Phong trào Duy Tân ở Nam kỳ những năm đầu thế kỷ XX 1905 - 1930

che đậy ít nhiều, chống thực dân, chống chính quyền thuộc địa và tay sai của thực dân, chống tinh thần vọng ngoại,…thỉnh thoảng có xen vài bài có tính chất loan truyền một tin thời sự quốc tế hay liên hệ đến một vấn đề “văn chương, ngôn ngữ”. Ngay số đầu tiên, Nguyễn Tử Thức, ở bài “Cập báo lợi quyền” đã có những lời kêu gọi thiết tha, kêu mọi người phải biết chen lấn với người Tàu, đừng để người nước ngoài chiếm cả mọi nguồn lợi ở nước ta. “Đồng bào ơi! Tua ước cùng nhau mà kịp gióng tiếng chuông tự do lên, dựng cây cờ độc lập dậy, truyền lời hịch Minh Tân ra, cho đặng mở mặt cùng người ngoại quốc, cho đặng nở gan nở ruột cùng bạn đồng bang. Chớ nghi nghi ngờ ngờ, dụ dự bất quyết mà đợi đến người thâu hết quyền lợi hay sao?...Rày cúi xin đồng bào mau tỉnh lại, vỗ tay một lượt mà bước tới cuộc văn minh, đặng day cần lợi của quê hương cho người quê hương ta cầm. Vậy mới giả khuông thời, vậy mới rằng tế thế” [25, tr.494]. Và tiếp tục trên số 2, LTTV đăng bài viết kêu gọi duy tân có tên “Thương hải vi tang điền” của ông Tố Hộ. Bài viết đã chỉ cho mọi người hiểu rằng nếu chỉ lo se sua quần áo mà coi đó là duy tân, đấy chỉ là có vỏ mà không có ruột. Cho nên “phải ráng mà bươn chải với đời, lo cho con nhà nước Nam thông nghề buôn, giỏi nghiệp nghệ, tiện tận chắt lót, thủ quyền cho lợi…”[58, tr.238] có như vậy mới gọi là duy tân và mau tiến bộ được. Ngoài ra, trong cuộc duy tân LTTV còn chống hủ tục rất mạnh, chống cờ bạc, rượu chè, mê tín dị đoan…Trên số 42 của tờ LTTV, Trần Chánh Chiếu cho rằng nguyên nhân của những tệ nạn đó là do dân mình ngoài làm ruộng thì không làm thêm nghề nào nữa nên thời gian rảnh rỗi nhiều. Vì vậy, ông khuyên mọi người “phải hết sức giúp cho nền công nghệ” thì mới có ngày trừ bỏ được những tệ nạn đó. Ông còn công khai hô hào khuyến học, mở mang trường lớp, khuyến khích dạy nghề, đồng thời bí mật vận động đưa con em du học nhằm mưu sự lâu dài trên báo LTTV.

Về mặt chính trị và kinh tế, trên LTTV cũng đăng những bài viết công kích thẳng chế độ thuộc địa, kêu gọi đồng bào giành quyền lợi từ tay giới Hoa kiều và Ấn kiều. Hai giới này đã câu kết và được thực dân Pháp yểm trợ nên nắm độc quyền về mua bán và các dịch vụ đấu thầu hoa chi chợ, bến đò…

Lập trường dân tộc cũng được thể hiện rõ trong các bài viết của LTTV. Trong số 4 ra ngày 05/12/1907, báo LTTV có đăng bài “Cha ghẻ, con ghẻ” của La ma Hòa

thượng. Trong bài viết, người đọc có thể thấy rằng: cha ghẻ là nước Pháp, con ghẻ là nước Nam, Tây Ninh ám chỉ Pháp (Tây), Ban Nam là nước Nam bị chia làm ba kì, thị Đước là vua Tự Đức, chị Phúc là vua Kiến Phúc, chị Dục là vua Dục Đức, chị Đường là vua Đồng Khánh, chị Ngơi là vua Hàm Nghi, Thái Thị Thiền là vua Thành Thái. Đây là một bài chính trị chống Pháp được viết một cách khéo léo, qua việc tố cáo tội ác của Pháp, người viết đã khơi gợi lòng yêu nước căm thù giặc trong nhân dân. Bài viết đã nói lên bản chất của chủ nghĩa thực dân và lên án nó nhưng nói một cách che đậy. Mãi đến La Cloche félée (Chuông rè) và L`Annam (Nước Nam) ra đời 20 năm sau mới nói trắng ra được mà nói trắng ra được thì cũng phải viết bằng chữ Pháp.

Trần Chánh Chiếu không chỉ bỏ ra một phần gia sản khá lớn để ủng hộ phong trào mà ông còn đăng nhiều bài kêu gọi các nhà hào phú Nam Kỳ cùng hùn vốn lập hội buôn, xây dựng và phát triển các cơ sở kinh doanh của người Việt để huy động tiền của, chi dùng cho PTĐD và đăng quảng cáo cho các cơ sở kinh tài của Minh Tân. Ngay trong số đầu tiên của LTTV, Trần Chánh Chiếu đã kêu gọi mọi người hãy ghé lại tiệm Nam Trung khách sạn, trước là nghỉ ngơi, sau là giúp “bạn đồng bào với nhau cho nên cuộc, ấy có phải là nhất cử lưỡng tiện”. Và trên số 43 ra ngày 10/9/1908, ông đăng tin quảng cáo cho một cơ sở kinh tài nữa là Hãng xà bông Con Vịt (Savon Canard): xà bông Con vịt tốt hơn của Chệt làm mà lại bán nhiều và rẻ…Chính vì công khai cổ vũ cho PTDT, nên cuối tháng 10/1908, Gilbert Chiếu bị thực dân Pháp bắt, đến tháng 4/1909, ông được trả tự do. Trần Chánh Chiếu đã bán hết gia sản để trả nợ, bí mật giúp Phan Bội Châu và Cường Để hoạt động. Còn LTTV với chủ bút Trần Chánh Chiếu, đã khởi sự như một tờ báo tiến bộ, chủ trương canh tân đất nước, chống Pháp chống phong kiến, cổ vũ lòng yêu nước với. Sau khi Trần Chánh Chiếu bị bắt, tờ LTTV không còn đề cập đến vấn đề chính trị mà chỉ tập trung vào các lĩnh vực kinh tế, văn học.

Đầu thế kỉ XX, ngoài hai tờ báo NCMĐ và LTTV cùng một số tờ báo có tính chất cải lương của tư sản mại bản, đã bắt đầu xuất hiện những tờ báo thuộc phe đối lập với nhà cầm quyền lúc bấy giờ như Đông Pháp thời báo, Ngòi bút sắt, Pháp -Việt nhất gia…Đáng chú ý nhất là hai tờ báo: La Cloche félée (Chuông Rè) của Nguyễn An Ninh và L`Annam (Nước Nam) của Phan Văn Trường. Hai tờ báo đã cho đăng những

bài viết tố cáo mạnh mẽ chế độ thực dân, phản ánh nguyện vọng về tự do dân chủ của quần chúng và mạnh dạn đăng những bài mang tính chất Mác-xít, các tác phẩm của những nhà sáng lập chủ nghĩa Mác-Lênin…Điều đó đã góp phần giác ngộ tư tưởng yêu nước và ý thức độc lập dân tộc, truyền bá nền văn hóa mới và tư tưởng cách mạng trong quần chúng nhân dân, nhằm chống lại chế độ thực dân và phong kiến. Hai tờ báo đã làm rạng danh cho làng báo Việt Nam, từ trước đến đó chưa có báo nào đối lập với chính quyền thực dân Pháp mà dũng cảm như thế, với văn phong hấp dẫn như thế.

Có thể bạn quan tâm!

Xem toàn bộ 222 trang tài liệu này.

Lợi dụng luật ra báo bằng tiếng Pháp không cần phải xin phép ở Nam Kỳ và thông qua một trí thức Pháp có tư tưởng dân chủ (De la Batie) đứng ra làm quản lý, Nguyễn An Ninh đã cho xuất bản tại Sài Gòn tờ báo La Cloche fêlée (Chuông Rè), số 1 của tờ báo ra ngày 10-12-1923. Nguyễn An Ninh là một cử nhân luật khoa, học ở Pháp về nhưng ông không làm việc cho Pháp cũng không làm luật sư mà ông làm báo chữ Pháp đối lập với chính quyền thực dân. Báo La Cloche fêlée tập trung ở những vấn đề: Công khai truyền bá những tư tưởng tiến bộ, từ tư tưởng dân chủ tư sản đến dân chủ xã hội chủ nghĩa; Đả kích nền cai trị tàn bạo của thực dân Pháp; Chống luận thuyết Pháp -Việt đề huề; Kích động lòng yêu nước; Công khai đòi tự do dân chủ cho người Việt Nam. Sự xuất hiện và tồn tại của La Cloche fêlée như là cái gai lớn chọc vào mắt chính quyền thực dân. Báo chí thực dân la ó về việc một vài người bản xứ trẻ tuổi sống trong một chế độ bảo hộ được hưởng “chủ nghĩa tự do và sự độ lượng”. Nhưng họ lại dùng học thức để lăng mạ những “ân nhân” của họ và thúc đẩy quần chúng nổi dậy chống lại những “ân nhân” của mình bằng một tờ báo bằng tiếng Pháp tên là Chuông Rạn. Có lẽ vì vậy mà chưa có tờ báo nào bị đe dọa và trù ếm như tờ La Cloche fêlée: chủ báo và luôn cả ấn công đều bị nhân viên mật thám thường xuyên theo dõi, đe dọa; những người mua báo dài hạn bị dọa nạt; ai đọc báo La Cloche fêlée, nếu là công chức thì bị đuổi việc, học sinh thì bị đuổi học, binh lính thì phải đi xa. Mặc dù vậy, Nguyễn An Ninh vẫn cố gắng làm hầu hết mọi việc: viết bài, sửa bài và cả đi bán báo để tờ báo được thành hình và tồn tại. Nhưng chính phủ Pháp đã làm đủ cách để “bóp chết con vịt khó lòng này” nên báo ra đến số 19 (14-7-1924) thì đình bản. Tuy nhiên, trong bài “Tiếng chuông cuối cùng”, Nguyễn An Ninh “không nói lời từ biệt độc giả”. Vì “đất nước này vẫn còn đang cần những tâm hồn tự do để làm nơi nương

tựa cho những người nghẹt thở trong cơn hấp hối” nên ông vẫn chưa từ bỏ ý định làm báo. Sau bao cố gắng thì ngày 26-11-1925, báo La Cloche fêlée tiếp tục ra số 20, ngay trong số báo này đã có bài viết lên án kịch liệt tên cầm quyền Varenne và bộ máy cai trị. Tờ báo tuy mang tiêu đề “Cơ quan tuyên truyền cho tư tưởng dân chủ của nước Pháp” sau đó đổi thành “Cơ quan tuyên truyền dân chủ” nhưng thực tế nó đã trở thành diễn đàn lên án chế độ thực dân Pháp, truyền bá các tư tưởng dân chủ cấp tiếp và thấm nhuần tinh thần yêu nước, chống áp bức. Đây là tờ báo đầu tiên trực diện công kích chế độ thực dân. Nguyễn An Ninh là nhà báo đầu tiên biết làm, dám làm những cuộc diễn thuyết ngoài trời tập chung đông đảo dân chúng. La Cloche fêlée và Nguyễn An Ninh nhanh chóng đoàn kết được xung quanh mình một số trí thức Tây học và thanh niên yêu nước. Đặc biệt tờ báo còn được sự cộng tác đắc lực của tiến sĩ luật sư Phan Văn Trường, “ông Phan đã đem lại cho La Cloche fêlée một nội dung đã tiến bộ thì càng tiến bộ hơn nữa” [25, tr.518]. Kể từ ngày 26-11-1925 báo do Phan Văn Trường làm chủ nhiệm. Và đến ngày 6-5-1926 báo đổi tên là L’Annam (nước Nam). Tiêu đề của L’Annam là một lời nói nổi tiếng của Mạnh Tử: “Dân vi quý, xã tắc thứ chi, quân vi khinh”, lời nói đó đã nói lên tôn chỉ đấu tranh của dân chủ. Nhưng nhắc lại lời của Mạnh Tử không có nghĩa là nói L’Annam hoài cổ, theo nho; trái lại khi nói tới nội dung tư tưởng chính trị của tờ báo, ta sẽ thấy nó hoàn toàn không “hoài cổ”.

Ở Paris, Phan Văn Trường đã cùng với Phan Châu Trinh lập Hội Đồng bào Thân ái (1912-1916) - tổ chức đầu tiên của người Việt tại Pháp. Phan Văn Trường nghiên cứu chủ nghĩa xã hội khoa học từ rất sớm và thường ở bên cạnh Nguyễn Ái Quốc trong các hoạt động cách mạng. Ông được coi là “kiến trúc sư” của “bản yêu sách của nhân dân An Nam” mà Nguyễn Ái Quốc gửi tới Hội nghị Versailles vào năm 1919. Cuối năm 1923, ông về nước, tham gia diễn thuyết và mở văn phòng luật sư tại Sài Gòn để giúp đồng bào bảo vệ những quyền lợi hợp pháp của mình. Hoạt động sôi nổi nhất và thành công nhất của ông trong những ngày ở Sài Gòn là hoạt động báo chí, đặc biệt là việc đảm đương vai trò chủ nhiệm hai tờ báo La Cloche fêlée và L’Annam.

Có thể xem L’Annam là tờ báo tiến bộ nhất ở Việt Nam, ở Sài Gòn trong những năm 20. Vì những quan điểm chống thực dân kịch liệt nên ngày 25-7-1927 tờ báo bị đình bản và chủ nhiệm bị bắt vì tội “xúi giục dân chúng nổi loạn và chống đối bằng võ

lực”. Ngày 12-1-1928, tờ báo lại tiếp tục ra mắt bạn đọc và ngày 2-2-1928 ra số cuối cùng sau khi Thống đốc Nam Kỳ quyết định truy tố và bỏ tù toàn bộ những người chủ trương tờ báo. Phan Văn Trường là một trong những người Việt Nam sớm được giác ngộ, thức tỉnh bởi cuộc Cách mạng Tháng Mười Nga vĩ đại. Ông đã góp phần quan trọng vào việc truyền bá chủ nghĩa Mác-Lênin ở nước ta qua La Cloche fêlée và L’Annam. Nội dung của hai tờ báo này rất phong phú và tiến bộ nhất lúc bấy giờ. Điểm nổi bật nhất là trong suốt thời gian tồn tại, hai tờ báo này đã công kích tất cả các chính sách trước nay của Pháp ở Đông Dương: chính sách bóc lột, chính sách áp bức, chính sách ngu dân, chính sách chia để trị…không một chính sách nào không bị đả kích với những bản văn, những số liệu, những sự kiện rõ ràng và những con người cụ thể dù là Toàn quyền, Khâm sứ, Thống đốc, Công sứ, Tham biện hay chỉ là ông chủ đồn điền…Hai tờ báo thực sự đã trở thành diễn đàn của các lực lượng yêu nước và dân chủ chống lại nền thống trị thực dân. Vì vậy mà bọn thống trị rất căm thù hai tờ báo. Chúng nói rằng ở Đông Dương sở dĩ có tình trạng tệ hại như vậy là do bọn quan lại Pháp ở đây “làm tàng” chứ chính phủ Pháp ở xa không biết. La Cloche fêlée và L’Annam đã khẳng định rằng tất cả những cái gì sảy ra ở Đông Dương, chính phủ Paris đều biết hết và Paris chỉ đạo tất cả. Số báo ra ngày 18-7-1926 của Nước Nam có bài Một cuộc tranh luận vô ích. Đây là bài tham gia cuộc tranh luận khá sôi nổi trên báo chí công khai lúc bấy giờ ở Đông Dương về vấn đề “Người Việt Nam có sức tự cai trị lấy mình không?”. Bọn Pháp trên báo đều bảo rằng “không”. Một số người Việt Nam bảo rằng “có”; số khác nói “sẽ có”. Mỗi phía đều đưa nhiều lí do, rồi họ đi đến kết luận rằng bây giờ hãy chịu sự “bảo hộ” của Pháp, hãy “hợp tác” với Pháp, “đề huề” cùng Pháp. Riêng báo Nước Nam thì cho rằng đó là “một cuộc tranh luận vô ích”, bởi vì xưa nay đâu có thấy một cường quốc châu Âu nào tự trao trả độc lập cho một dân tộc bị họ lấy làm thuộc địa bao giờ. Và dưới chế độ tư bản chủ nghĩa sẽ không có chuyện ấy được. Vì vậy, bàn bạc làm gì cho mất công.

Chuông Rè và Nước Nam tuyên truyền mạnh dạn và khá đầy đủ cho đường lối chính sách của Đảng Cộng sản Pháp về vấn đề thuộc địa. Trên báo Chuông Rè số 20, trong bài Một đảng viên xã hội làm Toàn quyền Đông Dương, luật sư Phan Văn Trường nói rõ Varenne sang Đông Dương không phải để đem lại sự tốt lành cho nhân

dân Đông Dương mà là để đối phó với ảnh hưởng của cách mạng Trung Quốc đang sôi nổi sát biên giới Đông Dương. Cho nên khi Varenne sang Đông Dương thì Chuông Rè và sau này là Nước Nam đã chống Varenne, chống chủ nghĩa Pháp Việt hợp tác của Varenne rất kịch liệt. Varenne diễn thuyết nói sẵn sàng “hợp tác Pháp Việt”, thì ngay số 23 của Chuông Rè, Phan Văn Trường đã bác bỏ hoàn toàn luận điệu đó của y. Ông cho rằng không thể có một sự hợp tác nào ở đây. Bởi vì, một cái hợp tác có giá trị pháp lý thì phải là hợp tác được thành lập một cách hoàn toàn tự do và mỗi bên hoàn toàn độc lập với bên kia. Nhưng ở đây, ông Varenne và bất kì chính khách Pháp nào cũng đều không có ý nghĩ trả lại độc lập cho nước ta. Và ngay cả việc cho quyền tự do làm báo chữ Quốc ngữ cũng không được. Vì vậy, cái hợp tác mà Varenne nói chỉ là trong tưởng tượng thôi. Phan Văn Trường tiếp tục giáng những đòn liên tiếp vào Varenne, vào “chính sách hợp tác”, “chính sách đồng tâm”, “chính sách đề huề” của y trên Nước Nam số 57, qua bài Những tiên đoán của chúng tôi về những cải cách được hứa hẹn. Ông chỉ rõ: bản chất mục đích của chủ nghĩa thực dân khiến nó không thể nào thực hiện hợp tác, đồng tâm, đề huề được. Nhưng vì sợ nhân dân nổi lên đấu tranh, sợ thuộc địa bị mất nên Pháp mới bày ra thuyết hợp tác, đồng tâm, đề huề đó...Nhưng nhiều người bản xứ vẫn mong chờ. Bởi vì, cái chính sách hợp tác đó chưa thấy chính phủ Pháp thực hiện ở đâu. Chuông Rè và Nước Nam không chỉ thẳng thừng đả kích “chủ nghĩa Pháp - Việt đề huề”, đả kích Varen và chính sách thuộc địa phản động mà những người chủ trương tờ báo, trong một chừng mực nào đó đã sử dụng nó để đóng góp vào việc truyền bá những tư tưởng cộng sản chủ nghĩa. Trên hai tờ báo này đã trích đăng nhiều bài rút ra từ báo chí cộng sản nước ngoài, nhất là tờ L’Humanité (Nhân đạo) của Đảng Cộng sản Pháp. Đặc biệt từ số 53 (29-3-1926) đến số 60 (26-4- 1926), tờ La Cloche fêlée đã đăng trọn vẹn tác phẩm Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản của C.Mác và Ph.Enghen. Tờ báo cũng đăng công khai bài tỏ thái độ tán thành Cách mạng Nga, bênh vực Liên Xô, hô hào sự đoàn kết các dân tộc thuộc địa với nhân dân chính quốc, đồng thời công khai nói đến khả năng hình thành khuynh hướng cộng sản chủ nghĩa trong phong trào giải phóng dân tộc Việt Nam. Mặc dầu nằm trong khuôn khổ là tờ báo công khai và hạn chế trong những độc giả biết tiếng Pháp, nhưng hai tờ báo trên đã thực sự góp phần vào quá trình đưa lý luận của chủ nghĩa Mác vào

xã hội Việt Nam và tạo nên những nhân tố tích cực trong cuộc đấu tranh chống chế độ thực dân ở Việt Nam.

2.2.3.2. Văn học, nghệ thuật.

Hoạt động của PTDT trên lĩnh vực văn học đã có những đóng góp nhất định trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, đồng thời tạo ra những cơ sở, tiền đề cần thiết cho những bước phát triển tiếp theo của quá trình hiện đại hóa văn học. Đáng chú ý nhất trong hoạt động văn học thời kì này ở Nam Kỳ là hoạt động dịch thuật. Những tác phẩm nước ngoài, đặc biệt là truyện Tàu, được dịch ra chữ Quốc ngữ và đăng trên báo: NCMĐ, LTTV, Chuông Rè, Nước Nam như Chồng bắt chạ vợ (truyện Mỹ), Vi Lê giết vợ…do Lê Hoằng Mưu dịch; Le Comte de Monte Cristo (Tiền căn báo hậu) của Alexandre Dumas do Trần Chánh Chiếu dịch; các truyện Tàu: Tàn Đường diễn nghĩa, Thủy Hử diễn nghĩa, Phấn trang lầu diễn nghĩa, Ngũ hổ bình Tây, Tam quốc diễn nghĩa…do Trần Chánh Chiếu, Nguyễn An Khương, Nguyễn Chánh Sắt…dịch. Những tác phẩm này được người dân đón nhận và ưa thích. Các nhà duy tân đăng những tác phẩm này không chỉ nhằm mục đích giải trí mà còn để thu hút sự quan tâm của nhân dân tới những vấn đề xã hội khi đọc báo. Trong hoạt động dịch thuật, không thể không nói tới Nguyễn An Ninh, ông là người Việt Nam đầu tiên dịch ra Quốc ngữ sách Le Contrat social của Rousseau thành quyển Dân ước, in tại Sài Gòn năm 1923. Trên La Cloche félée, ông còn thường trích đăng các ý hay của Rousseau, Montesquieu, Voltaire và nhiều danh nhân khác…để tuyên truyền cho nhân dân biết về những quyền tự do dân chủ để từ đó thức tỉnh, giác ngộ nhân dân đứng lên đấu tranh cho những quyền lợi vốn có của mình cho nền độc lập dân tộc.

Ngoài ra, các chí sĩ đã dùng chính ngòi bút của mình để sáng tác thơ, viết truyện ngắn, tiểu thuyết với nội dung kêu gọi nhân dân đổi mới, thực hiện nếp sống văn minh tiến bộ, truyền bá tư tưởng mới, cổ vũ phong trào yêu nước. Người đầu tiên khởi xướng phong trào viết tiểu thuyết theo lối phương Tây là Trần Chánh Chiếu với tên là“Quốc âm thí cuộc” (10-1906) trên báo NCMĐ. Cuộc thi đã giúp định hình cho văn chương một trào lưu sáng tác mới khi văn chương cổ điển không còn hợp thời nữa. Trần Chánh Chiếu cũng đã bắt tay vào việc sáng tác những truyện ngắn bằng chữ

Quốc ngữ và cho đăng trên báo NCMĐ: Thất kim ngư, Tự truyện…Trước khi bị bắt, ông cho xuất bản quyển: Hương Cảng nhân vật, Minh Tân tiểu thuyết. Sau khi được trả tự do, ông đã viết các tác phẩm: Lâm Kim Liên (1910),Tiền căn báo hậu (1914), Văn ngôn tập giải (1915)...và tiêu biểu là Hoàng Tố Anh hàm oan, được xem là tác phẩm có giá trị hiện thực, bênh vực người nghèo, phê phán hạng giàu có trong xã hội cũ. Như vậy, Trần Chánh Chiếu đã sớm có hướng sáng tác hiện thực trong thời hình thành của văn học Quốc ngữ. Cùng với các truyện, Truyện Thầy Lazarô Phiền (1887), Phan Yên ngoại sử -Tiết phụ gian truân (1910) thì Hoàng Tố Anh hàm oan (1910) so với với tiểu thuyết Tố Tâm (1925) của Hoàng Ngọc Phách ở miền Bắc là một chặng đường rất dài, rất xa, hơn cả một thập kỷ. Một cây viết khác tiêu biểu trong PTDT là Đặng Thúc Liêng. Ngoài việc viết báo, ông còn tham gia xuất bản với nhiều tác phẩm trên hầu hết các lĩnh vực: khuyến nông, đạo đức, tôn giáo và nổi bật là lĩnh vực văn học với nội dung bao trùm là tinh thần yêu nước, mong muốn góp phần tạo nên những thay đổi của xã hội Việt Nam theo hướng tích cực để có thể tiến kịp với văn minh thế giới, từ đó đủ sức tự cường, giành lại độc lập dân tộc…Mặc dù, theo nghiên cứu của Bằng Giang thì văn chương Quốc ngữ chậm phát triển, buổi đầu sáng tác hãy còn thưa thớt. Năm 1924 có 9 tiểu thuyết sáng tác, năm sau số lượng mới vượt lên 24 tác phẩm. Phong trào viết tiểu thuyết là một phong trào rất có ý nghĩa, đã cho ra đời một nền văn chương Nam Bộ quý giá với những tiểu thuyết gia truyền thống miền Nam, một thứ văn “ròng miền Nam”, vùng đất khai sinh ra những quyển tiểu thuyết quốc ngữ đầu tiên. Ngoài ra, Huỳnh Đình Điển, một chí sĩ của PTDT, có sáng kiến dùng tài nghệ của nghệ sĩ đờn ca tài tử phát triển dòng âm nhạc truyền thống này cổ vũ phong trào yêu nước. Ban đầu đờn ca tài tử chỉ biểu diễn ở những khách sạn nhưng chính từ đây đờn ca tài tử đã đến gần hơn với quần chúng nhân dân. Nó không chỉ nhằm mục đích phục vụ nhu cầu giải trí mà quan trọng hơn chính là khuyến khích, kêu gọi mọi người đến với các cơ sở kinh tài do người Việt lập ra để tranh thương với Chệt và Chà. Ngoài ra, các chí sĩ còn mượn ngôn ngữ âm nhạc để cổ động cho PTDT. Về mặt khách quan, đờn ca tài tử đã góp phần thúc đẩy sự hình thành một thể loại ca kịch mới ở giai đoạn sau là bộ môn cải lương.

Những đóng góp tích cực của các nhà duy tân trong lĩnh vực văn học, nghệ thuật