Mô Hình Thay Đổi Giản Đơn Về Lợi Thế Tuyệt Đối

trọng thương và chứng minh rằng mậu dịch sẽ giúp cả hai bên tăng gia sản – hiểu theo ý lợi tức thực sự – qua việc thực thi một nguyên tắc cơ bản: Nguyên tắc phân công lao động (Division of works).

Trong cuốn “sự giàu có của một quốc gia”, A.Smith cho rằng: “Phương ngôn của mọi người chủ gia đình khôn ngoan là không bao giờ tự sản xuất lấy những gì mà nếu đi mua sẽ được rẻ hơn. Người thợ may không khi nào hì hục đóng đôi giày, mà thường đi mua ở người thợ giày. Người thợ giày cũng không cần cắt may, mà nhờ anh thợ may may hộ”(2). Theo quan điểm của ông, mọi người đều có lợi ích khi chuyên tâm vào công việc mình có lợi thế hơn láng giềng và dùng một phần số sản phẩm của mình hay tiền bán được số sản phẩm ấy để đi mua mọi thứ cần dùng khác. Nếu quốc gia khác có thể cung cấp một loại hàng rẻ hơn là khi ta tự sản xuất, thì tốt hơn hết là đi mua loại hàng ấy, giành thì giờ chuyên chú vào một hoạt động mà ta có lợi hơn, để bán lấy tiền chi dùng. Theo A.Smith, nếu quốc gia chuyên hoá vào những nghành sản xuất mà họ có lợi thế tuyệt đối thì cho phép họ sản suất sản phẩm với chi phí hiệu quả hơn nước khác.

b) Quan điểm lợi thế tuyệt đối

A.Smith đã xây dựng mô hình thương mại giản đơn dựa trên ý tưởng về lợi thế tuyệt đối để giải thích thương mại quốc tế có lợi hơn như thế nào giữa các quốc gia. Nếu quốc gia A có thể sản xuất mặt hàng X rẻ hơn so với nước B và nước B có thể sản xuất mặt hàng Y rẻ hơn so với nước A, thì lúc đó mỗi quốc gia nên tập trung vào sản xuất mặt hàng mà mình có hiệu quả hơn và xuất

khẩu mặt hàng này sang quốc gia kia. Trong trưòng hợp này mỗi quốc gia được coi là có lợi thế tuyệt đối về sản xuất từng mặt hàng cụ thể. Nói cách khác, một quốc gia được coi là có lợi thế tuyệt đối về một mặt hàng nếu với

2 . Giáo trình kinh tế ngoại thương ( 2006) , NXB Lao động – Xã hội, Hà Nội.

cùng một đơn vị nguồn lực, quốc gia đó có thể sản xuất ra nhiều sản phẩm hơn. Nhờ chuyên môn hoá sản xuất và trao đổi mà cả hai quốc gia trở nên sung túc hơn. Ý tưởng về lợi thế tuyệt đối và thương mại quốc tế có thể được minh hoạ bằng mô hình thương mại đơn giản dưới đây.

Bảng 1.1. Mô hình giản đơn về lợi thế tuyệt đối

Lúa gạo (tạ)	Vải vóc (m2)
Việt nam	10	6
Hàn quốc	5	10

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 141 trang tài liệu này.

Nguồn: Giáo trình kinh tế ngoại thương ( 2006), NXB Lao động – Xã hội, Hà Nội.

Theo bảng 1.1, giả thiết thế giới chỉ có hai nước (Việt Nam và Hàn Quốc) và hai mặt hàng (gạo và vải); chi phí vận chuyển là băng 0; lao động là yếu tố sản xuất duy nhất và được di chuyển tự do giữa các nghành sản xuất trong nước, nhưng không di chuyển được giữa các quốc gia; cạnh tranh hoàn hảo tồn tại trên tất cả các thị trường. Số lượng mỗi đơn sản phẩm có thể sản xuất ra với một đơn vị nguồn lực (lao động) ở mỗi quốc gia. Ta có thể thấy rằng Việt Nam có lợi thế trong việc sản xuất lúa gạo vì với cùng một đơn vị nguồn lực, Việt nam sản xuất ra nhiều hơn 10 tạ trong khi Hàn Quốc chỉ làm ra 5 tạ. Ngược lại, Hàn Quốc có lợi thế tuyệt đối trong sản xuất vải.

Theo A.Smith, thương mại còn có thể làm tăng khối lượng sản xuất và tiêu dùng của toàn thế giới do mỗi nước thực hiện chuyên môn hoá vào sản xuất mặt hàng mà mình có lợi thế tuyệt đối. Việt Nam chuyên môn hoá vào sản xuất gạo còn Hàn Quốc chuyên môn hoá vào sản xuất vải. Giả sử, Việt Nam sẽ chuyển một đơn vị lao động từ nghành sản xuất vải sang sản xuất gạo và ngược lại Hàn Quốc sẽ chuyển một đơn vị lao động từ nghành sản xuất gạo sang nghành sản xuất vải. Những thay đổi về sản lượng ở mỗi quốc gia được thể hiện trong bảng 1.2.

Bảng 1.2. Mô hình thay đổi giản đơn về lợi thế tuyệt đối

Lúa gạo(tạ)	Vải vóc(m2)
Hàn Quốc	-5	+10
Việt nam	+10	-6
Tổng số	+5	+4

Nguồn: Giáo trình kinh tế ngoại thương ( 2006), NXB Lao động – Xã hội, Hà Nội.

Theo bảng 1.2, Việt Nam và Hàn Quốc chuyên môn hoá sản xuất những sản phẩm mà mình có lợi thế sẽ làm tăng sản lượng của cả hai loại hàng hoá. Ở ví dụ này, sản lượng trên thế giới sẽ tăng lên 5 tạ lúa và 4 m2 vải, trên toàn thế giới sẽ có lợi ích do chuyên môn hoá. Trong trường hợp này càng có nhiều sự chuyển đổi nguồn lực sang sản xuất lúa ở Việt Nam và càng có nhiều sự chuyển đổi nguồn lực sang sản xuất vải ở Hàn Quốc thì lợi ích càng lớn.

Những lợi ích này của viêc chuyên môn hoá sẽ khiến những lợi ích của ngoại thương trở thành hiện thực. Việt Nam sẽ sản xuất nhiều lúa gạo và Hàn Quốc sản xuất được nhiều vải hơn so với trước khi hai nước này còn ở trong tình trạng tự cung tự cấp. Như vậy, Việt Nam sẽ phải sản xuất nhiều lúa gạo và ít vải hơn so với nhu cầu của người Việt Nam và Hàn Quốc sẽ phải sản xuất nhiều vải và ít lúa gạo hơn so với nhu cầu tiêu dùng của người Hàn Quốc. Nếu người tiêu dùng cả hai nước muốn có vải và lúa theo tỉ lệ mong muốn thì Hàn Quốc cần phải xuất khẩu vải sang Việt Nam và nhập khẩu gạo từ Việt Nam.

1.1.2.3. Ưu nhược điểm và khả năng áp dụng

Trong một số trường hợp, lợi thế tuyệt đối là cơ sở để các quốc gia xác định hướng thương mại nói trên có thể giúp giải thích cho một phần nhỏ của thương mại quốc tế, cụ thể nếu một quốc gia không có điều kiện tự nhiên thích hợp để trồng các loại cây như chuối ,càfê, vv…, thì buôc phải nhập khẩu các sản phẩm này từ nước ngoài. Tuy nhiên, mô hình này không giải thích đươc trường hợp tại sao thương mại vẫn có thể diễn ra khi một quốc gia có lợi

thế tuyệt đối (hoặc có mức bất lợi tuyệt đối) về tất cả các mặt hàng. Để giải quyết vấn đề này cần dựa vào một khái niệm có tính khái quát hơn. Đó là khái niệm về lợi thế so sánh do David ricardo đưa ra lần đầu tiên vào năm 1817.

1.1.3. Lý thuyết về lợi thế so sánh ( Comparative Advantages)

1.1.3.1. Sơ lược về tác giả và hoàn cảnh ra đời

David Ricardo (1772-1823) sinh ra trong một gia đình giàu có làm nghề chứng khoán, một nhà tư bản có địa vị trong số các gia đình giàu có ở châu Âu (dòng họ Avaram Ricardo). Ông bị bố từ bỏ với 800 bảng anh vì đã cưới người vợ không theo đạo Do Thái. Sau 12 năm buôn bán cổ phiếu, ông nghỉ việc với tài sản hàng triệu bảng Anh.

Giàu có và địa vị cao, nên sau khi nghiên cứu khoa hoc tự nhiên (toán học, vật lí học, địa chất học,…) ông chuyển sang nghiên cứu chính trị (từ 1807-1818). Năm 1819, ông bắt đầu vào nghị viện Anh tham gia đấu tranh trong nghị viện về vấn đề luật lúa mỳ, lưu thông tiền tệ, dân chủ hoá,…D.Ricardo trở thành người phân tích kinh tế của nghị viện. Năm 1817, D.Ricardo đã viết cuốn “những nguyên lý của kinh tế chính trị và thuế khoá”. Trong tác phẩm này, ông không chỉ phát triển học thuyết của A.Smith mà còn chỉ ra những mâu thuẫn của nó.

Học thuyết của D.Ricardo ra đời trong thời kì cuộc cách mạng công nghiệp đã hoàn thành, phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa (TBCN) đã xác lập địa vị thống trị hoàn toàn và phát triển trên cơ sở chính nó, với hai giai cấp cơ bản là tư sản và vô sản đối lập nhau. Đây cũng là thời kì phân công lao động xã hội phát triển, nhất là giữa thành thị và nông thôn, mâu thuẫn giữa giai cấp tư sản và vô sản bộc lộ rò ràng hơn. D.Ricardo sống trong thời kì đầy sóng gió đó và ông công khai bảo vệ lợi ích của giai cấp tư sản để thúc đẩy sự phát triển của nước Anh. Thời kì CNTB phát triển cao đã giúp D.Ricardo nhìn nhận và phân tích các quy luật vận động của CNTB. Ông đã đạt được tới giới

hạn cao của kinh tế chính trị học tư sản. Tính thời đại đã giúp ông nhìn nhận rò hơn mâu thuẫn giai cấp trong xã hội TBCN, ông đã vạch ra được những cơ sở kinh tế của các mâu thuẫn đó. Tư tưởng kinh tế của ông có nhiều tiến bộ, vì đã được hình thành trong thời kì giai cấp tư sản đang lên còn giai cấp vô sản chưa đủ mạnh.

Xét về mặt phương pháp luận , K.Marx đã nhận xét “nếu A.Smith còn dao động giữa phương pháp khoa học và tầm thường thì D.Ricardo đã nhất quán kết cấu toàn bộ khoa học kinh tế chính trị bằng một nguyên lý thống nhất: thời gian lao động quyết định giá trị, tức là lấy giá trị lao động làm cơ sở cho toàn bộ học thuyết kinh tế của ông” (3). Đặc trưng trong phương pháp luận của ông là muốn trình bày sự vận động bên trong của quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa và đã sử dụng rộng rãi, thành thục phương pháp trừu tượng hoá để

nắm bản chất các hiện tượng kinh tế, để nắm quy luật chi phối các hiện tượng đó. Ông đã đứng trên lập trường duy vật (chủ nghĩa duy vật máy móc) để đi tìm quy luật kinh tế. Tư tưởng về quy luật khách quan trong sự phát triển kinh tế đã quán triệt trong toàn bộ học thuyết của ông.

1.1.3.2. Nội dung học thuyết

Khi một nước có lợi thế tuyệt đối so với nước khác về một loại hàng hoá thì lợi ích của ngoại thương là rò ràng. Nhưng điều gì sẽ xảy ra nếu một nước có thể sản xuất có hiệu quả hơn nước kia trong hầu hết các mặt hàng? hoặc những nước không có lợi thế tuyệt đối nào cả thì chỗ đứng của họ trong phân công lao động ở đâu? và ngoại thương diễn ra như thế nào với những nước này?

Đó là câu hỏi David Ricardo đưa ra từ 170 năm trước, và chính ông đã trả lời câu trả lời đó trong tác phẩm nổi tiếng của mình những “nguyên lý của

3. Giáo trình kinh tế ngoại thương ( 2006), NXB Lao động – Xã hội, Hà Nội.

kinh tế chính trị, năm 1817. Trong tác phẩm này, D.Ricardo đã đưa ra một lý thuyết tổng quát chính xác hơn về cơ chế xuất hiện lợi ích trong thương mại quốc tế. Đó là lý thuyết về lợi thế so sánh. Ngày nay, lý thuyết của ông vẫn được các nhà kinh tế chấp nhận như một tuyên bố có căn cứ về những lợi ích tiềm tàng của thương mại quốc tế.

Nếu như khái niêm về lợi thế tuyệt đối được xây dựng trên cơ sở sự khác biệt về hiệu quả sản xuất tương đối. Bảng 3 cho biết số đơn vị sản phẩm có thể sản xuất ra với cùng một đơn vị nguồn lực ở mỗi nước. Có thể thấy rằng Việt Nam là nước bất lợi thế tuyệt đối về cả 2 mặt hàng vải và gạo, còn Hàn Quốc là nước có lợi thế tuyệt đối về cả 2 mặt hàng. Trong trường hợp này, nếu theo lý thuyết lợi thế tuyệt đối thì sẽ không có thương mại quốc tế xảy ra.

Bảng 1.3. Mô hình giản đơn về lợi thế so sánh

Lúa gạo (tạ)	Vải vóc (m2)
Việt Nam	5	4
Hàn Quốc	9	10

Nguồn: Giáo trình kinh tế ngoại thương ( 2006), NXB Lao động – Xã hội, Hà Nội.

Theo bảng 1.3, Việt Nam bất lợi thế tuyệt đối cả hai mặt hàng nhưng do mức độ bất lợi thế của Việt Nam về mặt hàng gạo nhỏ hơn mặt hàng vải (thể hiện qua bất đẳng thức 4/10 < 5/9). Tương tự, mức độ lợi thế của Hàn Quốc về mặt hàng vải lớn hơn mặt hàng gạo. Vì thế Hàn Quốc có lợi thế so sánh về vải. Mỗi nước sẽ chuyên môn hoá về mặt hàng mình có lợi thế so sánh, sau đó đem trao đổi lấy mặt hàng mình bất lợi thế so sánh. Có thể phát biểu quy luật lợi thế so sánh như sau: Một quốc gia sẽ xuất khẩu những mặt hàng có giá cả thấp hơn một cách tương đối so với quốc gia kia. Nói cách khác, một quốc gia sẽ xuất khẩu những mặt hàng mà quốc gia đó có thể sản xuất với hiệu quả cao hơn một cách tương đối so với quốc gia kia.

Một cách cụ thể, quốc gia A sẽ xuất khẩu X khi và chỉ khi:

CF lao động sản xuất 1 đơn vị X ở A <

CF lao động để sản xuất 1 đơn vị Y ở A

CF lao động sản xuất 1 đơn vị X ở B CF lao động để sản xuất 1 đơn vị Y ở B

Bảng 1.4. Mô hình giản đơn về lợi thế so sánh

Lúa gạo (tạ)	Vải vóc (m2)
Việt Nam	+10	-8
Hàn Quốc	-9	+10
Tổng:	+1	+2

Nguồn: Giáo trình kinh tế ngoại thương ( 2006), NXB Lao động – Xã hội, Hà Nội.

Theo bảng 1.4, giả thiết Việt Nam sẽ chuyển 2 giờ lao động từ ngành vải sang ngành gạo còn Hàn Quốc sẽ chuyển 1 giờ lao động từ ngành gạo sang ngành vải. Xét chung cả 2 quốc gia, lượng gạo tăng 1 tạ và lượng vải tăng lên 2 m2. Điều đó chứng tỏ chuyên môn hóa và thương mại quốc tế như vậy đem lại lợi ích cho cả 2 quốc gia.

1.1.3.3. Ưu nhược điểm

a) Ưu điểm

Mô hình thương mại quốc tế dựa trên lợi thế so sánh của D.Ricardo là một công cụ hữu ích để giải thích nguyên nhân của thương mại quốc tế và nó đem lại cho cả 2 quốc gia như thế nào.

b) Nhược điểm

Mô hình của D.Ricardo vẫn còn chứa đựng những khiếm khuyết nhất định. Trước hết, mô hình của D.Ricardo dự đoán một mức độ chuyên môn hóa hoàn toàn, nghĩa là mỗi nước sẽ tập trung vào một mặt hàng mà mình có lợi thế. Nhưng trên thực tế, mỗi nước sản xuất không phải một mà là nhiều mặt hàng trong đó có cả những mặt hàng cạnh tranh với hàng xuất khẩu.

1.1.4. Nội dung lý thuyết thương mại quốc tế dựa trên quy mô ( Economies of scale and international trade)

Một trong những lý do quan trọng dẫn đến thương mại quốc tế là tính hiệu quả tăng dần theo qui mô. Lúc đó một sự gia tăng đầu vào với tỉ lệ nào đó sẽ dẫn tới sự gia tăng đầu ra (sản lượng) với tỉ lệ cao hơn. Mô hình thương mại Ricardo dựa trên giả định về hiệu suất không đổi theo qui mô. Trong trường hợp hiệu suất tăng dần thì đường giới hạn khả năng sản xuất thường là một đường cong lồi về phía gốc tọa độ, và khi đó chi phí cơ hội là giảm dần. Điều này cho phép thương mại giữa các nền kinh tế giống nhau diễn ra cùng có lợi.

Máy bay

Ôtô U

Hình 1.1. Thương mại dựa trên hiệu suất tăng dần theo qui mô

Hình 1.1 minh họa cho thương mại dựa trên hiệu theo qui mô. Giả sử hai nước Anh và Mỹ giống nhau về mọi khía cạnh (công nghệ sản xuất, mức độ trang bị các yếu tố, sở thích). Cả hai nước đều sản xuất hai mặt hàng là ô tô và máy bay. Do giống nhau cho nên hai nước có cùng một đường giới hạn khả năng sản xuất là UV và các đường bàng quang I1, I2 và I3.

Khi chưa có thương mại, hai nước có chung điểm cân bằng, tức cùng sản xuất và tiêu dùng tại điểm E, nơi đường giới hạn khả năng sản xuất tiếp xúc với đường bàng quan I1. Mức giá hàng hóa tương quan giữa hai nước cũng