở một số tiểu Bang và đã thu được những kết quả có giá trị. Năm 2000 Mỹ đã lập ra một chương trình và một tổ chức phi lợi nhuận về vấn đề giáo dục giá trị sống. Tại Châu Á - Thái Bình Dương có mạng lưới về giáo dục giá trị sống và coi đây là một vấn đề giáo dục nhằm phát triển bền vững.

LVEP là một tổ chức phi lợi nhuận, được UNESCO ủng hộ và được Ủy ban Quốc gia về UNICEF của Tây Ban Nha, Tổ chức Hành tinh, Tổ chức Brahma Kumaris bảo trợ với sự cố vấn của nhóm chuyên gia giáo dục UNICEF (New York).

Chương trình Giáo dục các Giá trị Sống (LVEP) là một chương trình giáo dục về các Giá trị. Chương trình này đưa ra một loạt các hoạt động mang tính trải nghiệm và các phương pháp thực hành dành cho giáo viên và người hướng dẫn nhằm giúp thanh thiếu niên có điều kiện khám phá và phát triển 12 Giá trị căn bản của cá nhân như: Hợp tác, Tự do, Hạnh phúc, Trung thực, Khiêm tốn, Yêu thương, Hòa bình, Tôn trọng, Trách nhiệm, Giản dị, Khoan dung, và Đoàn kết. Chương trình LVEP cũng có những tài liệu đặc biệt dành cho các bậc cha mẹ, những người làm công tác chăm sóc, cũng như những người tị nạn và trẻ em bị ảnh hưởng bởi chiến tranh. Đến tháng 8 năm 2008, Chương trình LVEP đã được phổ biến trên 8000 địa điểm thuộc 80 quốc gia khác nhau trên thế giới. Theo báo cáo của các nhà giáo dục, học viên ở những nơi này đều nhiệt tình tham gia các hoạt động, họ bị lôi cuốn vào những buổi thảo luận và thực hành các Giá trị. Các giáo viên cũng ghi nhận rằng sau khi học về Giá trị, học viên có vẻ thoải mái, tự tin hơn, biết tôn trọng người khác hơn, suy nghĩ tích cực hơn, kỹ năng ứng xử cũng được nâng cao hơn, và họ trở nên nhanh nhạy hơn trong công việc.

Nhà sư phạm nổi tiếng V.A. Xu-khôm-lin-xki đã đề cập tới việc giáo dục con người chân chính. Ông cho rằng sự cao thượng của nhân cách con người biểu hiện ở mức độ có thể sáng suốt và tinh tế xác định cái gì xứng đáng và cái

gì không xứng đáng. Điều xứng đáng phải trở thành chính bản chất văn hóa tinh thần của học sinh, còn điều không xứng đáng thì hãy để cho nó gây ra trong tâm hồn học sinh sự kinh tởm và khinh bỉ. Ông cũng chỉ ra rằng có chín điều không xứng đáng của con người có đạo đức đúng đắn, đó cũng chính là những điều trái ngược với giá trị sống cốt lõi cần giáo dục cho học sinh [26].

Các nghiên cứu của các nhà giáo dục trên đều nhấn mạnh tầm quan trọng của giáo dục ngoại khóa, hoạt động TNST, hoạt động giáo dục giá trị sống đối với sự hình thành nhân cách tốt đẹp của học sinh. Để các em có thể phát triển toàn diện, các thầy cô giáo không chỉ quan tâm đến việc cung cấp tri thức trong các giờ học trên lớp mà còn phải coi trọng các hoạt động tập thể, vui chơi giải trí, thể dục thể thao, văn nghệ… qua đó giúp học sinh hình thành cũng như trải nghiệm các giá trị đã học được trong cuộc sống.

1.1.2. Những nghiên cứu trong nước về giáo dục giá trị sống, quản lý giáo dục giá trị sống, hoạt động trải nghiệm sáng tạo‌

Trên thế giới, việc tổ chức giáo dục giá trị sống lồng ghép với các hoạt động trải nghiệm ngoài giờ trên lớp cho học sinh không còn là hình thức mới mẻ và xa lạ. Trong khi tại Việt Nam hoạt động này diễn ra còn khá nhỏ lẻ và chủ yếu tại các trường học ở những thành phố lớn như Hà Nội, TP. HCM…

Tuy nhiên các công trình nghiên cứu trong nước cũng đã được các tác giả, các tổ chức tập trung nghiên cứu, triển khai và đem lại một số hiệu quả nhất định trong việc giáo dục giá trị sống và tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo cho học sinh.

Lần đầu tiên ở Việt Nam, trong dự thảo “Chương trình tổng thể giáo dục phổ thông” (công bố ngày 05.8.2015), Bộ GD&ĐT đã có những hướng dẫn về “Hoạt động trải nghiệm sáng tạo”. Theo đó, hoạt động TNST nhấn mạnh mục đích tăng cường khả năng thực hành cho HS, học đi đôi với hành. Mỗi HS phải được hành động với kinh nghiệm cá nhân, đưa ra các sáng kiến trải nghiệm từ

thực tế, không ngừng sáng tạo, nuôi dưỡng tính sáng tạo, ham học hỏi của bản thân [20].

Trung tâm Nghiên cứu và Tư vấn về Giá trị sống (LVRC) Tháng 06 năm 2013, LVRC được thành lập như một tổ chức khoa học và công nghệ trực thuộc Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam và là thành viên chính thức của ALIVE nhằm phát triển hơn nữa các hoạt động giáo dục Giá trị sống tại Việt Nam [10].

Nguyễn Công Khanh là tác giả cuốn sách “Phương pháp giáo dục giá trị sống, kỹ năng sống”. Trong đó nội dung đã đề cập đến 12 giá trị sống cốt lõi và hệ giá trị cần đạt đối với lứa tuổi học sinh THCS, đồng thời tác giả đã tập trung nghiên cứu về các phương pháp giáo dục giá trị sống mà tiêu biểu là các cách thức phù hợp nhất để giáo dục giá trị sống cho học sinh. Các cách thức giáo dục giá trị sống mà tác giả đã sử dụng đó là: Giáo dục GTS thông qua những câu chuyện cảm động; Giáo dục GTS thông qua những câu hỏi…tự vấn chính mình; Giáo dục GTS qua nhận thức lại kinh nghiệm, tương tác và tranh luận; Giáo dục GTS bằng những quan sát, trải nghiệm thực tế; Giáo dục GTS bằng những trải nghiệm cảm xúc [11].

Nguyễn Thị Liên (chủ biên), Nguyễn Thị Hằng, Tường Duy Hải, Đào Thị Ngọc Minh, nghiên cứu các hoạt động trải nghiệm sáng tạo trong nhà trường phổ thông dưới góc độ khai thác các hoạt động ngoài giờ lên lớp, các hoạt động trải nghiệm để giáo dục nội dung các môn học và giáo dục đạo đức, giáo dục kỹ năng sống cho học sinh [13].

Trong cuốn sách: “Giáo dục hệ thống giá trị đạo đức nhân văn” tác giả Hà Nhật Thăng đã đề xuất cụ thể những giá trị cần trang bị cho học sinh, sinh viên. Nắm vững hệ thống giá trị cốt lõi, đó là cơ sở cơ bản của nhân cách, rèn luyện để thế hệ trẻ có những hành vi tương ứng với hệ thống giá trị đạo đức nhân văn cốt lõi, phù hợp với yêu cầu của xã hội, của thời đại. Những kết quả nghiên cứu trên đã được ứng dụng vào việc xây dựng chương trình và thể hiện

trong sách giáo khoa ở Tiểu học, THCS, THPT của môn Đạo đức và Giáo dục công dân triển khai từ năm 2000 trên phạm vi cả nước.

Một số những công trình trên đây là những nghiên cứu về các hoạt động trải nghiệm sáng tạo, về hoạt động giáo dục giá trị sống trong nước cũng như trên thế giới, các tác giả mong muốn đưa công tác giáo dục giá trị sống và các hoạt động TNST trở thành những hoạt động chính của nhà trường, mang lại hiệu quả tích cực, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa cho đất nước.

Trên thực tế, để nâng cao chất lượng giáo dục giá trị sống đã có những công trình đi nghiên cứu về quản lý công tác giáo dục giá trị sống trong nhà trường. Song con số này còn rất ít và cơ bản chỉ tập trung vào khai thác quản lý giáo dục GTS thông qua các môn học trên lớp. Bên cạnh đó hoạt động trải nghiệm sáng tạo có một vai trò rất quan trọng đối với việc giáo dục giá trị sống, nó giúp người học không bị gò bó, được trang bị kỹ năng để ứng dụng GTS sống vào thực tế, được trải nghiệm cảm giác, từ đó tạo niềm tin và tính chủ động, tự giác thực hiện các giá trị sống trong cuộc sống hàng ngày như là một chuẩn mực đạo đức xã hội. Chính vì lí do đó, nhóm tác giả tập trung nghiên cứu đề tài về quản lý giáo dục giá trị sống thông qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo nhằm góp phần nâng cao chất lượng giáo dục nói chung và hiệu quả của hoạt động giáo dục giá trị sống cho học sinh THCS trên địa bàn nghiên cứu nói riêng.

1.2. Khái niệm cơ bản của đề tài‌

1.2.1. Khái niệm về giá trị, giá trị sống‌

- Giá trị: Theo nghĩa chung nhất như J.H Fichter, nhà xã hội học Mỹ, xác định: “Tất cả những cái gì có ích lợi, đáng ham chuộng, đáng kính phục đối với cá nhân hoặc xã hội đều có một giá trị”.

- Giá trị sống: là tất cả những cái gì (vật chất, tinh thần) có ích lợi, đáng ham chuộng, quý giá, quan trọng, có ý nghĩa đối với cuộc sống, khiến mỗi người mong muốn lĩnh hội, thể hiện ra để cuộc sống của mình tốt đẹp hơn và góp phần cải thiện cuộc sống chung.

Trong một khoá tập huấn về giá trị sống tại Đại học quốc gia Hà Nội, bà Trish Summerfield - Giám đốc Trung tâm Giáo dục Giá trị sống tại Việt Nam đã giới thiệu về 12 giá trị sống mang tính phổ quát nhất của cuộc sống. Đó là: Hoà bình, tôn trọng, hợp tác, đoàn kết, trách nhiệm, khoan dung, khiêm tốn, giản dị, trung thực, yêu thương, tự do và hạnh phúc”.

Có nhiều cách định nghĩa khác nhau về giá trị sống, nhưng có thể thấy có những điểm chung như sau:

Giá trị sống là những thứ về tinh thần và giá trị của vật chất giúp con người sống có ý nghĩa.

- Giá trị tinh thần:

+ Những giá trị phẩm chất nhân cách, đạo đức bản thân (khoan dung, khiêm tốn, giản dị, trung thực, yêu thương, hạnh phúc)

+ Những giá trị quan hệ liên nhân cách, quan hệ với nhóm, với cộng đồng,...(tôn trọng, hợp tác, đoàn kết, trách nhiệm).

+ Đồng thời cũng quan tâm đến một số giá trị chung (hoà bình, tự do,...).

- Giá trị của vật chất: không phải đánh giá giá trị của vật chất (to hay nhỏ, quý hay không quý, nhiều hay ít) mà là giá trị của vật chất đối với sự sống, sự phát triển của con người và xã hội.

- Giá trị sống có tính khách quan: Cuốn hút con người, làm con người sống, tồn tại, phát triển với tư cách là chủ thể tích cực của tự nhiên, xã hội, của sự phát triển nhân cách. Giá trị sống không phải là chuẩn mực, không phải do con người tự đặt ra, mà là do yêu cầu khách quan của cuộc sống quy định cái giá trị, giá trị sống ở các thời kỳ lịch sử khác nhau là khác nhau. Giá trị sống có ý nghĩa và vai trò quan trọng tạo ra động lực thúc đẩy con người phát triển: tạo

ra động cơ cho hành động, hành vi; thúc đẩy ham muốn hướng đến chân, thiện, mỹ; giải quyết tốt những mâu thuẫn của cá nhân với cộng đồng, với tự nhiên,... Mỗi người là một cá thể riêng biệt vì thế giá trị sống cũng mang tính cá nhân, không phải giá trị sống của mọi người đều giống nhau [dẫn theo 16].

1.2.2. Giáo dục giá trị sống, quản lý giáo dục giá trị sống‌

* Giáo dục giá trị sống:

- Giáo dục giá trị sống cho học sinh nói chung và học sinh THCS nói riêng là quá trình giúp các em tiếp thu, lĩnh hội được những giá trị phổ quát của xã hội, biến thành những giá trị đặc trưng của bản thân mỗi học sinh, giúp cho các em có suy nghĩ, thái độ và hành động tích cực, hiệu quả, phù hợp với bản thân và đáp ứng mong đợi của cộng đồng, xã hội.

- Mục tiêu giáo dục giá trị sống là một quá trình tổ chức tác động có chủ định của các lực lượng giáo dục, trong đó giáo dục nhà trường giữ vai trò chủ đạo để tạo ra sự thống nhất tác động giáo dục, tận dụng những yếu tố tích cực, hạn chế ảnh hưởng tiêu cực tới học sinh nhằm phát huy tính tích cực tự giác rèn luyện, tạo ra động cơ, thái độ đúng đắn trong cuộc sống, học tập và hoạt động xã hội. Từ đó, học sinh sống tốt đẹp hơn, làm việc chất lượng hơn, hiệu quả hơn, đem lại lợi ích trước hết cho học sinh đồng thời cho gia đình, nhà trường và xã hội.

- Đối với học sinh THCS, nội dung giáo dục giá trị sống cần hệ thống hoá những giá trị sống phổ quát, nhưng mở rộng và nâng nội dung lên một tầm cao đáp ứng yêu cầu của cuộc sống đương đại. Hướng các em vươn tới nhân cách lý tưởng mang những giá trị phổ quát của một thanh niên thời đại, không chỉ của dân tộc mà còn của nhân loại trong một thế giới mở.

* Quản lý, tổ chức giáo dục giá trị sống

Quản lý hoạt động giáo dục GTS là một hoạt động mang tính chất phối hợp bao gồm tất cả các quy trình của hoạt động quản lý:

- Xây dựng kế hoạch hoạt hoạt động GD GTS.

- Tổ chức thực hiện hoạt động GD GTS.

- Chỉ đạo quá trình hoạt động GD GTS.

- Kiểm tra, đánh giá tiến độ thực hiện, hiệu quả thực hiện kế hoạch. Quản lý giáo dục GTS nói chung, của Hiệu trưởng nói riêng là một hoạt động tổ chức tạo ra sự thống nhất giữa chủ thể quản lý (Hiệu trưởng nhà trường) với các khách thể quản lý, bao gồm các lực lượng tham gia giáo dục Giá trị sống như học sinh, giáo viên trong nhà trường và các lực lượng xã hội ngoài nhà trường để đạt tới việc thực hiện có hiệu quả giáo dục giá trị sống cho học sinh.

1.2.3. Hoạt động trải nghiệm sáng tạo, quản lý giáo dục giá trị sống thông qua hoạt động trải nghiệm sáng tạo‌

Hoạt động TNST được hiểu theo nhiều mức độ khác nhau trong nghiên cứu đề tài này, tác giả sử dụng khái niệm hoạt động TNST của tác giả Đinh Thị Kim Thoa là khái niệm chủ yếu.

Hoạt động TNST là hoạt động giáo dục, trong đó, dưới sự hướng dẫn và tổ chức của nhà giáo dục, từng cá nhân học sinh được tham gia trực tiếp vào các hoạt động thực tiễn khác nhau của đời sống nhà trường, cũng như ngoài xã hội với tư cách chủ thể hoạt động, qua đó phát triển năng lực tâm lý- xã hội, năng lực thực hiện, phẩm chất nhân cách và phát huy tiềm năng sáng tạo của cá nhân mình” [20, tr.19].

Nội dung hoạt động TNST : Chủ yếu tập trung vào 5 vấn đề

- Giá trị sống và kỹ năng sống;

- Quê hương đất nước và hòa bình thế giới;

- Gia đình và nhà trường;

- Nghề nghiệp (quan hệ giữa cá nhân và với lao động và nghề);

- Khoa học và nghệ thuật. Hình thức tổ chức HĐTNST:

Hình thức tổ chức hoạt động TNST rất phong phú, có thể chia thành các nhóm như sau: